Đường Phan Bội Châu

Khi chợ Cây (chợ Gỗ), tiền thân khu Hoà Bình bị cháy thì chợ Đà Lạt được chuyển tạm thời ra đường Phan Bội Châu không xa lắm chợ Cây bị cháy. Đường Phan Bội CHâu này khởi đầu từ bến xe Tùng Nghĩa, chạy vòng vòng xuống đường Võ Tánh, gặp đường chạy lên dinh tỉnh trưởng Đà Lạt Tuyên Đức.

Hồi nhỏ hóng chuyện người lớn thì nghe họ kêu tên đường này “đường Văn Võ Lên”. Tương tự đường Ma ri xanh Phúc, lớn lên mới hiểu là đường Phan BỘi Châu, và đường Duy Tân. Qua tây mới hiểu mấy con đường mà người lớn gọi Ma ri xanh phúc là đường Maréchal Foch, còn Văn Võ Lên là đường Phan Bội Châu,.. hồi nhỏ lấy làm lạ vì thường người ta gọi họ trước đến chữ lót như Võ Văn Lên. Hỏi người lớn thì bị ăn bợp tai nên ngu hoàn ngu đến sau này đi Tây mới mò ra.

Chợ ở đường Phan Bội Châu làm bằng tôn khi Chợ Cây bị cháy

Thời tây, đường này được gọi là Van Vollenhoven, tên của một cựu toàn quyền thuộc địa pháp. Mình rất ngạc nhiên, tên này thuộc dân xứ Hoà Lan hay Flanders bên Bỉ. Sau này, đọc tài liệu mới hiểu bố mẹ ông ta người gốc Hoà Lan nhưng có cơ sở làm ăn, di dân ở Algiers, Algérie, thuộc địa cũ của Pháp. Mấy người gốc Âu châu, sinh sống tại Algerie, thường được gọi Chân Đen (pieds noirs) như nhà văn hào Albert Camus, sinh tại Algerie nhưng khi đoạt giải Nobel thì được liệt kê là người Pháp. 

Tương tự mấy người sinh tại Nam kỳ, Cochinchine của pháp, được quốc tịch Tây như ông tướng Trần Văn Đôn, Nguyễn Văn Hinh, Bảy Viễn,… mình nghĩ bà hoàng hậu Nam Phương, cũng là dân tây vì sinh tại Nam Kỳ. Mình đọc đâu đó, tên được triều đình đặt cho vợ ông vua Bảo Đại là Nam Hương, nhưng ông thần thư ký viết sai thành Nam Phương. Ông Bảo Đại có ra chiếu dụ sửa lại nhưng cái tên Nam Phương dính cứng trong đầu người Việt. Nhạc sĩ Enrico Matias, gốc Do Thái và Berber, sinh tại Algerie nhưng khi xứ này dành độc lập từ người Pháp, phải trở về Pháp, nơi gia đình, cha mẹ ông bà chưa bao giờ đặt chân đến. Hơn 60 năm, chính phủ Algeria vẫn không cho ông ca sĩ này về thăm nơi sinh ra. Hận thù còn dài.

Ông Van Vollenhooven, xin vào quốc tịch Pháp, theo học trường thuộc địa (École coloniale) rồi được cử đi làm toàn quyền tại nhiều thuộc địa của Pháp tại A CHâu, Phi Châu. Sau này, thế chiến thứ 1 xẩy ra, ông ta về pháp, tham gia quân đội rồi chết tại chiến trường Val de Marne. Nếu mình không lầm thì ông Trần Trọng Kim có theo học trường này và ông Hồ Chí Minh có viết đơn xin theo học trường này nhưng bị từ chối. Buồn đời, ông ta xuống thuyền đi Tây. 

Nếu người Pháp cho ông Hồ theo học trường Bảo Hộ, ra làm thông ngôn cho người Pháp, thì có lẻ lịch sử Việt Nam đã thay đổi, tương tự trường hợp ông Võ Nguyên Giáp. Theo ông Vũ Quốc Thúc, bạn học của ông Gíap kể; ông Giáp bị người thầy Pháp đánh rớt, dù rất giỏi, hình như ông kiêu ngạo, không được đi du học bên Pháp như ông và ông Nguyễn Mạnh Tường. Buồn đời, ông ta đi theo cách mạng. Số ông ta là sát quân thay vì cứu người khỏi lao tù.

Chợ đường Phan Bội Châu. Mình đoán là chụp từ dãy nhà Đội Có, bến xe Đà Lạt 

Thời mình lớn lên tại Đà Lạt thì đường Phan Bội Châu đã gỡ bỏ cái chợ sau khi họ xây xong chợ Mới nên mọi dịch vụ buôn bán đều chuyển về dưới chợ Mới. Thế vào đó họ xây một dãy phố dựa vào sườn đồi của dinh tỉnh trưởng, còn phần bên kia đường được dời bỏ, như khu phố, phía trên nhà hàng La Tulipe Rouge, nhìn xuống phía sau chợ Mới. Nếu mình không lầm có cầu thang nhỏ đi xuống chợ khúc này.

Chợ Cây lúc chưa bị cháy. Ta thấy đường Phan Bội Châu, không thấy chợ tôn khi chợ Cây chưa bị cháy. Lúc này, bến xe ở trước mặt chợ, đối diện tiệm Vĩnh Chấn

Cách đây mấy năm, tình cờ khi làm việc với nhóm BNLV, về chương trình Masks Save Lives, tình cờ gặp một chị gốc Đà Lạt, cho biết là con gái của tiệm bán cà phê ở đường Phan Bội Châu, không nhớ tên gì. Dạo ấy mình không uống cà phê nên chưa bao giờ bước chân vào tiệm cà phê ở Đà Lạt. Chị ta là giáo sư đại học Pomona, đang pha chế một loại cà phê tại Hoa Kỳ để cung cấp cho người Mỹ. Chúc chị ta thành công. Trong vụ covid, mình có liên lạc với hai cô gái gốc Đà Lạt, nay là tiến sĩ tại Hoa Kỳ.

Đường Phan Bội Châu khúc sau chợ, có cái talus xây to đùng. Khúc này không thấy xây cất. Có cầu thang đi lên đường này nhưng chả ai đi cả vì chả có phố xá. Khá lắm là dân ở đường Võ Tánh đi thôi. Nay thì ôi thôi Chán Mớ Đời 

Mình chỉ nhớ đầu đường Phan Bội Châu, có tiệm bán xe gắn máy của dì Cháu, bà con, em chú bác ruột với mẹ mình. Có bến xe Tùng Nghĩa và quán hàng ăn. Hình như ai đi Thái Phiên, Trại Hầm cũng lấy xe tại đây. Có một cây xăng bị cháy năm Mậu Thân, khói đen đầy trời, từ nhà mình ở Hai Bà Trưng vẫn thấy. Thêm sau đó có tiệm phở Tùng, cạnh phở Bắc Hương có lần bị cháy, sau xây cất lại.

Tiệm phở Tùng lúc chưa bị cháy. Con gái của tiệm giò chả Mỹ Hương hay Quốc Hương kể cho mình biết là mấy tiệm này là của gia đình, sau khi phở Tùng bị cháy, bố mẹ tính xây khách sạn nhưng không ai chịu đầu tư cả.

Khách sạn Thanh Bình là của dượng Ngô Viết Thụ. Mình đoán lúc dượng thiết kế khu phố xung quanh chợ thì được mua một miếng đất đầu chợ. Sau này, vẽ để xây khách sạn sau hiệp định Paris, hoà bình đến rồi. Có ông Đàng hùn 835 cây vàng nhưng Việt Cộng vô thì mất hết. Tương tự ông Võ Quang Tiềm cũng sở hữu nhiều nhà rồi mấy ông Việt Cộng vào giải phóng mặt bằng hết. Ngay nhà ông Tiềm chỉ được ở phía sau. Phía trước họ lấy. Chán Mớ Đời 

Mình đang đọc hai cuốn sách viết về ông toàn quyền Paul Doumer mà người Việt hay tếu kêu thằng Đu-me. Báo chí tây khen ông này đã đem văn minh của pháp để khai trí dân của các thuộc địa của pháp. Ông ta kêu phải để người Pháp cai trị trực tiếp, ngược với toàn quyền tiền nhiệm, để cho người bản xứ cai quản các thuộc địa. Nhờ chính sách của ông ta giúp thu thuế người thuộc địa. Ai không đóng thuế thì bị tịch thu nhà cửa, ruộng nương giúp các ty sở thuế pháp thu được nhiều tiền nên sau này được bầu tổng thống Pháp. Ở chức vị được 18 tháng thì bị ám sát. Ông này có điểm hay thời đó là sinh ra con nhà nghèo, đi làm ban ngày, tối đi học thêm, đậu bằng kỹ sư đủ trò, lên làm được tổng thống. Cho thấy ông ta rất có chí, tham vọng nhiều. Khen chê thì tuỳ người.

Ngược lại chính sách này đã đưa đến sự chống đối của người dân bản xứ. Thay vì hợp tác như với chính sách của toàn quyền tiền nhiệm của ông, họ đã đứng dậy chống lại hành chánh thực dân sưu thuế quá nặng.

Các cuộc chiến vũ trang này đã đưa đến Điện Biên Phủ và Algerie. Cuộc chiến dành độc lập của người Algerie chết rất nhiều người cả hai bên, đưa đến chia rẻ trong quân đội Pháp. Có ông thần nào kêu là dân trường tây, từ bé đến hết trung học, nhưng ghét tây vì chính sách chia để trị của họ, để lại đau thương, hận thù cho các thuộc địa cũ của họ như Việt Nam được chia ra 3 kỳ,… lại khen Anh quốc đủ trò. Có người kêu vua Minh Mạng chia ra ba kỳ. Đây là lần đầu tiên mình nghe đến thuyết này. 

Nếu mình không lầm, Anh quốc trao trả lại độc lập cho Ấn Độ nhưng đã khiến xứ khổng lồ này bị nội chiến, hận thù , chiến tranh đến ngày nay. Nước này bị tách rời làm hai thành Pakistan, Ấn Độ, chưa kể vùng Kashmir, Sri Lanka,… nếu đi xuống Phi Châu thì càng te tua nữa.

Chính sách của ông toàn quyền tiền nhiệm thực hiện tương tự ngày nay tây phương, Hoa Kỳ đang áp dụng tại các nước trên thế giới và Trung Cộng đang theo bước chân của họ để thống trị toàn cầu. Cứ để thằng bản xứ ăn trên đầu ngồi trên cổ dân địa phương, đánh đập, đàn áp nếu họ không nghe lời. Cứ mượn tiền trả tiền lời, cho công ty của nước họ vào làm ăn, miền thuế,… khỏi cần phải đem quân đội đến chiếm đóng tốn tiền. Họ không mang tiếng đế quốc gì cả. Ai chống đối thì chính quyền địa phương bỏ tù ra côn đảo như thực dân ngày xưa. Chính sách của giới vua chúa, trưởng giả từ thời xưa còn ông Doumer, từ dân nghèo đi lên nên nghĩ phải giúp người dân bản địa đi lên, thậm chí người Pháp tại mẫu quốc tương tự cuộc đời của ông. Do đó mới thấy các chương trình vĩ đại tại Đông Dương như thành lập khu nghỉ dưỡng Đà Lạt với bao nhiêu tốn kém. Cuối cùng đường lối này nguy hiểm nên giới giàu có Pháp phải giết ông ta.

Các đường phố Đà Lạt lúc mới được thành lập đều mang tên các nhân vật lịch sử của pháp, ngoại trừ vài tên Việt Nam như Gia Long,…

Mình nhớ vài tên đường chính của thị xã Đà Lạt: đường Gia Long thời tây, đến thời Việt Nam Cộng Hoà đổi thành Lê Đại Hành. Không hiểu sao, họ lại dẹp tên ông vua này, người có công thống nhất Việt Nam.

Đường Đồng Khánh đổi lại đường Thành Thái. Mỗi lần đi xi nê ở rạp Ngọc Lan là phải đến con đường này. Đường Maréchal Foch đổi thành Duy Tân. Đường Annam, đổi thành đường  Hàm Nghi.

Đường mình sống hơn 12 năm là đường Hai Bà Trưng, vào thời tây được gọi là đường Pasteur. Sau này họ lấy đường Roume đổi tên thành Pasteur. Đường Roume, mang tên ông toàn quyền có tên khá dài Phillips Rose Roume de Saint- Laurent. Ông này chỉ cai quản các xứ khác nhưng có công với đàn áp các vụ nổi dậy chống thực dân Pháp tại các thuộc địa phi châu nên được đặt tên đường tại Đà Lạt.

Đường Elie Cunhac sau này được đổi thành Bà Triệu, ngay cầu Bá HỘ Chúc và Cường Để lên đến đường Yersin. Elie Cunhac, được xem là người cho chắn bờ để xây 2 hồ Lớn, hồ Nhỏ sau này, vào năm 1932 có trận lụt khiến cái đập của hồ Lớn bị vỡ, làm lụt khu dân cư người Việt nên người Pháp nhập hai hồ lại. Sau 1955, được đổi tên là hồ Xuân Hương. Khi người Pháp rút về, hội đồng thị xã Đà Lạt có ông Nguyễn Vỹ kêu gọi đổi tên đường thời pháp thành tên các danh nhân Việt Nam. Nay mình về Đà Lạt thì không biết mấy tên đường vì không biết họ là ai. Chỉ đoán là những người có công với cách mạng như Lê Văn Tám.

Thật ra hồ Xuân Hương đã khởi đầu đào dưới thời ông Labbé, đến thời ông Cunhac lên Đà Lạt làm việc thì tiếp tục đào thêm cho rộng hơn và hoàn thành. Mình có xem tấm bản đồ khi xưa. Ông này là người phụ đo đạt về trắc địa. Ông ta có chụp một tấm ảnh ở HUế nhưng không hiểu sao, lại được chú thích tại Đà Lạt, khiến mình đi tìm mỏi mắt mà không định vị được nơi nào bằng phẳng như tấm ảnh. Sau có đọc một bài viết của ông nào về Huế, thấy tấm ảnh đó.

Tình cờ mình vào bờ lốc của ông người Pháp, có tên là Cunhac nên tò mò đọc chuyến du lịch tại Việt Nam. Anh ta kể về người mẹ của mình, sinh sống tại đây và Blao. Anh ta đi lại con đường Auger (nay là Yagut), số 24 nơi mẹ anh ta có thời gian sinh sống khi đi học tại trường Couvent des Oiseaux. Rất cảm động, khi thấy người con đi tìm về nơi mẹ sinh ra tại xứ khác và lớn lên tương tự ông tây nào sinh tại Việt Nam, và sống được 10 năm tại Đà Lạt và Sàigòn. Viết cuốn sách về kỷ niệm thời bé.

Ông tây có họ là Cunhac, kêu là hậu duệ của ông Cunhac, có thời làm việc tại Đà Lạt, người cho đào rộng cái hồ Xuân Hương ngày nay. Ông này lo đo đạt trắc địa của chính phủ pháp.

Ông ta bò đến đường Auger nay là Yagut, nơi căn nhà của gia đình mẹ ông ta sinh sống. Thất vọng vì ngày nay, chủ mới xây phá lại. Thấy hai cột trụ to và cao thấy rất đẹp, được thế vào hai cột trụ bé bỏng, có miếng đất, họ xây luôn căn nhà nhỏ bên cạnh. Chán Mớ Đời 

Ông ta so sánh nhà thờ COn GÀ khi xưa, lúc mẹ ông ta làm lễ Communion, không biết tiếng Việt gọi là gì vì mình là người lương. Thấy hình bà sơ, mình nhớ khi xưa mấy bà sơ đội cái mũ to đùng này.

Ông ta ghé lại trường Couvent Des Oiseaux, nơi mẹ ông ta học tiểu học 

Nhà nguyện và nơi hình của gia đình làm kỷ niệm khi xưa, ông ta chụp hình để gửi cho bà mẹ xem

Ông ta vào xin bà sơ cho xem giấy tờ năm bà mẹ đi học 1942 nhưng không có ảnh của lớp năm đó. Hình ảnh mấy cô gái Đà Lạt, đi lễ, mình đoán trên cầu Ông đạo

Hình này cho thấy căn nhà ở Blao (Bảo Lộc), nơi ông ngoại của ông ta đến để lập nghiệp trồng trà. Căn trên là lúc mới đến, sau thì ở căn thứ dưới. 

Xem hình này thì mình nhớ đến ông ngoại mình, từ Huế vào Bảo Lộc, trồng trà. Em trai của ông ngoại mình làm quan nên có xin mấy miếng đất cho anh và em ở Bảo Lộc để trồng trà Nguyễn Đăng. Phía bên ngoại mình khi xưa, ở Bảo Lộc hết, nay vẫn còn vài người nhưng đa số con cháu là đi khắp nơi, Hoa Kỳ, Pháp, Úc,…

Nhà thờ nơi mẹ ông tây được rữa tội tại Bảo Lộc

Nhớ hồi nhỏ vào nhà ông Sáu, em ông ngoại, mình thấy treo da cọp mà ông ta săn bắn. Kinh. Về Sàigòn kỳ rồi, mình có gặp lại cháu ngoại của ông Sáu lần đầu tiên.

Thôi để ngưng ở đây, hôm nào buồn tình thì viết thêm về mấy con đường Đà Lạt xưa mang tên tây với lai lịch của mấy người được đặt tên cho đường. Đang viết lại kể chuyện ông tây đi tìm nơi chôn nhau cắt rốn của bà mẹ. Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo phơi nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Tình yêu thời A Còng

 Tuần rồi, đi học bổ túc văn hoá về, đồng chí gái kêu đi ăn kỵ người anh bà con. Từ thời covid đến nay, họ hàng không gặp nhau, nhất là mấy người bà con nay tra tuổi, sợ chết, không muốn gặp ai cả. Ông anh này khi xưa là sĩ quan, đi cải tạo 10 năm, qua Mỹ theo chương trình H.O. Sang đây được vài năm thì qua đời. Mỗi năm, vợ chồng mình đều dự đám giỗ vì rất thân tình với bên vợ khi xưa tại Việt Nam. Sau 30 năm khói lửa, nội chiến từng ngày với đồng chí gái, chỉ còn mình là đi dự các kỵ giỗ bên vợ. Dâu rể chi đều vắng bóng khiến một chị dâu kêu mình là ông rể tốt. Kinh

Bà chị họ có mấy người con, đã nên bề gia thất ngoại trừ cô con út. Mình thường thấy trong gia đình Việt Nam, nhiều cô con gái út, không lập gia đình, ở vậy để chăm sóc bố mẹ về già. Ngồi ăn, mọi người ôn lại kỷ niệm về ông anh rể đã qua đời, về thời bao cấp, khổ cực ra sao. Bổng bà chị kêu cô chú nói với con Bé chịu khó lấy chồng cho chị an tâm sau này khiến mình suýt sặc cả tô bún bò. Bên vợ mình, gia đình nào cũng có một cô tên Bé nên khi mô gặp nhau hay bị lộn, đồng chí gái cũng bị kêu Bé. Trên 6, 7 bó vẫn kêu Bé đây, Bé Mô. Chán Mớ Đời 

Mình quen 1 gia đình H.O , có đâu 4, 5 cô con gái. Sang đây, mấy cô con gái được trai bu như kiến nên bố mẹ gả chồng hết. Năm đó hai vợ chồng mình đi ăn cưới mệt thở với gia đình này. Nay mấy cô con gái đều ly dị cả. Hôm trước, nghe nói có một cô sắp lên xe hoa lại. Mình kêu bận leo núi rồi. 

Khi xưa, người Việt tỵ nạn, đa số là đàn ông vượt biển, đưa đến cơ chế thị trường người Việt tại hải ngoại theo diện trai thừa gái thiếu. Đi ăn tiệc, sinh nhật ai thì một cô dù xấu như Chung Vô Diệm, vẫn có cả đám đàn ông cần vợ bu theo như dòi. Thậm chí mấy ông đã có vợ con ở Việt Nam cũng đăng ký. Khi nhu cầu nhiều mà cung thiếu thì hàng thiếu chất lượng cũng trở thành hàng xịn, hàng hiếm như thời bao cấp. Mấy tên nông dân như mình thì khó lấy vợ vì tệ lắm phải có cái bằng kỹ sư, lương tốt thì mới dám đi xin xỏ tình yêu, đời tôi đó, em xem chỉ trồng bơ. Ngoài ra chỉ có bác sĩ, nha sĩ ,…cái gì có chữ Sĩ mới được mấy cô đoái hoài đến.

Khi làn sóng H.O sang định cư tại Hoa Kỳ, thị trường trai nhiều gái thiếu được cân bình nên mấy cô theo gia đình H.O mà không có tinh thần tiến cao, chưa bị ảnh hưởng chủ nghĩa nữ quyền, đi học lại thì bố mẹ gả phách cho tên nào có công ăn việc làm để quản lý đời con gái họ vì quan niệm xưa có con gái trong nhà như có trái bom nổ chậm, quên khuấy là có thuốc ngừa thai. Mấy cô lấy chồng sớm, từ từ nhận ra tại Hoa Kỳ phải tự lập bản thân, đi học lại hay đi làm nail rồi từ từ sugar you you go, sugar me me go. Lý do là tính gia trưởng của đàn ông việt vẫn chưa được tẩy xoá trong xã hội dành cho phụ nữ. Mình thường thấy mấy cô gốc việt đều lấy Mỹ hết. Cao ráo, trí thức lại biết chìu chuộng vợ thay vì vợ đâu làm đồ nhậu. Chán Mớ Đời 

Đi Mễ chơi với mấy người bạn, có anh bạn ăn chay ngày rằm khiến mụ vợ kêu anh nói dùm chồng em để ông ta ăn chay. Anh bạn kêu chồng cô còn hơn tôi. Anh ta biết những gì phải làm, tập thể dục, tập võ, kiêng ăn, nhịn đói để thanh lọc cơ thể. Tôi muốn theo anh ta mà không được khiến mình buồn cười. Mình nói với anh ta, mình giác ngộ cách mạng đã trúng số độc đắc khi lấy đồng chí gái còn mụ vợ thì chả biết gì cả, cứ chạy vòng vòng theo mấy bà phản động, kêu tôi là thằng nông dân, cần được nha sĩ như anh bổ túc văn hoá. Anh bạn giải thích thêm, đi bộ với anh tôi thở không ra mà anh cứ nói oang oang cho thấy nội lực anh rất mạnh.

Khi xưa mình đi khắp Âu châu rồi sang Mỹ, gần 40 tuổi mới có người chấp nhận đăng ký quản lý đời mình nay lại bà chị họ nhờ mình xúi thiên hạ lấy vợ lấy chồng nên sặc bún bò. Chán Mớ Đời 

Vấn đề ngày nay, cơ chế thị trường trai gái khá phức tạp. Con trai thích con gái, con trai thích con trai và ngược lại như xe SUV Subaru, được các cô đồng tính ưa chuộng nên nhiều khi thấy bà lái xe Subaru là hết dám nhìn, chiêm ngưỡng dù có đẹp rực rỡ. Thống kê cho biết xe Subaru, rất được ưa chuộng bởi mấy người đồng tính. Hôm trước, đọc tin tức thấy một nữ cầu thủ Hoa Kỳ, đẹp, xinh xắn tuyên bố làm đám cưới với một nữ cầu thủ khác trong đội tuyển Hoa Kỳ. Nghe nói là đa số mấy cô chơi bóng chuyền đều thích người cùng phái. Cao lêu nghêu nên chỉ tìm được người đồng phái chớ đàn ông cao hơn hơn mấy cô này rất ít, khó tìm.

Đồng chí gái kêu để từ từ chị ơi, lo chi. Bà chị kêu từ từ cái chi, tra rồi, gần 40 rồi, hết sinh con đẻ cái khiến mình thất kinh. Khi mình vào làm rể dòng họ này thì cô cháu đâu còn học lớp vỡ lòng. Thời gian qua mau thật. Báo chí Mỹ cho biết nuôi một đứa con đến 18 tuổi tốn trung bình trên 200 ngàn đô. Vừa nuốt xong tô bún bò mình hỏi thế lúc trước, có thấy đi chơi với một giáo sư nào, nay còn không. Bà mẹ nhảy vào thằng nớ thương hắn cả 4 năm rồi mà hắn không ưn. Mình hỏi răn không chịu.

Cô cháu kêu anh chàng đâu có hỏi cưới đâu mà chịu với không. Mình ngạc nhiên đưa mắt như bảo tiếp tục. Cô cháu nói tiếp hắn yêu kiểu chi cô chú, cháu không hiểu. Gặp nhau là hắn đưa sách cho con đọc, kêu cuốn ni hay lắm do một ông tây nổi tiếng tên Thomas Piketty viết. Cái chi mà Tư Bản thế kỷ 21 (Capital in the 21st century). Tháng trước gặp hắn thì cho mượn Basic Economy của Thomas Sowell. Có lẻ vì vậy, khi xưa người xưa hay kêu ai ơi chớ lấy học trò, dài lưng tốn vải ăn no lại nằm. Chán Mớ Đời 

Mình hỏi thế hai đứa đi chơi chỉ nói chuyện về kinh tế, không làm gì cả khiến đồng chí gái thúc cùi chỏ mình đau điếng. Mình nói để anh hỏi, chớ tình yêu thì phải theo quy trình của con tim trước theo sau con chim, phải diễn biến hoà bình mới đi đến kết cục. Chớ gặp thế lực thù địch như vợ thì chừng nào con cháu mới lấy chồng.

Mình hỏi có nắm tay không, cô cháu kêu lâu lâu có nắm đi qua đường. Thế có ôm nhau mớm nhau không. Cô cháu kêu chú hỏi chi lạ rứa. Mình kêu thì tình yêu phải đi từ a đến z chớ, kỳ chi. Mi tra rồi, còn ốt dột chi nữa. Có đi xi nê không. Cô cháu kêu lâu lâu cũng đi xem. Thế hắn có rờ mó chi mi không, đồng chí gái nhảy vào hỏi. 

Khiến mình nhớ đến cô gái đi xe đò từ San Jose xuống Bolsa. Chuyện này phải kể ngoài đời chớ kể đây mất hay.

Cô cháu kể đi chơi mà anh chàng giáo sư cứ làm như đi họp chi bộ, thanh niên đoàn khiến mình như bò đội nón. Đồng chí gái giải thích là ở Việt Nam giới trẻ hay đi họp đoàn, họp tổ chi đó để được là đối tượng đoàn, gia nhập đảng cộng sản. Anh ta cứ nói về thị trường chứng khoáng, công ty này mới lập công ty kia mới sụp tiệm,.. Chán Mớ Đời 

Có anh bạn cho biết tình yêu phải qua nhiều giai đoạn như giải một phương trình; mới quen rồi đi đến thân mật, rồi đường mật, đến bí mật qua tối mật, cuối cùng là dập mật. Mình kể anh bạn, kiếm được việc làm cho đồng chí gái khi mới dọn qua Cali. Anh ta kể lấy vợ hơn 2 tuổi. Trong thời gian đả thông tư tưởng, anh ta nắm tay cô vợ, mới đầu run run nhưng không thấy cô nàng phản ứng nên từ từ đánh bạo thám hiểm mấy chỗ khác trên cơ thể cô vợ. Anh ta chỉ bà vợ rồi nói không thấy bà ta phản ứng thế là đè đầu xuống. Quen hơi quen hám đưa nhau ra toà đăng ký kết hôn. Xong om.

Mình nói đứa cháu là kiếm chồng trí thức nhức đầu lắm. Cứ như bà nào làm đạo diễn, được bên trên bố trí lấy nhà thơ Xuân Diệu. Đêm tân hôn, bà ta tắm rữa sạch sẽ, nằm trên giường chờ đợi giây phút nhiệm màu, ấp ủ từ khi mới dậy thì, trong khi ông nhà thơ ngồi làm thơ nhớ người yêu sinh bắc tử Nam. Đừng bao giờ bị dính vào trường hợp của ông thi sĩ này cả. Phải thử súng ống thằng bồ trước mới cho đăng ký quản lý đời nhau. Súng đạn tốt thì tiếp tục đả thông tư tưởng còn không thì kiếm tên khác. Nếu không thử trước sẽ ca bài chim oán đồ khúc cả đời. Ly dị tốn tiền lắm.

Khi xưa, công chúa Tiên Dung lấy phải anh Chử Đồng Tử, dù nghèo nhưng súng ống to cứng như cây chuối. Con bé hỏi chuyện ra răn. Mình đang ăn bát chè đậu ngự nên kêu từ từ đứng nóng. Ăn xong chén chè, uống trà sen xong, mình mới kể cho con cháu. 

Khi xưa, có 2 cha con rất nghèo, họ Chử, làm nghề mót củi. Nghèo đến nổi chỉ có một cái khố để bận nên hai bố con thay phiên nhau ra ngoài nhà. Bố đi chợ bán củi thì bận khố, con ở nhà cởi truồng, lấy lá chuối che thân. Một hôm ông bố bị dính covid nên lăn ra chết. Trước khi chết, ông bố dặn là phải đốt cái khố để cúng, qua bên kia thế giới, bố có khố để bận, khỏi mắc cở với người ta trên thiên đình. Nhất là không bị nhiễm covid, không có con thừa tự, cúng vái thì càng đói khổ bên kia thế giới.

Người con nghe lời cha, lột cái khố ra đốt cúng tiễn cho bố về bên kia thế giới. Kể tới đây, mình hỏi có cúng tiền bạc cho bọ mi không, cả bên nớ không tiền, phải đi xin welfare mất công. Cô cháu kêu dạ không. Mình nói phải cúng tiền đô hay đốt vào cái thẻ tín dụng để bên kia thế giới, bọ mi có thể cà thẻ mà xài.

Ngày ngày đi kiếm củi, hái trái trên rừng hay tránh người lạ vì trần truồng. Một hôm, đang câu cá thì thấy tàu bè chạy trên sông. Cờ xí phất phới khiến Chử Đồng Tử tò mò men theo bờ đến xem. Sau đó thấy lính tráng chạy lên bờ khiến anh chàng họ Chử lo ngại chạy trốn nhưng 3 phía đều bị quân lính chận nên chạy vào cái hố mà anh ta thường trốn ở đấy khi có người lạ đi ngang, rồi phủ cát lên mình.

Cô công chúa, bận bikini nhảy xuống sông tắm gội, sau đó lên bờ. Đám tuỳ tùng, đã lấy mấy cái cọc cắm trên cát, lấy vãi bọc lại làm nhà tắm để công chúa vào tắm. Không ngờ lại đúng vị trí anh chàng họ Chử đang núp dưới cát. Công chúa có tật tắm lâu. Vừa tắm vừa hát nghêu ngao bài trống cơm, yêu nhau cởi áo ôi à cho nhau, về nhà lên giường ôi à chơi nhau nên từ từ nước chảy cuốn theo cát và lòi ra anh chàng không khố.

Đang hát yêu nhau cởi áo ôi à cho nhau thì công chúa nhìn xuống chân thì hét lên rồi ngất xỉu. Khi tỉnh giấc thì thấy một anh chàng ốm đói, không áo quần, ngồi bên cạnh với củ chuối rất hoành tráng. Mình kể tới đó thì đồng chí gái xen vào kêu không kể nữa. Bảo con cháu là phải xét xem tên đó có củ chuối không. Nếu không bình thường là dẹp, bỏ đi, đừng có đợi chờ, mùa Xuân phụ nữ qua mau. Hoá ra đồng chí gái lấy mình vì sợ hát mùa xuân qua mau.

Cô cháu kêu mình kể tiếp. Mình làm thêm chén chè đậu ngự. Cái khổ lấy vợ gốc Huế, thì chỉ ăn bún bò Huế, bánh bột lọt, bánh nậm khi có kỵ giỗ.

Sau đó, công chúa phải về cung nhưng vẫn nhớ đến chàng trai không khố như Mộng Cô nhớ ông sư Hư Trúc trong Thiên Long BÁt Bộ. Công chúa u sầu đâm ra bệnh. Bao nhiêu lương y đến chữa bệnh nhưng công chúa vẫn không ăn không uống như con sáo trong lồng. Cuối cùng cùng vua cha mới kêu ai chữa được bệnh cho công chúa sẽ làm phò mã. Thế là tất cả lang băm trên Facebook đều nô nức về cung để chữa bệnh cho công chúa. Công chúa vẫn không khỏi bệnh.

Một hôm, có một anh chàng không có khố, chỉ đeo cái rọ đan bằng tre để bảo vệ con chim đa đa, xin vào cung chữa bệnh cho công cháu. Binh lính muốn đuổi anh ta đi vì không áo quần nhưng công chúa nghe tiếng anh họ Chử, kêu cho mời vào.

Gặp lại cố nhân, công cháu hết bệnh. Anh chàng không khố, kêu phải đóng cửa phòng công chúa 3 ngày 3 đêm để anh ta đuổi con ma nhập vào công chúa. Cứ 2 tiếng là quân đầu bếp đem cơm đưa vào để anh vô khố họ Chử bồi dưỡng để trị bệnh cho công chúa.

Sau ba ngày 3 đêm, công chúa khoẻ lại và vua cha thấy con gái vui mừng nên gả Chử Đồng Tử cho con gái. Kêu thợ may đến đo đạt, may áo quần cho anh ta. Xong om.

Hình như cô cháu ngấm được sự thật cuộc đời nên gần như giác ngộ cách mạng. Hy vọng ông giáo sư sẽ theo quy trình diễn biến hoà bình để còn đi ăn cưới cô cháu. Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo phơi nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Tại sao nam cầu thủ túc cầu bận xu chiêng?

 Đi chơi ở Mexico nhưng vẫn theo dõi giải túc cầu thế giới, gặp dân xứ này than đội tuyển của họ năm nay dỡ quá nên ủng hộ xứ Ma-rốc. Mình rất ngạc nhiên khi thấy cầu thủ cởi áo ra khi làm bàn rồi chạy như điên như chả hiểu chuyện gì xảy ra. Thay vì thấy 6 múi lại thấy các cầu thủ này bận đồ lót như xú chiêng của phụ nữ mà hình ảnh độc đáo nhất và nổi tiếng nhất khi cầu thủ của nữ đội tuyển Hoa Kỳ đá luân lưu đoạt chức vô địch thế giới khiến cô Chastain lột áo quăng lên trời lòi ra xú chiêng thể thao. Đàn ông buồn năm phút tưởng lòi ra bộ ngực vĩ đại. 

Lúc đầu mình tưởng họ bận loại này để bó cái lưng để khỏi bị chấn thương khi đối thủ húc họ hay thục cùi chỏ hay gì đó như họ dán băng keo ngay đùi để khỏi bị cơ bắp lộn xộn. Ngu như mình nên nghĩ bậy. Cứ tưởng là cầu thủ đồng tính. Dạo này có nhiều nam cầu thủ đồng tính, bắt chước các nữ cầu thủ ra mặt, lên tiếng về giới tính của họ. Thấy đội tuyển của Hoa Kỳ có một cô rất xinh, mới đây nghe cô ta mới thành hôn với một cô khác trong đội tuyển. Chán Mớ Đời   

Buồn đời trên tàu không biết làm gì mình gút gồ thì hóa ra họ bận cái áo có gắn 1 gps dùng để định vị, thu nhận các dữ liệu của cầu thủ để huấn luyện viên, cầu thủ sử dụng để tập luyện và thi đấu.  

Cầu thủ Nam Hàn Hwang Hee-chan, trên, sau khi thắng Bồ Đào Nha, bận áo định vị 

Mình mò mò tài liệu thì khám phá ra công ty Catapult Sports, sản xuất và bán mấy áo này để định vị, đo đạt cầu thủ chạy, quyết đấu ra sao, tập luyện như chạy trong lúc thi đấu được bao nhiêu cây số, vận tốc và cường độ. 

Hèn gì mình thấy báo chí đưa thống kê cầu thủ chạy bao nhiêu cây số, đưa bóng bị mất bao nhiêu lần hay đoạt banh lại từ đối thủ,…

Xem như sau một buổi tập dợt hay thi đấu, đội huấn luyện viên có thể xem thống kê về cầu thủ. Mình nhớ có trận MU thua, hôm sau huấn luyện viên bắt cả đội chạy 12 cây số vì thống kê cho biết đội mờ u này chạy ít hơn đối thủ đến 12 cây số. Hóa ra là nhờ vào mấy áo định vị này. Qua thống kê thì đội huấn luyện viên có thể bỏ vào máy điện toán để biết cách giúp cầu thủ lấy lại sức. 

Điển hình người ta cho biết cầu thủ Ba Lan Robert Lewandowski đi bộ nhiều nhất trong các trận đấu ở vòng loại của giải túc cầu thế giới, khá hơn cầu thủ Lionel Messi, của đội tuyển A Căn Đình trong khi cầu thủ Antonee Robinson của Hoa Kỳ chạy 35.4 kilometer một giờ. Có lẻ vì vậy mà cầu thủ Ronaldo phải ngồi chầu rìa vì đã già nên chạy chậm hay quên chạy. Chỉ cho vào độ 20 phút cuối để có thể thay đổi tình thế với kinh nghiệm của mình. Sáng nay anh chàng này vào sân, máy tính rằn ganh ta đụng được trái banh 7 lần.

Cầu thủ Ben White của đội tuyển Anh quốc tức giận vì không được đá nên cãi lộn với phó huấn luyện viên. Ông này đưa ra những dữ kiện về tập luyện của cầu thủ này và tống cổ về nước để giữ tinh thần của đội tuyển không bị phân chia. Rốt cuộc Anh quốc vẫn thua Pháp quốc.

Mấy áo GPS này được các huấn luyện Viên giúp cầu thủ lấy lại sức, ăn uống ra sao tương tự quả banh cũng có máy định vị điện tử được bỏ ở trong quả banh và trước khi đấu đều được chạc điện. Các loại chip điện tử định vị này được truyền lên vệ tinh nên chúng ta thấy quả banh của đội tuyển Nhật Bản tưởng ra. Ngoài ra những vệ tinh cho thấy quả bóng vẫn 1/8 cm ở làn vôi của đường biên giúp Nhật Bản thắng đội tuyển Đức. 

Trong quả banh có gắn một con chip điện tử thiết kế bởi công ty kinexon, nặng độ 14 gr, có hai thiết bị:

• Ultra-wideband (UWB) sensor: 1 kỹ thuật cao hơn GPS Bluetooth định vị và truyền vào máy điện toán vị thế của trái banh khi đi chuyển

• Inertial measurement unit (IMU) để biết vị trí trên không gian của trái banh. 

• Do đó người ta kêu cầu thủ Ronaldo đóng kịch rất dỡ dù đầu anh ta không chạm vào trái banh nhưng cứ là toáng với nụ cười hoa hàm tếu như vừa đội đầu vào lưới. 

Hệ thống này chụp 500 lần trong vòng 1 giây đồng hồ. Các dữ liệu được truyền qua hệ thống định vị gọi local positioning system (LPS), được kết nối khắp sân đá. Bây giờ mình mới hiểu lý do làm sao người ta bắt được lỗi việt vị vì khi trái banh được chuyền đi bởi một cầu thủ và định vị của cầu thủ nhận bóng có bị việt vị hay không từ 1/500 giây, họ còn đeo cánh tay cùi chỏ lòi ra hay không. 

Nội đem theo điện thoại bên mình thì máy tự động tính mình đi bao nhiêu bước, leo vào nhiêu thang cấp trong ngày. Cuối ngày chỉ mở ra xem, thấy thiếu thì đi thêm cho đủ. 

Vớ chật quá nên cầu thủ sợ vọt bẻ nên cắt mấy lỗ

Ngoài ra còn thấy vụ vớ của cầu thủ bị cắt nhiều lỗ. Lúc đầu mình tưởng bị chuột gặm hay ai đá làm lũng lỗ. Mò mò mới hiểu là vì vớ bó chặt quá khiến cầu thủ hay bị vọp  bẻ nên họ lấy kéo cắt từng lỗ giúp máu lưu thông không bị vọp bẻ trong khi người ta khuyên là nên mang vớ bó sát chân để giúp máu lưu thông. 

Giải túc cầu năm nay được tổ chức vào mùa đông, khơi khơi vì mấy ông ả rập giàu có, muốn tổ chức đá banh. Thiên hạ chửi mệt nghỉ vì tham nhũng, các công ty quảng cáo rầm trời rồi mấy ông ả rập chơi khâm, không cho bán bia vào giờ chót. Ít ra có tiền mua giải túc cầu cũng được vì 100 năm nữa chưa chắc là có khả năng tổ chức dù có mua các cầu thủ nổi tiếng thế giới. 

Hoa Kỳ khởi đầu biết về tức cầu từ khi tổ chức giải thế giới năm 1994, xem như 30 năm nay, mới bắt đầu có cầu thủ đá cho các đội tuyên ở Âu châu tương tự các đội tuyển Nhật Bản và Hàn quốc điều có cầu thủ đá ở Âu châu nên trình độ của họ được nâng cao một in tuy chưa bằng Âu châu. Đang xem đội Ma-rốc cũng có rất nhiều cầu thủ đá cho các câu lạc bộ Âu châu. 
Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo phơi nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Chuyện bên lề giải túc cầu 2022

 Kỳ tranh giải túc cầu thế giới năm nay gây nhiều tranh cãi, nào là để cho mấy ông nhà giàu ả rập tổ chức thay vì Hoa Kỳ. Hoa Kỳ bị loại khi ghi danh muốn tổ chức giải túc cầu thế giới dù đem cựu tổng thống Clinton ra để chiêu dụ thế giới túc cầu vì không được phép hối lộ cho các chủ tịch túc cầu thế giới. Nghe tài liệu kể rất là nhiều tiền, thêm gái gú. Nổi điên, ông Mỹ chơi thiên hạ, khui ra hết và cho bắt hết mấy tên chủ tịch bóng tròn chính, rồi lại để lộ ra mấy ông chủ tịch bóng trong thế giới và Âu châu như Platini, tham nhũng khiến họ phải từ chức. Sau đó Hoa Kỳ, Gia-nã-đại và Mễ Tây Cơ đăng cai được lãnh thầu tổ chức kỳ tới.

Cuối cùng thì tiền thưởng quá nhiều nên mọi người bổng nhiên trả nhớ về không, nhất trí tranh giải vào mùa đông tây phương để bớt nóng vì mùa hè là khỏi cần đá. Tháng 7 vừa rồi mình có ghé lại Dubai 1 tuần, nóng kinh khủng, không có máy lạnh chắc chảy mở. 

Nhớ năm 1994, Hoa Kỳ được giao cho nhiệm vụ tổ chức giải túc cầu thế giới mà dân Mỹ chưa bao giờ thấy một trận đá banh treen đài truyền hình. Xứ này chơi banh bầu dục nhưng lại gọi Football như ở Âu châu nên mình hơi chới với khi sang Hoa Kỳ sinh sống. Nhưng cũng nhờ vậy mà người Mỹ mới bắt đầu chơi loại thể thao nhất là phái nữ, đoạt nhiều giải vô địch thế giới. Phái nam cũng bắt đầu khá lên, có cầu thủ đá cho các câu lạc bộ Âu châu như đại hàn và Nhật Bản. Biết đâu nhờ đăng cai tổ chức giải thế giới, mấy chục năm sau người Qatar sẽ đoạt giải thế giới.

Túc cầu tại Hoa Kỳ khó phát triển như các môn bóng chuyền, bóng rỗ và banh bầu dục. Tiền bạc nhiều quá nên các môn này tìm cách chống sự bành trướng của môn túc cầu. Được cái là túc cầu được phái nữ thích nên đang phát triển mạnh ở trường học.

Mình nhớ dạo còn đi học, đọc báo L’equipe, cựu tuyển quốc gia và huấn luyện viên của đội NIce, đề nghị qua Phi châu, mở một câu lạc bộ huấn luyện đá banh, để tuyển cầu thủ đá giỏi, đem qua Pháp để đá, để câu khách các người nhân công gốc phi châu. Không ngờ hôm nay  14 đội trong 32 đội dự WC 2022 đều có cầu thủ gốc Phi tổng cộng lên tới 72 cầu thủ và cộng thêm các đội châu Phi đang tham dự thì có lẽ nói không ngoa World Cup 2022 thuộc về châu…Phi.

Đội Anh có mỗi Bukayo Saka gốc Nigeria, thêm các cầu thủ như Rashford, từ vùng Trung Mỹ, cựu thuộc địa của Anh quốc là ít nhất trong khi các đội Pháp (14), Qatar (10), Đức (7), Bỉ (6), Thụy Sỹ (6) và Bồ Đào Nha (5) có nhiều cầu thủ gốc Phi nhất. Mỗi đội được tuyển 26 người, trong đó có 3 thủ môn. Các ngôi sao như Cody Gakpo, Karim Benzema, Kylian Mbappé, Antonio Rüdiger, Romélu Lukaku đang chơi cho các đội châu Âu mà lập thành hàng công cho đội tuyển châu Phi.

Tranh giải thì có những vụ ngựa về ngược, kết quả trái với dự đoán như Nhật Bản thắng Đức quốc hay Á Căn Đình bị bại dưới Saudi Arabia. Nhiều người xấu mồm kêu là bán độ đủ trò. Cho thấy trình độ túc cầu các nước nhỏ khi xưa đang bắp kịp các quốc gia Âu châu và Nam Mỹ.

Cổ động viên của đội tuyển Ma-rốc, ở lại sau trận đấu kết thúc để dọn dẹp, cho thấy các khán giả của xứ hồi giáo này cũng đàng hoàng không thua gì mấy hiệp sĩ của xứ Phù Tang. Không hút gió, chửi bới khi quốc thiểu của đối thủ được cất lên. Nói lên tinh thần thượng thể thao của xứ họ,không tự hào quá đáng, hạ bệ đối phương thua xa đến 15 năm..

Báo chí đưa tin các cổ động viên của đội tuyển Ma-rốc rất lịch sự, không chê bai, châm chọc trước trận đấu khi đội tuyển Croatia hát quốc ca của họ như thường gặp tại các trận đấu quốc tế. Ngoài ra, họ cũng như các cổ động viên Nhật Bản, ở lại sau khi trận đấu kết thúc để dọn dẹp, đem rác đi quăng. Làm kiểu này thì xứ Qatar sẽ không cần mướn người nhân công ngoại quốc, khỏi bị lên án là gian ác, vi phạm nhân quyền,…

Phòng thay đồ của đội tuyển Nhật Bản sau khi họ rời khỏi sau trận đấu.

Có hai điểm chú ý là trước và sau trận đấu giữa Đức quốc và Nhật Bản, khiến báo chí đăng tải và thiên hạ nhảy vào chửi bới. Con người thích chửi bới dù chưa hiểu hư thực. Trước trận đấu, đội tuyển Đức quốc đứng chụp hình và tự bịt mồm. Nghe nói họ bỏ rất nhiều thì giời để tư duy đột phá ra cách ủng hộ giới đồng tính, bị khoá mồm hay cấm cản tại xứ ả rập này như Âu châu mấy chục năm trước. 

Các khán giả ả rập lại đem hình ảnh cựu cầu thủ quốc gia Đức quốc Ozil ra để nói rằng Đức quốc cũng kỳ thị, đạo đức giả. Cầu thủ Ozil này gốc Thổ Nhĩ Kỳ, đá cực đỉnh, giúp Đức quốc đoạt giải vô địch ở Ba Tây nhưng sau này ông ta lên tiếng, cho rằng Đức quốc kỳ thị nên không được tuyển nữa.

Theo giải thích của báo chí, xứ Qatar này cấm các giới đồng tính nên nhân danh quyền làm người, các cầu thủ tự bịt mồm mình như 1 ẩn dụ, thay cho các người đồng tính tại xứ này. Họ muốn đeo băng tay hay chi đó để ủng hộ các nhóm đồng tính nhưng ông thần Fifa ra lệnh, không được. Nếu làm sẽ bị loại.

Nghe nói các thủ quân các đội muốn đeo băng tay này để nói lên tiếng nói cho các người đồng tính tại Qatar. Sau không dám vì sợ bị loại ra khỏi cuộc thi đấu và mất tiền thưởng.

Trước khi đấu, các cầu thủ Âu châu muốn đeo cái vòng gì nói lên sự ủng hộ giới đồng tính như cái cờ ngủ sắc tiêu biểu của họ. Bộ trưởng thể thao của Đức quốc, tham dự ở khán đài, nghe nói cũng mang gì đó để ủng hộ vụ này hay lấy phiếu như thể chửi vào mặt ban tổ chức, bà đếch sợ mày. Nghe nói trước đó, FIFA cấm, không được làm như vậy, sẽ bị loại. Nếu bị loại thì không có tiền thưởng nên họ chấp nhận, bỏ vụ này. Cứ tưởng tượng nếu đoạt giải này, các cầu thủ sẽ được vài chục triệu hay cả 100 triệu đô qua quảng cáo.

Có người kêu gào không nên xen chính trị vào thể thao. Khi chống lại quyền lợi của mình thì người ta kêu gọi không muốn dính dáng gì đến chính trị nhưng khi đụng đến quyền lợi thì họ kêu ré lên.  

Sáng nay, đọc báo thì được biết các xứ âu châu đang dọ hỏi với nhau để rút khỏi hội FIFA khiến thiên hạ nhảy vào chửi. Họ nói các ông các bà đến xứ người ta nhưng lại bắt buộc người ta nghe lời của các ông bà tương tự ai đến nhà các ông bà, bắt ông bà nghe lời họ. Nếu đọc báo tây thì họ hoan hô các cử chỉ này còn đọc báo các nước nhỏ thì họ chửi mấy ông tây bà đầm không lịch sự. Vào nhà người ta mà cứ đòi này đòi nọ. Muốn áp dụng tư duy của người Âu châu vào xứ họ.

Thế kỷ 21 cho thấy văn hoá tây phương gây nhiều ảnh hưởng trên toàn cầu. Mình viếng nhiều quốc gia từ đầu năm đến nay như Peru, Tanzania, Ai Cập, Jordan, Dubai, Thổ Nhĩ Kỳ và tuần tới là Mexico. Điều mình nhận thấy là văn hoá tây phương nhất là Hoa Kỳ tràn ngập mấy xứ này về ăn uống, nhạc, truyền hình, phim ảnh. Đi đâu cũng thấy dân tình uống Coca Cola, bận áo quần hiệu Mỹ.

Có nhiều lãnh đạo các nước lớn, không muốn bị văn hoá tây phương thay thế văn hoá ngàn năm của quốc gia họ nên tìm cách thoát Mỹ. Họ mua xe Nhật Bản, Đại HÀn, và tìm cách thoát khỏi vòng tay anh Mỹ nên ngã vào anh ba tàu. Ở phi châu, Trung Cộng đầu tư 50% tổng số đầu tư của ngoại quốc. Hỏi Ai Cập JOrdan, Thổ Nhĩ Kỳ đều nói vậy. Trung Cộng tuyên bố là trong 10 năm tới sẽ đầu tư 10 tỷ đô la vào thị trường Ai Cập.

Điểm đáng để ý là các câu lạc bộ túc cầu lớn ở Âu châu đều do các ông ả rập làm chủ như các đội Paris Saint Germain, Manchester City,… và họ còn đang tính mua thêm Mờ U. Khán giả qua truyền hình, cổ động viên của các câu lạc bộ Âu châu đa số là từ Trung Cộng, Ấn Độ,..nên thấy các quảng cáo bằng tiếng tàu. Nếu họ bỏ FIFA thì chơi một mình, tiền đâu trả cho cầu thủ. Mấy chính trị gia và truyền thông phương thông chỉ trích tự do ngôn luận bị chèn ép tại Qatar hay các công trình xây dựng khiến nhiều công nhân ngoại quốc chết. Chuyện tai nạn nghề nghiệp ở công trường xẩy ra hàng ngày tại các công trường xây cất, bất cứ quốc gia nào. Nhất là khi cố gắng làm giờ phụ trội, mệt nên dễ xây tai nạn.

Trong khi đó các áo quần của các đội tuyển Âu châu đều được may tại các quốc gia nghèo, công nhân được trả mấy xu một giờ, đã nói lên sự đạo đức giả của các ông tây bà đầm. Mình có xem phim tài liệu về ngành may mặc tây phương, đưa sang các nước nghèo thực hiện để họ làm giàu. Nhân công mấy xứ này bị  ép làm việc không ngưng, dễ bị tai nạn. Mình thì muốn làm rẻ bán giá cao để lời nên không bao giờ chỉ trích ai cả.

Các nước Tây phương hơi đạo đức giả vì nếu họ không thích đường lối của chủ nhà thì boycott, không tham dự như ở thế vận hội Mạc Tư KHoa khi xưa hay khối Liên Sô boycott thế vận hội Hoa Kỳ sau đó. Không đến dự thì thế giới cảm phục nay họ cứ lấy tiền rồi lên tiếng rao giảng đạo đức.

Theo tin tức từ Qatar thì giới trẻ nhất là nữ giới tham gia các thể thao nhiều hơn xưa. Phụ nữ nghe nói lên đến 60%. Cho thấy chúng ta cần thời gian để thay đổi nền văn hoá cổ xưa để tiến theo trào lưu của thế giới hiện nay. Các chỉ trích đúng nhưng không nên đạo Đức giả.

Theo mình đọc tin tức, các người ngoại quốc đến từ Âu Châu, sinh sống tại xứ này nhiều năm qua. Họ cho biết nhờ chính phủ chi hơn 200 tỷ đôla để xây hạ tầng cơ sở, giúp người dân di chuyển và đời sống của họ thay đổi sau giải túc cầu thế giới. Chúng ta bị truyền thông định hướng nên cứ lên tiếng chỉ trích đủ trò. Kêu bỏ ra hơn 200 tỷ đô để được tổ chức giải túc cầu thế giới. Khi có tiền thì họ muốn làm thì làm, ai cấm họ đâu. Có lẻ chúng ta nghèo, ganh tị nên lên tiếng chửi bới. Việt Nam có bỏ tiền ra để tổ chức đua xe Formula 1 nhưng bị dính covid nên không thực hiện được.

Khi đi Dubai hay Ai Cập, Thổ Nhĩ Kỳ, Jordan, mình mới khám phá những gì mình đọc trên báo tây phương đều không đúng hoàn toàn. Có mục thị mấy xứ này mới hiểu mình có cái nhìn sai, bị định hướng bởi truyền thông tây phương.

Khi leo núi Kilimanjaro, mình có nói chuyện với cặp Thụy sĩ trong nhóm. Mấy người này, du lịch các nước nhiều nơi nên họ có cái nhìn thoáng không cực đoan như người Âu châu không đi chơi ở ngoại quốc. Điển hình là người hồi giáo rất tốt với người khách lạ. Khi xưa ông Mohammed mồ côi cha sớm rồi mẹ nên được ông nội nuôi nên khuyến khích người tín đồ theo ông ta phải đối xử tốt với người lạ.

Mình nhớ lần đầu tiên đến Hy Lạp, người dân địa phương rất tốt, chả quen biết gì cả, họ vẫn mời mình về nhà họ ở. Nhà họ nghèo nhưng vẫn dành cho mình thức ăn,.. sau này mình mới hiểu là họ bị người Ottoman đô hộ đến 400 năm. Do đó bị ảnh hưởng bởi văn hóa người hồi giáo. Sau này đi Ma-rốc mới hiểu, và được người bản xứ giải thích những điều răn dạy của ông Mohammed. Họ mơi mình về nhà họ ăn uống, thậm chí kêu ở lại ngủ.

Có thể trong một xã hội cấp tiến như Âu châu hay Hoa Kỳ, người ta chấp nhận sự đồng tính, bảo vệ quyền tự do lựa chọn nhưng các nước khác nhất là nước theo đạo hồi giáo thì hơi khó. Thiên chúa giáo, nếu mình không lầm cũng không chấp nhận sự đồng tính. Nhớ dạo ở Pháp, các người đồng tính phải trốn, che dấu sự lựa chọn luyến ái của mình, nay thì xem như bình thường. Có lẻ trong tương lai, các nước khác sẽ chấp nhận sự tự do luyến ái nhưng cũng phải đợi thời gian.

Lâu lâu mình có xem những chương trình truyền hình Việt Nam, thấy mấy nghệ sĩ hài, chuyên dùng đề tài đồng tính, giả trai, giả gái để làm trò hề, giúp vui cho khán giả. Có thể mấy người đồng tính cảm thấy bị xúc phạm. Chúng ta có nên đem ra để làm trò cười. Tùy góc độ của mỗi cá nhân.

Hai thái cực của cuộc đời. Chúng ta chỉ trích với định kiến. Chỉ khi nào bỏ tính tự kiêu, cố gắng hiểu rõ văn háo cua người khác mới cởi mở, quyết đoán.

Chúng ta không thể áp đặt nền văn hoá tây phương lên nền văn hoá sở tại vì khác văn hoá. Điển hình đồng chí gái đi các nước theo đạo hồi giáo rồi bị định kiến với những gì đọc và truyền thông rao giảng về sự áp bức của phụ nữ tại các nước này. Đến khi sang đó, đồng chí gái mới ngạc nhiên khi thấy phụ nữ lái xe, hay không đeo khăn nên chỉ mình.

Trong trận đấu, mình thấy hậu vệ của hội tuyển đức, cao lêu nghêu, hình như tên Rudiger, chạy như chọc anh cầu thủ bé nhỏ Nhật Bản sau đó còn cười như anh 7 Chà Hynos. Anh này vui tính hay tếu đủ thứ khi chơi banh nhưng người ta không hiểu. Đức quốc thua nên thiên hạ chửi te tua, kêu xem thường đối thủ. Điểm thú vị là chính anh chàng nhỏ con, chạy như điên đá vào bàn thắng. Người mà hiểu về tạo danh tiếng là ông võ sĩ Mohammad Ali (Cassius Clay). Sau này các cầu thủ đều bị các công ty quảng cáo chỉ dạy cách thức được ông này sử dụng.

Sau trận đấu, các khán giả đến từ Nhật Bản lại gây chú ý thậm chí các cầu thủ của đội banh Nhật Bản cũng khiến mọi người ngạc nhiên. Họ tuy thắng trận nhưng vẫn xếp áo quần, dọn rác trong phòng thay đồ như trước khi thi đấu. Các khán giả người nhật, ở lại dọn dẹp rác do họ và các khán giả của đội khác. Báo chí nói đến vụ này năm 2018, tại Nga.

Người Nhật Bản đi ra hải ngoại, để lại ấn tượng cho người địa phương trong khi người Tàu thì lại làm người ngoại quốc bất mãn dù họ tiêu tiền như rác. Nhớ dạo sinh viên tại Paris, thiên hạ mướn mình đi mua bó ví cho du khách nhật vì họ chỉ giới hạn 2 món cho mỗi du khách. Mình được 50 quan cho mỗi món. Cứ vô tiệm mua hai cái ví là được 100 quan pháp. Họ đưa tiền cho mình đi mua ở gần Champs Elysees.

Cách đây mấy năm, đọc báo đức, thấy họ than phiền về du khách tàu. Họ viết bằng tiếng đức, xin lỗi các du khách khác ngụ tại khách sạn đã bị du khách đến từ Trung Cộng làm phiền.

Rút kinh nghiệm, khi đi chơi các nước ngoài Hoa Kỳ, mình cố gắng để lại dấu ấn cho người sở tại, để họ không chửi hay coi thường người Việt hay người Mỹ. Phải cho tiền boa cẩn thận, không hạch sách hay kêu này nọ. Chán Mớ Đời 

Hôm qua, xem trận Hoa Kỳ đá với Ba Tư khiến mình hồi hộp đến nghẹt thở mấy phút cuối khi đội tuyển Ba Tư tìm cách gỡ hoà. Giải túc cầu nữ sắp tới, đội tuyển Việt Nam sẽ dụng đội tuyển Hoa Kỳ. Mình sẽ ủng hộ bên nào. Chắc Hoa Kỳ.

Nguyễn Hoàng Sơn 

Khiêm tốn để học hỏi

 Nhớ đâu 20 năm về trước, sau khi mình viếng thăm Nam Dương về thì có vụ bạo loạn xẩy ra tại xứ này sau khi ông tổng thống gốc người Hoa từ chức. Khi viếng thăm xứ này thì bố mẹ người bạn học rằng bao nhiêu của cải, thương mại đều nằm trong tay của dòng họ tổng thống độc tài này khiến Hoa Kỳ phải lên tiếng kêu gọi ông ta từ chức để có bầu cử tự do lại. Ở vùng Đông Nam Á, có nhiều lãnh đạo gốc người Hoa như Hun Sen của Cambuchia, Duerte của Phi Luật Tân, Suharto của Nam Dương,..

 Trong mấy ngày, người dân ở đây, đập phá tiệm buôn, hiếp dâm phụ nữ gốc tàu. Họ cho biết người gốc tàu là 5% dân số Nam Dương mà chiếm đến 80% tài sản xứ này, tạo ra bực tức, căm ghét của người sở tại. Trường hợp này không chỉ riêng tại Nam dương mà đa số các nước trong vùng đều lâm vào hoàn cảnh tương tự. Người Tàu chiếm lĩnh thị trường, kinh tế của các quốc gia này như thời Việt Nam Cộng Hoà, khiến ông thủ tướng Nguyễn Cao Kỳ phải đem Tạ Vinh ra bắn mới làm giá gạo xuống. đám đầu cơ tích trữ này cũng bán gạo cho Việt Cộng,…

Mình nhớ học lịch sử với ông thầy Hà Mai Phương. Ông có cái tính ghét người Tàu. Thầy kêu tôi thà mua hàng ở tiệm người Việt dù đắt, thay vì mua ở tiệm người Tàu rẻ hơn. Mua của người Việt giúp người Việt làm giàu. Thấy chí lý nên mình đi mua đồ ở tiệm người Việt thì thấy đắt hơn tiệm tàu, nhất là chủ tiệm nhìn mình như khinh Bỉ, sợ mình ăn cắp đồ nên cuối cùng mình lại mua của người Tàu, vui vẻ. Mình hỏi mẹ mình thì bà cụ kêu người Tàu tin tưởng hơn. Mẹ mình bị nhiều người Việt giựt tiền, xù nợ nhưng tuyệt nhiên người Tàu thì không. Sau 75, chạy giặc về thì mất hết tiền bạc, may bà tàu bán tương ớt ở cầu thang chợ cho mượn tiền để buôn bán lại.

Người Tàu hay người Ấn Độ di cư đến một quốc gia lạ, như Fiji, Nam Phi, nghèo đói nhưng với sự chịu khó, từ từ họ chiếm lĩnh thị trường của xứ này. Nay ở Hoa Kỳ mới nhận ra. Các người di dân chịu khó nên tiết kiệm, làm ăn dần dần tạo ra một tài sản lớn.

Đi viếng Ý Đại Lợi, thấy mấy tiệm bán tạp hoá của người Á châu, mở cửa 24/7 trong khi người Ý thì lười, hay ở Tiệp, cũng thấy mấy người Việt có các cửa hàng tạp hoá nhỏ, mở cửa ngày đêm tạo ra một tầng lớp di dân giàu có dù không rành tiếng sở tại. Nghe nói đám da trắng kỳ thị cũng hay đập phá tiệm của người Việt.

Vào những thập niên 20 của thế kỷ trước, người gốc Do thái chiếm 6% dân số Hung Gia Lợi và 11% dân Ba Lan, nhưng họ có đến hơn 50% y sĩ của hai nước này, cũng như có mặt trong thương trường. Tương tự đầu thế kỷ 20, các công ty sản xuất lớn tại Ba Tây, đa số là người di dân gốc Đức làm chủ.

Vào thế kỷ 19, 3 nước Anh quốc, Hoa Kỳ và Đức quốc sản xuất tất cả sản phẩm bằng máy cho cả thế giới nhưng đến thế kỷ 20 thì 17% dân số trên thế giới sản xuất 80% sản phẩm tiêu thụ trên thế giới. Tại sao có sự khác biệt như vậy. Các nhà xã hội học hay kinh tế gia viện dẫn đủ chứng cớ nên rối đầu.

Vào thập niên 60, người Tàu ở MÃ Lai có bằng cấp kỹ sư, đại học gấp 100 lần người mã lai. Ở phi châu như Nigeria, chỉ 9% dân số học đại học. Dưới thời đế chế Áo-Hung, năm 1900, 40% dân Ba lAn mù chữ, 75 % dân Serbo-Croatian mù chữ trong khi dân gốc đức chỉ có 6% là không biết đọc. Nói cho ngay, người Áo nói tiếng đức nên người đức dễ học còn các giống dân khác toàn là nông dân.

Các nhà xã hội học hay chính trị gia kêu gọi sự bình đẳng nhưng khi số lượng người mù chữ hay có bằng cấp đại học khác nhau thì làm sao chúng ta có thể gọi bình đẳng về lợi tức khi có sự bất bình đẳng về học vấn. Việt Nam đã hiểu ra vấn đề nên đã cải thiện đào tạo trên 24,000 tiến sĩ. Tại Quận Cam, số lượng y sĩ gốc la tinh rất ít nên họ đi khám các phòng mạch người Việt. Mình bảo đảm y sĩ và nha sĩ, dược sĩ ở Quận Cam đông hơn các đồng nghiệp tại Đà Lạt.

Sự khác biệt, chênh lệch về học vấn không phải là yếu tố chính đưa đến sự chênh lệch giữa giàu và nghèo. Nhớ lên San Jose chơi, ở nhà người bạn, có cổng gác đủ trò. Hai vợ chồng là kỹ sư, ở nhà 2 triệu dạo đó. Mình chỉ con mình căn nhà trên đồi cao, nói bạn của bố mẹ là kỹ sư ở nhà hai triệu, còn người Việt bán bánh mì ở nhà 10 triệu. 

Trong thời trung cổ, ở các xứ đông âu, các giống dân đức, do thái sống trong các thành phố, còn các giống dân slavic thì ở ngoài ruộng, làm nông như mình. Sống trong thành phố thì người ta mới học các nghề thủ công, buôn bán mới phát triển về tài chánh như nghề kim hoàn, làm móng ngựa,… còn ở ngoài đồng, làm ruộng thì muôn đời vẫn không thay đổi, đói khát dựa vào thời tiết.

Xem thống kê thì các giống dân di dân đến Hoa Kỳ hay Úc Đại lợi vào đầu thế kỷ 20. Các người đến từ đông Âu và Nam Âu châu, lợi tức của họ chỉ bằng 15% các giống dân đến từ Na Uy, Hoà LAn, Thuỵ Điển và Anh quốc.

Trong thời kỳ Liên Xô, người ta nhận thấy vùng Trung Á có nhiều con hơn người nga da trắng hay các vùng Baltic do đó khó mà có sự bình đẳng như các chính trị gia kêu gọi. Muốn học cần có khả năng thu thập kiến thức. Khi xưa, vào lớp là mình ngáp vì thầy cô dạy chi chi mình không hiểu hay không có sự thông minh để thu nhập các thông tin từ thầy cô. Nay làm nông dân thấy đúng nghề hơn.

Người ta kêu gọi bình đẳng là sự không tưởng. Văn hoá của mỗi giống dân tuỳ thuộc vào địa lý và phát triển lâu dài và có nhiều hệ quả khác biệt về văn hoá. Làm sao một người sinh sống tại Bắc Âu có thể hiểu về lạc đà của người Bedouin trong sa mạc? Ngược lại người Bedouin làm sao biết câu cá, đánh cá như người Bắc ÂU. Một người Eskimo không thể nào hiểu trồng bơ như mình hay ngược lại mình khó mà sống trong mấy cái igloo vì lạnh.

Người ta cho rằng khác biệt về địa lý gây nên sự khác biệt về tài sản, văn hoá,.. Khi người Tây Ban Nha xâm chiếm đảo Canary, khám phá một bộ lạc gốc da trắng sống như thời đồ đá. Tương tự khi người Anh quốc tìm ra Úc châu thì khám phá ra người aborigine. Các thành phố là những điểm tiền vệ của sự phát triển của nhân loại vì là nơi giao thoa thương mại và các văn hoá. Ngày nay, giới trẻ không muốn đụng chạm đến các nhóm người này, họ muốn họ tiếp tục sống như tổ tiên họ, không điện nước, máy điều hoà không khí,…thay vì sống với tiện nghi ngày nay để nhân danh bảo vệ văn hoá.

Điển hình trên vườn mình không có điện, wifi thì làm sao tiến bộ, không cập nhật tin tức thêm làm việc ngành nông thì phải tranh thủ làm cho xong để về vì sợ kẹt xe.

Năm nay, mình đi ta bà khắp nơi nên học hỏi được nhiều thứ, những hiểu biết qua sách vở được kiểm nghiệm, chứng tỏ mình bị định kiến qua cái nhìn của tác giả các bài báo. Ai Cập , Jordan không như mình nghĩ trước đây tương tự Dubai và Thổ Nhĩ Kỳ,.. trước đây mình như con ếch ngồi đáy giếng với tư duy tre làng. Nói đến Thổ Nhĩ Kỳ, may quá khi mình viếng thăm xứ này không bị gì dù kiểm soát an ninh. Nhớ có năm, vừa rời Luân đôn bay sang Venice, xem truyền hình thấy chất nổ ở ngay gần khách sạn hôm qua.

Từ thời con người biết làm thuyền bè để di chuyển cho nhanh thì các thành phố đều được thành lập been cạnh các con sông. Sau đó khi họ chế được tàu lớn để ra biển khơi thì các thành phố được mọc lên cạnh bờ biển. Thành phố Lutece (Paris) được thành lập cạnh con sông Seine. Di chuyển bằng thuỷ lộ rất quan trọng từ ngàn xưa, như con sông Nile đã giúp phát triển xứ Ai Cập, tạo dựng một nền văn minh cực đỉnh.

Khi người Anh quốc vượt Đại Tây Dương, và gặp các người Iroquois ở các vùng Gia-nã-đại và Hoa Kỳ ngày nay, họ sử dụng các tay lái tàu sáng chế bởi người Tàu, xem xét địa bàn lượng giác do người Ai Cập sáng chế, tính toán với toán học do người ấn độ sáng lập, nhất là sự hiểu biết của họ được ghi lại bằng chữ viết do người La Mã sáng lập Mẫu tự Latinh.

Trong khi đó các người dân bản địa sinh sống tại Bắc Mỹ, không có liên hệ với các thổ dân của nền văn minh Aztec hay Inca tại Nam Mỹ. Sự xung đột văn hoá đầu tiên tại châu Mỹ không phải văn hoá Anh quốc chống chọi văn hoá người bản địa mà là sự xung đột văn hoá tạo dựng cả vùng đất rộng của thế giới với văn hoá của một vùng bị cô lập. Do đó văn hoá của hai bên khác nhau như ai đó nói địa lý chưa bao giờ được xem là công bằng.

Hồi nhỏ học địa lý về nước pháp cũng như âu châu thì thấy mấy con sông dài, chảy vòng vèo qua các ánh đồng, liên kết với các kinh tế và văn hoá khác nhau như sông Danube chảy qua nhiều nước từ Lỗ MA Ni, Hung Gia lợi, Áo quốc đến Đức quốc,… sông Meuse chảy từ Đức quốc, qua Bỉ quốc rồi đến Hoà Lan,… chảy qua nhiều vùng với ngôn ngữ khác nhau. Các xứ này có 4 mùa nên nước chảy xuyên Âu châu quanh năm. Ngược lại các dòng sông ở phi châu như dòng sông Nile mà mình có dịp đi du thuyền 3 ngày 3 đêm tháng vừa rồi. Nước lên xuống rất nhiều và làm ngập nước, gây ngập lụt, phá hoại mùa màn. Các thành phố không được thành lập gần dòng sông. Thương mại đều phải đi qua sa mạc, sử dụng lạc đà,…không di chuyển hàng hoá nhiều tạo dựng một văn hoá thương mại khác biệt với người âu châu, sử dụng thuyền bè.

Phi châu to gấp 2 âu châu nhưng lại ít bờ biển hơn âu châu. Các hải cảng ở phi châu rất ít trong khi âu châu có rất nhiều hải cảng giúp cho việc mua bán, tàu bè cập bến dễ dàng. Do đó thương mại quốc tế ít phát triển tại phi châu trước đây. Điểm đặc biệt là dân số phi châu chiếm 10% dân số thế giới nhưng ngôn ngữ của họ chiếm 1/3 ngôn ngữ thế giới.

Nói về Trung hoa thì họ dẫn đầu thế giới về kỹ thuật, tổ chức trong nhiều thế kỷ chỉ mấy thế kỷ sau này, họ bị bỏ xa bởi Âu châu. Họ chế ra thuốc nổ để làm pháo bông trong khi người âu châu sử dụng để làm súng đạn. Vào thế kỷ 15, trung hoa có tàu lớn hơn cả tàu Âu châu, gửi các chuyến tàu đi xa hơn dưới sự lãnh đạo của đô đốc Dương Hệ trước Kha luân Bố cả 50 năm. Người ta cho rằng các thuyền buồm này, to lớn và đi nhanh hơn tàu Âu châu. Không biết vì lý do gì mà nhà Minh bế môn toả cảng, đốt hết tàu bè, và bỏ các vùng dân cư ven biển. Và từ đó tụt hầu đưa đến bị người Âu châu chiếm đóng mà ngày nay Trung Cộng đang tìm cách rữa hận như bán fentanyl cho người Âu châu và người Mỹ để trả thù khi xưa bán cho tổ tiên họ thuốc phiện,…

Lịch sử cho thấy các người di dân từ các vùng đông Âu đến Bắc Mỹ hay Úc Châu, đều có lợi tức thấp hơn người đến từ Tây âu. Nếu người phi châu di dân đàng hoàng, không bị bắt làm nô lệ, di dân như các người đông Âu, liệu lợi tức của họ cao hơn các người đến từ đông Âu.

Chắc chắn là người phi châu sẽ bị kỳ thị nhưng đừng quên các giống người di dân khác đến Hoa Kỳ và Úc Châu có lợi tức cao như người Tàu và người Nhật Bản hơn người Mỹ trung bình mặc dù người Tàu và người Nhật Bản bị kỳ thị bởi người Mỹ da trắng.

Người da đen bị treo cổ bởi người Mỹ da trắng mà họ gọi lynching. Đám đông tự quyết định xử tử người da đen chưa được toà án xét xử. Có năm lên đến 181 người bị xử tử bới đám đông da trắng. Người da đen đến Haiti được dành độc lập từ 200 năm trước thì trên nguyên tắc họ được tự do và có nhiều lợi tức hơn các người Mỹ da đen.

Trên thực tế thì người Mỹ da đen có lợi tức cao hơn các người da đen ở Trung Mỹ, được tự do trước nm da đen 200 năm. Hàng ngày chúng ta cứ nghe Black Lives Matter, các chính trị gia ăn có rồi chúng ta cứ tư duy theo truyền thông nhưng nếu đọc thống kê thì ta thấy Haiti bây giờ loạn. Du khách không dám tới vì bị bắt cóc chuộc tiền,.. lượng bổng người da đen ở vùng Trung Mỹ thấp hơn rất nhiều người Mỹ da đen tại Hoa Kỳ.

Khi xưa, có sự kỳ thị, chia cách ở miền nam giữa người da đen và người Mỹ da trắng. Một đứa bé da đen đi học 9 năm bằng một đứa bé da trắng đi học 6 năm. Học sinh da trắng học xong thì sách cũ được đưa sang trường da đen để sử dụng do đó chắc chắn thi cử đều khác nhau. Một đứa da trắng vẫn khá hơn học sinh da đen. Chưa chắc.

Thử xem khi học sinh gốc Nhật Bản và Mễ di dân đến California. Không có sự kỳ thị giữa hai giống dân này, đều làm ruộng canh nông. Họ đều học chung lớp nhưng thi cử lại khác, kết quả khác với người da trắng và da đen. Lý do? Người ta không biết rõ, chỉ đoán là vì văn hoá của mỗi cộng đồng.

Người ta cho biết năm 1899, khi các trường trung học tại hoa thịnh đốn được chia 3 trường da trắng và 1 da màu. Khi thi cử thì trường da màu được điểm cao hơn 2 trường da trắng dù trường học, thiết bị tệ hại hơn trường da trắng. Ngày nay, trường học này được xây cất mới lại như trường da trắng thì họ khám phá ra thi cử của trường này thấp hơn da trắng. Cho thấy khi nghèo, người ta cố gắng học để hy vọng có tương lai tươi sáng hơn.

Lịch sử, địa lý và văn hoá gây nhiều ảnh hưởng cho sự thịnh vượng của một quốc gia nhưng không phải là một tiền định. Các quốc gia đều có thể thay đổi từ tụt hậu đến tiên phong của các nền văn minh. Điển hình một nước dân ít, nhỏ bé, trên một hòn đảo nhỏ như Anh quốc, lạc hậu để rồi trở thành một đế quốc hùng mạnh rộng lớn như đế quốc la mã. 

Nước Tô Cách Lan được xem lạc hậu nhưng đến thế kỷ 18, khi họ bị đô hộ bởi người Anh quốc thì họ tạo ra một thế hệ trí thức rất cao, không những về mặt kinh tế, y khoa và kỹ nghệ cho Anh quốc và cả thế giới.

Người Anh quốc cần nhiều thế kỷ mới tiếp thu các kỹ thuật tân tiến mang lại từ các người la mã, Norman hay các người di dân Huguenot, Đức, Do Thái để phát triển nền kinh tế của họ. Khi người la mã rút khỏi Anh quốc để bảo vệ đế chế của họ tại châu âu thì kinh tế và cơ cấu chính trị của Anh quốc sụp đổ. Phải đợi đến 1,000 năm sau, Anh quốc mới vực dậy, trở thành tiên phong trong cuộc cách mạng kỹ nghệ và kiểm soát 1/4 đất trên thế giới.

Khi chiếc tàu Commodore Perry tặng Nhật Bản chiếc xe hoả. Người Nhật Bản xem nó như một quái vật, lo ngại rồi từ từ họ đam mê và giác ngộ rằng họ thua người da trắng và sẵn sàng học hỏi từ người da trắng. 1 thế kỷ sau, xe lửa của họ vượt xa xe amstrack của Hoa Kỳ. Sách giáo khoa của họ dạy học sinh Nhật Bản về Lincoln và franklin dù bị Hoa Kỳ chiếm đóng thay vì hô hào đánh cho Mỹ cút. Người Nhật Bản, khiêm tốn, biết mình thua xa người Mỹ, học tập và làm việc từ nhiều thế hệ để vượt qua sự lạc hậu về kỹ thuật. Kết quả là họ đã vượt trội Hoa Kỳ trong nhiều lĩnh vực. Đi Phi châu, trung đông thậm chí tại Hoa Kỳ, xe hơi, đồ điền tử của họ đầy đường.

Dạo này trên mạng thấy thiên hạ tải hình chiếc tàu của Panama rồi một công ty người Việt mướn, sơn phết lại để tên công ty họ khiến bà con nhảy vào chỉ trích đủ trò. Mình thấy nên ủng hộ, bắt chước cách làm ăn của người ngoại quốc, quảng cáo có gì lạ đâu. Mướn chiếc tàu rẻ hơn là mua. Người mình thích chê bai nhưng ít khi chịu khó làm. Trên mạng có người viết bài hay tải hình ảnh lên là bị ném đá. Kêu viết như cứt, chụp hình như mọi,… phải lý giải vì sao người ta viết như cứt để người viết hiểu và học tập rút kinh nghiệm.

Mình thích đọc bài của người ngoại quốc nhất là các phản biện để hiểu rõ hơn vấn đề. Người đọc đưa ra nhiều ý kiến khá lạ và sáng tạo. Ít ai nhảy vào kêu viết như cứt cả. Họ không đồng ý thì phản biện, đưa ra lý do để thuyết phục độc giả, có thể giúp người viết có cái nhìn khác mà họ chưa nghĩ tới.

Người tô cách lan bắt chước người Anh quốc 100% để rồi họ bức phá người Anh quốc về kỹ thuật và y khoa,.. lịch sử chứng tỏ khi muốn thành công, chúng ta phải tự xét mình là dốt, thua kém người ta thì mới để tâm ra mà học hỏi cho bì kịp người hơn mình. Phải khiêm tốn, để học hỏi. Thay vì ganh tị rồi chửi tìm cách hạ nhục, chê bai. Như trường hợp người nam dương, đập phá tiệm nhà cửa của người nam dương gốc hoa. Thay vì nhận ra mình thua kém, học hỏi cách làm giàu của người Tàu. Đập phá để nói lên sự bất lực của dân mình, ngu dốt không giúp chúng ta khôn lên hay giàu có.

Hồi nhỏ ở Việt Nam, nghe mấy ông thầy nói người Việt mình thông minh, đủ trò. Đến khi qua tây, học chết bỏ, vẫn thấy thằng tây con đầm văn hoá chúng quá cao. Mình học 10 nhớ 1 còn chúng thì nói thao thao bất tuyệt về nghệ thuật, về lịch sử, địa lý, chính trị khiến mình chới với. Từ từ mình nhận ra mình cực dốt, bị nhồi sọ bởi mấy ông thầy có tinh thần yêu nước quá khích nên hỏi tây đầm chỉ cách học mới lò mò ra trường chớ cứ khư khư kêu mình thông minh hơn Tây đầm như thầy dạy việt văn nói là hỏng đời trai. Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Tài phiệt và chính trị Hoa Kỳ

 Hôm qua, đi bầu dù biết người mình bầu sẽ không đắc cử. Xem như đi bầu tượng trưng, lá phiếu mình nói lên sự phản đối với tình hình chính trị tại Hoa Kỳ nhất là tại Cali. Lý do là chính trị Hoa Kỳ đều do mấy tên tài phiệt cầm đầu, lũng đoạn. Bầu bí cho có vẻ dân chủ. Bầu cử là sân chơi của mấy tên tỷ phú người Mỹ, thậm chí cả thế giới và các chính phủ ngoại bang. Tỷ phú, lúc đầu họ mua du thuyền, máy bay riêng nhưng mau chán nên nhảy vào trò chơi bầu cử, vừa được trừ thuế vừa được lợi. 

Các chính trị gia cần tiền để tranh cử, nhận tiền của mấy tên tỷ phủ thì khi đắc cử, phải trả lễ, gấp mấy trăm lần số tiền mà mấy tên tài phiệt bỏ ra. Cơ quan bất vụ lợi Open Secrets cho biết năm nay, số tiền chi phí cho bầu cử lên đến 167 tỷ đôla so với năm 2018 chỉ có 14 tỷ Mỹ kim. Kinh

Đi ra khỏi Hoa Kỳ thì mới thất kinh. Trung Cộng chiếm thị trường của Hoa Kỳ và tây phương. Hy vọng sau vụ Ukraine, thiên hạ quay đầu về với tây phương. Nếu không thì Trung Cộng sẽ chiếm lĩnh toàn cầu trong nay mai. Ta thấy Đức quốc chửi bới Trung Cộng, tuần rồi thủ tướng Đức quốc phải thân chinh sang Trung Cộng để thương lượng, bộ trưởng tài chính của Đức quốc, cúi rập người chào Tập thị.

Các tỷ phú bỏ ra cả tỷ đôla cho cuộc bầu cử này theo cơ quan American for Fairness. 18 tỷ phú đóng góp nhiều tiền là đảng Cộng hOà, trên 200 triệu Mỹ kim so với tỷ phú ủng hộ Dân Chủ như ông Soros bỏ ra $180 triệu cho các ứng cử viên Dân Chủ.

Trên thực tế tiền của mấy tài phiệt cho bầu cử còn nhiều hơn vì họ đóng góp tiền vào các tổ chức 501(c), không bao giờ báo cáo tên các người cho tiền. American For Tax Fairness cho biết nếu cuộc chơi Dân Chủ cho công bằng thì phải hạn chế tiền đóng góp của mấy tên tài phiệt.

Khi xưa, Hoa Kỳ là vùng đất hứa, vùng đất của cơ hội nhưng ngày nay là vùng đất chính trị của những kẻ giàu có. Chính trị gia cần tiền bạc của mấy tài phiệt để đắc cử, sau đó thì phải trả ơn, bằng cách đề cử các đạo luật mà do chính các tay tài phiệt, nhờ luật sư viết để mấy đại biểu trình bày rồi bầu chọn. Do đó bao nhiêu năm nay, chả bao giờ thay đổi.

Họ bày trò qua giới truyền thông để người Mỹ tranh luận chửi bới nhau, để họ quảng cáo kiếm tiền. Ngày nay, lên mạng thấy thiên hạ tin vào những fake news để choảng nhau. Kỹ thuật toán biết ai ủng hộ Cộng Hoà, ai ủng hộ Dân CHủ hay trung lập là họ bắn các tin tức đa số là fake news vào tài khoản của người Mỹ. Khi mở tài khoản ra, người Mỹ thấy tin tức này thì tin ngay rồi tải lại rồi thiên hạ nhảy vào chửi bới. Thậm chí người ngoại quốc làm tiền nhiều nhờ tạo ra những fake news từ các xứ như Nga, Croatia,…

Mình nhớ có lần mua một căn nhà tại Garden Grove. Chủ nhà biến thành một phòng mạch y khoa trên 40 năm. Khi về hưu thì bán nhưng không ai mua. Mình muốn đổi thành nhà cư ngụ lại. Chạy lên thành phố thì họ bảo đặt cọc $5,000 để hội đồng thành phố xét xử 6 tháng sau. Chưa chắc sẽ được chấp thuận. Mình hỏi chủ nhà, chủ nhà gọi lại 5 phút sau đó. Kêu thứ 4 tuần sau, đem bản vẽ lên thành phố, gặp mặt tên trưởng phòng vào lúc 10:00 sáng. 

Tuần sau, mình đem bản vẽ lên, gặp tên trưởng phòng Planning của thành phố. Vừa bắt tay xong, hắn kêu tên doạ mình đóng $5,000 và 6 tháng chưa chắc được chấp thuận. Tên này đóng dấu cái rầm, ghi vào sổ. Chả cần đóng $5,000 hay đợi 6 tháng, có giấy phép đổi thành nhà cư ngụ. Lý do chủ nhà là bạn của city manager. Chỉ cần một cú điện thoại đã thay đổi đời Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen. Xong om

Một lần khác, một khách hàng kêu vẽ lại căn nhà vì tên con rể làm thêm chi đó. Hẹn với chủ tịch thành phố. Ông này đến với hai tên của Planning và Building department. Hai tên này làm khó dễ mình nên báo lại cho chủ nhà. Chủ nhà hẹn với thị trưởng, có mặt hai tên này. Thị trưởng kêu ông chủ nhà là nhân viên cao cấp CIA thế là chả cần vẽ véo gì, được đóng dấu cái rụp.

1 lần khác, mình thấy một nghị viên thành phố Westminster, đến thành phố Garden Grove với hai tên người Việt khác. Đã lấy hẹn trước, mọi việc được chấp thuận ngay, chả cần đợi chờ gì cả. Xứ này cũng tham nhũng ná thở. Chỉ cần cúng tiền vào quỹ tranh cử là xong. Như hai vợ chồng Clinton có foundation, có tiền trên 2 tỷ đôla. Chán Mớ Đời 

Cuộc bầu cử năm 2020, các tài phiệt bỏ ra đến 3 tỷ Mỹ kim, 53% cho Dân chủ và 47% cho Cộng Hoà. Thượng nghị sĩ Kyrsten Sinema, Arizona, nhận được 2.3 triệu Mỹ kim từ đầu tư và đã ủng hộ bỏ phiếu cho đạo luật Inflation Reduction Act của ông Biden, giúp các công ty lớn trở nên lớn hơn, khổng lồ hơn như JP Morgan, Blackrock, Blackstone, KKR,…trong khi nhân công tại Hoa Kỳ càng ngày càng chới với vì lạm phát.

Thượng nghị sĩ Chuck Schumer nhận $1.28 triệu từ các người đóng góp vào quỹ bầu cử để đề luật cho tiền các chương trình về khí hậu. Luật này sẽ tốn $300 tỷ đô la thuế của người Mỹ trong vòng 10 năm tới, để trả tiền cho những công ty lớn về môi trường. 

Có một công ty tên là American Investment Council cho biết bà thượng nghị sĩ Sinema đóng vai trò rất quan trọng trong vụ biểu quyết luật về đầu tư như ngầm nói bà ta nên im lặng để tiếp tục nhận tiền từ các đầu tư. Các đại biểu quốc hội được biết trước tin tức công ty nào lên và sụp tiệm nên bán hay mua trước. Có luật cấm vụ này nhưng vẫn thấy họ làm như điên. Do đó có nhóm tài chánh, cứ theo dõi mấy địa biểu quốc hội mua hay bán cổ phiếu công ty nào là họ làm theo, kiếm khủng tiền.

Báo Wall Street Journal và New York Times đều đăng tin về bà nghị sĩ này, rất quan trọng cho các luật được thông qua, giúp các công ty tài chánh tránh bị đánh thuế cao và khấu hao tài sản nhanh. Chỉ đóng 15% thuế hàng năm nếu khấu trừ trên 1 tỷ đô la hàng năm thay vì 21%.

AdImpact cho hay bầu cử vừa qua tốn 9.7 tỷ Mỹ kim. Năm 2018 thì có 4 tỷ Mỹ kim và từ năm 2021 đến nay, các công ty tài chánh đã chi cho các quỹ bầu cử đến $610 triệu đôla.

Ông Robert Reich, bộ trưởng lao động dưới thời Bill Clinton, kêu là một “PURE SCAM”. Ông này có viết mấy cuốn sách khá hay, ông ta chửi vợ chồng Clinton quá cở dù khi xưa là bạn. Ông ta là Rhodes scholar, đi cùng thuyền với Bill Clinton sang Anh quốc. Các công ty tài chánh này dùng tiền người khác để đầu tư, không lo sợ thua lỗ, lại đóng thuế ít. Obama, Trump, Biden đều hứa cuội sẽ dẹp cái loopholes nhưng tại sao họ không dẹp. Tiền Nhiều. Bà thượng nghị sĩ chả đấu tranh gì có lợi cho dân tình ở Arizona, chỉ có những tên tài phiệt là vui vẻ chúc mừng nhau.

Năm 2017, ông Trump ra luật thuế để giảm cho người Mỹ. Trên thực tế người Mỹ trung bình vẫn đóng thuế kinh hoàng trong khi 82% dân giàu có hưởng lợi được từ thuế này.

Trong đạo luật Inflation Reduction Act, bà Sidema kêu phải loại bỏ phần đánh thuế 37% các tay tài phiệt xuống 20%, trước khi bà ta bỏ phiếu. Vụ này làm chính phủ Hoa Kỳ mất thu nhập từ thuế đến 14 tỷ Mỹ kim trong 10 năm tới. Bà này nhận $2.2 triệu từ năm 2016, khi còn là dân biểu, để bỏ điều khoản 1% thuế cho các công ty mua lại cổ phiếu của công ty của họ khiến các công ty như Apple Google,…tha hồ mà mua cổ phiếu của họ lại, chỉ trả 1% thuế lợi tức. Sau đây là các công ty mua lại cổ phiếu của họ năm vừa qua, chỉ trả 1%. Thí dụ một công ty ra IPO mỗi cổ phiếu là $50, sau mấy chục năm lên được $2,000, đóng thuế là 20% nhưng nêu sâu lại thì đóng có 1%

• Apple: $91.3 billion.
• Alphabet: $54.5 billion.
• Meta: $53.2 billion.
• Microsoft: $32.7 billion.
• Bank of America: $21 billion…..

Các lobbyists về thuế vụ đông gấp mấy lần đại biểu quốc hội. Những nhóm này chỉ bảo vệ quyền lợi những tài phiệt còn dân ngu khu đen như mình thì chỉ có còng lưng ra mà đóng thuế. Người ta kêu ông Trump cho công khai hoá hồ sơ thuế của ông ta nhưng đến nay, ông ta chả thèm đưa.

Cơ quan thuế vụ, gửi thuế cho dân bình thường, kêu là thiếu $1,700 thì ai nấy đều gửi ngân phiếu thay vì bị cơ quan này hành. Xong om

Đi các nước khác thì Hoa Kỳ vẫn là số 1 để sinh sống. Chính trị tại thành phố, địa phương thì mình có thể bầu bí được nhưng ở tầm Quận trở lên thì bắt đầu khó.

Có người sinh sống ở Úc Đại Lợi, có cho biết như sau thấy đặc biệt nên tải lên đây.

Mỹ bầu cử người dân không bắt buộc phải bỏ phiếu, bầu bán hoàn toàn tự nguyện, không ưa thì nằm nhà ngủ - ngược lại xứ Úc không đi bầu phải có lý do, phải làm đơn xin phép - đi ngoại quốc, đi chơi xa cũng phải đi bầu, nằm nhà thương cũng có thùng phiếu mang đến cho mình bầu - không đi bầu sẽ bị phạt tiền $50 - khi bầu xong tất cả các lá phiếu đều được đếm, phiếu bầu qua bưu điện được đếm cho đến hai tuần sau khi ngày bầu cử, không sót một lá nào.

Ở Úc bầu cử kinh khủng lắm, ở đây bạn phải bầu cho tất cả các ứng cử viên có tên trên lá phiếu theo thứ tự từ 1 là người muốn nhất cho đến hết, không được bỏ sót một người nào - thí dụ vùng của bạn có 5 người ra ứng cử thì bạn phải bầu từ 1 đến 5 từ người mình ưa nhất cho đến người mình không ưa - khi đếm phiếu họ sẽ đếm số 1 trước sau khi đếm lần thứ nhất họ sẽ loại bỏ ứng cử viên có ít người bầu số 1 nhất, phiếu bầu cho người này sẽ được đếm lại để chia số 2 cho những người ứng cử viên còn lại, sau khi đếm lại lần thứ 2 ứng cử viên về hạng chót sẽ bị loại và cứ thế tiếp tục cho đến khi chỉ còn hai ứng cử viên- người được nhiều phiếu nhất sẽ trúng cử - bầu cử hoàn toàn bằng giấy bút, không sữ dụng máy bầu cử hay đếm phiếu - sự lựa chọn của bạn sẽ được tôn trọng tới mức tối đa. 

Trên là áp dụng cho việc bầu cử liên bang (federal election) trong các cuộc bầu cử Tiểu bang có nhiều tiểu bang  đơn giản hoá việc bầu bán bằng cách cho phép bạn không cần phải bầu cho tất cả mà có thể chỉ bầu cho ít nhất là 1 người - sau khi đếm xong lá phiếu của bạn sẽ “chết” nghĩa là không còn được đếm nữa nếu người bạn chọn không về được hạng 1 hay 2. Vì lối bầu cử này nên kết quả phải chờ ít nhất 2 tuần sau - sau khi tất cả phiếu kể cả những phiếu bầu trước (pre-poll) hay phiếu bầu qua bưu điện (postal votes) được đóng dấu trước hoặc đúng ngày bầu cử đếm xong. 

Kết quả bầu cử  liên bang sẽ do uỷ ban bầu cử quốc gia (Australian Election Commission) chứng nhận và tuyên bố - bầu cử tiểu bang nào thì do uỷ ban bầu cử của  tiểu bang đó chứng nhận (State Election Commission) 

Các Uỷ Ban Bầu Cử hoàn toàn độc lập không do chính quyền điều hành cho nên không bao giờ có vấn đề gian lận hoặc bầu giả dối - ai đi bầu nhiều lần sẽ bị trừng trị nghiêm khắc - phạt tiền và có thể bị bỏ tù (khi bạn bầu xong tên của bạn sẽ bị loại trong danh sách cử tri - dĩ nhiên nếu bạn bầu qua bưu điện bạn làm đơn xin phép đề được gởi phiếu trắng và bạn phải ghi rõ tên tuổi của mình) - Cần cũng nói thêm những lá phiếu không hợp lệ (informal) thí dụ bầu phiếu trắng, viết thêm trên lá phiếu hoặc bầu thiếu người trong cuộc bầu cử Liên bang, vv  sẽ bị loại bỏ, không được đếm.

Dân chủ là mình muốn đi bầu hay không là quyền của mình nhưng đứng trên phương diện khác, bắt phạt nếu không đi bầu là cũng có cái lý..

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn