Trong đời sống thường ngày, chúng ta sống với những điều được xem là hiển nhiên vì văn hoá lâu đời hay những tin tức mà chúng ta nghe trên đài hay đọc báo chí, hoặc ai đó nói mà chúng ta không đặt lại câu hỏi có đúng hay không. Chúng ta tin tưởng tuyệt đối và cho đó là sự thật. Trở thành kim chỉ nam của cuộc sống và nếu người khác, không có chung lối suy nghĩ cũng như trải nghiệm thì lại cho là không đúng.
Điển hình khi mới sang Hoa Kỳ, mình nghe nói không nên ăn trứng gà vì cholesterol nên nghe theo và không hiểu nguyên nhân. Để rồi 30 năm sau đọc tài liệu thậm chí các bác sĩ ngày nay còn tuyên bố là họ ăn mỗi ngày 4 quả trứng gà vì có nhiều sinh tố cần thiết cho cơ thể. Hoá ra mình sống suốt 30 năm qua với tư duy không ăn trứng. Buồn đời mình tìm tài liệu thêm để xem mình đã sai ra sao từ 30 năm qua.
Có dạo tại Hoa Kỳ họ quảng cáo sữa. Cứ chạy trên xa lộ là thấy hình ảnh con bò hay câu châm ngôn: “không uống thì ăn sữa” với những hình ảnh phô mát là sản phẩm của sữa. Hay khi bạn bè gặp nhau, ăn uống thì có người nói không nên ăn cái này vì gây ung thư nên ăn đông trùng hạ thảo để trị bệnh ung thư. Hôm trước đọc bài của chị nào rên là ông bố 81 tuổi bị tai biến, nằm nhà nghe radio quảng cáo tùm lum nên cứ gọi hỏi mua dù chả biết là có tốt thật sự hay không. Ngày nay chúng ta bị định hướng, điều kiện hoá bởi các quảng cáo. Do đó chúng ta sống cuộc sống bởi những tin tức thu nhặt không do chúng ta tự chọn mà chọn bởi quảng cáo và ảnh hưởng của mạng xã hội,…
Lấy thí dụ, từ ngày sang mỹ nhất là khi có con, mình tin tưởng vào tư duy: “ bữa ăn sáng là bữa ăn quan trọng nhất trong ngày” nên mua thức ăn mà họ quảng cáo để tọng cho hai đứa con mỗi sáng. Sau này đọc tài liệu thì mình khám phá ra chúng ta bị điều kiện hoá, tin rằng bữa ăn sáng là bữa ăn quan trọng nhất trong ngày. Sau này đọc tin tức về thực phẩm thì khám phá ra từ “breakfast” trong anh ngữ là chữ được ghép bởi hai chữ “break” và “fast”, nghĩa là “gián đoạn” và “vô thất”. Là bữa ăn gián đoạn thời gian nhịn ăn. Chúng ta có thể nhịn ăn vài giờ, vài ngày và khi bắt đầu ăn lại, bữa cơm đầu tiên ấy được gọi là Breakfast. Do đó chúng ta có thể ăn bữa cơm đầu tiên sau khi nhịn ăn một thời gian, có thể là 11 giờ, 4 giờ chiều hay 12 giờ đêm như các theo hồi giáo, ăn sau khi mặt trời lặn khi họ tuân theo lễ Ramadan.
Trên thực tế chúng ta bị tuyên truyền, tiếp thị. Cứ mở đài truyền hình, thấy họ tiếp tục bắn các quảng cáo liên tục, từ từ chúng ta tin là đúng, không cần đặt lại câu hỏi nhất là nghe một người nào nổi tiếng lên tiếng. Như câu chuyện của Tăng Sâm khi xưa.
Nhất là ngày nay tin tức bố láo rất nhiều, người ta dùng kỹ thuật để chỉnh sữa hình ảnh, video tiếng nói để làm. 4 năm qua nghe tin tức chống tổng thống Biden, nay thì nghe tin tức chống tổng thống Trump đến 4 năm tới. Chán Mớ Đời nhưng đó là trò chơi dân chủ, còn không thì phải chấp nhận chế độ đi tù nếu chửi lãnh đạo. Chúng ta có thể tin vào một niềm tin tôn giáo nào đó hay một đảng phái nào cũng như tổng thống để ca tụng đó là quyền riêng tư cá nhân. Không nên chửi người không đồng ý với mình.
Edward Bernays, thường được gọi là “cha đẻ của quan hệ công chúng,” đã sử dụng các kỹ thuật tiếp thị và quan hệ công chúng sáng tạo để gây ảnh hưởng đến hành vi người tiêu dùng và tăng doanh số bán hàng. Ông kết hợp tâm lý học, xã hội học và tuyên truyền để tạo ra các chiến lược định hình ngành quảng cáo hiện đại. Dưới đây là một số chiến dịch và kỹ thuật nổi bật của Bernays nhằm thúc đẩy doanh số:
1. Tạo kết nối cảm xúc
Bernays nhấn mạnh việc đánh vào cảm xúc thay vì lý trí để thúc đẩy doanh số. Ông tin rằng sản phẩm nên được liên kết với khát vọng, mong muốn và bản sắc hơn là chỉ chức năng của chúng. Đây là cách tiếp thị giúp phụ nữ mua sắm nhiều hơn xưa.
Ví dụ: Ông đã hợp tác với hãng sản xuất xà phòng Procter & Gamble và quảng bá sản phẩm xà phòng Ivory Soap bằng cách liên kết nó với sắc đẹp và sức khỏe. Ông tổ chức các cuộc thi điêu khắc xà phòng quốc gia, tạo nên sự kết nối cảm xúc và văn hóa với sản phẩm.
3. Người nổi tiếng chứng thực
Bernays hiểu được sức ảnh hưởng của các nhân vật nổi tiếng và sử dụng họ để quảng bá sản phẩm, khiến sản phẩm trở nên hấp dẫn hơn nhờ liên kết với họ.
Ví dụ: Để quảng bá sách, ông tổ chức các sự kiện nơi người nổi tiếng, trí thức và lãnh đạo giới thiệu ý tưởng về việc sở hữu thư viện cá nhân. Khi xưa, người Mỹ chỉ vào thư viện mượn sách về đọc, nay thì cứ mua sách về nhưng lại không đọc nhưng giúp nhà xuất bản bán thêm sách. Cứ cuốn phim nào nổi tiếng được trình chiếu là có cuốn sách về cuốn phim được gầy dựng, người ta mua về để làm kiểng, ít ai đọc.
4. Tận dụng xu hướng xã hội
Bernays liên kết sản phẩm với các phong trào văn hóa hoặc xu hướng rộng lớn hơn để khiến sản phẩm trở thành yếu tố cần thiết trong lối sống hiện đại.
Ví dụ: Để quảng bá thịt xông khói cho Beech-Nut Packing Company, Bernays tham vấn các bác sĩ, những người khuyến nghị một bữa sáng “đầy đủ” là tốt cho sức khỏe hơn. Ông công khai các khuyến nghị này, giúp thịt xông khói và trứng trở thành tiêu chuẩn bữa sáng tại Mỹ.
Sau này hãng Kellogg đã sản xuất các loại oatmeal cho bệnh nhân danh tiếng của họ dùng trong khu nghỉ dưỡng của họ và từ đó đẩy mạnh bán oatmeal vào bữa ăn sáng, khiến thiên hạ như mình nghĩ là tốt cho con nên mua đủ thứ loại để cho chúng ăn. Để rồi sau này được biết là chả có giá trị về dinh dưỡng ngoài đường và đường khiến trẻ em Hoa Kỳ béo phì. Ngày nay, 60% người Mỹ bị bệnh béo phì vì các quảng cáo oatmeal, cho con nít ăn từ bé nên chúng nghiện đường và ăn toàn những thức ăn có nhiều đường.
5. Đặt sản phẩm trong phim và sự kiện
Ông giới thiệu khái niệm tích hợp sản phẩm vào văn hóa đại chúng thông qua các sự kiện, bài viết trên báo chí và phim ảnh. Ví dụ: Bernays đã giúp tái định vị ballet như một hoạt động sang trọng dành cho giới thượng lưu bằng cách tài trợ cho các buổi biểu diễn và liên kết chúng với phong cách sống xa hoa. Khi mình sang Hoa Kỳ, đi nghe nhạc thính phòng hay xem ballet, giá dắt không tưởng tượng được. Khi xưa, ở Paris, mình mua thẻ xem kịch hàng năm với giá sinh viên rất rẻ. Qua Anh quốc, mua vé hàng năm xem Opera, giá rất rẻ nhưng khi sang Hoa Kỳ thì hết dám đi vì quá đắt. Ở nhà mở BBC xem các opera hay nhạc rồi ngủ đỡ tốn tiền.
6. Tạo nhu cầu
Bernays không chỉ bán sản phẩm, mà còn bán các lối sống và ý tưởng khiến sản phẩm trở nên không thể thiếu. Ví dụ: Để quảng bá cốc giấy dùng một lần của Dixie, ông nhấn mạnh đến nguy cơ sức khỏe khi uống từ cốc chung, liên kết sản phẩm của khách hàng với vệ sinh và an toàn công cộng. Ngày nay khắp thế giới sử dụng ly bằng nhựa hay giấy để ăn uống, thay vì bằng thuỷ tinh, gây nên vấn nạn tàn phá môi trường.
Các phương pháp của Bernays đã cách mạng hóa tiếp thị và quan hệ công chúng, cho thấy sức mạnh của việc định hình nhận thức và hành vi của người tiêu dùng. Mặc dù các chiến lược của ông rất hiệu quả, chúng cũng gây ra nhiều tranh cãi về đạo đức trong việc thao túng dư luận. Ngày nay, các nguyên tắc của ông vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến quảng cáo, xây dựng thương hiệu và các chiến dịch chính trị như bầu cử, định hướng cử tri.
Mình đưa thêm những thí dụ khác như chủng ngừa mà gần đây người ta lên án vụ ép buộc người Mỹ chích ngừa trong giai đoạn đại dịch Covid. Chủng ngừa có thể đúng để phòng ngừa các bệnh tật lan ra nhưng họ cho rằng việc kiểm soát, áp buộc quá đáng nhất là để làm giàu cho các công ty dược phẩm bán thuốc chích ngừa mà ngày nay người ta khám phá ra có nhiều hệ quả. Như bệnh tự kỷ, tỷ lệ con nít Hoa Kỳ bị bệnh tự kỷ lên đến 20%. Họ cho biết là vì bị bắt buộc chích ngừa. Nhớ mấy đứa con hồi bé đi bác sĩ chích ngừa có nguyên một cuốn sổ dầy cộm. Hình như chính phủ Trump đã huỷ bỏ luật bắt buộc chích ngừa này.
Các dữ liệu của người tiêu dùng là một loại tiền tệ mới. Khi người ta cho chúng ta sử dụng miễn phí các ứng dụng của họ, tạo cho chúng ta ảo tưởng là miễn phí, hiệu lá Bồ đề nhưng trên thực tế họ dùng kỹ thuật toán thâu dụng tất cả các hành vi của chúng ta khi nhấn Like, không thích hay vào các trang nhà được họ gợi mời để bán lại cho các công ty khác. Nay có luật bắt họ phải hỏi người tiêu dùng trước khi thâu thập dữ liệu cá nhân. Nếu chúng ta không chấp thuận để họ sử dụng các dữ liệu cá nhân thì sẽ không được đọc tiếp này nọ.
Khí hậu toàn cầu thay đổi không khí. Khi về âu châu năm vừa rồi thì mình thất kinh vì tôn giáo mới về quả địa vầu được hâm nóng lên đến cao đỉnh vì người dân đi xe đạp, và trở nên bạo lực khi thấy ai đi xe hơi lớn, họ cho biết không dùng máy bay vì thải khí độc nhiều. Trong khi đó một trận cháy ở Cali là huỷ diệt mấy năm trời người dân đi xe đạp.
Thật sự chúng ta cần để ý đến phá hoại môi trường và tìm cách giảm thiểu sự phá rừng, tàn phá môi trường với những độc tố. Nhưng từ đó để khai thác thêm về mặt chính trị và kinh tế thì hơi quá. Ngày nay các xứ được xem là ô nhiễm môi trường nhiều nhất như Pakistan, ấn Độ, Trung Cộng,… nếu âu châu và Hoa Kỳ tìm cách giảm thiểu sự ô nhiễm không khí môi trường mà các nước nói trên không thực thi thì bù trớt vì không khí ô nhiễm từ các xứ này sẽ được gió thổi qua các nước lân cận hay xa hơn. Dạo cháy rừng ở Nam Dương, khói bay đến Tân Gia Ba, MÃ Lai, thậm chí đến Việt Nam. Đi chơi ở Phi lUật Tân, thì khám phá ra rác như mấy chai nhựa trôi dạt đến Phi Luật tân rất nhiều từ Trung Cộng, Việt Nam, thậm chí Nam Dương. Mình đoán rác từ các xứ nói trên cũng trôi dạt vào bờ biển Việt Nam.
Chất Fluoride được cấm sử dụng tại âu châu nhưng tại Hoa Kỳ thi vô tư. Họ quảng cáo fluoride cho nước uống và các sản phẩm nha khoa, không phải vì họ chăm sóc hay lo cho sức khoẻ của người dân mà vì lợi nhuận. Họ tiếp thị, tạo dựng sẽ làm răng của chúng ta đẹp như hàm răng của anh Bảy chà da đen Hynos. Nay thì các khoa học gia lên tiếng nên họ bắt đầu cấm sử dụng chất fluoride. Về Đà Lạt, thấy nước máy hôi mùi javel rất nhiều.
Đi Ba Vì mình thấy quảng cáo về sữa và tốt da chắt xương. Y chang như họ đã làm tại âu châu cũng như Hoa Kỳ. Họ cho rằng muốn có xương chắt, to cao thì phải uống sữa. Nhưng họ không nói đến người Mỹ già đều bị bệnh loãng xương. Mình có kể về cuốn sách của một y sĩ người Nhật. Có phòng mạch tại Hoa Kỳ và Nhật Bản, kể về nghiên cứu của ông ta về các bệnh nhân người Nhật tại Nhật Bản và Hoa Kỳ. Ông nhận thấy bệnh nhân tại Hoa Kỳ bị bệnh loãng xương trong khi tại Nhật Bản thì rất ít. Buồn đời ông ta nghiên cứu thêm về dinh dưỡng của họ thì khám phá người Nhật tại Nhật Bản ít uống sữa trong khi tại Hoa Kỳ thì họ bị ảnh hưởng của quảng cáo tiếp thị của công ty bán sữa nên uống rất nhiều sữa.
Qua nghiên cứu của ông ta thì khi uống hay ăn thực phẩm được biến chế bởi sữa, có rất nhiều acid vào thì cơ thể tự động tìm kiếm chất calcium để bảo hoà pH của cơ thể. Và nơi dễ tìm calcium nhất là xương do đó lâu ngày người Mỹ bị loãng xương vì cơ thể rút chất vôi để bảo hoà pH. Trong khi tại Nhật Bản, người Nhật ít tiêu thụ sản phẩm của sữa. Do đó không có vấn đề loảng xương khi về già.
Hay chúng ta thường chấp nhận sự việc ánh mặt trời tạo nên ung thư mà không hỏi lý do tại sao. Lý do chính là các công ty dược phẩm đưa ra các tin tức này để bán mỹ phẩm chống da ăn nắng. Có chị bạn bác sĩ kể, người Mỹ ở các vùng lạnh nên mặt trời rất ít, nhưng lại cần ánh sáng mặt trời để tạo dựng chất vôi trong cơ thể. Ngược lại người Mỹ ở các tiểu bang như Cali có nhiều ánh sáng mặt trời, nhưng lại vẫn thiếu Calcium. Lý do là tại họ bôi kem chống nắng khi ra ngoài trời. Do đó vẫn bị ung thư hay thiếu chất vôi.
Mình đi chơi với đại gia đình thì khám phá ra em hay cháu đều đeo mặt nạ khi ra nắng vì sợ da ăn nắng. Không biết vì muốn có làn da trắng như tây hay bị điều kiện hoá bởi quảng cáo.
Mình dang nắng nhiều nhưng được cái là xương mình rất chắc nếu không khi mình bị ngã trên núi 7 năm về trước chắc bị gãy chân thay vì bị nức nên hay lành. Trong đông y họ cũng nói đến dưỡng khí bằng cách phơi nắng xương sống để mùa thu và đông đến, giúp khí lực trong cơ thể. Ngày nay ở á châu họ quảng cáo các mặt nạ để chống nắng, có làn da đẹp này nọ, che nắng hết khiến đau ốm nhiều hơn trước.
Thống kê cho biết 70% người Mỹ trên 65 tuổi chết vì bị ngã nhiều hơn bệnh ung thư. Lý do là xương họ bị loãng nên đi đứng lộn lộn là ngã và thường là gãy đĩa đệm hay xương bánh chè. Hay ngã xuống đầu đập vào sàn nhà, gây lộn xộn cho não bộ rồi qua đời. Mình thà đen và chắt xương còn hơn trắng mà ngồi ghế xe lăn.
Hồi nhỏ phải học nhị thập tứ hiếu thì khám phá ra 24 người được mệnh danh là có hiếu với cha mẹ đều nghèo. Nên thiên hạ cứ tự than mình là nghèo, cho có vẻ theo thời đạo hiếu làm con. Qua Tây thì lại khám phá giàu không mang lại hạnh phúc, vấn đề bao nhiêu năm sinh viên nghèo em chả thấy hạnh phúc ở đâu cả. Không có tiền thì không mời đầm đi ăn hay uống cà phê. Nên đến gần 40 tuổi mới có người yêu.
Từ bé em hay cắc cớ hỏi thầy cô khi nghe giảng bài nên thường được xem là ngu lâu dốt thêm nhưng về già cái tính vẫn ngu lâu dốt sớm khiến em đặt lại câu hỏi tại sao, lý do nhưng may mắn là có Internet nên mò khá nhiều tin tức để trả lời cái ngu của em.
Chúng ta sống trong các nền văn hoá nơi mình cư ngụ nên nhiều khi cứ chấp nhận những gì được cộng đồng chấp thuận, được xem là đúng không cần chỉnh. Tư duy này rất nguy hiểm vì sẽ cản trở sự tiến bộ, không giúp chúng ta trở nên một người tốt. Nếu chúng ta trở thành người tốt thì cộng đồng sẽ tốt hơn và quốc gia sẽ tốt hơn.
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
