Mua nhà người qua đời

 Lại chuyện mua nhà người đã qua đời

Tháng trước, con của bà Betty nhắn tin kêu muốn bán căn nhà ở Lone Pine cho mình và nghĩ bà ta sẽ rất mừng khi mình sở hữu căn nhà này. Khá xa, chạy mất 4 tiếng nhưng chỗ này là nơi thiên hạ đến để leo đỉnh núi Whitney và các nơi khác trong vùng thuộc dãy núi Sierra, Cali. Mình có ngủ lại thành phố này 2 lần khi leo đỉnh Whitney. Mình quên vụ bà Betty có căn nhà ở đây nếu không thì đã hỏi con của bà, khỏi phải ngủ motel. 

Khi xưa, bà Betty nói có mua căn nhà này. Bà ta muốn mua ở Mammoth nhưng thằng con muốn leo núi Whitney và câu cá, chạy xe moto này nọ. Phải chi mua ở Mammoth thì bây giờ giàu vì mỗi ngày mùa đông cho thuê cả $1,000/ đêm. Còn chỗ này thì mùa đông ít ai lại vì lạnh, không có nơi trượt tuyết. Chỉ đến vào mùa hè. Bà ta nói khi nào dẫn vợ con lên đây chơi, nói bà ta chỉ chỗ để chìa khoá.

Mình và thằng con chạy lên xem nhưng không ở lại vì sắp sửa đi Alaska. Nhà xem được, có hồ bơi. Garage rộng có thể làm ADU cho thuê được. Rồi chạy về vì mụ vợ bận bơi lội trong không gia âm nhạc, không đi theo nên hai cha con không dám để vợ ngủ một mình ở nhà. Hỏi giá bao nhiêu, họ kêu $450,000 khiến mình thất kinh. Hỏi cho vay lại thì họ nhất trí. Họ nói bà Betty chắc sẽ vui nếu mình mua lại căn nhà vì bà mến mình. Mình hỏi họ cho vay ra sao. Họ nói sẽ gặp luật sư để hỏi này nọ rồi họ i-meo nói $450,000, đặt cọc 10% và trả $6,000/ tháng khiến mình đứng tim. Nói nhiều quá chắc không mua. Nói khi xưa, mình mua căn nhà của mẹ họ $153,000, trả mỗi tháng $947.43/ tháng nay căn này giá gấp 3 mà trả gấp 6 lần. Mấy ngày sau, tưởng họ tìm bán cho người khác, ai ngờ họ i-meo lại kêu $3,000/ tháng không có tiền lời, trả trong vòng 10 năm. Mình nói giá bây giờ thì có thể mua nhưng sắp đi Ý Đại Lợi rồi nên đợi mình về rồi bàn lại. Kiểu này chắc lễ Tạ Ơn hay Giáng Sinh, có dịp lên đây ở lại, đi dã ngoại xem núi tuyết.

Cách đây 26 năm, mình đọc báo thấy có nhà bán với câu “will carry”. Với tư chất nông dân ngu lâu dốt bền nên gọi điện thoại hỏi. Thì bà Betty trả lời, giải thích là thay vì mượn tiền ngân hàng thì bà ta sẽ cho mình vay. Thế là mình hẹn đến xem nhà, căn nhà bà ta cho thuê, nay người thuê dọn ra, không muốn đụng đến nữa, nên bán. Muốn tránh đóng thuế cao nên bà ta bán và cho vay lại. 

Ở Hoa Kỳ, khi mua nhà thì lâu ngày giá cả do chính phủ cố ý làm để lạm phát, gia tăng để xù nợ những ai muốn công khố phiếu. Chính phủ không làm ra tiền nên chỉ biết in tiền, gây lạm phát. Mua công khố phiếu $10,000 thì 30 năm sau chỉ tương đương độ $3,000 ngày nay. Như trường hợp bà Betty, mua căn nhà này với ông bạn, giá đâu $50,000 khi xưa. Đến khi người mướn nhà dọn ra thì bà ta đã trên 70 nên muốn lái xe đi giang hồ nên kêu bán giá $153,000. Khi bán thì trên nguyên tắc lời độ $100,000 rồi chính phủ lại cộng thêm tiền bà ta đã khấu hao trừ suốt 20 năm thì xem như cộng thêm độ $25,000. Cộng lại bà ta phải đóng thuế trên số tiền $125,000, xem như bay đứt 50% nên không muốn. Do đó muốn tránh đóng thuế thì phải mua lại căn nhà khác bằng giá nhà bán hay cho vay lại mà sở thuế gọi là “installment Sale” thì chỉ đóng thuế tiền nhận của mình mỗi năm là $947.43 x 12 tháng. Ít hơn là $75,000 một lúc.

Xem như bà ta cho thuê, có tiền hàng tháng $947.43 mà không phải lo sửa ống nước này nọ,…

Do đó mình chỉ mua nhà từ những người về hưu và không muốn trả thuế nhiều. Nay cũng chỉ tụi con cách mua này rất gọn, chả ai hỏi giấy tờ mình cả. Tháng trước đi Alaska gặp ông mỹ bán khu thương mại mấy triệu và cho vay lại. Ông ta chả bao giờ hỏi số an sinh xã hội bú xua la mua như khi mượn tiền ngân hàng. Đồng ý giá cả, escrow làm giấy tờ ông ta ký và mình ký. Tháng trước gặp ông ta lần đầu tiên và có bàn mua 10 mẫu đất của ông ta. Ông ta nói để giải quyết tình trạng sức khoẻ của ông ta xong thì sang năm bàn đến vụ này. Xong om

Mình mua cho thuê rồi từ từ bà ta mến nên giới thiệu bạn của bà ta muốn bán nhà. Sau này bà ta ký giấy (first right of refusal) cho phép mình mua căn nhà của bà đang ở nếu sau này bà ta không sử dụng nữa. Sau bà ta qua đời thì mình tiếp tục trả cho con trai bà ta đến hết nợ cách đây 4, 5 năm. Nay nhà bà ta thì cháu nội ở nhưng mình vẫn có quyền mua căn nhà  này. Nếu sau này cháu nội bà ta bán thì mình sẽ có quyền đầu tiên từ chối mua căn nhà này.

Mình nhớ khi xưa, bà Betty có kể là con trai nhất là cô con dâu tiêu tiền như điên. Làm ăn chả ra gì, bà ta về hưu giao lại cho tiệm của ông bà làm ăn khá lắm nay con trai và cô con dâu làm ngáp ngáp. Lại chơi sang, đi mua sắm với bà ta, cô con dâu đều chạy xe để valet parking thay vì chạy đi đậu rồi đi bộ lại.

Mình đoán lý do con trai bà ta liên lạc để bán lại cho mình và cho vay lại, là trong di chúc, bà Betty có nói đến khi nào bán thì phải bán cho mình và cho vay lại vì nếu bán lấy tiền là số tiền sẽ bị người con trai và cô vợ đốt nhanh lắm. Mình thấy xa nên không muốn mua nhưng họ cứ liên lạc hoài nên đoán vậy. Để mình đi Âu châu về rồi tính, thương lượng lại số tiền nhất là phải bò lên đó ở vài ngày, và nói chuyện với mấy người hàng xóm đang lo xem nhà dùm cho họ. Để xem có làm AirBnB được không hay có ai đó cho thuê cho xong.

Mình thì mấy cô gái trẻ thì chê như ma chê quỷ hờn nên ế vợ rất lâu nhưng mấy bà già Mỹ rất mến mình nên hay giới thiệu bạn bè có nhà cửa bán cho mình. Họ cũng như cha mẹ người Việt, cũng lo lắng cho con cháu sau này. Thấy đứa nào khá thì để gia tài lại nhưng bà Betty chỉ có 2 đứa con trai. Bà ta mua cho mỗi đứa một căn nhà. Thằng con thứ 2 thì chơi sì ke nên muốn bán nhà, bà ta kêu mình mua rồi đang làm giấy tờ thì thằng con bị một tên bạn, ở tù ban đêm, ban ngày được thả ra, chở xuống Tijuana, giết cướp $50,000 vì ông thần mượn tiền của ai, cấn vào căn nhà. Thế là mình ngọng, phải trả số tiền nợ của tên con trai thứ 2 quá nhiều. Chỉ còn lại thằng con đầu nhưng cũng chả làm ăn gì, cứ kéo máy ATM của bà. Có lẻ vì vậy, bà ta viết di chúc, nếu muốn bán nhà cửa của bà ta để lại thì phải bán cho Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen.

Hai đứa con mình nay chịu khó học nghề của mình đi mua nhà nên có lẻ căn này mình sẽ để chúng mua. Dạy chúng từ bây giờ để 15 năm nữa chúng có thể về hưu như mình. Tuần trước, con gái và thằng Bồ về thăm, hỏi mình đủ trò. Chúng tính đi học lại một khoá về tài Chánh, mình nói về thăm mẹ chúng mày rồi thắc mắc gì thì bố trả lời. Mình dẫn chúng xuống thăm một ông thầy cũ của mình ở San Diego để chúng nói chuyện, hỏi thêm. Chúng tính sẽ ghi danh bay về học riêng với ông ta. Xong om

Hai đứa con trả lời; muốn mua căn nhà này nên chắc chắn sẽ mua. Mình giải thích khi xưa cuối tháng thay vì gửi  ngân phiếu trả tiền nhà qua bưu điện, mình ghé lại nhà để trả và nói chuyện hiểu thêm về gia cảnh nên nói bà Betty cho mình option để mua sau này. Có lần bà ta muốn bán mình căn nhà ở Wyoming. Đang tính đến hè chạy lên ở xem sao thì mùa đông đến, bị bể ống nước, phải thay khẩm bạc nên mình không mua luôn.

Mấy người khác như bác sĩ Sulzbach cũng mến mình nên kêu bán thêm mấy căn nhà cho thuê khác. Khi ông bà chết thì mình tiếp tục trả tiền cho 3 người con đến hết nợ.

Hôm qua, mình đi bộ ngoài biển nên đột phá tư duy cho ai về hưu, muốn ở Cali rất rẻ. Mình thấy có nhiều người Mỹ lớn tuổi. Họ chạy xe van hay RV ra đây đậu. Mình đoán là họ mua thẻ đậu xe cho người già suốt năm giá $20 như mình. Sáng 7 giờ chạy xe ra đây, đậu xe, sử dụng nhà vệ sinh công cộng, tắm nước vòi sen công cộng, hơi lạnh khi mùa đông. Đem gắn điện năng mặt trời, nấu ăn ngoài biển thoải mái. Tối 10 giờ đóng cửa thì chạy đến chỗ nào Khu dân cư Hungtinton Beach, đậu xe rồi ngủ qua đêm. Mua chiếc van trên là khoẻ, buồn đời chạy đi chơi, du lịch ngủ trong các nơi cắm trại.

Đồng chí gái không chịu chớ em thích vụ này. Cho thuê nhà đang ở, rồi trả $20/ năm tiền thuê chỗ trong ngày, và mua thêm một cái pass, vé hàng năm giá hữu nghị cho người già ở các công viên Cali, rồi lái xe đến đậu chỗ này chỗ kia, tối về, đậu lại trước một căn nhà cho thuê là xong chuyện. Kẹt lắm thì xin vào tắm rửa này nọ. Xong om.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Bị lừa khi đi du lịch

 Đi chơi mình đặt phòng qua Expedia rồi liên lạc thẳng với khách sạn thì thấy lạ. Lý do có khi Expedia giá rẻ hơn đặt phòng trực tiếp khách sạn khi thì rẻ hơn. Điểm đặc biệt là trên mạng họ để giá phòng nhiều loại mà diện tích phòng như nhau nhưng lại đắt hơn một chút. Buồn đời mình mò tài liệu về vụ này thì được biết đó là cách quảng cáo được nghiên cứu về tâm lý con người từ lâu. Họ gọi là Hiệu Ứng Mồi Nhử (Decoy effect): Bàn tay vô hình dẫn dắt lựa chọn của khách hàng. Mới nhớ giá cả các tiệm phở; tô nhỏ tô lớn tô xe lửa. 

Họ cho rằng Mọi chuyện bắt đầu từ quầy bán bắp rang ở rạp xi-nê. Ở Âu châu đi xem xi nê không có vụ ăn vụng trong rạp nhưng đi xem phim ở Hoa Kỳ có màn ăn bắp rang và uống Coca Cola hấp dẫn. Thường cả nhà mua cái hộp to đùng. 

Họ đơn cử khi mua bắp rang thì giá cả khá đơn giản

Một phần nhỏ (small size) giá 4 đô la. Phần lớn giá (grand size) 7 đô la. Đa số nghiêng về phần nhỏ cho đến khi thu ngân chỉ vào phần "vừa" (medium size) giá 6,50 đô la. Đột nhiên, phần lớn lại có vẻ hời hơn nhiều nên đa số chọn big size và hồ hởi đưa tiền, mỉm cười vì sự thông minh của mình. Nhưng vấn đề là chúng ta chưa bao giờ tự quyết định mua bán mà vì bị chủ tiệm dẫn dắt để chúng ta quyết định theo định hướng vui lòng khách đến vừa lòng khách đi. 

Đây là hiệu ứng mồi nhử — một kỹ thuật tiếp thị tinh tế nhưng cực kỳ hiệu quả, trong đó một lựa chọn ít hấp dẫn được thêm vào một cách cố ý để tác động đến quyết định của khách hàng mà mình bị rất nhiều lần vì lòng tham, nông dân ngu lâu dốt bền như mình cứ tưởng là thông minh. Giá bán không phải để khách hàng được lựa chọn mà để thúc đẩy khách hàng hướng đến lựa chọn mà người bán muốn khách hàng mua nhất là người mua Cảm thấy hạnh phúc vì đã make good deal. Thường sau khi mua người ta thường. Có Cảm giác hối hận vì món hàng mua không vừa ý nên thường đem đổi hay trả lại. 

Tâm lý này rất đơn giản. Con người có xu hướng đưa ra lựa chọn thông qua so sánh. Khi đứng trước hai lựa chọn, chúng ta cân nhắc ưu và nhược điểm. Có vụ khác là họ hay đưa ra hai lựa chọn khi lấy hẹn thứ hai hay thứ tư và 9:00 hay 2:00 

Trong trường hợp bán buôn nếu một lựa chọn thứ ba được đưa ra tương tự như một lựa chọn nhưng rõ ràng là kém hơn, nó sẽ khiến lựa chọn tương tự nhưng tốt hơn trở nên hấp dẫn hơn rất nhiều. Lựa chọn thứ ba đó chính là mồi nhử. Bây giờ vào tiệm phở đề giá tô nhỏ $17.50 tô lớn $18.50 và tô xe lửa $19.50 thì lái xe xa nên tự nghĩ lâu lâu xuống bolsa ăn cho đã thế là chọn tô xe lửa. Thật ra tô xe lửa và tô lớn giống nhau chỉ bớt được thêm chút tiền. 

Nghiên cứu nổi tiếng nhất về hiệu ứng mồi nhử đến từ nhà kinh tế học hành vi Dan Ariely. Ông đã thử nghiệm ba gói mua báo dài hạn cho tạp chí The Economist:

• Gói đăng ký chỉ dành cho web với giá 59 đô la

• Gói đăng ký chỉ dành cho in với giá 125 đô la

• Gói đăng ký cả web và in với giá 125 đô la

Mình bị dụ vào gói thứ 3 vì nghĩ mình thông minh bị dụ một cách trơ trẽn. 

Gói chỉ dành cho báo in thì vô lý, tại sao phải trả cùng một mức giá mà lại rẻ hơn? Nhưng nó vẫn tồn tại là có lý do. Khi cả ba gói được đưa ra, hầu hết mọi người đều chọn gói web và in. Nhưng khi mồi nhử (chỉ dành cho in) bị loại bỏ, ít người chọn gói đắt hơn rất nhiều. Mồi nhử đã hoàn thành nhiệm vụ của nó, nó khiến lựa chọn sinh lời nhất trông giống như lựa chọn thông minh nhất.

Chiến thuật quảng cáo này xuất hiện ở khắp mọi nơi. Các nhà hàng thêm các món ăn đắt đỏ không phải để bán được hàng, mà để làm cho các mặt hàng có biên lợi nhuận cao khác có vẻ hợp lý. Các nhà bán lẻ điện tử cung cấp ba phiên bản của một sản phẩm: căn bản, cao cấp và "siêu cao cấp" với một nâng cấp nhỏ với mức giá cao hơn nhiều. Gói siêu cao cấp hiếm khi được kỳ vọng sẽ bán được. Nó tồn tại để hướng khách hàng đến tầng lớp trung lưu có lợi tức cao. 

Ngay cả các trang web du lịch cũng sử dụng mồi nhử. Một khách sạn có thể liệt kê một phòng căn bản, một phòng hạng sang và một phòng hạng sang "tốt hơn một chút" với giá chỉ cao hơn một chút. Hầu hết mọi người sau đó chọn phòng hạng sang "tốt hơn", nghĩ rằng họ đang tối đa hóa giá trị, trong khi thực tế họ chỉ đơn giản là chọn lựa mà khách sạn đã hướng dẫn họ từ đầu. Mình thì rẻ mua không cần cao cấp cao kiết gì hết. Vốn dòng kéo kiệt thì chịu. Đi chơi cả ngày, tối về ngủ thì tội gì phải trả tiền đủ thứ.

Sức mạnh của hiệu ứng mồi nhử nằm ở việc nó vô hình đến mức nào. Khách hàng không nhận ra mình đang bị ảnh hưởng, dẫn dắt. Họ tin rằng mình đang đưa ra một lựa chọn hợp lý. Nhưng quyết định của họ  đã bị thúc đẩy bởi một điểm tham chiếu được thiết kế cẩn thận, được tạo ra để làm nổi bật một lựa chọn.

Tương tự về chính trị cũng vậy, chúng ta bị dẫn đắt để chọn một ứng cử viên và sẵn sàng lên mạng xã hội chửi bới khinh bỉ những người không đồng quan điểm với mình. Có dịp mình kể vụ này lý do thiên hạ chống ông trump và ghét ông Trump. Nhất là nhiệt tình dù chả được đồng lương nào cả. 

Để thoát khỏi hiệu ứng mồi nhử, chúng ta cần phải lùi lại khỏi bối cảnh. Nếu một lựa chọn đột nhiên có vẻ hấp dẫn hơn nhiều, hãy tự hỏi liệu nó có còn hấp dẫn nếu không có các lựa chọn khác trên bàn hay không. Chúng ta có còn muốn ăn bắp rang cỡ lớn nếu không có cỡ vừa không? Chúng ta có còn chọn phòng hạng sang "tốt hơn" nếu đó là phòng hạng sang duy nhất còn lại không? Nhất là ngày nay họ phát hiện bắp rang gây ung thư. Chán Mớ Đời 

Trong tiếp thị, cách tốt nhất để chiến thắng không phải là trao cho khách hàng sự tự do tuyệt đối mà là khiến họ cảm thấy tự do trong khi nhẹ nhàng dẫn dắt họ đến nơi người bán muốn là mua món hàng đắt tiền nhất. Hiệu ứng mồi nhử chính là bàn tay thầm lặng đằng sau ảo ảnh đó. Để tránh vấn nạn “buyer remorse”, khách hàng hối hận nên các công ty tìm đủ cách để giúp khách hàng mua và cảm thấy mình đã làm một thương vụ hay, sẽ không đem trả lại. Luật Cali là người mua có quyền xoá hợp đồng trong vòng 5 ngày, do đó khi xưa mình ký hợp đồng với khách hàng xây nhà, phải đợi cả tuần mới bỏ ngân phiếu của họ vào ngân hàng. Phải đợi hết 1 tuần lễ. Chỉ có mua xe là đem trả lại phải tốn mấy ngàn.

Vấn đề là khi mua sắm chúng ta hay bị lòng tham. Hy vọng lần sau mình sẽ cẩn thận hơn. Ăn tô nhỏ và xin thêm hành trần nước béo. Có tiệm chặt thêm mấy đồng vụ này nên xem thực đơn cho kỹ.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Phát triển để tự sát

Người ta hay nói đến các đế quốc như Anh quốc, Pháp quốc,.. nhưng hay quên Tây Ban Nha từng là một đế quốc, đem quân đi chiếm đóng khắp nơi, á châu có Phi Luật Tân, Mỹ Châu, và phi châu,.. ngày nay các nước nói tiếng Tây Ban Nha đông nhất thế giới. Mình hay thắc mắc tại sao một đế quốc giàu sang, thậm chí thời đế quốc la mã, xứ này đã giàu có nhất đế chế la mã, có nhiều vị hoàng đế như Trajan, Hadrian,…

Như người ta hay nói ai giàu ba họ ai khó ba đời, có thịnh thì lại có suy.

Ngày nay Tây Ban Nha có độ trên 47 triệu người, GDP quốc gia là trên $1.2 ức và có hệ thống đường xe lửa cao tốc đứng thứ nhì trên thế giới sau Trung Cộng. Mình có đi Uzbekistan và Tây Ban Nha đã xây cho họ đường xe lửa cao tốc, rất tốt. Nếu xây cao tốc thì nên nhờ người Tây Ban Nha xây, tuy đắt hơn anh ba tàu như chất lượng bền. Mình xem video bên tàu xe lửa cao tốc của tàu có thể chạy 300 cây số nhưng vì bị tai nạn nên họ chỉ cho chạy 200 km. Tây Ban Nha có lượng du khách viếng trên 100 triệu người mỗi năm, gấp đôi dân số của xứ này, khiến dân tình chống đối vì làm giá thuê nhà gia tăng cho dân địa phương. Thấy video dân tình chửi bới du khách ở Barcelona….

Vấn nạn ngày nay là Tây Ban Nha chỉ có 10% dân số sinh sống trên 70% diện tích của quốc gia. Nếu nhìn ban đêm thì chỉ thấy các vùng cạnh Barcelona, Madrid,… mấy thành phố lớn là có ánh đèn sáng còn ngoài ra thì mù mịt như hình ảnh Nam Hàn và Bắc Hàn.

Người Tây Ban Nha gọi hiện tượng dân số ngày nay là Espanovacia, tạm dịch là Tây Ban Nha trống không. Ở vùng quê, tỷ lệ dân số với đất đai ít hơn cả các nước Bắc Âu hay tiểu bang Kansas. Có lần thiên hạ gọi mình kêu bán cái tiệm 1 Dollar ở Kansas. Mình xem thành phố chỉ có gần 2,000 người dân nên khỏi cần đi xem cũng từ chối.

Vấn nạn này không gây ra bởi thiên tai mà bởi các kế hoạch phát triển của chính phủ xứ này từ 60 năm qua. Nhà ở quê giá bán rẻ như bèo. Tương tự ở Ý Đại Lợi, nghe nói có nhiều làng bán nhà với giá 1 Euro với điều kiện phải sửa chửa chi đó đến mấy trăm ngàn. Ai ở Việt Nam muốn qua Âu châu, chỉ cần mua nhà 1 Euro rồi bỏ tiền sửa, có giấy tờ hạ cánh an toàn.

Lấy thí dụ vùng Selta Burga, có diện tích bằng tiểu bang Virginia có 1.8 triệu dân cư thì vùng này chỉ có gần 500,000 dân cư. Hay 8 dân cư cho mỗi cây số vuông.

Phải nói về địa lý của Tây Ban Nha, có rất nhiều đồi núi như Thuỵ Sĩ và Áo quốc. Nhưng đồi núi của Tây Ban Nha ngoài phía Bắc ngay biên giới Pháp quốc, thì đồi núi ở xứ này cắt ngang xứ này nên gây trở ngại cho việc lưu thông.

Thủ đô Madrid nằm ở giữa, thấy địa hình phía Bắc là dãy núi Pyrénées rồi vòng vòng có thêm nhiều dãy núi

Tò mò mình kiếm thêm tài liệu thì được biết mấy vùng bị gần như bị bỏ hoang ngày nay, bao nhiêu thế kỷ qua là vùng nông nghiệp. Các vùng này chỉ có độ 50 người dân cư thì trước đây nuôi sống cả mấy trăm gia đình. Sự thay đổi không phải tự nhiên mà do chính sách hoạch định của chính phủ.

Valle de los caidos gần Madrid, ddai tưởng niệm liệt sĩ bên thắng cuộc còn bên thua cuộc chả được gì cả. Sau gần một thế kỷ con cháu cũng chả được nhắc đến

Khi mình đi viếng Tây Ban Nha nĂm 1978 khắp xứ này trong vòng 3 tháng hè thì nhận thấy hệ quả của cuộc nội chiến, chấm dứt từ năm 1939 vẫn tồn tại và gây nhiều ảnh hưởng. Sau cuộc chiến thì ông Francisco Franco thành lập một chính quyền phát xít gần 40 năm. Phát triển theo kiểu bế môn toả cảng. Không tham gia Liên Hiệp Quốc. Kiểu tự cấm vận vì sợ ảnh hưởng của cộng sản đang hoành hành ở Âu châu. Thanh lọc các tàn dư của phe thua cuộc. Khi mình sang pháp năm 1974, 25% cử tri pháp bầu cho Đảng cộng sẩn và 35% cử tri Ý Đại Lợi bầu cho Đảng cộng sản. Trước khi mình rời Âu châu thì người dân Tây Ban Nha bầu cho Đảng xã hội khiến quân đội chiếm đóng quốc hội đến khi ông vua Juan Carlos lên đài truyền hình ra lệnh binh lính trở về doanh trại mới cứu vãn được nền dân chủ mới được thành lập sau khi El Gaudillo qua đời. Sau này người ta khui ông vua Carlos này đủ trò, tham những này nọ. 

Cũng phải giải thích là xứ này có nhiều vùng thời mình ở Âu châu, đòi tự trị. Lâu lâu thấy bom nổ đủ trò như ở vùng Basque, Catalunya,… nói chuyện với người dân thì bên thua cuộc chã được gì cả. Đất nước xem như thuộc bên thắng cuộc. Bên thua cuộc không được tham gia hay làm chức lớn gì cả. Mình có ghé Valle de Los Caidos, nơi họ làm đài tưởng niệm những người chết vì cộng sản còn phe theo cộng sản thì ở tù sau được thả rồi sống lây lấy qua ngày. Mình có xem một phim tả cảnh anh chàng theo cộng sản trốn trong nhà vợ nuôi mấy chục năm. Vì sợ ra đường là dân phát xít xơi tái. 

Mình về trường, thiết kế một đài tưởng niệm chiến tranh Việt Nam ở Mũi Cà Mau qua đồ ăn tự do. 

Đến năm 1959, ông Franco mà họ gọi El Gaudillo mới đột phá tư duy, phải kỹ nghệ hoá đất nước, phải đổi mới, không ăn mừng trên chiến thắng phe thua cuộc Hoài . Họ tập trung vào những nơi để phát triển. Ngoại quốc bắt đầu nhảy vào đầu tư. Năm 1949, Tây Ban Nha chỉ có 49,000 chiếc xe hơi, đến giữa thập niên 1960, số này lên đến hơn 1 triệu. Những năm này, Tây Ban Nha được xem là một trong những quốc gia phát triển nhanh nhất thế giới cùng với Nhật Bản.

Các hạ tầng cơ sở được xây dựng, tập trung vào các thành phố lớn. Chính sách kinh tế tập trung khiến dân cư ở vùng quê chạy ra thành phố kiếm công ăn việc làm và có đời sống tốt hơn ở làng quê. 

Thống kê cho thấy sau 20 năm thì dân cư ở thôn quê giảm từ 43% xuống 27%. Nhiều làng quê mất giới trẻ có sức lao động , chỉ để lại người già và con nít. Vụ này mình thấy tương tự như ở Trung Cộng, khi Đặng Tiểu Bình kêu gọi phát triển. Có anh bạn gốc Chợ Lớn kể về quê cha để tiếp tục cơ sở trồng trà của gia đình từ mấy đời. Kiếm không ra người làm vì trai tráng đều ra thành phố lớn kiếm việc làm vì vui, chớ ở quê thì Chán Mớ Đời . 

Hay về quê mình thấy dân trong làng đi vào nam lập nghiệp khá đông hay lao động nước ngoài. Ở quê còn mấy chú họ hưu trí. Nay quê mình được sát nhập vào Hà Nội nên giới trẻ đi làm ở trung tâm Hà Nội tối về làng ở. Nếu không chắc bỏ nhau Đi hết. 

Nhớ khi xưa, mình viếng vùng Munster, Alsace, có quen 2 cô đầm. Sau này trở lại thăm, trước khi đi Anh quốc thì thấy hai cô đều cặp Bồ với hai ông Tây đen vì trai trong làng ra Paris, Strasbourg kiếm việc làm. Còn mấy ông Tây đen làm trong hãng xưởng ở Mulhouse, cuối tuần chạy lại thành phố có fromage nổi tiếng tán gái nhờ tình trạng trai thiếu gái thừa. Mấy chục năm nay không liên lạc nay chắc lấy chồng phi châu hết. 

Sự việc gây ra hậu quả trầm trọng đến ngày nay. Họ để lại người già, không có nhân công để làm kinh tế vùng quê trong làng hoạt động, học sinh không có trường lớp. Y sĩ, nha sĩ không ai về quê mở phòng mạch. .. đưa đến tình trạng giảm dân số đến ngày nay.

Ngoài ra còn môi trường không được canh tác hay rừng không được người nông dân chăm sóc, dọn dẹp nên gây nhiều hỏa hoạn cháy rừng mà cách đây mấy năm nghe đến. 

Khi một làng mất số lượng thanh niên, không những mất dân số của làng mà còn mất luôn cả tương lai. Các người lớn tuổi ở lại, không thể tiếp tục các hoạt động kinh tế, bắt đầu đóng cửa rồi đến các trường học. Học sinh phải đi xa để tiếp tục học khiến cuộc sống ở làng không thể đáp ứng được với cuộc sống hiện đại của người dân. Rồi đến ông làm bánh mì về hưu, không có ai truyền nghề lại. Kết quả ngày nay 5,000 trên 8,131 đô thị, chưa có đến 1,000 dân cư. Độ trên 1,400 được xem là có nguy cơ biến mất vì dân số dưới 100 tuổi và không có sinh sản gì cả. Các nơi này sẽ biến mất sự sống dù đã được thành lập từ thời trung cổ. Xem các thống kê thì các ngôi làng này mất dân cư rất nhiều vào thập niên 60 và 70 của thế kỷ trước. Khi chính quyền bắt đầu hoạch định chương trình phát triển kỹ nghệ hóa Tây Ban Nha. 

Nếu du lịch xứ này chúng ta sẽ thấy hệ thống hạ tầng cơ sở rất tối Tân, hệ thống xe lửa cao tốc 300 cây số chỉ thua Trung Cộng. Thủ đô Madrid được xem là trung tâm kỹ nghệ chính của Âu châu với hệ thống fiber optic và 5G có thể sánh với  thế giới. Nhưng nếu lái xe đi ra ngoài mấy thành phố lớn thì người dân chả có gì cả. Có những vùng xe lửa cũ kỷ vẫn được sử dụng, xe chạy độ 30 cây số một giờ. Dân xứ này nổi điên khi thấy trên mạng xã hội quay cảnh xe máy cày chạy nhanh hơn xe lửa miền quê. Hệ quả của sự phát triển tập trung trung ương. 

Nghe nói Việt Nam Dạo này sát nhập các tỉnh thành lại với nhau. Xem như tập trung lại thì nguy cơ có thể có nhiều hệ quả khó lường trước. Chính quyền ở ngay Đà Lạt mà đã phá banh ta lông xứ mộng mơ một thời. Nay chính quyền dời về Khánh Hoà thì lại càng xa, ông đầu tỉnh năm lên viếng vài lần là ngọng thêm. 

Họ đưa ra thí dụ một làng của ông Jose. Vào những năm 1950, khi ông ta còn trẻ ngôi làng này có 800 dân cư, 5 quán bar, hai tiệm bán bánh mì, 3 tiệm bán thực phẩm thậm chỉ có rạp chiếu bóng cho dân xem vào ngày chủ Nhật . Này Ông ta 67 tuổi hưu trí cũng như các người khác trong làng. Ông ta cho biết đứa bé cuối cùng được sinh ra trong làng cách đây 12 năm. Và gia đình này đã dọn đến thành phố lớn. Trong làng không có bác sĩ, tiệm tạp hóa chợ, không trường học. Mỗi tuần hai lần có một ông bán dạo , lái xe qua làng bán những đồ cần thiết cho dân sống sót. Mình có xem một phim kể một ông người Ý Đại Lợi tậu chiếc xe để chở sách làm thư viện di động chạy làng này qua làng khác trong tuần để cho mượn. Sách cả người già không có Internet ở quê. Không biết nhà thờ có gửi các ông cha đến mấy làng này hay không   

Họ tính ra trong các làng 140 người nam chỉ có 100 người nữ. Lý do phụ nữ chạy ra thành phố để làm việc đeo đuổi nghề nghiệp của họ. Biến các cùng làng quê toàn là đàn ông. Mình có viếng Madrid năm 1978, nay nghe nói thủ đô này nhiều đồng tính lắm. Chắc vì lý do này. Kiếm không được phụ nữ thì đành theo đàn ông. 

Kỹ nghệ hóa canh nông đã khiến các máy cày thay thế các nông dân khi xưa thường di chuyển từ làng này qua làng kia để làm việc theo mùa. Nên canh nông phát triển và rẻ so với mấy nước Âu châu phía Bắc. Nhớ khi xưa ở Âu châu hay thấy rau quả từ Tây Ban Nha rẻ. 

Năm 1986 khi Tây Ban Nha gia nhập cộng Đồng Âu châu, phân phối mỗi nước canh tác đại trà khác với cách thức canh tác của các nông trại nhỏ từ bao thế hệ. Trợ cấp từ Âu châu đến các công ty lớn còn mấy địa chủ nhỏ thì ngọng kiểu ở Hoa Kỳ. Các công ty thực phẩm lớn vớt hết các trợ cấp của chính phủ. Bao nhiêu ngành công nghiệp của kinh tế đều tập trung ở các thành phố. Dần dần miền quê của Tây Ban Nha không còn sự đóng góp vào nền kinh tế Âu châu. 

Thêm Tây Ban Nha áp dụng chiến dịch sử dụng năng lượng xanh nên quạt gió được dàn dựng khắp nơi. Tháng 4 vừa rồi Tây Ban Nha bị cúp điện nên thiên hạ bò ra đường sinh hoạt nhảy múa nấu ăn ngoài đường. 

Du lịch đem lợi nhuận vào mùa hè nhưng cũng chỉ có các thành phố lớn là hưởng lợi. Sự toàn cầu hóa hay Âu châu hóa đã bỏ rơi các vùng quê Tây Ban Nha khiến người dân phản kháng. Nghe nói đâu có trên 100,000 người biểu tình đòi chính phủ đếm xỉa đến họ. Có phòng trào gồm 120 diễn đàn tổ chức mang tên Revua da Espagna Vasiada lên tiếng đòi can thiệp việc suy giảm dân số ở vùng quê đã giúp chính phủ thành lập thêm một bộ để nghiên cứu việc này. Lại thêm hành Chánh trung ương. 

COVID 19 xảy ra. Dân tình chạy về quê tránh nạn và cảm thấy đời sống ở đây thích hợp hơn nếu có hạ tầng cơ sở như Internet. Tây Ban Nha thấy sự phát triển về Internet từ 6% năm 2015 lên đến 79% năm 2023. Hy vọng sẽ giúp dân tình trở lại quê xưa sinh sống. Học thì có Internet qua mạng. 

Nhiều làng mạc lợi dụng sự việc và kêu gọi người dân thành phố trở lại miền quê như cho nhà không, giảm thuế này nọ. Các gia đình trẻ tìm thấy nhà cửa rẻ hơn thành phố và rộng lớn hơn nhưng có lẻ đã quá trễ để lật ngược tình thế dân số của Tây Ban Nha. 

Về cử tri thì các cùng quê tính ra có đến 4 lần nhiều hơn dân thành phố. Vấn đề toàn là người già nên họ chỉ chú tâm kiếm phiếu với các luật về hưu trí để mị dân. Ngày nay tỷ lệ sinh sản của người Tây Ban Nha cũng giảm nhiều nghe 1.14 trong khi họ cần đến tỷ lệ 2.1 để cân bằng dân số. Có lẻ vì vậy họ khuyến khích di dân. Có anh kia quen, đầu tư vào Hoa Kỳ theo chương tình EB5, có thẻ xanh nhưng cuối cùng chương trình đầu tư nghe nói bị lừa, luật sư ăn hết không thành công nên chưa vào quốc tịch Hoa Kỳ được nên phải chạy qua Tây Ban Nha mua nhà, có giấy tờ ngay và sau 5 năm thì vào quốc tịch.

Ví dụ sự phát triển của Tây Ban Nha có thể giúp các nước trên thế giới học bài học về phát triển. Phải để ý đến sự phát triển các vùng xa, miền quê. Lý do là vùng quê, miền xa là nơi còn tồn tại văn hoá ngàn năm của dân tộc, bỏ hết thì chúng ta sẽ mất bản thể của chúng ta và sẽ bị tha hoá, khủng hoảng căn cước một đời. Chưa nói đến thế hệ con cháu mình.

Mình viếng 3 xưa Trung Á vừa qua, thấy họ đang phát triển nhanh sau khi dành độc lập từ khi liên Xô tan rã. Thay vì uống trà, nay thiên hạ uống CoCa cola nhiều hơn. Từ từ họ sẽ bị toàn cầu hóa và mất đi bản sắc của họ. Hay xem Trung Cộng ngày nay, các hình ảnh trên mạng xã hội cho thấy họ mất hoàn toàn bản thể của cha ông khi ra thành thị rồi nay kinh tế te tua, chỉ biết ra đường ngủ. Chán Mớ Đời 

Nên nhớ khi xưa, Tây Ban Nha bị người Bắc Phi, đạo hồi giáo chiếm đóng 400 năm. Nay dân số suy giảm thì có thể từ từ người hồi giáo , phi châu sẽ cai quản vùng đất này như tổ tiên họ khi xưa. 1000 năm sau, ai học sử địa sẽ học về ngày tàn của đế chế Tây Ban Nha và bị người di dân từ Bắc Phi cai trị. Ngày xưa khi em đi chơi ở Tây Ban Nha thì không thấy người da đen hay hồi giáo nhưng nay thì thấy trong đội banh quốc gia của họ có rất nhiều cầu thủ gốc phi châu. Như cầu thủ Hakimi, hay thần đồng Yamal,… nghe nói Daoj này mấy người đến từ Bắc phi, buồn đời hay kéo mấy ông hài Tây Ban Nha đánh chơi cho vui nên dân tình bắt đầu gậy gộc Xuống đường khiến truyền thông kêu phát xít cực hữu. Có lẻ không nên ghé Tây Ban Nha dạo này cho chắc ăn. 

Nghe nói họ đang dự tính xây một đường hầm từ Ma-rốc qua eo biển Địa Trung Hải. Nhớ khi xưa đến Algeciras, Hải cảng của họ cuối đất nước như Cà May của Việt Nam Cộng Hoà. Đứng nhìn thấy bên kia bờ biển là Tangier nên em buồn đời, xuống tàu đi qua đó, gặp ông kiến trúc sư Võ Toàn, tốt nghiệp kiến trúc tại Paris  xong bò qua xứ này sinh sống. Vẽ đủ thứ cho xứ này. Ông  ta kêu mình ở lại vẽ cho ông ta nhưng trả bèo quá nên em về Paris rồi đường đời đưa em qua Thuỵ Sĩ rồi…cuối đời làm nông dân.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Hắn sơn tử