Nhà nguyện Ronchamp, từ Le Corbusier đến Renzo Piano

Này được xem như tranh của MOndrian

 RONCHAMP: NHÀ THỜ BAY

Đang chuẩn bị đi Âu châu nên xem các công trình kiến trúc nổi tiếng để viếng nếu thuận đường đi thì chợt nhớ đến ông thần kiến trúc Le Corbusier mà khi mình vào học thì phải học các công trình của ông này. Mấy ông thầy thì xem ông này như thánh. Cứ một là Corbu nói như thế này hai là Corbu nói như thế kia. Có lần đọc bài kể một chủ nhà ở Pháp kêu ông kiến trúc sư này thiết kế khi xưa, bị dột khiến chủ nhà phải mướn kiến trúc sư khác thiết kế thêm cái mái nhà để tránh bị dột. Nhà mà có mái bằng là hay bị dột. Cứ độ tối đa 10 năm là phải lợp mái lại.

Chuyến đi này mình sẽ ghé rất nhiều Nhà Thờ, vì đi theo con đường hành hương của người công giáo. Đi bộ suốt 3 tuần lễ và mỗi nhà thờ mình sẽ ghé lại thắp nến và cầu nguyện dù mình là người lương. Hy vọng sẽ dừng lại để vẽ esquisse vì không có thời gian để tô màu. Lục đồ nghề vẽ ra để sẵn chỉ sợ vác không nổi vì mỗi ngày, vác ba-lô đi bộ từ 25-30 cây số.

Có nhà nguyện được ông thánh kiến trúc Le Corbusier rất nổi tiếng nên tính đi viếng năm nay nếu không thì sang năm mình sẽ để dành vài tuần mướn xe chạy vòng vòng xứ Tây và Thuỵ Sĩ để viếng. Mình mở sách về lịch sử kiến trúc hiện đại để đọc lại thì thấy họ kể về nhà nguyện này như một công trình nổi tiếng, đột phá tư duy của thế kỷ 20.

Mình xin tóm lược lại đây. Nhất là nhà nguyện này được một kiến trúc sư danh tiếng Renzo Piano (ông này và kiến trúc sư Rogers đã thiết kế Trung Tâm Văn Hoá Pompidou ở Paris), thiết kế tiếp phần chỗ nhà ngủ mới sau này. Lâu lâu tìm về con đường nghệ thuật đã bỏ từ 30 năm qua. Như đứa con hoang đàng chợt nhớ lại chuyện cổ ngày xưa. 

Ông Le Corbusier phán một câu khi thiết kế nhà thờ này: “Tôi muốn tạo ra một nơi tĩnh lặng, bình yên và niềm vui nội tâm.” Đây là câu nói của kiến trúc sư người Pháp gốc Thụy Sĩ Le Corbusier, tên thật là gì mình quên, lười đi mò quá. Đại loại Jeanneret hay gì đó. (1887-1965) về nhà thờ Notre Dame du Haut, còn được gọi là La Chapelle. Những lời này có thể được đọc bên trong cổng, trung tâm tiếp tân mới do kiến trúc sư người Ý Renzo Piano thiết kế và khánh thành vào năm 2011. Rất khó để mô tả công trình này của ông Le Corbusier, một trong những ví dụ chính xác và thành công nhất về kiến trúc tôn giáo của thế kỷ 20, một công trình có thể được ví như Đền Pantheon của Rome hay bất kỳ biểu tượng nào khác trong lịch sử kiến trúc bởi khả năng gây ấn tượng mạnh mẽ. 

Nghe nói lúc đầu ông ta từ chối vì không ngoan đạo, có thể là đạo Tin Lành. Có thể nói ý tưởng của nhà thờ này đã khai phá con đường mới về kiến trúc tôn giáo trên thế giới. Ngày nay họ không xây nhà thờ theo kiểu hình chữ Thập như xưa nữa.

Như một ảo ảnh khó giải thích; khi chiêm ngưỡng, thời gian dường như không trôi qua. Dù là vì lòng sùng kính hay sở thích, sự thật là gần 100.000 người du khách đến thăm khu phức hợp này mỗi năm. Khu vực này giờ đây là một thánh địa: ở đó, những người yêu thích nghề kiến trúc, nhiều người trong số họ là giáo dân, soạn lời cầu nguyện cho vị á thần của kiến trúc, và cầu nguyện cho những người Công giáo, bị khuất phục bởi một không gian lễ hội, nơi mà họ tham gia. Có dạo mình đi làm ở Basel, Thụy Sĩ cách chỗ này độ 100 cây số nhưng không đi viếng vì không có xe cộ. Phải chạy qua biên giới pháp-Thuỵ Sĩ đủ trò, nay thì chắc dễ.

Axonometrie của nhà thờ 

Loại esquisse này khi xưa, mình phải học vẽ kiểu này khá nhiều

Công trình tọa lạc trên một ngọn đồi cao khoảng 150 mét, mở ra quang cảnh Ronchamp, đông bắc nước Pháp. Ngọn đồi, mang giá trị biểu tượng to lớn đối với người dân địa phương, đã thu hút Le Corbusier như một yếu tố cảnh quan khi ông đến thăm vào năm 1950. Ông coi nó như một bài thơ, được bao quanh bởi rừng và hai bên là núi. Le Corbusier đã phác thảo bằng bút chì những nét phác thảo đầu tiên, bốn yếu tố trên bốn điểm chính của ngọn đồi, trung tâm là nhà nguyện. Ở đầu phía nam là nơi ở của các nữ tu; ở đầu phía bắc là một kim tự tháp bậc thang như một biểu tượng của hòa bình, được xây dựng trên phần còn lại của nhà thờ cổ bị đánh bom trong Thế chiến I; ở đầu phía tây có một lối đi dạo cho phép thực hiện các nghi lễ phụng vụ cho một số lượng lớn khách hành hương, và ở đầu phía tây là một cấu trúc kim loại chứa ba quả chuông. Sau này được ôgn Jean Prouvé, thiết kế.

Theo tài liệu thì nhà thờ và dòng nữ tu đã có từ lâu nhưng vào thế chiến thứ 1 bị bom đạn nên sau đệ nhị thế chiến, nhà thờ mới có ý định xây lại mới nên mướn ông Le Corbusier.

Cửa sổ đưa ánh sáng vào như bức tranh của Mondrian

Mái nhà được cách ly với tường bằng kính nên cảm thây như bay bổng, không dính liền. Một ý tưởng sáng tạo khá lạ vào thời ấy 

Những yếu tố tôn giáo duy nhất bên trong là Đức Mẹ Đồng Trinh và cây thánh giá. Cảm giác như một khối điêu khắc thấm đẫm trường phái Lập thể, Mondrian và có lẽ cả Baroque. Nơi đây trưng bày những hình khối kiến trúc hữu cơ của thập niên 50, chẳng hạn như Bảo tàng Guggenheim New York của Frank Lloyd Wright, hay dự án của kiến trúc sư người Mỹ gốc Phần Lan Eero Saarinen tại nhà ga New York của hãng hàng không TWA. Nhà nguyện được hình thành dựa trên khái niệm Modulor (hệ thống kết hợp hài hòa được Le Corbusier mô tả chi tiết từ kích thước của người đàn ông giơ tay lên: 226 cm), và trong tính linh hoạt của công trình, kiến trúc sư cố gắng thể hiện "joie interieure" (niềm vui nội tâm) vốn là những khái niệm kiến trúc đầu tiên của ông. Nhà nguyện bao gồm một bồn chứa duy nhất với hai lối vào trên các bức tường bên, một bàn thờ và ba nhà nguyện với các tháp tương ứng. Cửa chính dường như được phủ hai mặt bằng những tấm thép tráng men màu sắc tươi sáng.

Ánh sáng khiến người xem có cảm tưởng cái mái nhà bay bổng, không dính vào tường. Mái nhà được chịu đựng bởi các cột bê tông

Hồi mình làm cho kiến trúc sư Rafael Vignoly ở New York , thiết kế trung tâm quốc tế triển lãm ở Đông Kinh Nhật Bản, ông ta bỏ sườn chiếc tàu trên nóc nhà khiến mình nhớ đến nhà thờ này.

Bức tranh lập thể do chính Le Corbusier vẽ

Ánh sáng tự nhiên là một yếu tố quan trọng khác của tòa nhà. Một tia sáng khoảng mười cm ngăn cách trần nhà với các bức tường, tạo nên hiệu ứng cảnh quan ấn tượng bên trong. Cửa sổ được tạo thành từ các lỗ hổng trên tường, giúp chuyển động của mây và cây cối trở thành một phần không thể thiếu của tòa nhà. Hệ thống kiến trúc rất đơn giản: tường trắng; trần xám; sàn bê tông và đá; ghế dài bằng gỗ châu Phi. Vùng bóng râm được tô điểm bằng những chùm đèn. Trong một số khoảng trống, ánh sáng được lọc qua kính màu đỏ, xanh lam, vàng và xanh lục. Cái này khá hay như các cửa kính thời trung cổ được vẽ màu lên

ý tưởng làm lễ ngoài trời khá mới mẻ khi người hành hương đến quá đông

Tôn vinh những người thợ nề và là tiền thân của công nghệ số, kiệt tác kiến trúc thế kỷ 20 này được hoàn thiện với việc mở rộng dự án, được khai trương vào năm 2011 trên sườn đồi và do kiến trúc sư Renzo Piano hợp tác với nhà thiết kế cảnh quan người Pháp Michel Corajoud thực hiện. Một sự can thiệp không ảnh hưởng đến tầm nhìn của nhà thờ mà còn mở ra quang cảnh xung quanh. Trong số các tiện nghi mới có tòa nhà lễ tân, cổng chào và tu viện. Renzo Piano đã chọn sự khiêm nhường: điều mà các nữ tu tại đây cũng tìm kiếm. Sơ Brigitte của Singly, Viện mẫu, đã giao cho cô nhiệm vụ này và yêu cầu một không gian tĩnh lặng, chậm rãi, hòa mình với thiên nhiên. Renzo Piano đã chịu đựng những tranh cãi nảy sinh từ sự táo bạo xây dựng bên cạnh công trình của thiên tài này và đã hoàn thành. "Những nữ tu may mắn", một nhà phê bình đã gọi họ như vậy sau khi chứng kiến những không gian tươi sáng và hân hoan mà người Ý này tạo ra.

Vào tháng 9 năm 2011, một dự án mở rộng và cải tạo lớn cho Nhà thờ Đức Bà Haut của Ronchamp đã hoàn thành theo thiết kế của kiến trúc sư Renzo Piano (RPBW). Việc mở rộng bao gồm một cổng mới và một tu viện mới của các Nữ tu dòng Thánh Clara. Cả hai tòa nhà đều được chạm khắc khéo léo vào sườn đồi, để không cản trở hoặc làm hỏng tầm nhìn của nhà nguyện Le Corbusier.

#7 là phần của kiến trúc sư Renzo Piano thiết kế, điểm hay là ông ta chôn khu vực này để khi con chiên lên trên nhà thờ sẽ không bị chắn khi nhìn xuống. Đó là lý do vì sao kiến trúc sư Ngô Viết Thụ khi thiết kế nối kết khu Hoà BÌnh và Chợ Mới Đà Lạt. Khởi đầu thì hai bên cầu thang từ đường Lê Đại Hành  xuống chợ là vườn hoa nhưng không hiểu lý do sau khi ông Diệm, thị trưởng Trần VĂn Phước bị đổi. Thị trưởng tiếp theo cho phép ông Nguyễn Linh Chiểu xây khách sạn Mộng Đẹp, ông này chơi cha xây thêm một tầng rồi trả tiền phạt thay vì bị đập phá. Nên từ khu Hoà Bình người ta không nhìn thấy hồ Xuân Hương cũng như từ hồ Xuân Hương người dân Đà Lạt không nhìn thấy nóc chuông khu Hoà Bình.

Cổng (tiếng Pháp gọi là La Porterie) bao gồm một khu vực tiếp tân, một triển lãm lịch sử nhỏ trưng bày mô hình phấn nguyên bản của Nhà nguyện được làm vào năm 1954 và mô hình mở rộng của Piano, một lò sưởi lớn, một phòng họp, một khu vườn mùa đông nhỏ, một cửa hàng và các văn phòng hành chính.

Phần chỗ trú ngụ của các sơ được kiến trúc sư Renzo Piano thiết kế với kiến trúc sư về cây cảnh (paysagiste).

Phần này do ông Le Corbusier  thiết kế khi xưa cho khách ở.

Đây cũng là một nhà thờ do ông Le Corbusier thiết kế trước khi chết nhưng chỉ được hoàn thành năm 2006. Hôm nào mình kể vụ này. Chắc năm tới đi pháp lâu lâu kêu mụ vợ đi theo, mướn xe để đi viếng mấy chỗ này.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

3 cô đội gạo lên chùa

 Nhớ khi xưa học về ca dao tục ngữ, ông thầy kể 3 cô đội gạo lên chùa, 1 cô yếm thắm bỏ bùa cho sư, sư về sư ốm tương tư, ốm lăn ốm lóc cho sư trọc đầu. Học thì học chớ mình chả hiểu cái yếm là cái chi chi. Đến khi sang pháp, vào viện bảo tàng Guimet, thấy cuốn sách và mấy tấm ảnh của ông Tây quên tên. Mình có cuốn này nhưng lười leo lên lầu, tìm. Mới thấy một phụ nữ miền Bắc bận cái yếm. Phải nói rất sexy. Sau này thấy ở Việt Nam, họ chụp mấy cô gái bận yếm nhưng có vẽ cách tân nên rất sexy.

Ngày xưa, nghe kể chuyện cô lái đò trên sông Lô, mình đoán là cô lái đò chở lính Tây qua sông. Thấy cô này bận yếm thắm bỏ bùa cho Tây nên mấy tên lính thực dân, đứng lên tán cô nàng làm chòng chành chiếc ghe và lọt xuống sống chết đuối luôn.

Dạo học về tự lực văn đoàn thì có nghe nói đến ông Cát Tường Le Mur. Vẽ thiết kế áo dài và người mẫu bận chiếc áo dài là bà thị trưởng Đà Lạt, Nguyễn Thị Hậu. Thầy nói về chiếc nón quai thao,..nhưng mù tịt vì chưa bao giờ thấy chỉ đến khi sang Tây mới thấy lần đầu.

Khi xưa mà thấy mấy cô bận yếm như cô này thì thầy chùa khó tu lắm. Nhớ ông Tây chụp hình một cô gái việt ăn trầu bận yếm. Lười đi tìm quá.

Lịch sử cái yếm Việt Nam gắn liền với văn hóa, thẩm mỹ và xã hội của người Việt qua các thời kỳ. Dưới đây là tóm tắt ngắn gọn về nguồn gốc và sự phát triển của áo yếm qua các tài liệu đọc trên mạng:

Nguồn gốc từ Trung Hoa: Cái yếm (áo yếm) được cho là bắt nguồn từ nội y Trung Quốc, cụ thể là “đỗ đâu” (肚兜) thời nhà Đường, được Dương Quý Phi yêu thích nhất là vua nên mất nước luôn . Các chứng tích khảo cổ cho thấy dạng nội y che ngực (tiết y - 褻衣) đã xuất hiện từ thời nhà Tần. Yếm du nhập vào Việt Nam, được biến tấu để phù hợp với khí hậu nóng ẩm và văn hóa bản địa. Chắc mấy bà vợ người Tàu sang đô hộ xứ Giao Chỉ bận nên mấy bà ở xứ này bắt chước bận như khi đầm qua Việt Nam bận corset.

Không rõ thời điểm chính xác, nhưng các tài liệu cho rằng yếm đã phổ biến ở Việt Nam từ thời kỳ Bắc thuộc nhờ cải cách của Tích Quang (dạy dân ăn mặc, hôn lễ). Đến thời nhà Lý (1009–1225), yếm trở thành trang phục không thể thiếu cho phụ nữ mọi tầng lớp. Khi nhà Lý bỏ chạy qua xứ Cao Ly không biết có đem thời trang cái yếm qua bận hay không hay lạnh quá nên bỏ luôn.

Đặc điểm và biến đổi qua thời kỳ; Yếm là mảnh vải hình vuông hoặc thoi, che ngực và bụng, buộc dây quanh cổ và lưng. Có các kiểu như yếm cổ xây (cổ tròn), cổ xe (chữ V), cổ nhạn (V sâu). Phụ nữ thường mặc yếm bên trong, kết hợp với áo cánh, áo tứ thân, hoặc áo mớ ba mớ bảy khi ra ngoài để bảo đảm sự kín đáo. Mình nhớ ông thầy việt văn giải thích áo tứ thân. Ngày xưa ở miền Bắc người ta dệt lụa nưhng cái khung dệt rất nhỏ do đó khi may áo phải lấy lụa ráp với nhau, 2 miếng phiá trước, 2 miếng phía sau nên người ta gọi tứ thân, 4 miếng lụa được ghép lại.

  Phụ nữ bình dân dùng vải thô, màu nâu hoặc trắng. Quý nữ, mệnh phụ mặc yếm lụa, thêu hoa văn (đào, ổi, hoa cỏ), màu đỏ (yếm đào) hoặc hồng phấn, tượng trưng cho sự may mắn và nữ tính. Dây buộc có thể làm từ vàng, bạc. Yếm đỏ phổ biến với quan niệm xua đuổi tà ma, ảnh hưởng từ tín ngưỡng Trung Hoa.

Thời Lý và Đại Việt: Yếm định hình rõ ràng, phản ánh sự phân hóa giai cấp qua chất liệu và màu sắc. Phụ nữ nông thôn mặc yếm đơn giản, thoáng mát; quan gia dùng yếm đỏ (đại hồng).

Thế kỷ 17–19: Yếm phát triển đa dạng, xuất hiện tại Hà Nội (phố Hàng Đào có đình thờ tổ nghề làm yếm). Phụ nữ Hà thành khéo léo mặc yếm với áo năm khuy, để lộ cổ trắng, vừa kín đáo vừa quyến rũ.

Khi Tây sang Việt Nam thì giới theo Tây học, cải cách đủ trò. Ảnh hưởng phương Tây khiến yếm dần bị thay thế bởi áo lót , corset rồi nịt ngực. Yếm chỉ còn dùng trong lễ hội hoặc các dịp truyền thống. Ở Đà Lạt khi xưa, chả bao giờ nghe ai bận yếm, chắc chỉ có ngoài Bắc.

Yếm tôn lên “lưng ong” tượng trưng cho chuẩn mực vẻ đẹp phụ nữ Việt, thể hiện sự mềm mại, kín đáo nhưng quyến rũ. Thắt đáy lưng ong khéo chìu chồng. Nói cho ngay mình chỉ thấy hình ảnh cái yếm chớ chưa thấy ngoài đời.

 Yếm, đặc biệt là yếm đào, xuất hiện nhiều trong ca dao, thơ ca, tượng trưng cho tình yêu và nét đẹp thiếu nữ: “Ước gì sông hẹp tày gang/Bắc cầu dải yếm cho chàng sang chơi”.

Yếm là di sản thời trang, phản ánh sự tinh tế và bản sắc văn hóa Việt, khác với corset phương Tây vốn bó chặt cơ thể.

Hình này đoán là ÂY AI làm vì có lần mình nhờ AI làm hình vợ mình thì nó hiện ra cô này.

Yếm được cải tiến thành áo yếm hiện đại (giống halter top), phổ biến trong thời trang và biểu diễn nghệ thuật. Tuy nhiên, một số kiểu cách tân quá táo bạo bị chỉ trích vì làm mất đi vẻ đẹp nguyên sơ. Có lẻ nhiều người chụp ảnh mấy cô bận yếm hở hang để lộ hàng nên bị chê chắc. 

Có lẻ cái yếm sẽ biến mất trong thời trang hiện nay vì ngày nay người ta thích bơm, độn ngực hay để lộ hàng nên khó mà cách tân hay tiếp thị để bán cho phụ nữ ngày nay. Có thể làm cái yếm có nhiều lỗ thì họa may khiến gợi cảm.  Chán Mớ Đời 

Ca dao:

Yếm thắm mà nhuộm hoa nương, cái răng hột đậu làm tương anh đồ.

Sony NguyenUsa Thưa em không biết. Hồi nhỏ chỉ nghe cụ bà hàng xóm người Bắc kể chuyện mẹ chồng chọn dâu nhìn màu dãi yếm và cái yếm. Yếm tằm, yếm tía, hoa lê, hoa cà, hoa đào, hoa nương.      Trong 10 thương cô gái Bắc, yếm được chấm thứ 5:        "Năm thương cổ yếm đeo bùa" hoặc là:                                    "Một đàng anh thêu nên nhạn, một đàng anh mạng nên hoa. Yếm em nay để trong nhà, khen thay thầy mẹ mở khóa đưa ra cho nàng"

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn