Dạo đi làm ở New York, có một ông ở Connecticut rủ mình lên nhà chơi. Mình tưởng ông ta muốn mình làm rể, ai ngờ ông ta muốn cá độ mình với cô cháu, dược sĩ ở Florida. Cô con gái xinh cực đại nhưng mới xong trung học, mình tính gửi gạo vài năm nhưng ông ta muốn mình dứt điểm cô cháu béo trùng trục. Trong lúc hàn huyên thì ông ta hay nói "có Đức mặc sức mà ăn" nên mình thắc mắc về câu này. Mình nghĩ có tiền thì mặc sức mà ăn xài còn cái "Đức" thì khá trừu tượng vì ở Việt Nam mình nhận thấy nhiều người không có Đức mà sao con cháu họ, sống sung sướng, không học cũng có bằng tiến sĩ, nay lại lăm le xây bia đá ở Lăng Miếu cho đời sau, thăm viếng xin Ấn.
Sau 75, rất nhiều gia đình bị tai hoạ, chồng con đi học tập, con cháu đi nghĩa vụ quốc tế hay đào kinh trên nông trường. Nhiều gia đình trắng tay, Đức, gia tài của ông bà hay do mình tích tụ, trong một đêm bị biến mất sau cuộc đổi tiền. Nếu chưa mất hết thì thêm một cuộc đổi tiền nữa hay bị đuổi đi kinh tế mới. Ngay những người giúp đỡ cách mạng cũng bị cho ra rìa hay xử bắn vì tội địa chủ. Làm sao lý giải sự việc này. Có người đổ lỗi dân mình khổ là vì khi xưa cha ông tàn sát, chiếm đất Chiêm Thành, Cao Miên nhưng thực tế thì chính người Việt hành hạ người đồng chủng, đồng tiếng mẹ đẻ. Ngay chính dân khmer cũng tàn sát dân họ trong cuộc diệt chủng 40% dân số của họ trong vòng 5 năm bởi đám khmer đỏ. Nếu bộ đội Việt Nam không qua đánh chiếm Kampuchia thì chắc con số này còn lên cao.
Ngày xưa người ta sinh con để trông cậy vào tuổi già, là an sinh xã hội, quỹ hưu của họ. Nhiều phụ nữ chịu làm lẽ để có con, về già có con nuôi dưỡng. Đời sống nông dân thì từ đời này nối đời sau trong xã hội xưa thì không thể ngóc đầu lên được. Có ăn ở hiền lành mấy đời thì vẫn không thể thay đổi tương lai của con cháu mình. Tá điền không có đất nên phải mướn đất của địa chủ để cày ruộng, đến mùa gặt thì chủ đất thu tô. Được mùa thì no cơm, còn thất mùa thì phải vay mượn thì dù có hy sinh đời bố củng cố đời con, nhưng nợ cha ông để lại với lãi suất cao thì muôn đời chỉ biết nghèo, chổng mông chiếu rách hay cho con đi ở đợ. Do đó trong môi trường nông thôn, với sức người sỏi đá cũng thành cơm, cầy cấy để kiếm cơm, người ta chuộng con trai vì có thể cày cấy, là đơn vị sản xuất, thêm người thêm của. Mình nghe bà cụ kể là gia đình ông cố mình khi xưa giàu có lắm, ông cố đi đánh bài phải bán đất của cha ông để lại. Bán bà ngoại mình cho một lái buôn người Thái để trả nợ theo tục ngữ "đời cha ăn mặn đời con khát nước". Hy vọng đời cháu uống nước.
Ngày nay, đời sống nông dân cũng không thay đổi so với thời chị Dậu, của Ngô Tất Tố. Làm ruộng nhưng chỉ được bán cho nhà nước với giá ấn định nên dù Việt Nam xuất cảng gạo trên thế giới nhưng đời sống nông dân vẫn nghèo. Phải gả con gái cho người ngoại quốc hay đi làm ô sin. Nay lại có nạn cưỡng chế đất đai thì chỉ có đi ăn mày. Mình về thăm quê nội thì thầm cám ơn ông cụ đã bỏ làng, vào nam lập nghiệp vì nếu không thì ngày nay anh em mình chỉ biết cuốc đất, viễn kính không qua khỏi cái đình làng như mấy người em họ, con của hai bà cô ở quê.
Người ta thường kể cảnh mẹ chồng nàng dâu, mẹ chồng luôn luôn uốn nắn cô dâu mà cô con dâu chỉ biết chịu đựng vì cô ta mong đợi sau này sẽ hưởng cái gia tài, căn nhà lá vách tranh. Ngày nay, phụ nữ được đi học có nghề nghiệp nhiều khi lương bổng còn cao hơn chồng, có thể tậu nhà không cần phải ăn nhờ ở đậu nhà chồng. Những người lớn tuổi lại chép miệng thở dài kêu Văn hoá suy đồi thật ra họ không thay đổi tư duy với đời sống mới.
Trong xã hội hay cộng đồng nào cũng vậy, kinh tế là quyền lực. Trong gia đình người có khả năng kinh tế cao là người nắm quyền quyết định.
Chị vợ mình và ĐỒNg chí vợ tuy là phận em gái nhưng về tài chính thì khá hơn mấy ông anh nên mấy anh em bàn chi thì bàn nhưng nếu hai cô em gái không chịu chi tiền thì cũng bù trớt.
Trong xã hội nông thôn, kinh tế dựa trên mùa gặt. Khi cha mẹ qua đời thì ruộng nương đều để lại cho người con trai đầu, em út đến phụ cấy cày rồi chia nhau sau mùa gặt để tránh chia năm xẻ bảy đất của cha ông để lại thì sẽ không sản xuất đủ ăn, phải bán đất cho các địa chủ với giá bèo. Vì vậy các gia đình có đất đai, để ruộng nương lại cho gia trưởng cai quản, giúp em út cầy cấy trên ruộng đất của cha ông rồi chia nhau lúa gạo sau mùa gặt. Giới phú nông mua đất đai của những gia đình chia 5 xẻ 7 rồi cho thuê đất lại để mấy người bán đất cầy cấy rồi thu tô, sống thoải mái và được gán cho cái tên "cường hào ác bá" vì hiểu được luật kinh tế. Ông Henry Ford từng nói: "Lấy hết của cải của tôi thì trong vòng một năm, tôi sẽ làm, có lại như xưa nhờ đầu óc của tôi".
Ở xứ người thì hệ thống an sinh xã hội, hưu trí tương đối được hệ thống hoá hơn Việt Nam. Vợ chồng đa số đi làm và trích mỗi tháng một phần lương để đầu tư vào quỹ hưu trí, khi về già sẽ có một số tiền để sinh sống không cần nhờ vả đến con cái.
Mình thấy mấy người hàng xóm Mỹ về hưu sống riêng không có con cái ở chung. Lúc mới sang thì thấy là lạ, nhưng khi sống lâu nhất là có con thì mới hiểu. Người Mỹ họ nuôi con đủ lông đủ cánh thì để chúng bay đi, tự kiếm ăn trong khi người mình lại vẫn giữ quan niệm xưa, con cháu phải ở chung, nếu không là mang tội bất hiếu. Mình có quen cặp vợ chồng Mỹ hàng xóm đã về hưu. Lâu lâu ông ta chạy qua nhà, nhờ mình phụ ông ta, đỡ bà vợ nặng 250 cân anh, khi ngã thì không đứng dậy được còn ông ta, thấp hơn mình lại ốm nhom. Năm ngoái, bà vợ bị tai biến, không thể trông nom ở nhà nên phải cho vào viện dưỡng lão, mỗi tháng trả $5,000.00. Ông ta vừa bán một căn nhà nghĩ hè nên thong thả trả tiền hàng tháng cho bà vợ. Mình vào thăm, bà ta không còn nhận ra mình nhưng lại chửi ông chồng, bảo nếu tôi biết ông đem tôi vào tù thì không bao giờ làm vợ ông. Bà ở viện dưỡng lão, trả mấy tháng ở tù với giá $5,000/ tháng rồi qua đời.
Người Mỹ đi làm cả đời, để dành tiền đến khi về hưu thì lấy xài, khi chết thì còn bao nhiêu để lại cho con cháu trong khi người Việt mình thì ngược lại. Mình có bà chị dâu, đi buôn bán quanh năm suốt tháng, những ngày họp mặt gia đình như giáng sinh, Tết là lo bán vì là những ngày khách Đông nhất, hái ra tiền nhất. Chị ấy muốn làm có tiền mua nhà cho mấy đứa con, khổ là vợ chồng có 6 đứa con nên cày mệt thở để tậu nhà cho mỗi đứa con.
Mình có thằng cháu vợ, họ hàng mấy thế hệ, hắn là thầu khoán ở Việt Nam nên khi di cư sang thì hay hỏi mình về ngành xây cất ở đây. Hắn có mướn người đi thi dùm lấy bằng thầu khoán nhưng rồi tiếng Tây tiếng U không thông nên bỏ mộng làm giàu bên mỹ. Hắn đem tiền từ Việt Nam sang, mua mấy căn nhà cho thuê, nay đang tìm cách chuyển tên sang cho cô con gái để ăn trợ cấp khi về già. Có welfare mặc sức mà ăn.
Mình thấy lạ là bỏ cả đời dạy con ăn ở cho có đức, làm người chân thật rồi cuối đời lại ăn gian vô hình trung đi ngược lại những gì đã dạy bảo con cái từ mấy chục năm nay. Thật ra là họ muốn cho con nhà cửa mà họ đã tậu, theo văn hoá Việt Nam, để lại gia tài cho con, chấp nhận vô sống ở bệnh dưỡng lão, đời sống tiện nghi kém hơn ở nhà. Người Mỹ thì họ chỉ lo cho con cái đến 18 tuổi rồi để chúng tự tìm cách sinh sống.
Muốn đi học thì mượn tiền, cha mẹ khá giả thì có thể giúp đỡ về mặt tài chánh trong khi đó thì bố mẹ gốc Việt Nam thì đi cày mệt thở để trả tiền cho con ăn học đại học. Bà em họ của vợ, chồng chết, đi cày nuôi cho con ăn học đại học tốn $200,000.00 cho 5 năm đại học UCLA nhưng thằng con ham chơi nên cuối cùng học đại Nhân Chủng Học để ra trường, nay đi làm tài xế xe cứu thương. Nay lớn tuổi nhưng vẫn phải đi cày vì không có tiền hưu trí. Hai đứa con học đại học rút hết vốn liếng.
Hôm trước bà Inge than, rất buồn vì hôm bà ta bị té, phải đưa vào bệnh viện rồi vào trung tâm phục hồi. Thằng con từ Pháp bay về, than là mai mốt bà ta vào viện dưỡng lão, hắn phải trả tiền nhiều. Bà ta cho thằng con 25 căn nhà mà tên này còn rên. Bà ta mướn 2 người thay phiên chăm sóc bà ta ở nhà. Có một ông quen kể là sau bao năm chắt chiu, về già tính hưởng thụ một tí nên mua một chiếc xe mới thì mấy đứa con kêu tại sao bố lại mua xe mới làm chi, tốn tiền. Ông ta bảo chúng bắt đầu xem tiền của tao là của chúng nên cản ta mua sắm. Chán mớ đời! Vợ chồng mình nói với mấy đứa con là sau này chúng sẽ không nhận được gì của bọn mình khi tụi này qua đời. Mình không muốn chúng ỷ lại rồi không chịu tự bay, tự tìm thức ăn. Trong cuốn sách "the richest man in Babylon", tác giả có kể về người giàu có nhất thành phố Babylon khi xưa ở trung đông. Ông ta có tiền bạc của cải nhưng cho con một số tiền rồi bảo hắn đi xa lập nghiệp. 10 năm sau người con trở về kể lại những thất bại, đau thương của những năm tháng đầu rời mái ấm gia đình, thành công trở về thì ông ta mới giao lại cho cái gia tài.
Người xưa có nói: "để lại cho con ruộng nương tiền bạc, không bằng để lại cho con một cái nghề", tương tự trong thánh kinh có nói: "cho họ con cá thì họ sẽ có một bữa ăn, dạy cho họ câu cá thì họ sẽ có ăn cả đời".
Nghiên cứu cho thấy là những người trúng số, thừa hưởng gia tài thì trong vòng 2 năm là tiền bạc bay hết. Tiền không do mình gầy dựng thì không biết giữ.
Câu hỏi là nên để lại cho con một cái nghề để chúng tự kiếm ăn hay để lại cho chúng tài sản rồi mình phải vào viện tế bần khi hoàng hôn của đời mình phủ xuống. Thương con nên chấp nhận sống trong sự bần hàn hay lòng lam khiến chúng ta, sang tên nhà cửa, tài sản để ăn trợ cấp. Con cháu sẽ cắn xé lẫn nhau nếu chúng không có cái nghề vững chắc, tranh nhau gia tài như ông chủ vườn bơ của mình. Mấy đứa con kiện thưa nhau, thuê luật sư, anh em từ nhau rồi bán tháo tài sản của cha mẹ để vài năm sau không còn gì hết.
Nguyễn Hoàng Sơn
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét