Những người Việt giàu nhất tại Hoa Kỳ
Hôm trước, thấy có ông nào gốc việt, tặng tiền cho đại học UCI rất nhiều tiền nên được đặt tên cho một toà nhà trong khuôn viên đại học này nên mò mò thêm tài liệu để xem ai khác giàu nhưng không bao giờ hỏi: Biết bố mày là ai không”. Như bà nào ở Việt Nam, kêu tặng bao nhiều tiền cho đại học Anh quốc rồi xù không gửi tiền.
Người thứ nhất là chủ dãy nhà hàng sang trọng nổi tiếng mà ở Quận Cam có tên AnQi, ở Beverly Hills mang tên Crustacean. Bà chủ tên là Như Trần, tên mỹ là Helene An (Ân là họ của chồng) được xem là “Mother of Fusion Cuisine” là 1 trong 17 người con của một đại gia đình có cha là quan, trong nhà có 3 đầu bếp, tàu, Việt và Pháp. Bà ta sinh ngày 12 tháng 4 năm 1944 tại Hà Nội. Bà lấy chồng tên Danny Ân, phi công của Việt Nam Cộng Hoà.
Năm 1975, gia đình bà ta di tản và định cư tại San Francisco. Một hôm, bà mẹ chồng nổi hứng mua lại một quán ăn Ý Đại Lợi, và mở một tiệm ăn Việt Nam mang tên Thăng Long. Khởi đầu bà ta gặp khó khăn vì mùi thức ăn Việt Nam rất đặt trưng khiến người Mỹ không chịu nổi nên bà ta mới đột phá tư duy, pha trộn các món ăn với nhau mà người ta gọi Fusion, giữa thức ăn tàu, pháp.
Viết đến đây mình nhớ có quen một gia đình người Việt tại Connecticut, khi mình nhận vẽ chùa cho gia đình phật tử vùng này. Theo lời kể của ông chồng, phi công, em của tướng Ngô Dzu, nếu mình không lầm là chú ấy tên Ngô Nhân. Khi lộn xộn, chú gọi điện thoại về kêu bà vợ chuẩn bị mấy đứa con và đồ đạt, chú ghé về nhà chở ra sân bay. Bà vợ thì vội vàng , con nhà giàu khi xưa nên chỉ đi học nấu ăn với bà Quốc Việt nên lính quýnh vơ mấy cuốn sách của bà Quốc Việt vào cái túi rồi ôm con chạy ra xe. Khi máy bay đáp xuống phi trường ở Thái Lan, chú giao súng cho quân đội Thái ở phi trường rồi nói vợ đưa cho bộ đồ thay. Mở cái túi xách ra chỉ toàn là sách nấu ăn nên ông nổi khùng muốn quăng thùng rác nhựng bà vợ không chịu.
Sau được nhà thờ bảo lãnh đến COnnecticut. Để cảm ơn các người bảo lãnh của nhà thờ nên mỗi tuần hai vợ chồng mời người Mỹ, ghé nhà ăn cơm để tạ ơn họ. Ai ngờ có người quen với đầu bếp người Pháp tên Jacques Pépin. Ông thần này nghe nói đến cơm Việt Nam nhưng chưa bao giờ nếm nên liên lạc và nhờ cô Bạch Ngô nấu cho một bữa ăn Việt Nam. Ăn xong ông ta mê quá và đề nghị cô Bạch viết cuốn sách với một bà mỹ. Sau khi sách được xuất bản, cô Bạch được nghe đâu $60,000 thời đó lớn lắm nhưng phải đi bay vòng vòng để được các chương tình địa phương phỏng vấn để bán sách. Ở khách sạn hoài, đừ quá lại nhớ chồng con nên xin ngưng bay về COnnecticut, mướn một chỗ mở nhà hàng người Việt hạng sang và 5 năm sau mua đứt luôn khu phố.
Trở lại gia đình họ Ân. Từ tiệm ăn có 24 chỗ ở San Francisco, bà ta xây dựng một đế chế nhà hàng cực sang như:
• Crustacean San Francisco
• Crustacean Beverly Hills (1997, nghe nói có hồ cá) mình có nghe nói đến nhưng xem thực đơn thì quá đắt so với nông dân như mình nên không bảo giờ mơ tưởng đến. Chỉ ăn phở bolsa là xong việc. Nghe nói họ mới tân trang lại nhà hàng này tốn mất 10 triệu đô. Kinh
• AnQi (Costa Mesa), chỗ này mình ăn 1 hay 2 lần rất ngon, đám cưới em họ mình ở đây. Tiệm Tiato (Santa Monica).
Cả đại gia đình 3 thế hệ tiếp tục cai quản dãy nhà hàng này. Rất giàu.
Người thứ hai là người sáng lập ra chuỗi nhà hàng bánh mì Lee’s Sandwiches do hai anh em tên Lê văn Chiêu và người em tên Lê Văn Hướng sáng lập. Vượt biên năm 1979 đến định cư tại Hoa Kỳ. Khởi đầu ở New Mexico rồi Monterey, sau an cư tại San Jose. Ông ta khởi đầu làm việc cho một người chủ xe bán thức ăn, chạy lòng vòng gần mấy công sở hay công trường.
Có lần mình đi chơi với bạn ở Hạ Uy Di, có quen một gia đình người Việt có chiếc xe bán thức ăn. Nghe hai vợ chồng nói là làm tiền đếm không hết. Cô con gái không đẹp lắm chớ nếu không mình ở lại sắm một chiếc xe nấu thức ăn bán cho thiên hạ. Sau cơm trưa là về đi lướt sóng.
Trở lại ông Chiêu, đi làm cho thiên hạ xong, để dành tiền rồi mua một chiếc xe khởi nghiệp, bán hamburger, mì xào và bánh mì. Năm 1982, hai anh em sáng lập công ty Lee Bro. Foodservices, Inc. Nhằm giúp các xe bán thực phẩm khác như bán đĩa giấy, ly giấy nà nọ. Tương tự người Việt làm nail nhiều nên cần người cung cấp các đồ nghề. Năm 1983, bố mẹ hai ông thần buồn đời, kêu cuối tuần tụi con không đi bán vì công sở nghỉ nên cho ba má mượn để bán bánh mì thịt cạnh đại học San Jose và trở thành nổi tiếng. Tháng 6 năm 1983, gia đình này mở một tiệm đầu tiền Lee’s Sandwiches trên đường Santa Clara ở San Jose.
Khởi đầu, họ chú ý vào thực khách người Việt nhưng ngoại quốc ưa thích nên họ khuếch trương nhiều nơi. Vào thập niên 90, ông Chiêu và con trai tên Minh Lê, mở một tiệm ở miền Nam Cali ngay góc đường Brookhurst và Westminster. Chỗ này khi xưa là tiệm cho thuê video Blockbuster. Khi họ đóng cửa, mình kiếm chủ tiệm để mua lại nhưng họ không thích bán cho mình. Hai cha con đưa ra công thức mới là làm bánh mì nóng thổi như bánh mì Vĩnh Chấn ở Đà Lạt khi xưa, ngoài bánh mì thịt Việt Nam, họ chơi thêm loại Sandwich của người Mỹ. Với croissant, đủ loại sinh tố, cà phê. Người con chết vì tai nạn vào tuổi 21 tuổi. Có thể nói món bánh mì thịt của người Việt được người Mỹ ưa chuộng ngày nay là nhờ công ty này.
Công ty được khởi đầu Franchise ra vào năm 2005, mình thấy ông Tony Lâm mua và mở ở đường Beach. Họ cho mở tiệm ở Sàigòn (2008), Đài Bắc (2015). Năm 2017 họ thành lập công ty Lee’s Coffee Roastery, cà phê của họ được COstco bán. Ông Chiêu qua đời năm 2016. Ngày nay công ty này có độ 60 chi nhánh khắp Hoa Kỳ. Nói lên sự thành công từ xe bán thức ăn bên lề đường lên hàng triệu. Hình như sau này, họ lấy thực phẩm làm từ Việt Nam nên dân tình không thích thêm các tiệm khác ra đời, làm tốt hơn nên mất khách khá nhiều. có thể nói là tư 10 năm hơn, mình không mua bánh mì của tiệm này.
Có lần lên Sân Jose, ngụ lại nhà của bạn đồng chí gái ở Fremont. Đi vào khu vực trên đồi, có cổng khiến mấy đứa con mình kêu u châu u châu nhà bạn của mẹ giàu quá. Mình chỉ trên đồi có một căn nhà giá $15 triệu. Nói với chúng, bạn của mẹ là kỹ sư, ở nhà 2.5 triệu, còn trên kia người Việt bán bánh mì ở trên đó. Phi thương bất phú nhưng người Việt cứ kêu con đi học trường nổi tiếng để làm việc cho một công ty trong khi người Tàu khuyến khích con cháu họ Phi Thương Bất Phú,.
Người thứ 3 là ông Triệu Phát, (Frank Jiao) được xem là người xây dựng Little Sàigòn. Ông ta thành lập công ty Bridge Creek Development, được xem ngày nay có tài sản độ 400 triệu, chủ của Phước Lộc Thọ. Phải công nhận thời đó, ông ta dám xây Phước Lộc Thọ, phải nói rất giỏi, và gan. Ông ta cho xây 150,000 sqft khu thương mại Phước Lộc Thọ hai tầng lầu.
Khi thiết kế khu thương mại này, thành phố muốn xây theo kiểu mỹ nhưng ông ta muốn xây theo kiểu á châu để thu hút du khách. Ngày nay ông ta được xem là vua Little Sàigòn.
Lần sau sẽ nói đến ông thần Trung Dung mình có gặp tại Boston vài lần (còn tiếp)
Tiếp theo kỳ trước về mấy người Việt giàu tại Hoa Kỳ. Người kế tiếp là Trung Dung. Ông thần này mình có gặp tại nhà chị Chấn khi xưa, quản thủ thư viện á đông của Harvard. Ông thần học chung với em trai của chị Chấn tên Tuấn thì phải. Bố ông thần Trung này là sĩ quan nguỵ nên không được đi học, buồn đời ông thần vượt biển mấy lần, bị bắn, ở tù Việt Cộng. Đến năm 1984, ông thần thoát được Việt Nam và định cư tại Boston, theo học trường Đại học Massachussetts, như đồng chí gái, cùng thời. Tốt nghiệp về computer sciences năm 1988. Hình như lúc mình gặp thì ông thần đang theo học tiến sĩ rồi mình sang Cali lấy vợ thì hết còn liên lạc.
Ra trường đi làm cho công ty Open Market đến năm 1995 thì thành lập công ty mang tên OnDisplay rồi 5 năm sau bán cho công ty Vignette Corporation đâu 1.8 tỷ mỹ kim. Sau đó có mở thêm các công ty khác như Fogbreak, Bluekey Services, V-Home Group tại Việt Nam. Hình như mình có đọc đâu đó, anh ta về Việt Nam hướng dẫn giới trẻ Việt Nam làm giàu chi đó. Rồi ICare Benefits (2008). Câu chuyện của ông thần này được ông Dan Rather kể trong cuốn sách của ông ta The American Dream.
Cùng thời mình có quen một anh chàng tên Cảnh Lê, cựu sinh viên MIT do Chử Tam Anh giới thiệu. Anh ta đi học MBA ở trường Kellog xong thì làm việc cho Wall Street nên hay gặp nhau vì dạo ấy mình làm việc ở New York. Anh ta thân với một anh chàng khác, học đại học Yale. Họ hàng với gia đình Võ Đình Dung Đà Lạt. Cháu của ông Hoàng Xuân Hãn. Gia tộc này học giỏi kinh hoàng. Mấy anh em học Yale, Harvard và MIT. Anh chàng này, thành lập một tờ báo địa phương ở Maryland. Kêu mình hùn vốn. Mình mới gửi tiền đâu chưa đầy mấy tuần lễ thì nhận được thư kêu là hội đồng quản trị quyết định bán cho người Mỹ. Thể là mình nhận tiền vốn và lời gấp 2 lần. Gần đây anh chàng có liên lạc với mình kêu hùn vốn chi đó nhưng mình già rồi nên chả muốn đầu tư gì nữa. Đến mùa bán bơ xong thì đi chơi cho khoẻ đời, cứ lo đầu tư nhức đầu lắm.
Sau này ông thần Cảnh bỏ làm ở New York, bay về San Jose mở công ty với hai tên bạn gốc tàu cùng xuất thân tại MIT. Đâu vài năm sau thì bán cho IBM, nghe nói đâu cả 100 triệu. Sau đó thì Dot Com bị banh ta lông. Số hên. Chả biết làm gì ngoài việc quản lý tiền của mình đầu tư, anh ta nói với mình là ghi danh đi học lấy bằng Ph. D. Cho vui cửa vui nhà. Cách đây đâu mấy năm, tình cờ gặp lại tại nhà một bác sĩ mình quen. Hai người này thân nhau từ Việt Nam.
Có một ông thần khác họ Dương tên David, được gọi là vua rác. Mình có gặp một lần trong một buổi hội thảo ở nam Cali với nhóm chuyên gia người Mỹ gốc việt. Ông ta thành lập công ty lượm rác tên California Waste Solutions (CWS) mà gần đây nghe nói có dính kiếu gì về vụ hối lộ cho công chức để được thầu rác.
Ông David Dương này sang Hoa Kỳ năm 1979 ở San Francisco. Đi lượm các thùng giấy để kiến tiền rồi để dành tiền mua chiếc xe tải. Năm 2014, ông ta trúng thầu gói thầu 1 tỷ đô la để lượm rác cho thành phố Oakland. Mình gặp anh ta đâu năm 1994 thì phải. Sau đó trúng thầu ở San Jose. Nghe nói anh ta về Việt Nam cũng làm lượm rác và xử lý rác. Gần đây nghe nói bị đá khỏi Việt Nam, họ vớt hết cơ sở của anh ta ở Việt Nam, và đang kiện cáo gì đó như vụ Trịnh Vĩnh Bình, người Hoà LAn.
Sau vua rác là đến vua tương ớt, ông David Trần. Với danh hiệu Sriracha, Huy Phong. Ông này trở thành tỷ phú qua Forbes nhờ bán tương ớt. Ông này là sĩ quan Việt Nam Cộng Hoà, năm 1979, ông ta vượt biển trên chiếc tàu mang tên Huy Phong. Khi đến Nam Cali, buồn đời không biết làm gì ông ta làm tương ớt và đem bỏ mối cho các nhà hàng Việt Nam ở Nam Cali. Ngày nay ông ta làm chủ một nhà máy 650,000 sqft. Mình có xem một phim tài liệu phỏng vấn ông ta thì ngày nay có ông con rể gốc mỹ trắng phụ giúp phát triển công ty. Hình như ông ta về Việt Nam, tính làm ăn chi đó, bị Việt Cộng vớt 2 triệu đô, ôm đầu máu về lại Hoa Kỳ. Lạ người Việt mình đã chạy trốn cộng sản mà vẫn về Việt Nam kiếm cách làm ăn với Việt Cộng để bị họ cướp thêm một lần nữa.
Người kế tiếp là ông Hoàng Kiều, cháu của nhạc sĩ Hoàng Thì Thơ. Có dạo Forbes cho rằng ông ta có đến 3.8 tỷ mỹ kim. Ông này sinh năm 1944 tại làng Triệu Phong, Quảng Trị. Năm 1975, ông ta di tản qua Hoa Kỳ, làm việc với $1.25/ giờ để nuôi 5 người con. Nổi tiếng với kỹ nghệ Blood Plasma. Đọc đâu đó, ông ta kể là làm việc cho một công ty mỹ, Abbott laboratories. ông ta tư duy đột phá làm về Plasma để kiếm tiền nhưng ông chủ kêu mày tỵ nạn mà biết gì. Nên buồn đời ông ta mở công ty mang tên Rare Antibody Antigen Supply (RAAS) và kêu mấy anh ba tàu cho mở công ty bên Trung Cộng mang tên Shanghai RAAS Blood Products năm 1988, một công ty có trên thị trường chứng khoán Shenzhen Stock Exchange.
Năm 2014, ông ta mua một vườn nho của công ty Mondavi, và đổi tên là Kieu Hoang Winery. Nghe nói sau này công ty ông ta xuống giá nên không còn chức tỷ phú nữa nhưng vậy là đủ rồi, về hưu uống rượu của mình. Hình như rượu của ông ta không bán được nhiều, đem cho người Việt khá nhiều. Có lần ai đó cho mình một thùng, mình lại không uống rượu nên đem cho bạn bè.
Việt Nam sang Hoa Kỳ thế hệ đầu tiên mà đã thành công quá giỏi trong khi mình thì làm nông dân. Chán Mớ Đời
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
