Xem như mình đã đi viếng được 4 nước của Trung Á, chỉ còn Pakistan, Turkmekistan và Á Phú Hãn là chưa dám bước chân vào. Lý do bộ ngoại giao khuyến cáo người Mỹ không nên du lịch ở các nước này vì tình hình an ninh. Các nước này thường có chữ “Stan” ở cuối cùng, có nghĩa là đất đai, như chữ “land” trong anh ngữ. Như Ireland, England, Holland, Scotland,… tương tự người ấn độ gọi nước của họ là Hindustan. Buồn đời, người Việt đổi tên nước thành Vietnamstan cho có vẻ ngầu ngầu.
Mụ vợ gặp hai cô này bận đồ cổ truyền nên chạy lại xin chụp hình. Họ đi chung với mấy anh thanh niên, cầm đàn cổ truyền đi đâu đó.
4 nước Trung Á; Uzbekistan, Tajikistan, Kazakhstan và Kyrgyzstan từng là thuộc địa của đế chế Sa Hoàng và Liên Sô từ đầu thế kỷ 19 và dành độc lập khi Liên Sô tan rã năm 1991. Nhưng văn hoá của họ vẫn còn bị ảnh hưởng của Liên Sô. Người dân vẫn còn nói tiếng Nga, dù đi học thì được dạy bằng tiếng của họ. Chữ của họ được người Nga dùng mẫu tự cyrillic để biến đổi chữ viết của họ thay vì chữ của Ba Tư hay chữ Ả Rập. Mẫu tự cyrillic được các giống dân Slavic sử dụng, nguyên gốc từ Nhà Thờ Chính Thống, mẫu tự Hy Lạp. Kiểu người Tây phương chuyển việt ngữ với các mẩu tự Latinh . Được cái họ không chửi người nga đã giúp họ diễn đạt bằng văn tự dễ dàng hơn thay vì chửi bới kêu bốc lột thực dân này nọ.
Khi xưa nhà thờ Thiên CHúa Giáo được thành lập khi hoàng đế La Mã Constantin chỉ có một nhà thờ nhưng rồi dần dần vì ảnh hưởng văn hoá La-tinh và Byzantium nên tôn giáo này bị chia cắt làm hai đến ngày nay. Và được gọi nhà thờ Vatican sử dụng tiếng La Tinh, và nhà thờ Chính Thống sử dụng tiếng Hy Lạp và đưa đến mẫu tự Cyrillic đến ngày nay. Khi xưa, học hình học nên mình đọc được mẫu tự Hy Lạp nên khi đi chơi ở mấy xứ này thì mò mò cũng ra được nhất là khi đi mua thuốc cho đồng chí gái ở các tiệm thuốc Tây. Họ viết theo chữ Hy Lạp nên mò ra ngay.
Cơm gọi Plov. Người ấn độ gọi Pilau.
Các tiệm ăn hay có mấy cái phảng che dù, ngồi ăn có nệm và gối, ăn xong buồn đời kéo màn lại ngủ một giấc dậy
Hỏi người dân sở tại có căm thù người Nga đã chiếm đóng xứ họ, dùng mẫu tự Cyrillic biến đổi ngôn ngữ của họ thì đa số lắc đầu, kêu người Nga giúp họ tiến lên, tham gia vào các trào lưu văn hoá, cũng như khoa học hiện đại. Hiện nay có phong trào muốn dùng ký tự của Thổ Nhĩ Kỳ để giúp họ canh tân xứ sở. Mình thấy có sự ảnh hưởng của Thổ Nhĩ Kỳ vì dân Thổ sang mấy xứ này mở các tiệm ăn Thổ Nhĩ Kỳ. Trong một bửa ăn, một ông tài xế đứng lên đọc thơ của Pushkin. tương tự người Tàu sang Việt Nam hay các xứ Đông Nam Á buôn bán, mở tiệm ăn. Dân địa phương đi ăn cơm Thổ Nhĩ Kỳ như người Việt đi ăn cơm tàu. Nhớ khi xưa ở Đà Lạt, mỗi lần được bố mẹ cho đi ăn cơm tàu ở tiệm Như Ý hay Kim Linh ở cạnh rạp Ngọc Hiệp là sang trọng lắm. Dù chỉ ăn Tả Pí Lù.
Cảnh hồ Koulikalon mà gia đình mình mất 5 tiếng đồng hồ mới leo lên đây, sau đó nhảy cái đùng xuống tắm. Nước lạnh như đá lạnh. Cắm trại qua đêm. Kinh
Các nước này bị người Ả Rập đánh chiếm nên theo đạo Hồi Giáo đến khi ông thần Stalin lên thì cấm hết. Không có Allah gì cả, chỉ Stalin là bạo chúa thôi. Sau gần 70 năm không được thờ phụng Allah nên người dân không cực đoan, bắt buộc theo luật Shahria của hồi giáo một cách máy móc như các nước lân cận như Ba Tư, Á Phủ Hãn hay Pakistan.
4 nước Uzbekistan, Tajikistan, Kazakhstan và Kyrgyzstan tuy ở sát bên, có chung tôn giáo là hồi giáo nhưng lại khác nhau như Việt Nam, Cao Miên, Lào và Thái Lan. Tuy theo đạo Phật nhưng lại khác nhau. Tajikistan bị ảnh hưởng của nước Ba Tư bên cạnh nên theo giáo phái Shiite trong khi Uzbekistan, Kazakhstan và Kyrgyzstan thì theo phái Sunnite. Tóm tắc kiểu Phật giáo tiểu thừa và đại thừa nhưng phức tạp hơn. Chớ kể rõ hơn thì tốn giấy và các bác cũng không đọc.
Về chủng tộc thì thời Liên Sô, mấy xứ này có đến 20-25% người Nga đến ở. Thời Sa Hoàng thì ít kiểu Việt Nam mình khi xưa, Chúa Nguyễn cho người nghèo khó đi về phía Nam ở Cao Miên, lập nghiệp. Đến thời cộng sản thì khác. Người gốc Nga bị cướp đất đai, đấu tố địa chủ cường hào ác bá và để sống sót, đi đến mấy nước này lập nghiệp. Phần Stalin lo ngại các chủng tộc MÃn Châu, thân trung hoa nên đày một số người Mãn Châu đến các vùng này như ở Uzbekistan có đến 50,000 người Mãn Châu bị đưa đến đây lập nghiệp. Hướng dẫn viên dịch là người Đại Hàn nhưng thật tế là người Mãn Châu, Mông Cổ. Người Triều Tiên cũng là gốc Mãn Châu , Mông cổ mà ra. Sau khi liên sô sụp đỗ thì người Nga trở về nước khá đông, nay chỉ còn lại độ 6%.
Cà chua, cà tím nhiều
Món này chỉ là bột chiên chấm vớt ya-ua, ăn ghiền. Boorsok
Về ngôn ngữ thì mấy nước này hơi ná ná nhau nhưng thường thì họ khạt vài tiếng của nước họ mà người bên kia không hiểu thì họ dùng từ ngữ Nga La tư. Nói chung muốn giao thiệp với người sở tại thì nên biết tiếng Nga. Như biết tiếng pháp dễ nói chuyện với dân sở tại tại Đông Dương, thuộc địa cũ của pháp. Khi đi Cao Miên, gặp người Miên lớn tuổi thì mình nói tiếng Tây thì họ hiểu còn nay giới trẻ chắc nói anh ngữ nhiều hơn. Mấy hướng dẫn viên tại Trung Á, được công ty du lịch mướn, đa số là giao viên anh ngữ tại trường, hè họ đi làm thêm nên không có vấn đề ngôn ngữ. Chỉ khi nào mình muốn giao tiếp với người địa phương thì có vấn đề nhưng ngày nay, có ông thần Google nên cũng đỡ. Lấy điện thoại scan chữ Cyrillic thì google dịch ra anh ngữ cho mình nên cũng đỡ. Gặp người thường thì họ hỏi mình biết tiếng ruski thì chỉ biết niet rồi lấy gú gồ ra tra thôi.
Phong cảnh tại Kazakhstan, leo đồi leo núi thấp hơn Tajikistan
Về thắng cảnh thì núi rừng, Tajikistan được xem là đẹp nhất, núi cao nhất. Mình chỉ đi 7 ngày vùng phía Tây Tây của xứ này, còn phần phía đông dài hơn nhưng chắc để khi sau và cũng có thể không bao giờ. Về văn hoá, kiến trúc cổ xưa như các nhà thờ hồi giáo, thành chống giặc xâm lăng thì phải viếng Uzbekistan, quá đẹp. Có nhiều di tích lịch sử không thua gì xứ Ba Tư. Kazakhstan thì là nước to lớn nhất vùng này lại ít dân, thuộc loại văn minh du mục khi xưa. Chỉ khi người Nga chiếm đóng, muốn kiểm soát người dân nên bắt họ dừng chân, trồng trọt canh nông. Phong cảnh khá đẹp như vùng Arizona và Utah nhưng không to lớn vĩ đại như ở Hoa Kỳ nên mụ vợ cứ rên, so sánh không bằng Hoa Kỳ. Còn Kyrgyzstan thì sát biên giới với Nga Sô nên ảnh hưởng khá nhiều của xứ Nga.
Về chủng tộc thì đa số người dân Uzbekistan và Tajikistan có nét của người ba tư trong khi người Kazakhstan và Kyrgyzstan thì giống người Mông cổ nhiều hơn. Có độ 5-6% người gốc Nga còn sinh sống tại đây. Có đêm ngồi ăn uống xong thì ông tài xế gốc Nga, đứng lên đọc một bài thơ của Pushkin. Ở Kyrgyzstan bà hướng dẫn viên gốc Nga, cho rằng người gốc Nga nhất là phụ nữ ít lập gia đình với người địa phương. Lý do là vì tôn giáo. Bà ta ngạc nhiên khi mình nói có đọc Chekhov, Tolstoy, Pasternak, Dostoevsky như khi nghe mình nói đến Solzhenitsyn thì bà nhảy đùng đùng kêu không hay, nghi ngờ nên nghĩ bà ta vẫn yêu chuộng chủ nghĩa Mát xít. Đặc biệt chỉ có xứ Kyrgyzstan là vẫn còn giữa các tượng đài như LÊNIN, Karl Marx, Engel và các lãnh đạo cộng sản từ 1917 đến nay.
Phong cảnh như ở Thuỵ Sĩ và Áo Quốc
Lều du mục đẻ ngủ qua đêm, họ gọi là Yurt
Mình thấy chương trình Vành Đai và Con Đường của Trung Cộng xây dựng từ mấy năm qua như đường cao tốc nối liền biên giới Trung Cộng xuyên qua mấy xứ này đến Ba Tư. Xe tải từ Trung Cộng chạy qua biên giới đông như người Tàu. Dân tình hay ra vùng biên giới để mua đồ, không thuế và rẻ.
Về thực phẩm, đa số là họ ăn thịt nướng Kebab, rau cải thì toàn là dưa leo và cà chua nhưng ngon hơn ở Hoa Kỳ vì được hái khi chín thay vì hái non như ở Hoa Kỳ nên cà chua còn màu Hồng, không có hương vị gì cả. Nói chung thức ăn của họ không cầu kỳ lắm. Do đó họ thích ăn cơm Thổ Nhĩ Kỳ.
Chụp hình kỷ niệm biết đâu kiếp trước gia đình mình thuộc giống dân Mông cổ
Đạo hồi nên họ không ăn thịt heo do đó các dồi trường đều làm bằng thịt bò, hay thịt ngựa do đó có màu Hồng Hồng đỏ đỏ thay vì trắng như thịt heo. Ở Kazakhstan thì xứ du mục nên họ ăn thịt ngựa rất nhiều. Chạy bên đường nơi vùng thảo nguyên, thấy họ nuôi ngựa nhiều, có vùng đất có nhiều khoáng chất nên thấy ngựa ăn đất để có khoáng chất.
Mình có ăn mấy món được xem là truyền thống của họ như Beshbarmak, phải ăn bằng tay kiểu người hồi giáo gồm thịt cừu, hay ngựa. Awn với mì từng miếng như người ý làm để gói tortellini,… họ hay cho mình ăn trưa ở các homestay, nhà người dân trong làng khi chạy ngang cho có vẻ chính gốc và khỏi mất thời gian. Xe chạy, hướng dẫn viên đoán chừng bao lâu đến thì gọi điện báo cho chủ nhà. Xe những chỉ cần đi vệ sinh là có món ăn nóng hổi. Ăn tráng miệng thì họ chả có gì ngoài ba cái bánh quy hay kẹo vớ vẩn. Bữa ăn thường là món xà lách, cà chua và dưa chuột thêm chút rau gì đó như rau ngò rồi món chính. Ở Thổ Nhĩ Kỳ thì tha hồ ăn đồ ngọt.
Hồ Son Kul dài 60 cây số, được xem là hồ trên cao nhất của vùng này ở 12,000 cao bộ
Phong cảnh chỗ ngủ lều qua đêm
Ngoài ra có món Plov, cơm với thịt cừu hay thịt bò, cà rốt, hành và các gia phụ, được nấu trong Kazan, nồi đặc biệt. Ở Samarkand, mình ăn món này ngon nhất. Chiều thường họ cho ăn súp. Nhớ ở Artuch trên núi, họ cho ăn món Borsch của người Nga ngon không thể tả được.
Ngoài ra ở gần biên giới của Trung Cộng có ăn món Lagman, mì sợi làm bằng tay nấu với thịt, rau quả và gia vị của người Uyghur. Món đó rất ngon, hơi cay. Thêm có món Samsa, người Ấn Độ gọi Samosa, Tây Ban Nha gọi empanada, thịt bằm được gói bằng bột mì rồi bỏ lò nướng như pâté cháu của Tây.
Về thức uống thì bị ảnh hưởng con đường tơ lụa nên họ uống trà rất nhiều. Cà phê chưa thông dụng lắm. Họ gọi trà là “Chay” từ tiếng tàu là chà. Nhưng họ uống với đường như mấy người ả rập. Chắc vị đắng hay chát tương tự người Mỹ uống cà phê với đường hay sữa cho bớt đắng. Ngoài ra họ uống một loại sữa chua được gọi là Kymyz, nghe nói rất tốt cho sức khoẻ. Vào tiệm ăn sang thì họ hay đem ra trước tiên để mình uống hay đi ngoài đường thấy ở các góc phố họ bán dạo loại Maksym, loại hạt bị lên men. Uống cho biết. Chiều thì dám uống chớ trưa sợ nhiều khi không quen bụng, lỡ phải đi vệ sinh nên hơi ngại nhưng rất ngon kiểu ya-ua vậy thôi không có đường.
Đây ở góc đường, khắp nơi họ bán loại nước maksym
Kiểu hoành thánh, chắc do mấy anh ba tàu truyền từ mấy ngàn năm
Trà thì họ đưa cho cái chén nhỏ gọi là piala để uống. Trà thì có trà đen và xanh. Xanh đây là jasmine chớ không phải trà xanh matcha của người Nhật. Nói chung thì trà của họ có gì đặc Sắc vì nhập cảng từ Trung Cộng ngược lại trà dược thảo rất ngon. Thường họ đem ra thêm bột chiên gọi là boorsok, như bánh tiêu của người Tàu nhưng nhỏ hơn. Ở karakol, tại khách sạn họ cho uống loại trà, ngọt nấu với loại trái khô như trái mơ, cộng thêm một số rau cỏ gì đó, chắc do mấy anh ba tàu truyền nghề. Uống rất thơm. Mụ vợ mình thích lắm nhưng khi đi tìm mua thì không có.
Ăn tiệm họ cho ngồi trên mấy cái phảng và có cái bàn thấp gọi là dastorkhon. Có lần họ dẫn đến chỗ nào tiệm ăn, có mấy cái chòi trên bờ dưới ruộng. Mỗi gia đình một cái chòi leo lên phảng ngồi ăn nhìn ra hồ. Trời nóng nên cũng bớt nóng.
Thằng con kêu gia đình mình như kẻ du mục, 3 tuần lễ chạy qua ba nước ở Trung Á. Để lại nhiều kỷ niệm khó quên cho gia đình.
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
