Hotel California

 “Hotel California”: Kiệt tác đưa Eagles lên đỉnh cao và kéo họ đến bờ tan rã

Nhớ thời sinh viên đi nhảy đầm là nghe bản nhạc Hotel California, xem như bản chính của buổi họp mặt thân hữu, khiến mình mơ một ngày nào đó, viếng cái khách sạn danh tiếng này. Sau này qua California lần đầu tiên, hỏi bạn bè khách sạn này nằm ở đâu thì họ cười quá cỡ thợ mộc, kêu chỉ là tưởng tượng trong trí của nhạc sĩ. Chán Mớ Đời 

Song đấu guitar giữa Don Felder và Joe Walsh

Cách đây mấy năm mình có xem cuốn phim tài liệu trên Netflix thì phải về sự hình thành và tan rã của ban nhạc Eagles. Có lẻ khúc phim đầy ấn tượng là hai tay đàn Guitar Solo song đấu, tưởng như mày ngon hả, xem đây rồi kéo éo éo, phê không thể tả.

Vào những thập niên 60, Los Angeles là vùng thánh địa cho những ai muốn nổi tiếng về âm nhạc. Có 4 ông thần từ xa đến để chơi cho ca sĩ Linda Ronstad. Họ hợp rơ với nhau khi lưu diễn cho ca sĩ Linda Ronstad. Sau chuyến lưu diễn họ hợp nhau thành lập một ban nhạc. Họ thâu đĩa đầu tiên mang tên Eagles và đứng đầu suốt 5 tuần lễ.

Năm 1974, Don Felder được mời gia nhập ban nhạc dù không phải là một trong những người sáng lập. Ông Felder được khuyên là muốn làm nhạc cho ban nhạc thì chỉ làm nhạc thôi còn lời thì để hai ông thần chánh làm nên ông ta chỉ làm đâu 15, 16 bài, gọi là Demo, chỉ có 2 bản được thâu sau này là Nạn nhân của tình yêu (victim of Love) và Hotel California.

Trong lịch sử nhạc rock Mỹ, hiếm có ca khúc nào vừa là biểu tượng vinh quang, vừa là dấu mốc cho sự sụp đổ nội bộ như “Hotel California” của ban nhạc Eagles. Phát hành năm 1976, bài hát không chỉ đưa Eagles lên hàng ngũ huyền thoại, mà còn phơi bày và khuếch đại những mâu thuẫn đã âm ỉ từ lâu trong lòng ban nhạc. Thành công của Hotel California chính là con dao hai lưỡi: một mặt mở ra kỷ nguyên vàng son, mặt khác đẩy Eagles vào vòng xoáy quyền lực, cái tôi và sự chia rẽ không thể hàn gắn. Dù sau này vì tiền bạc họ có đoàn tụ để đi diễn nhưng các thế lực thù địch vẫn không thể hoà hợp hoà giải được, dẫn đến tan rã hoàn toàn sau khi kiếm được một mớ tiền về hưu.

Đến ngày nay, thiên hạ cũng đặt câu hỏi về lời ca của bài hát này. Họ phỏng vấn hai người đặt lời ca thì hai ông nói mỗi khác, một cách triều tượng. Nghe kể hai ông này phải cách ly với ban nhạc mất mấy ngày để viết lời cho nhạc do ông Felder đã soạn. Có thể sau khi phê cocaine, họ tư duy đột phá viết ra những lời ca trên rồi chả nhớ lý do xuất khẩu thành thơ. Nay tìm cách nói bú xua la mua để nghe nghe càng chới với. Nhạc sĩ Việt Nam lấy thơ của ai rồi soạn nhạc tỏng khi đây họ làm nhạc trước rồi tìm cách soạn lời. Tương tự bài “The Sound of Silence” mà mình đã kể.

Trước Hotel California, Eagles vận hành tương đối dân chủ. Các thành viên cùng tham gia sáng tác, quyết định và chia sẻ ánh hào quang. Làm theo năn suất hưởng theo nhu cầu. Nhưng khi ca khúc trở thành hiện tượng toàn cầu, cán cân quyền lực trong ban nhạc lập tức thay đổi. Họ bắt đầu thấy tiền, trở thành tư bản nên không muốn chia đồng đều mà làm theo nhu cầu, hưởng theo năng suất. Don Henley và Glenn Frey, hai gương mặt nổi bật nhất, sáng lập viên, dần dần nắm quyền kiểm soát sáng tạo và định hướng nghệ thuật. Nghe phỏng vấn tay guitar solo Joe Walsh, ông ta kêu chọi nhẹ lại, thậm chí đòi không cho ông ta tham dự ban nhạc. Nếu không chúng ta sẽ không thấy màn song đấu đàn guitar giữa ông ta và Don Felder. Những thành viên khác, đặc biệt là tay guitar Don Felder, bắt đầu cảm thấy mình bị đẩy ra rìa dù nhạc do chính ông ta sáng tác. Quyền quyết định không còn thuộc về tập thể, mà tập trung vào một số ít cá nhân, gieo mầm cho sự bất mãn kéo dài.

Năm 1994 khi ban nhạc được kết hợp lại để đi tour thì hai ông thần Don Henley và Glendale Frey kêu tiền bạc tụi tao lấy nhiều hơn vì có công nhiều hơn khiến ông Don Felder không chịu và bị cho ra rìa nên kiện tụng, phần ông Joe Walsh thì nghiện rượu và cocaine nhưng được ông Don Henley giúp cho vào trung tâm cai nghiện nên vẫn nhớ ơn, kêu không có Don thì đời tôi đã tiêu tùng.

Mâu thuẫn ấy càng trở nên sâu sắc quanh đoạn solo guitar đôi huyền thoại của Hotel California. Don Felder là người viết phần nhạc nền ban đầu, bộ khung tạo nên linh hồn bài hát. Thật ra khi mới được thành lập ban nhạc Eagles hát nhạc miền quê (country) nhiều hơn như album “take it easy” nhưng thời cuộc đã thay đổi, ông bầu ban nhạc kêu phải thêm rock vào nên mời Don Felder và Joe Walsh tham gia hoàn thiện và cùng Felder trình diễn đoạn solo được ca ngợi là hay nhất lịch sử nhạc rock. Tuy nhiên, theo thời gian, Felder cảm thấy đóng góp của mình không được ghi nhận xứng đáng, đặc biệt trong các phát biểu công khai và câu chuyện được kể lại với truyền thông. Một đoạn nhạc từng là biểu tượng của sự hòa hợp nghệ thuật, nay trở thành biểu trưng cho cạnh tranh và oán giận. Ai buồn đời nghe “Take ít Easy”

https://youtu.be/9KQKJLELs9w?si=bcrovXkH17VXB94_

Danh vọng và tiền bạc tiếp tục đổ thêm dầu vào lửa. Hotel California bán hàng chục triệu bản, hình như 30 triệu khắp toàn cầu, đưa Eagles vào các tour diễn sân vận động và mang lại nguồn lợi khổng lồ. Nhưng thành công không được phân bổ công bằng. Henley và Frey có nhiều quyền lực hơn, nhiều tiếng nói hơn, và trở thành gương mặt đại diện của ban nhạc. Trong bối cảnh đó, những mâu thuẫn vốn nhỏ bị phóng đại, biến thành xung đột cá nhân và đấu đá quyền lợi.

Trớ trêu thay, chính nội dung của Hotel California,  lời cảnh báo về cái bẫy của danh vọng, sự hưởng lạc và ảo tưởng tự do, lại phản chiếu đời sống thực của ban nhạc. Lưu diễn triền miên, lạm dụng chất kích thích, kiệt sức tinh thần và cái tôi nghệ sĩ va chạm liên tục khiến The Eagles dần trở thành hình ảnh mà họ từng phê phán trong ca khúc. “Bạn có thể làm thủ tục trả phòng bất cứ lúc nào, nhưng không bao giờ có thể rời đi”, (you can Check-out anytime but you never leave) câu hát ấy như một lời tiên tri cho số phận của chính họ. Ngày nay khi nói đến ban nhạc này, chúng ta đều nghĩ đến Hotel California. Coi cuốn phim tài liệu mới biết ban nhạc có nhiều nhạc phẩm khác nổi tiếng mà mình từng nghe trên đài phát thanh nhưng không biết là của họ.

Đỉnh điểm của sự rạn nứt đến vào năm 1980, trong chuyến lưu diễn The Long Run. Tại một buổi diễn ở Long Beach, Glenn Frey và Don Felder cãi nhau ngay trên sân khấu, thậm chí đe dọa nhau trong lúc biểu diễn. Không khí thù địch ấy khiến việc tiếp tục tồn tại như một ban nhạc trở nên bất khả thi. Không lâu sau, Eagles chính thức tan rã. Don Henley mỉa mai rằng ban nhạc sẽ không bao giờ tái hợp “cho đến khi địa ngục đóng băng”. Xem đường dẫn năm 1976, lúc bản nhạc Hotel California mới được ra đời.

https://youtu.be/pcGYDuw0YbY?si=pWwuQAeeiFHw9WXr

Mặc dù Eagles sau này tái hợp vào năm 1994 với tour Hell Freezes Over, vết nứt do Hotel California tạo ra chưa bao giờ thực sự lành lại. Don Felder cuối cùng bị sa thải năm 2001 và kiện lại ban nhạc, khép lại chương bi kịch kéo dài nhiều thập kỷ.

Ngày nay, Hotel California vẫn được tôn vinh là kiệt tác bất tử của rock cổ điển. Nhưng đằng sau giai điệu mê hoặc và đoạn solo huyền thoại là một câu chuyện cay đắng: bài hát đưa Eagles lên đỉnh cao cũng chính là khoảnh khắc họ đánh mất sự đoàn kết. Hotel California không chỉ kể về cái bẫy của giấc mơ Mỹ, nó còn là tấm gương phản chiếu bi kịch của chính những người đã tạo ra nó.

Mình xem đi xem lại không biết bao nhiêu lần đoạn song đấu guitar Solo của hai ông thần này. Ông Don Felder nói là ông ta viết cho hai người, nếu để ý thì cách ông ta đánh và Joe Walsh khác nhau nhưng mình có nghe nhưng chả thấy khác biệt lắm. Ai rành nhạc lý chắc sẽ thấy sự khá sức biệt. Mình theo dõi tay của họ đánh thì thấy khác biệt.

Theo mình hiểu thì ông Don Felder viết nhạc cho bản Hotel California nhưng chưa có tên, chỉ đánh vòng vòng rồi thâu lại khi đang được cocaine phê. Sau đó hai ông thần chính mới bắt đầu viết lời. Từ đó họ sửa từng chữ một vì quá nổi tiếng quá các album trước nên nhà sản xuất cần cái gì độc đáo hơn.

Hình như ông Don Felder mới qua đời năm nay hay năm vừa rồi. Người làm lịch sử âm nhạc thời mình học đại học, mê nức nở rồi cũng qua đi. Tấm hình đăng trên bìa của đĩa hát là Hotel Beverly Hills ở Los Angeles. Lúc đầu khách sạn này tính thưa kiện nhưng sau thấy khách đến ở nhiều quá nhờ bản nhạc nên thôi.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Từ nông dân trở thành Picasso

 Từ nông dân trở thành Pablo Picasso của Trung Hoa

Có câu chuyện khá lý thú, đọc trên báo của người Tàu về một nông dân, chả học hành gì cả, bổng nhờ internet trở thành Picasso của xứ Trung Hoa. Mình ghi lại đây cho thấy cuộc đời, nhất là trong một xã hội như Trung Hoa, mà ông thần vẫn đấu tranh tư tưởng với láng giềng, xã hội nhỏ bé của làng ông ta suốt 27 năm trời để rồi, thần Internet biến ông ta thành một Van Goh của thế kỷ 21. Nay tiền vô như nước.

Anh chàng này sinh ra tại một làng ở miền trung của Trung Cộng, tên Xiong Quinghua. Con nông dân nhưng anh ta chả bao giờ đụng tới cái cuốc hay cái xẻng từ 20 năm qua. Anh ta chưa bao giờ học vẽ, và nghỉ học vào năm học đệ nhất cấp, lúc 16 tuổi. Anh chàng có cái đam mê là vẽ từ bé nên chả học hành gì cả nên học dốt, nên phải ở nhà. Ông bố đồng ý cho anh ta vẽ, và nuôi ăn.

Đến tuổi lập gia đình vì ở làng trai gái lập gia đình sớm. Có cô trong làng nhất trí cho anh ta đăng ký quản lý đời em nhưng dỡ chứng, gần ngày cưới cô ta xù anh chàng, kêu không nghề ngỗng, không chịu làm ruộng thì lấy gì nuôi tôi nên sugar you you go, sugar me me go. Thế là anh ta Chán Mớ Đời nên lại lao vào phòng, vẽ điên lên bao nhiêu bức tranh. Trai gái trong làng chê anh ta nhưng có một cô lại điên điên nhất trí, lấy anh ta để nuôi anh ta vẽ đến mãn đời.

Vấn đề là sau khi đứa con ra đời, anh ta nghĩ cần kiếm công ăn việc làm để nuôi con nên, đến Bức kinh để kiếm việc ở trong một xưởng vẽ chuyên vẽ các tranh hoạ của hoạ sĩ nổi tiếng để bán. Nhưng anh ta không chịu nên bị đuổi cổ. Đành quay về cố hương. Rồi con khát sữa quá, vợ anh ta kêu đi kiếm việc nhưng cuối cùng vẫn không chịu ràng buộc làm tôi mọi cho thiên hạ nên lại trở về ăn bám vợ, mặc kệ thị phi của xóm làng. Vụ này thì mình có trải nghiệm, bị bạn bè đồng chí gái và họ hàng cười chê, kêu ăn bám vợ. Đời không gì hạnh phúc khi được vợ đi làm nuôi. Chỉ cần lỳ một tí là qua cửa ải. Thiên hạ chê riết cũng chán.

Ông thần này được internet phán là Picasso của nước họ vì vẽ không giống ai. Lại chả có bằng cấp nên không được gọi là hoạ sĩ nhân dân nên xóm làng cứ cười chê khi thấy anh ta. Họ đem anh ta ra làm đối tượng khi la con, chửi con.

Có lẻ người duy nhất trên đời ủng hộ anh ta là cô vợ điên khùng, tên Fu Aijiao lấy về để nuôi chết bỏ. Được xóm làng mệnh danh là tên ăn bám váy vợ.

Bà vợ kêu xóm làng chê bai, dè biểu ông chồng, bà ta chỉ biết tìm một nơi vắng vẻ để khóc cho vơi đi những nhục hình, đời tôi đó em xem có gì đâu….

Rồi một ngày tối trời, ông thần gặp lại một người bạn học cũ. Ông này học hành về hội hoạ này nọ. Ông ta kêu hồi bé hay thích tranh của ông Chingua, và hỏi người bạn học cũ có còn vẽ không. Anh chàng này sợ bị chê là ăn bám vợ nên ngập ngừng trả lời là còn. Ông thần bạn học cũ kêu cho tao xem tranh mày vẽ ra sao. Thế là chạy lại nhà ông thần nông muốn làm hoạ sĩ. Xem xong ông thần buồn đời kêu cho tao chụp hình mấy tấm tranh này, có cả ngàn tấm từ 28 năm qua. Sau đó ông ta tải lên trang nhà về tranh thì độ vài tháng sau, anh ta gọi cho tên nông dân là thiên hạ thích tranh của mày, họ kêu mày là Picasso của Trung Cộng. Nghe sướng tai nhưng không có internet, anh ta phải chạy ra phố, vào cà phê internet để xem thiên hạ bình luận đủ trò. Sung sướng cười hoài dù chả có tiền.

Dạo này có một cô hoạ sĩ ở Việt Nam, mặt mũi rất xinh, viết bài chửi tên nhà báo, không biết vẽ mà cứ thở ra tranh khiến  mình nhớ đến ông Bùi Bảo Trúc, khi xưa viết rất là hay, những từ ngữ, sáo ngữ ông ta dùng, đọc rất mê nhưng nếu ngẫm lại thì chả hiểu gì cả. Hôm trước đọc trên báo Việt Nam, có người hỏi kiến trúc sư có thổi thơ khi thiết kế nhà cửa,… mình tính còm nhưng sợ tạo khẩu nghiệp.

Thế là có một bà bò lại nhà mua 5 bức tranh giá 1,000 nhân dân tệ cho mỗi tấm . Thế là lần đầu tiên trong đời ông ta làm ra tiền. Rồi các phòng triển lãm thay phiên mời ông ta đưa tranh cho họ triển lãm, có tấm bán gần 2 triệu nhân dân tệ, cứ chia cho 8 là ra số tiền bằng mỹ kim. Thế là anh ta vinh quy bái tổ, mua xe gắn máy chở vợ đi trước, xe chàng theo sau.

Họ kêu anh ta ra thủ đô để phát triển nghề nghiệp nhưng anh ta từ chối, anh ta muốn ở lại quê nhà như bảo tồn một nền văn hoá cổ đại đang dần dần bị kỹ nghệ mới tàn phá và thay đổi quá nhanh chóng.

Mình thì ngược lại ông thần này, khi xưa làm thợ vẽ thấy khó nuốt, bị thiên hạ chửi kêu ăn bám vợ nên về làm nông dân, cũng đói, được cái là ăn được bơ . Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Nhà nguyện Ronchamp, từ Le Corbusier đến Renzo Piano

Này được xem như tranh của MOndrian

 RONCHAMP: NHÀ THỜ BAY

Đang chuẩn bị đi Âu châu nên xem các công trình kiến trúc nổi tiếng để viếng nếu thuận đường đi thì chợt nhớ đến ông thần kiến trúc Le Corbusier mà khi mình vào học thì phải học các công trình của ông này. Mấy ông thầy thì xem ông này như thánh. Cứ một là Corbu nói như thế này hai là Corbu nói như thế kia. Có lần đọc bài kể một chủ nhà ở Pháp kêu ông kiến trúc sư này thiết kế khi xưa, bị dột khiến chủ nhà phải mướn kiến trúc sư khác thiết kế thêm cái mái nhà để tránh bị dột. Nhà mà có mái bằng là hay bị dột. Cứ độ tối đa 10 năm là phải lợp mái lại.

Chuyến đi này mình sẽ ghé rất nhiều Nhà Thờ, vì đi theo con đường hành hương của người công giáo. Đi bộ suốt 3 tuần lễ và mỗi nhà thờ mình sẽ ghé lại thắp nến và cầu nguyện dù mình là người lương. Hy vọng sẽ dừng lại để vẽ esquisse vì không có thời gian để tô màu. Lục đồ nghề vẽ ra để sẵn chỉ sợ vác không nổi vì mỗi ngày, vác ba-lô đi bộ từ 25-30 cây số.

Có nhà nguyện được ông thánh kiến trúc Le Corbusier rất nổi tiếng nên tính đi viếng năm nay nếu không thì sang năm mình sẽ để dành vài tuần mướn xe chạy vòng vòng xứ Tây và Thuỵ Sĩ để viếng. Mình mở sách về lịch sử kiến trúc hiện đại để đọc lại thì thấy họ kể về nhà nguyện này như một công trình nổi tiếng, đột phá tư duy của thế kỷ 20.

Mình xin tóm lược lại đây. Nhất là nhà nguyện này được một kiến trúc sư danh tiếng Renzo Piano (ông này và kiến trúc sư Rogers đã thiết kế Trung Tâm Văn Hoá Pompidou ở Paris), thiết kế tiếp phần chỗ nhà ngủ mới sau này. Lâu lâu tìm về con đường nghệ thuật đã bỏ từ 30 năm qua. Như đứa con hoang đàng chợt nhớ lại chuyện cổ ngày xưa. 

Ông Le Corbusier phán một câu khi thiết kế nhà thờ này: “Tôi muốn tạo ra một nơi tĩnh lặng, bình yên và niềm vui nội tâm.” Đây là câu nói của kiến trúc sư người Pháp gốc Thụy Sĩ Le Corbusier, tên thật là gì mình quên, lười đi mò quá. Đại loại Jeanneret hay gì đó. (1887-1965) về nhà thờ Notre Dame du Haut, còn được gọi là La Chapelle. Những lời này có thể được đọc bên trong cổng, trung tâm tiếp tân mới do kiến trúc sư người Ý Renzo Piano thiết kế và khánh thành vào năm 2011. Rất khó để mô tả công trình này của ông Le Corbusier, một trong những ví dụ chính xác và thành công nhất về kiến trúc tôn giáo của thế kỷ 20, một công trình có thể được ví như Đền Pantheon của Rome hay bất kỳ biểu tượng nào khác trong lịch sử kiến trúc bởi khả năng gây ấn tượng mạnh mẽ. 

Nghe nói lúc đầu ông ta từ chối vì không ngoan đạo, có thể là đạo Tin Lành. Có thể nói ý tưởng của nhà thờ này đã khai phá con đường mới về kiến trúc tôn giáo trên thế giới. Ngày nay họ không xây nhà thờ theo kiểu hình chữ Thập như xưa nữa.

Như một ảo ảnh khó giải thích; khi chiêm ngưỡng, thời gian dường như không trôi qua. Dù là vì lòng sùng kính hay sở thích, sự thật là gần 100.000 người du khách đến thăm khu phức hợp này mỗi năm. Khu vực này giờ đây là một thánh địa: ở đó, những người yêu thích nghề kiến trúc, nhiều người trong số họ là giáo dân, soạn lời cầu nguyện cho vị á thần của kiến trúc, và cầu nguyện cho những người Công giáo, bị khuất phục bởi một không gian lễ hội, nơi mà họ tham gia. Có dạo mình đi làm ở Basel, Thụy Sĩ cách chỗ này độ 100 cây số nhưng không đi viếng vì không có xe cộ. Phải chạy qua biên giới pháp-Thuỵ Sĩ đủ trò, nay thì chắc dễ.

Axonometrie của nhà thờ 

Loại esquisse này khi xưa, mình phải học vẽ kiểu này khá nhiều

Công trình tọa lạc trên một ngọn đồi cao khoảng 150 mét, mở ra quang cảnh Ronchamp, đông bắc nước Pháp. Ngọn đồi, mang giá trị biểu tượng to lớn đối với người dân địa phương, đã thu hút Le Corbusier như một yếu tố cảnh quan khi ông đến thăm vào năm 1950. Ông coi nó như một bài thơ, được bao quanh bởi rừng và hai bên là núi. Le Corbusier đã phác thảo bằng bút chì những nét phác thảo đầu tiên, bốn yếu tố trên bốn điểm chính của ngọn đồi, trung tâm là nhà nguyện. Ở đầu phía nam là nơi ở của các nữ tu; ở đầu phía bắc là một kim tự tháp bậc thang như một biểu tượng của hòa bình, được xây dựng trên phần còn lại của nhà thờ cổ bị đánh bom trong Thế chiến I; ở đầu phía tây có một lối đi dạo cho phép thực hiện các nghi lễ phụng vụ cho một số lượng lớn khách hành hương, và ở đầu phía tây là một cấu trúc kim loại chứa ba quả chuông. Sau này được ôgn Jean Prouvé, thiết kế.

Theo tài liệu thì nhà thờ và dòng nữ tu đã có từ lâu nhưng vào thế chiến thứ 1 bị bom đạn nên sau đệ nhị thế chiến, nhà thờ mới có ý định xây lại mới nên mướn ông Le Corbusier.

Cửa sổ đưa ánh sáng vào như bức tranh của Mondrian

Mái nhà được cách ly với tường bằng kính nên cảm thây như bay bổng, không dính liền. Một ý tưởng sáng tạo khá lạ vào thời ấy 

Những yếu tố tôn giáo duy nhất bên trong là Đức Mẹ Đồng Trinh và cây thánh giá. Cảm giác như một khối điêu khắc thấm đẫm trường phái Lập thể, Mondrian và có lẽ cả Baroque. Nơi đây trưng bày những hình khối kiến trúc hữu cơ của thập niên 50, chẳng hạn như Bảo tàng Guggenheim New York của Frank Lloyd Wright, hay dự án của kiến trúc sư người Mỹ gốc Phần Lan Eero Saarinen tại nhà ga New York của hãng hàng không TWA. Nhà nguyện được hình thành dựa trên khái niệm Modulor (hệ thống kết hợp hài hòa được Le Corbusier mô tả chi tiết từ kích thước của người đàn ông giơ tay lên: 226 cm), và trong tính linh hoạt của công trình, kiến trúc sư cố gắng thể hiện "joie interieure" (niềm vui nội tâm) vốn là những khái niệm kiến trúc đầu tiên của ông. Nhà nguyện bao gồm một bồn chứa duy nhất với hai lối vào trên các bức tường bên, một bàn thờ và ba nhà nguyện với các tháp tương ứng. Cửa chính dường như được phủ hai mặt bằng những tấm thép tráng men màu sắc tươi sáng.

Ánh sáng khiến người xem có cảm tưởng cái mái nhà bay bổng, không dính vào tường. Mái nhà được chịu đựng bởi các cột bê tông

Hồi mình làm cho kiến trúc sư Rafael Vignoly ở New York , thiết kế trung tâm quốc tế triển lãm ở Đông Kinh Nhật Bản, ông ta bỏ sườn chiếc tàu trên nóc nhà khiến mình nhớ đến nhà thờ này.

Bức tranh lập thể do chính Le Corbusier vẽ

Ánh sáng tự nhiên là một yếu tố quan trọng khác của tòa nhà. Một tia sáng khoảng mười cm ngăn cách trần nhà với các bức tường, tạo nên hiệu ứng cảnh quan ấn tượng bên trong. Cửa sổ được tạo thành từ các lỗ hổng trên tường, giúp chuyển động của mây và cây cối trở thành một phần không thể thiếu của tòa nhà. Hệ thống kiến trúc rất đơn giản: tường trắng; trần xám; sàn bê tông và đá; ghế dài bằng gỗ châu Phi. Vùng bóng râm được tô điểm bằng những chùm đèn. Trong một số khoảng trống, ánh sáng được lọc qua kính màu đỏ, xanh lam, vàng và xanh lục. Cái này khá hay như các cửa kính thời trung cổ được vẽ màu lên

ý tưởng làm lễ ngoài trời khá mới mẻ khi người hành hương đến quá đông

Tôn vinh những người thợ nề và là tiền thân của công nghệ số, kiệt tác kiến trúc thế kỷ 20 này được hoàn thiện với việc mở rộng dự án, được khai trương vào năm 2011 trên sườn đồi và do kiến trúc sư Renzo Piano hợp tác với nhà thiết kế cảnh quan người Pháp Michel Corajoud thực hiện. Một sự can thiệp không ảnh hưởng đến tầm nhìn của nhà thờ mà còn mở ra quang cảnh xung quanh. Trong số các tiện nghi mới có tòa nhà lễ tân, cổng chào và tu viện. Renzo Piano đã chọn sự khiêm nhường: điều mà các nữ tu tại đây cũng tìm kiếm. Sơ Brigitte của Singly, Viện mẫu, đã giao cho cô nhiệm vụ này và yêu cầu một không gian tĩnh lặng, chậm rãi, hòa mình với thiên nhiên. Renzo Piano đã chịu đựng những tranh cãi nảy sinh từ sự táo bạo xây dựng bên cạnh công trình của thiên tài này và đã hoàn thành. "Những nữ tu may mắn", một nhà phê bình đã gọi họ như vậy sau khi chứng kiến những không gian tươi sáng và hân hoan mà người Ý này tạo ra.

Vào tháng 9 năm 2011, một dự án mở rộng và cải tạo lớn cho Nhà thờ Đức Bà Haut của Ronchamp đã hoàn thành theo thiết kế của kiến trúc sư Renzo Piano (RPBW). Việc mở rộng bao gồm một cổng mới và một tu viện mới của các Nữ tu dòng Thánh Clara. Cả hai tòa nhà đều được chạm khắc khéo léo vào sườn đồi, để không cản trở hoặc làm hỏng tầm nhìn của nhà nguyện Le Corbusier.

#7 là phần của kiến trúc sư Renzo Piano thiết kế, điểm hay là ông ta chôn khu vực này để khi con chiên lên trên nhà thờ sẽ không bị chắn khi nhìn xuống. Đó là lý do vì sao kiến trúc sư Ngô Viết Thụ khi thiết kế nối kết khu Hoà BÌnh và Chợ Mới Đà Lạt. Khởi đầu thì hai bên cầu thang từ đường Lê Đại Hành  xuống chợ là vườn hoa nhưng không hiểu lý do sau khi ông Diệm, thị trưởng Trần VĂn Phước bị đổi. Thị trưởng tiếp theo cho phép ông Nguyễn Linh Chiểu xây khách sạn Mộng Đẹp, ông này chơi cha xây thêm một tầng rồi trả tiền phạt thay vì bị đập phá. Nên từ khu Hoà Bình người ta không nhìn thấy hồ Xuân Hương cũng như từ hồ Xuân Hương người dân Đà Lạt không nhìn thấy nóc chuông khu Hoà Bình.

Cổng (tiếng Pháp gọi là La Porterie) bao gồm một khu vực tiếp tân, một triển lãm lịch sử nhỏ trưng bày mô hình phấn nguyên bản của Nhà nguyện được làm vào năm 1954 và mô hình mở rộng của Piano, một lò sưởi lớn, một phòng họp, một khu vườn mùa đông nhỏ, một cửa hàng và các văn phòng hành chính.

Phần chỗ trú ngụ của các sơ được kiến trúc sư Renzo Piano thiết kế với kiến trúc sư về cây cảnh (paysagiste).

Phần này do ông Le Corbusier  thiết kế khi xưa cho khách ở.

Đây cũng là một nhà thờ do ông Le Corbusier thiết kế trước khi chết nhưng chỉ được hoàn thành năm 2006. Hôm nào mình kể vụ này. Chắc năm tới đi pháp lâu lâu kêu mụ vợ đi theo, mướn xe để đi viếng mấy chỗ này.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn