Đà Lạt ngập trong lũ lụt

Hôm qua có chị bạn, cựu học sinh Yersin, dưới mình một lớp hỏi tại sao Đà Lạt bị lụt khắp nơi nhất là đường Phan đình Phùng. Mình nói lụt từ khi Đà Lạt được Tây thành lập đến giờ. Có người cho là ở trên cao thì sao lụt. Đúng Đà Lạt là núi đồi nhưng có một khu vực bằng như thung lũng nên khi mưa thì nước mưa từ treen cao chảy xuống. Nếu nhìn kỹ thì có khu vực chỗ đường Yersin, nối liền với đường Trần Hưng Đạo là trên cao rồi phía bên kia đồi Cù, viện đại học và nguyên tử lực là trên đồi cao. Giữa hai khu vực này có một khu vực thấp, như thung lũng kéo dài về phía Cam Ly. Chỗ đồi cù có hồ Đội Có và Tống Lệ để giữ nước. Còn khu Hoa Bình trước khi xây Chợ Mới thì khu vực này được dùng để giữ nước khi mưa từ khu Hoà Bình,, đường Hàm Nghi, dinh tỉnh trưởng chảy xuống.

Bản đồ thấy các mũi tên đen là hướng nước chảy xuống. Cuối hồ chỗ cầu Ông Đạo là con suối Cam Ly chảy về thác Cam Ly. Phía trên có con suối từ Số 6, Đa Thiện chảy về. Nước trên đồi Hàm Nghi, Chùa Linh Sơn chảy xuống đường Phan đình Phùng tương tự bên phía kia chỗ đường Calmette, Thi Sách, Ngô Quyền nước chảy xuống, khu vực thấp chỗ mấy cái vườn rau. Phía nhà thương nên khu vực thấp bị nghẹt và ngập lụt. Hai con suối này nhập lại một chỗ Lò Gạch, chảy về Cam Ly. 

Thêm có khu vực Hàm Nghi, Võ Tánh đến chùa Linh Sơn, kéo ra phía Đa Thiện là trên cao, đối diện là khu vực trên cao, đường Thi Sách, Calmette kéo lên cây số 4, số 6 và Mả Thánh. Giữa hai bên cao có một khu vực thấp là ấp Hà Đông, kéo đến đường Phan Đình Phùng và đường Hai Bà Trưng. Thêm có con suối hay hai từ Đa Thiện và Số 6 chảy về, nhập vô suối Cam Ly chỗ khúc Abattoir, Hoàng Diệu. Bên cạnh trường Việt Anh. Rồi chảy về thác Cam Ly.

Do đó người Pháp mới chận cái đập để trữ nước hình thành cái hồ lớn (grand lac) mà người Việt đổi tên là hồ Xuân Hương dưới thời Việt Nam Cộng Hoà.

Theo thiết kế của người Pháp thì khu vực thấp dành cho người bản địa (indigenes) còn mấy vùng đất cao như khu khách sạn Palace, dọc đường Yersin, và Trần Hưng Đạo dành cho người Pháp.

Khu vực bên cạnh hồ Xuân Hương khi xưa bị lũ lụt cuốn trôi nguyên khu này làm thiệt mạng 15 người Việt. Tháng 5 năm 1932

Khúc này thấy đường Võ Tánh

Thời mình ở Đà Lạt thì đến mùa mưa là có lụt, ngập các khu vực thấp như Lò Gạch (Hoàng Diệu) và Phan Đình Phùng nhưng không cao như ngày nay, độ 20 phân đến nữa mét là cùng. Đất tại mấy khu vực này đều thuộc gia đình ông bà Võ Đình Dung. Họ cho các người làm vườn thuê như ông Ba Đà ở Ngã Ba CHùa, bà Tôn Sanh,… mình không rõ bà Tôn Sanh bà con ra sao với bà cụ mình nhưng khi xưa, gặp bà ta là phải chào.

Khi mưa thì nước từ trên các đồi cao chảy xuống các khu vực thấp. Từ đó theo con suối chảy về phía thác Cam Ly. Từ nhà mình đi ra phố hay qua đường Phan Đình Phùng, đều phải đi qua 2 con suối chỗ chợ nhỏ ngay tiệm thuốc Tây Lâm Viên và tiệm may của ông Ba Hoà, Điền Quang thì phải. Suối thứ nhất là sau dãy cư xá Địa Dư, chỗ ông Lào thì đi qua Ngã Ba Chùa còn phía nhà Phạm Ngọc Liên thì đi qua tiệm thuốc Tây Lâm Viên. Hai con suối này nhập lại thành 1 ngay cầu Cẩm Đô để chảy ra khu vực Lò Gạch, nhập với suối Cam Ly từ hồ Xuân Hương chảy về Abattoir, chảy về thác Cam Ly, kéo theo bao nhiêu rác của Đà Lạt nên thác Cam Ly rất hôi thối. Chỉ có các cặp tình nhân, ra đây bất chấp sự hôi thối, vẽ trái tim và tên của họ thề một đời chung thuỷ với mối tình hữu nghị sông liền sông suối liền thác Cam Ly mới ngửi được mùi hôi.

Ngay tại mấy con suối thì người Đà Lạt chơi sang, đem rác ra đây đổ làm nghẹt suối vào mùa khô. Đi ngang đây thì ruồi đen như quân nguyên bay ào ào. Đến mùa mưa thì nước từ Đa Thiện chảy về bị nghẹt khiến ngập nước khắp khu vực này. Nhớ có lần trời mưa, mình bị mắc mưa ở nhà ông Duy, dưới đường Hai Bà Trưng, thấy nước ngập lên gần đến nhà, ngập mấy cây chuối sau vườn. Như vậy thì các vườn trồng xà lách, xú đều bị ngập, xem như hết băng qua mấy cái vườn.

Đây là hình ảnh xưa của Thung Lũng Tình Yêu trước khi họ xây cái đập chận nước lại để tránh lụt lội ở Đà Lạt. Chỗ chiếc xe Jeep là nơi sau này bị ngập nước và mấy cây thông bị ngập chết trên hồ. Nếu muốn ngăn Đà Lạt bị lụt thì phải xây cao cái đập lên.

Khu cầu Cẩm Đô cũng ngập. Mình bị xe ngập vào ống bô xe Bridgestone của mình khi chạy qua khu vực này, phải làm máy lại. Sau này, hết bị ngập nhờ Việt Nam Cộng Hoà xây cái đập Đa Thiện trong thung lũng tình yêu. Thung lũng tình yêu khi xưa chỉ là con suối, sau này họ xây cái đập chận nước lại tạo nên một cái hồ lớn để chận nước, cản không bị lụt các khu vực thấp như Phan Đình Phùng, Hoàng Diệu,…

Ngày nay về Đà Lạt thì mình thấy có hiện tượng là họ làm lại đường xá, tráng nhựa hoành tráng lắm. Vấn đề là họ không cạo nhựa đường cũ đem đi quăng, trước khi bỏ đá tráng nhựa lại. Mình đoán là ngại tốn tiền vì cạo mặt đường cũ đem đi đổ tốn rất nhiều tiền nên họ đột phá tư duy để đường cũ y nguyên rồi bồi đá cát, tráng lên đường mới. Sau 50 năm, vài lần tráng nhựa lại thì đường lộ cao hơn trong nhà nên mưa là nước chảy vào nhà. Dân Đà Lạt cũng khôn nên làm nhà nền cao hơn thì nước không vào mà Đà Lạt không có hệ thống ống cống thoát nước như các nước Tây phương nên khi mưa nước trôi về đâu. Từ từ các khu vực thấp đều bị ngập vì nước không thoát chảy về Cam Ly kịp. Nhà đông đúc nên không có chỗ mua mấy cái lu để hứng nước tránh ngập nước như bà đại biểu hay bộ trưởng nào tuyên bố.

Trước 75, Đà Lạt chỉ có độ 40,000 dân cư đến sau Mậu Thân thì dân tình chạy loạn chiến tranh vào Đà Lạt lên đến 80,000. Thêm đất trên đồi là đất sét rất khó thấm nước nên bao nhiêu nước chảy xuống khu vực thấp. Nay Đà Lạt nghe nói có đến trên 300,000 dân cư nên nhà cửa được xây cất khắp nơi, các đồi đều bị cắt đất như đường Hai Bà Trưng khi xưa phía nhà thương, họ lấy đất vào các đồi. Không có ống cống thoát nước thì nước chảy đi đâu. Phía đường Phan đình Phùng thì nước trên đường Hàm Nghi, hay Minh Mạng, Duy Tân chảy xuống. Phía bên này thì từ Calmette, Thi Sách và Hai Bà trưng chảy xuống thế người dân Đà Lạt cứ hát “Đà Lạt mùa này lắm những cơn mưa, biến thành sông”.

Lấy thí dụ ở xóm mình, đường Hai Bà Trưng, phía trên có đường Thi sách và Calmette. Khi mưa nước chảy xuống đường Hai Bà Trưng, có đường mương, chảy qua đường Hai Bà Trưng, có ống cống chỗ dốc Hai bà Trưng, ngay nhà 49C, qua nhà thằng Hải, chảy xuống suối, chảy về Hoàng Diệu. Mình có đến chơi bắn bi nhà thằng Hải hồi nhỏ thì có thấy cái suối và ống cống. Mình đoán các chỗ khác chắc cũng có những ống cống chảy qua đường Hai Bà trưng.

Mấy con suối giữa đường Phan Đình Phùng và Hai Bà Trưng, mình có đi ngang thì thấy họ làm lại, xây bằng đá ong  theo thang cấp này nọ. Nhưng khi mưa, nhà cửa khắp nơi thì con suối này sẽ chuyển nước không được nhiều và sẽ khiến khu vực thấp biến thành sông.

Hồ Xuân Hương thời Tây có lần bị lụt phá cái đập rồi cuốn trôi hết các nhà của người Việt tại khu vực Ấp Ánh Sáng, khiến 15 người thiệt mạng. Do đó người Pháp xây cái đập chỗ cầu Ông Đạo để ngăn ngừa tình trạng này xẩy ra lại. Tháng năm 1935, xem ảnh trên.

Khi xưa, trời mưa thì nước trên khu Hoà Bình, CHợ Mới chảy ra khu ấp Ánh Sáng, đồi cù thì còn đỡ vì có cây chấn lại nhờ thời đệ nhất Việt Nam Cộng Hoà ra lệnh trồng cây giữ nước. Khi xưa mỗi lần mưa to là khu vườn chỗ Ấp Ánh Sáng đều bị ngập đến khu Abattoir. Nước lênh lang.

Muốn Đà Lạt hết bị ngập thì phải có hệ thống thoát nước mưa nhưng nay họ cho xây bú xua la mua vô trật tự, không có hệ thống gì cả thì chỉ biết khi mưa, thì chạy lên đồi ngồi ngắm mưa. Chán Mớ Đời

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn

Lại chuyện lá cờ

Hôm nay trời mưa. Chạy lên vườn thấy thợ đến rồi về, không hái bơ. Mình cũng bò về luôn. Mưa thì đỡ tốn tiền nước nhưng lại không làm được việc. Trưa đi gặp một ông thần quen trên mạng, mời đi ăn vì anh ta muốn hỏi mình chuyện về bán hay không bán nhà. Đến nơi thì thấy anh ta đi với một chị mới di dân sang Hoa Kỳ với 3 đứa con. Tại sao người khá giả tại Việt Nam vẫn tiếp tục ra đi.

Chị ta kể, có căn nhà cho thuê từ 8 năm qua, nay mới lấy lại vì người mướn chỉ muốn trả có $2,650/ tháng trong khi các mặt bằng trong khu vực thì độ $2,800. Mình nói chị lấy lại phải sửa chửa lại, sơn phết mất cả $14,500 như người quản lý báo cáo, trong khi để yên, lấy $2,650 vẫn lợi hơn thay vì tốn $14,500 mà chỉ được có $150/ tháng hay $1,800/ năm, mất đến 9 năm trời mới lấy lại vốn thì không lợi. Bán thì phải đóng thuế vì chị ta mua lâu rồi mà nhà đang xuống.

Chị ta hỏi nên bán hay giữ. Mình nói không biết tuỳ hoàn cảnh của chị chớ mình đâu biết tài chánh của chị ta ra sao mà xía vô. Có lẻ cách tốt nhất là bán rồi mua một chung cư đa hộ độ 5 căn trở lên thì dễ mượn tiền ngân hàng vì mới qua nên không có tín dụng. Mua chung cư đa hộ trên 5 căn thì được xem nợ thương mại nên ngân hàng chỉ xét trên số tiền mướn và cho mượn thay vì phải xét tín dụng của mình nếu mua 4 căn trở xuống. Con mình đang kiếm chung cư mua thì mình nói tìm trên 5 căn hộ mà mua vì chúng còn trẻ nên chưa có tín dụng. Như vậy mua mấy căn rồi cho thuê mấy căn kia, ở một căn và từ từ tạo dựng tỷ số tín dụng lên sau này.

Ông thần nói chị này sinh sau 1975 nên khi sang đây thấy lá cờ Việt Nam Cộng Hoà thì kêu cờ 3 Que. Khiến mình cười vì đó là quen mồm của người Việt. Mẹ mình cũng kêu Giải phóng vô đây khổ lắm con. Đó là quen mồm nói những có thể sẽ gây hiểu lầm. Gặp người bị nạn cộng sản thì họ kêu là ngày quốc hận. Chị ta nói mấy đứa con cũng khó chịu hay ngạc nhiên khi thấy cờ Việt Nam Cộng Hoà khi ra Bolsa khiến mình buồn cười. Con mình đi học, cô giáo bảo vẽ cờ Việt Nam thì chúng cũng vẽ cờ đỏ sao vàng vì lên mạng thấy. Chỉ sau này đi hướng đạo thì thấy chào cờ vàng 3 gạch mới từ từ hiểu. 

Thật ra lá cờ vàng 3 sọc này có từ lâu khi triều đình nhà Nguyễn lấy quẻ Ly (離) (☲), một vạch đứt giữa hai vạch liền, trong kinh dịch để làm cờ xứ mình. Sau khi vua Bảo đại thoái vị thì chính phủ Trần Trọng Kim sử dụng Quẻ Càn gồm ba vạch liền (☰), tượng trưng cho trời, sức mạnh, sự sáng tạo và quyền lực. Ba sọc đỏ trên nền vàng của lá cờ được giải thích là biểu tượng của quẻ Càn, đại diện cho sự thống nhất của ba miền Bắc, Trung, Nam Việt Nam, đồng thời nói lên tinh thần quốc gia và ý chí mạnh mẽ của dân tộc. Màu vàng nền cờ tượng trưng cho hành Thổ, liên quan đến chủ quyền quốc gia, trong khi màu đỏ của các sọc thuộc hành Hỏa, biểu thị phương Nam và sự thịnh vượng. Hồi nhỏ nghe người lớn giải thích là da vàng máu đỏ.

Cờ này được sử dụng sau khi chính phủ Trần Trọng Kim lên còn lá cờ Nhà Nguyễn theo quẻ Ly.

Hình như cờ Nam Hàn cũng lấy mấy quẻ trong Kinh Dịch và thêm biểu tượng Âm Dương để làm cờ cho quốc gia của họ. Cờ Nam Hàn (Taegeukgi) được lấy từ triết lý Kinh Dịch, cụ thể là các quẻ trong Bát Quái. Bốn góc của lá cờ có bốn quẻ chính từ Kinh Dịch, mỗi quẻ mang một ý nghĩa riêng:

1.  Càn (乾) (☰, ba vạch liền, góc trên bên trái): Tượng trưng cho trời, sức mạnh, sự sáng tạo và khởi đầu.

2.  Khôn (坤) (☷, ba vạch đứt, góc dưới bên phải): Tượng trưng cho đất, sự nuôi dưỡng, nhu thuận và ổn định.

3.  Cảm (坎) (☵, một vạch liền giữa hai vạch đứt, góc dưới bên trái): Tượng trưng cho nước, sự nguy hiểm, linh hoạt và sâu sắc.

4.  Ly (離) (☲, một vạch đứt giữa hai vạch liền, góc trên bên phải): Tượng trưng cho lửa, sự sáng tỏ, gắn kết và nhiệt huyết.

Hình tròn Taegeuk ở trung tâm cờ thể hiện sự cân bằng âm dương, một khái niệm cốt lõi trong Kinh Dịch, nói lên sự hài hòa và chuyển hóa không ngừng của vũ trụ. Mỗi quẻ và biểu tượng trên cờ đều phản ánh triết lý về sự cân bằng, biến đổi và mối quan hệ giữa các yếu tố trong tự nhiên theo Kinh Dịch. (Tài liệu trên internet).

Mình nhớ thời đi làm ở Anh quốc, có tham gia mấy ngày lễ Tết với người Việt tỵ nạn tại đây. Vấn đề là người Việt tỵ nạn tại Anh quốc gồm 2 thành phần: người đi từ miền nam và người đi từ miền Bắc. Cả hai đều là nạn nhân, không thể sống tại Việt Nam, sau 30/4/75 hay bị Hà Nội đuổi về tàu vì có chiến tranh với Trung Cộng năm 1979. Đa số là người Việt gốc tàu. Người ra đi từ miền Bắc không muốn chào lá cờ Việt Nam Cộng Hoà và người ra đi từ miền nam không muốn chào lá cờ của Hà Nội. Dù ai cũng là nạn nhân của chế độ mới. Cuối cùng họ thống nhất là trong các buổi họp cộng đồng không có chào cờ là xong chuyện. Đâu phải chào cờ mới yêu Việt Nam. Hình như sau này, mạnh phe nào phe đó tự tổ chức cho xong chuyện. Mình có gặp nhiều người đi từ miền Bắc.

Mình có anh bạn người Hoà Lan, khi mình ghé thăm xứ anh ta. Anh ta chỉ bên kia đường là dân theo đạo Tin Lành ở, còn bên này là nhà anh ta theo Công Giáo. Nếu anh ta sinh bên kia đường thì nay đã là dân theo đạo Tin Lành. Không có chọn lựa vì bị áp đặt từ khi mới sinh, lớn lên được dạy dỗ không yêu thích người theo đạo Tin Lành.

Mình nói lá cờ Việt Nam hiện nay gây mâu thuẫn giữa người Việt với nhau. Bên thì kêu là cờ vàng 3 sọc đỏ mới biểu tượng tổ quốc của họ còn một bên thì kêu lá cờ đỏ sao vàng. Ai đúng ai sai. Khó trả lời. Biết đâu 10 năm, 20 năm nữa, Việt Nam sẽ thay lá cờ khác. Mình thích ăn chè 3 màu, tượng trưng cho 3 miền của Việt Nam, thiết kế cờ màu vàng, trắng nước dừa và xanh. Như vậy ai cũng nhất trí hết ngoại trừ những ai không thích nước cốt dừa. Khỏe.

Chúng ta bị áp đặt từ gia đình, trường học từ bé như anh bạn người Hoà Lan, sinh bên này thì trở thành Thiên Chúa Giáo, đi học trường công Giáo chớ không phải tự lựa chọn. Mình khi xưa, bà ngoại dẫn đi chùa thì nghĩ mình là Phật giáo, khiêng bàn thờ ra đường, lạy Phật đủ trò, trong khi ông bà cụ mình thì theo đạo Tổ Tiên Chính Giáo, bắt mình đi hướng đạo của Tổ Tiên CHính Giáo nhưng khi qua Pháp đến dự lễ ở chùa Khánh Anh mình mới xin quy y, lựa chọn Phật Giáo. Mình cũng có đi nhà thờ bên Pháp với mấy người bạn Tây đầm, khi họ kêu mình trở về đạo để tìm hiểu thêm về Thiên CHúa Giáo nhưng cuối cùng mình chọn Phật giáo. Mình có tự do chọn lựa tôn giáo mình cảm thấy gần với mình hơn khi lớn lên. Nên khi xưa có quen vài cô công giáo nhưng không đả thông tư tưởng được. Có ông kia quen, lấy vợ công giáo kêu con tôi không có tội tại sao lại bắt nó rữa tội sau 1 tháng ra đời. Tôi và mẹ nó thả gà ra đá sinh ra nó. Chớ nó có biết gì mà kêu nó có tội. Mới sinh ra đời đã có tội phải rữa tội. Chưa có tội, rữa tội để có tội, có tội rồi, đi xưng tội. Xong om

Tương tự mỗi thứ 4 mình đi dự họp mặt của hội Lions quốc tế, và Toastmasters, tại đây mình đều đứng nghiêm chỉnh với các hội viên khác, chào cờ Hoa Kỳ. Đó là sự chọn lựa của mình về quốc gia và đọc lời nguyện trung thành với nước đã cưu mang mình. Khi còn ở Việt Nam mình sinh ra tại miền nam nên chỉ biết lá cờ và quốc ca Việt Nam Cộng Hoà do nhạc sĩ Lưu Hữu Phước, một người cộng sản viết bài mang tên “Thanh Niên Hành Khúc”. Có người kêu lấy bản nhạc “Việt Nam Việt Nam” của ông Phạm Duy làm quốc ca cho Việt Nam Cộng Hoà, không dùng bài do người cộng sản sáng tác. Người cộng sản làm bản nhạc hay thì Việt Nam Cộng Hoà vẫn sử dụng, không vì khác chiến tuyến mà không dùng. Vẫn tiếp nối lịch sử cận đại của người Việt thay vì xoá bỏ ký ức ấy, đáng được tôn trọng. Tương tự ngày nay người Việt tại Việt Nam hát nhạc vàng Bolero bú xua la mua của Việt Nam Cộng Hoà mà trước đây có mấy người ở miền Bắc nghe nhạc vàng, bị bắt đi cải tạo như ông Lộc Vàng và thân hữu. Nếu sinh ra tại miền Bắc như mấy người em họ của mình thì họ chào lá cờ đỏ sao vàng. Thậm chí em mình ở Việt Nam vẫn xem lá cờ đỏ sao vàng là cờ tổ quốc. Không có gì sai. Chỉ là biểu tượng. Không có sự lựa chọn. Không lẻ mình lại chống gia đình? Nay ở Hoa Kỳ mình có sự lựa chọn lá cờ đại diện cho tổ quốc của mình như trường hợp tôn giáo.

Mình về Việt Nam, có anh bạn Đảng viên, kể là ông anh bên Mỹ chửi anh ta vì treo cờ đỏ sao vàng. Nhưng ở đây, khu phố đến nhà kêu gọi treo cờ, không treo là có thể bị quy vào tội chống phá, thế lực thù địch, diễn biến hoà bình. Tết vừa rồi, về Việt Nam chạy xe từ Đà Lạt ra đến Huế. Dọc hai bên đường, thấy nhà nào cũng treo cờ. Mình nói ở Việt Nam mà may cờ bán vào mấy dịp này là hốt bạc. Bác tài xế kêu là cơ cấu cả rồi. Mỗi chậu cúc và lá cờ ở mỗi hộ là phải đóng 300,000 đồng. Không treo cờ và để chậu cúc trước nhà là hơi bị mệt. Anh của người bạn không hiểu vấn nạn này.

Như trường hợp chị ở Việt Nam, quen chào lá cờ tổ quốc từ bé nên bị dị ứng khi thấy lá cờ Việt Nam Cộng Hoà. Từ bé chị đã được giáo dục là bọn ngụy quân ngụy quyền này nọ nên có thể chị đã căm thù tàn dư chế độ cũ. Tương tự những người ra đi từ miền nam, đều có vấn đề với chế độ mới. Chị ra đi dù từ bé được nói đến tội ác Mỹ ngụy, dù giàu có ở Việt Nam, nhưng muốn con mình có tương lai khá hơn trong một môi trường tốt. Con chị nay học ở Hoa Kỳ, từ mẫu giáo lên đến trung học, không phải đóng học phí hay mua sách gì cả. Tất cả đều được trường phát, thậm chí hai cuốn. Một để ở nhà làm bài tập và một ở trong lớp để khỏi mất công đem sách vở vào lớp hay về nhà. Chị phải thông cảm cho nhưng người không thể sống trong chế độ mới vì lý lịch. Con cái của họ không được đi học đại học. Sau này họ đã bỏ chế độ đó rồi nhưng trước Đổi Mới là như vậy nên người ta phải bỏ nước ra đi để tìm tương lai cho họ và con họ như chị ngày nay.

Hôm qua đi dự lễ gây quỹ từ thiện cho các chương trình giáo dục ở Việt Nam, mình được giới thiệu một chị từ Việt Nam qua. Chị này nghe kể rất giàu có về nhà đất. Chị cho con sang đây học từ trung học đến MBA. Có nhà cửa bên này nhưng vẫn lo vì chưa vào quốc tịch Mỹ, nên có thể qua Tây Ban Nha mua nhà thì sau một năm mấy tháng là được vào quốc tịch Tây Ban Nha. Có dạo nhà cửa ở Tây Ban Nha được xây như điên, kiểu bên Trung Cộng, tại các thành phố miền nam gần bãi biển, vì người đức và người Anh quốc xuống mấy vùng này nghỉ hè rồi không ai mua nên chính phủ Tây Ban Nha ra luật về di trú dễ dàng để tống bớt mấy nhà cửa xây dư thừa.

Hôm qua xem phim tài liệu họ cho biết năm 2024, có đến trên 14 ngàn triệu Phú người Tàu di dân qua Hoa Kỳ, Gia-nã-đại hay các nước ở Âu châu. Nay thì từ đầu năm, họ ngăn chận, không cấp phát sổ thông hành, nhiều khi rút lại sổ thông hành, không cho xuất ngoại. Nghe nói sau khi ông Trump tuyên bố đóng 5 triệu đô la sẽ được qua Mỹ nên người Tàu xếp hàng từ giữa đêm để nộp đơn. Xin nhắc lại 5 triệu đô La. Tại sao người có số tiền lớn như vậy mà vẫn tìm đường ra đi, hạ cánh an toàn vì bất an.

Đời người rồi cũng qua đi, chế độ nào rồi cũng có ngày được đổi thay, lá cờ tổ quốc cũng sẽ được thay đổi. Chúng ta nhìn nhau bằng tình người Việt thay vì vướng mắt bởi những cái gì không quan trọng, do tuyên truyền của hai bên. Người đức họ thống nhất và đồng ý lá cờ chung như ngày nay. Hay làm như người Việt tại Anh quốc, không cần chào cờ gì cả. Khỏe đời, không chửi bới nhau. Tình người quan trọng hơn lá cờ. Nhất là nay họ là công dân của Anh quốc, Hoa Kỳ, Gia-nã-đại,… phải trung thành với đất nước đã cưu mang họ.

Đó là nói theo những gì mình nghĩ một cách khiêm tốn, chưa từng tham dự vào cuộc chiến vì còn nhỏ khi chiến tranh chấm dứt nhưng trên thực tế rất khó. Hôm nay mình có xem một khúc phim của lính Mỹ tham chiến tại Việt Nam. Có nghe giọng điện đàm luôn của người sử dụng vô tuyến điện kêu gọi cứu viện. Một đại đội lính Mỹ có đâu 180 người bị hoả lực của Việt Cộng pháo kích và tấn công, họ kêu Việt Cộng có nhiều đạn dược hơn họ, suốt mấy ngày và cuối cùng sau khi đẩy lui cộng quân thì họ có đến 128 người chết và bị thương. Một ông cựu quân nhân tham chiến tại Việt Nam kể là khi thấy đồng đội bị chết, lòng căm thù của ông ta trở nên tàn bạo. Ông ta chỉ muốn tàn sát hết để giúp lòng căm thù nguôi đi. Những hình ảnh đồng đội bị sát hại vẫn đeo đuổi ông ta đến ngày nay. 55 năm sau vẫn bị hậu chứng của chiến trường.

Những người từng chiến đấu cho hai bên, từng ra trận, nhìn thấy đồng đội bị sát hại hay bị bỏ tù ở trại cải tạo sau 30/4/75 thì có lẻ khó mà quên những ngày tháng đã qua. Cho thấy lá cờ không quan trọng mà tình người mới đáng tôn trọng. 50 năm sau, chúng ta vẫn bị đầu độc tuyên truyền, chưa được giải độc. Chỉ có khi qua đời thì mới nghĩa tử nghĩa tận. 

Có cuốn phim “Ngày giỗ” của đạo diễn Hàm Trần, nói về hai anh em ruột vì thời cuộc xa cách nhau. Người anh đi với ông bố, đấu tranh chính quyền Sàigòn, sợ bị bắt bỏ chạy với người con kế vô bưng. Người anh sống với mẹ lớn lên đi lính Việt Nam Cộng Hoà. Anh em gặp nhau ngoài mặt trời bắn nhau. Người em bị người anh bắn chết, người em trước khi chết thấy bảo vật, lá bùa mà người mẹ đã tháo ra để đeo lên người anh bị đau, không theo cha được. Người em trước khi tắt thở kêu tên người anh. Chiến tranh chấm dứt người anh đi tu và mỗi năm đến ngày mình giết em lại làm lễ giỗ. Đó là một chuyện thật của cuộc chiến. Còn biết bao nhiều chuyện thật như vậy trong chiến tranh chưa được kể lại. Chán Mớ Đời 

https://youtu.be/0CJE1p7eS9c?si=Dd5vi7bztN9dhD3d

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Thế hệ Z và sự cô đơn

 Thế hệ Z và sự cô đơn

Mình thấy một tấm ảnh tại Nhật Bản; một nhà ga nhỏ, không ghế chỉ có một đường rầy dừng tại đây rồi quay ngược lại. Ngạc nhiên nên mò mò đọc thì khám phá ra họ xây nhà ga này để ai có ý định tự tử thì đến đây, có thời gian suy nghĩ về tự quyên sinh khiến mình thất kinh.

Mò thêm tài liệu thì khám phá ra Nhật Bản là một quốc gia phát triển nhất á châu, là ngọn hải đăng cho các nước á châu khác. Sự thật về hậu quả của sự phát triển nhanh chóng là sự cô đơn. Người Nhật cảm thấy đơn độc, nhiều người chịu không được, phải tìm đến cái chết.

Mình xem một phim tài liệu nói đến vấn đề này của đài truyền hình Tân gia ba thì thất kinh vì có thể xẩy ra khắp thế giới vì sự toàn cầu hóa. 

Tại Nhật Bản, họ gọi thế hệ Z (Gen Z) là người Nhật sinh từ cuối thập kỷ 90 và thập kỷ 2010, đang gặp vấn nạn xã hội, kinh tế, và áp lực văn hoá khiến đưa đến tình trạng cô đơn khá cao. Có nhiều điểm khá chú ý:

Đầu tiên là sự chuyển hoá của xã hội, xã hội Nhật Bản thường được xem là một xã hội với tinh tần cộng đồng rất mạnh mẽ. Ngày nay giới trẻ theo lối sống “solo katsu” (sinh hoạt riêng một mình). Kiểu sống ăn một mình , đi xem phim của một mình. Họ phỏng vấn một cô diễn viên, không nổi tiếng lắm. Cô ta cho biết là diễn viên nên không thể nào để lộ hay nói cho ai biết về suy tư của vì sợ sẽ bị đồn thổi. Từ từ tự khép kín, không có bạn để tâm sự. Một hôm, cô ta vào tiệm ăn thức ăn nhanh, ngồi ăn và khám phá ra niềm vui ăn một mình thay vì phải có sự hiện diện của những thân hữu. 

Năm 2023, có một thăm dò của LINE Research cho rằng 14% thế Z của Nhật Bản theo dõi các nhóm trên YouTube, nhưng các nhóm về xã hội, làm quen thì rất ít, nhưng các thú tiêu khiển một mình thì gia tăng rất nhiều.

Đây không phải là quyết định cá nhân mà vì hoàn cảnh môi trường văn hoá của Nhật Bản đòi hiểu nhiều hay sợ bị từ chối như một bà, kể là ở tuổi trung học, đi học không giỏi nên bị áp lực gia đình nhất là sợ bạn học chê cười nên nghỉ ở nhà không đi học luôn. Nay bà tham gia các nhóm để giúp những người trẻ tuổi lâm vào tình trạng này.

Một cô bé khác kể 14 tuổi, không chịu được sự giáo dục hà khắc của bố mẹ nên bỏ nhà đi bụi đời. Đến Đông Kinh thì khám phá ra có club mượn người nghe mình tâm sự, để mình tâm sự nhưng họ chặt tiền khá đẹp nên nợ chồng chất phải đi làm gái bao. Vì cảm thấy có người cần gần gũi cô ta thay vì khi xưa, ở với bố mẹ, cứ bắt học hành, giỏi như người này người nọ, không được tâm sự với ai cả.

Điểm thứ hai là văn hoá làm việc ở Nhật Bản, với 80 giờ mỗi tuần khiến giới trẻ cho rằng rất khó có thời gian để đả thông tư tưởng với khác giới. Vì họ có thể bị lôi kéo vào vòng đai , làm việc, rồi đi uống với đồng nghiệp sau khi rời hảng. Ngoài ra từ 30 năm nay, kinh tế Nhật Bản đình trệ khiến các lo âu sợ mất việc nên khó đi đến quyết định làm gia đình, xây tổ ấm. Họ có phỏng vấn một cô thạc sĩ, sau khi tốt nghiệp trở về tỉnh làm việc cho một cơ quan chính phủ, bận công việc quá nên không thời gian để yêu nên sống độc thân. Thêm họ không muốn đóng vai trò cổ điển của phụ nữ xưa, muốn trải nghiệm cuộc đời và lo cho sự nghiệp.

Ngoài ra có góc cạnh về kỹ thuật. Thế hệ Z sinh ra trong công nghệ kỹ thuật toán nhưng các nghiên cứu cho hay, họ có thể kết nối trên mạng nhưng lại không thay thế được các nối kết ngoài đời.

Chuyến đi Việt Nam và Úc đại Lợi vừa qua, mình trải nghiệm được một điều, gặp mặt những người kết nối trên mạng như anh bạn làm bờ lốc cho mình ở Sàigòn hay gặp mặt mấy ông thần trinh sát 302 khi về Đà Lạt, hay mấy người kết nối trên mạng. Họ rất dễ thương ngoài đời. Họ rất chọn lọc, không phải ai cũng kết nối làm bạn nên khi gặp nhau, có cảm tưởng như đã hiểu nhau nhiều vì đọc bài vỡ của nhau. Chỉ tiếc là thường mình viết khi đang ở phi trường, trước khi lên máy bay nên khi thiên hạ đọc bài thì mình đang ở trên phi cơ nên thường xuống phi trường mới nhận được nhắn tin, kêu mời gặp nhau. Quá trễ. Hẹn lần sau. 

Họ cho biết là đại dịch covid càng làm khó khăn hơn Nhật Bản áp dụng chính sách cách ly. Theo thăm dò thì 40% trả lời cảm thấy cô đơn. Lý do là các sinh hoạt như đi chơi với trường, các buổi lễ bị xoá bỏ, kiểu tốt nghiệp trung học hay đại học, không được chung vui với bạn hữu. Như con gái mình tốt nghiệp không được chia vui cùng bạn học, phải nằm nhà xem trên màn hình đưa tên mình lên. Năm sau phải về trường lại để làm lễ tốt nghiệp nhưng có rất nhiều người ở xa không về được. Mất luôn kết nối với bạn học sau khi bị cách ly.

Ngoài ra, có hiện tượng mà người Nhật gọi là “hikikomori”, người Nhật Bản trẻ nhưng kêu ta dại ta tìm nơi vắng vẻ, họ không tham dự vào các sinh hoạt xã hội. Họ phỏng vấn một anh chàng trẻ, từ bỏ Đông Kinh về quê ở. Anh ta cho rằng ở quê , người dân hàng xóm giúp đỡ lẫn nhau. Còn ở đông kinh, không biết thằng hàng xóm là ai. Theo chính phủ cho biết có độ 1.5 triệu người. Họ phỏng vấn một anh chàng cho biết cha mẹ lo đi làm nên từ nhỏ bị cô đơn nên không có ai để tâm sự rồi đi học lại ngu như mình, bị bạn bè chế diễu nên thu mình lại, không tiếp xúc với ai.

Cho thấy phát triển cũng có cái bề trái của nó. Dân số người Nhật này giảm nhanh, xem như xứ này hết tiến nổi vì người già chiếm số đông rồi. Giới trẻ thì không lấy chồng lấy vợ gì cả. Lo làm.

Sau đó lại thấy một nghiên cứu khác ở Phi Luật Tân thì tương tự giới trẻ ở đây cũng bị cô đơn, xem như đứng thứ 2 trên trên thế giới. Họ cho biết có đến 47% giới trẻ Phi kêu là cô đơn, được xem đứng thứ 2 trên thế giới. Việt Nam đứng thứ 20 trên thế giới. Họ phỏng vấn một anh chàng trẻ to béo, làm một người AI trong điện thoại rồi ngồi nhà kêu AI đi bộ vì anh ta muốn đi bộ nhưng cứ để AI đi bộ còn anh ta ngồi xem anh ta AI đi bộ trên điện thoại.

Một cô gái khác nói lớn lên với bà ngoại vì bố mẹ đi làm lao động quốc tế nên năm khi mười hoạ mới gặp. Bà ngoại thì già nên có sự cách trở của thế hệ. So sánh với bạn bè có cha mẹ bên cạnh nên tủi thân rồi tự khép kín. Có trên 20 triệu người phi đi lao động quốc tế. Mình nhớ có lần sang Hongkong chơi, chiều chủ Nhật ra quảng trường Victoria thấy toàn người phi, đi lao động quốc tế, gặp nhau chia nhau những món ăn, kể chuyện quê nhà, con cháu. Mình có quen một bà phi, ý tá, kể là con để ở Phi cho bà ngoại nuôi. Nhớ con như điên nhưng chỉ gặp 2 tuần một năm từ 15 năm qua.

Ngày nay, vào nhà hàng hay đi đâu, cũng thấy mỗi người cầm điện thoại, đợi thức ăn mang ra. Như khi xưa có bài hát, chúng ta yêu nhau tuy xa mà gần, tuy gần nhưng cách xa.

Ở Việt Nam có ông thầy Thích Minh Niệm, giúp giới trẻ tìm lại mình, trị các nổi cô đơn và trầm cảm. Còn có cách khác là lên mạng chửi lộn với mấy người không quen biết. Để khiến cái tôi lớn hơn. Giúp dung lượng trái tim nở phình ra nhưng thay vì để chứa thương yêu, chúng ta chứa hận thù để rồi lại kêu tại sao cô đơn. 

Dạo trước có mấy nhóm trên mạng, có tổ chức ốp-lai, mình có đi dự, thấy bà con cũng vui vẻ, có lẻ cùng một khuynh hướng nào đó, nói chuyện rất cởi mở. Nay chủ xị nghe nói dọn đi xa nên hết thấy tổ chức. Xong om

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Rau cải Đà Lạt bán cho quân đội mỹ

Hôm trước, nhận được mấy tấm ảnh do một cựu chiến binh mỹ chụp tại Đà Lạt khi xưa. Hỏi ông ta làm gì ở phi trường Cam Ly thì được biết ông ta chuyên lo về chuyên chở rau cải Đà Lạt bằng phi cơ để tiếp tế cho quân đội Hoa Kỳ tại Việt Nam. Khiến mình nhớ đến khi xưa, có vác búa đến nhà ông Lào ở cư xá Địa Dư và nhà bà Hoà để đóng thùng gỗ, bán cho nhà vườn bán rau cải cho quân đội mỹ. 

Đây là văn phòng của ông Childress làm việc tại phi trường Cam Ly

Nhà ông Trần Minh Quang gần phi trường Cam Ly

Vườn trồng rau cải tại Đà Lạt 

Nhà ông Trần Minh Quang gần phi trường Cam Ly. Ông này giàu 

Bên trong phi trường, bên trái là nhà hàng mà lính mỹ gọi là Howard Johnson, kiến trúc khá đặc thù vì làm theo kiểu kiến trúc người thượng. Thiếu tá Lê Xuân Phong có nói đã ăn một lần ở đây

Hình của ông Childress chụp gần thác Cam Ly

Thường mưa nước chảy xuống các ao để nhà vườn dùng máy bơm nước để bơm

Dạo ấy trong xóm mình và xóm Địa Dư, có ông Lào thầu của nhà vườn Đà Lạt, mình đoán là ông Trần Minh Quang, nhà cạnh cổng phi trường Cam Ly vì thấy có mấy tấm ảnh nhà và vườn của ông ta. Nhất là các tấm ảnh khác ở ga xe lửa Đà Lạt, chuyên chở rau cải về Phan Rang, Nha Trang bằng xe lửa đến khi mấy ông Kẹ phá nổ đường rày.

Hè thì ngày nào cũng vác búa đi xuống nhà ông Lào đóng từ sáng đến trưa về ăn cơm rồi đi đóng tiếp. Lúc đầu, mình đóng tại nhà bà Hoà. Bà này thầu của ông Lào đem về cho hai thằng con nhỏ tuổi hơn mình, tên Hiếu và Hậu nên chúng đóng tào lao bị ông Lào không trả tiền nên rủ mình đóng. Mình đóng xong thì bà Hoà làm bột chiên dụ mình mua trừ tiền công đóng thùng. Sau này mình đột phá tư duy, là bị bà ta bóc lột nên chạy xuống nhà ông Lào đóng, được trả hơn bà Hoà vì bà ăn chận rồi thêm chiên bột mì bán cho mình. Dạo ấy trong xóm có hai gia đình hay kêu con nít hàng xóm mua đồ. Nhà bà Tân gầy, mẹ của thằng Đôn, làm chè bỏ trong mấy túi nylon nhỏ, bỏ ngăn đá cho đông lạnh. Con nít hàng xóm lại mua, cầm cái bịch nylon mút mút từ từ chè đậu đỏ hay chè đậu đen. Có tiền rủng rỉnh đi ăn xắp xắp ở bênh cạnh rạp Ngọc Hiệp. Ngày đêm đi ngang mấy xóm này là nghe tiếng búa đóng thùng inh ỏi. Nhà thầu giao cho ông Lào rồi ông Lào gia công lại cho cả xóm. Giúp các gia đình công chức có chút tiền

Đây là các thùng đóng bằng gỗ thông mà mình có dịp đóng ở nhà ông Lào, để bỏ rau cải chuyên chở cho lính mỹ

Họ chất vào xe lửa chở về Phan Rang. Thấy mấy bà đội khăn len rất tiêu biểu cho phụ nữ Đà Lạt khi xưa. Mẹ mình đi chợ cũng trùm khăn này. Sau này mình mua ở bên tây gửi về, bà cụ đem bán nuôi con

Hình ảnh rau cải được chuyển về Phan Rang trước Mậu thân

Ông mỹ lo vụ vận chuyển rau cải thấy quen quen

Họ cũng chở rau cải bằng xe nhà binh

Dạo ấy cũng có mấy cần xé để chuyên chở rau cải. Có tên nào quay phim xem có cân đúng hay không

Nhà ông Quang giữa vườn rau

Thợ ông Quang khi hái bắp sú. Họ chặt xong thì cắt bỏ mấy lá bên ngoài bị sâu ăn.

Loại cân này lâu lắm mới thấy lại. Khi xưa ở chợ người ta hay cân với loại cân này vì nặng

Xe lửa chở rau cải về Phan Rang và Nha Trang

Vườn rau cải Đà Lạt khi xưa, không như ngày nay toàn là nhà nylon

Hôm trước, có ai hỏi về ông Marcel, bố của Dương Quang Hạnh, Dương Quang Phước, Dương Quang Trí, nhà đường Phan Đình Phùng, gần garage Phan Xứng. Ông này nghe nói có đến 18 người con, có vườn trong Đa Thiện. Có cả máy cày nên chắc là nhiều đất. Dạo ấy mình không để ý, học chung với Dương Quang Phước và Dương Quang Trí, có chạy ngang vườn ông Marcel. Bà Marcel rất giỏi, biết lái xe tải đi mua rau cải rồi bán. Họ mua kiểu mua sỉ trước mùa. Nhà làm vườn Đà Lạt cần tiền để chuẩn bị mùa tới nên bán non cho bà. Đến mùa hái rau cải bà ta cho người đến hái quăng chất lên xe. Nội chặt xú rồi quăng lên xe tải cho người khác chụp, chất chồng lên nhau là mất cả ngày trước khi chở về Sàigòn hay Nha Trang.

Khi xưa ai móc nối làm ăn với mỹ chắc giàu to như ông Quang. Thấy hình ông ta đứng nói chuyện với người Mỹ chắc để trả giá ra sao. Rồi đem rau cải đến phi trường Cam Ly hay ga xe lửa. Mình đoán sau Mậu Thân, tuyến đường xe lửa Đà Lạt Phan Rang bị phá nên người Mỹ dùng phi trường Cam Ly để chở rau cải đến các căn cứ đóng quân của binh sĩ mỹ.

Mình tải mấy tấm ảnh Đà Lạt khi xưa, toàn là vườn rau, nay về thì hết, họ xây nhà cửa khắp nơi. Chỉ đi xa xa khỏi Đà Lạt thì mới còn đất khai thác vườn tược và các nhà trồng rau bằng nylon mọc khắp nơi ở ngoại ô Đà Lạt. Vấn đề là nhà mọc khắp nơi một cách vô tổ chức, phố không ra phố mà quê không ra quê.

Trước Mậu Thân nhà mình cũng có làm vườn trong SUối Tía, ấp Bồng Sơn được vài năm thì lỗ thêm không có người làm. Sau Mậu Thân thì họ động viên thanh niên trên 18 đi lính hết nên chỉ có những ai trên 40 tuổi mới làm vườn vì được miễn dịch. Ông cụ đánh bài nên cứ lấy tiền mua phân bón để cúng thần tài. Cho nên dạo ấy bán rau cải cho mỹ có tiền nhưng vườn mình thì lỗ học gạch nên bà cụ ngưng luôn. Cũng giải thoát được cuộc đời nông dân mình vì dạo ấy, cuối tuân là mình phải vào vườn để đem gạo, nước mắm và thị cho thợ. Đồ ăn thì rau, bắp sú, khoai tây. Mình ăn cơm với người làm vườn như rau bắp sú luộc, chấm nước mắm có dầm thêm ớt và quả trứng gà mệt luôn.

Mỗi lần, thu hoạch khoai tây thì để riêng mấy cần xé, rồi cắt từng miếng nhỏ để ủ cho nó đâm chồi, nẩy mầm rồi đem trồng. Khi bé làm nông dân, tưởng cuộc đời nông dân chấm dứt thì 50 năm sau, lá rụng về cội, lại trở về làm nông dân made in USA. Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn