Tin tức hôm qua cho hay có 5 du khách đi viếng vùng Patagonia, phía Nam Mỹ mà mình và đồng chí gái có ghé ngang xem khi đi Antarctica và Nam Cực. Rất đẹp! Tính sang năm bò đi nguyên cả khu vực này thì được tin có mấy người bị bão tuyết nên chết trên đường đi. Mùa này là mùa gần mùa hè vì Nam Tây Bán Cầu. Ở Yosemite hôm kia cũng có mấy người leo núi gặp vấn đề. Phải đợi 6 tiếng đồng hồ để nha kiểm lâm phái người đến cứu. Nên chắc hết muốn đi nữa.
Khi đi Nam Cực, dù là mùa hè ở khu vực đó nhưng lạnh ná thở, bận mấy lớp áo quần, vẫn còn lạnh. Trên tàu ấm nhưng khi đổ bộ lên bờ thì phải bận đồ ấm, lúc đầu có thể nóng nhưng có lúc thừoi tiết có tuyết rơi hơi lạnh. Nên hai vợ chồng phải trùm toàn thân.
Cứ tưởng tượng Bắc Cực hay Nam Cực, nơi chỉ cần một lỗi trang phục cũng có thể khiến chúng ta chết cóng chỉ trong vài phút, không như Tiểu Long Nữ, nằm ngủ trong hang lạnh. Nơi mà hơi nước biển ở nhiệt độ -40°F (-4°C) có thể giết chết chúng ta trước khi trở vào bờ. Nam Cực không có người ở ngoại trừ những khoa học gia. Tháng vừa rồi khi mình đi bộ ở Ý Đại Lợi, băng rừng vượt suối thì ông trời cắt cớ, mưa rơi nên phải bận áo mưa. Loại này mình phải mua ở REI cho chắc ăn. Lý do là khi leo Kilimanjaro, mình cần loại Gore-Tex. Để nước không thấm và hơi trong người có thể toát ra ngoài nếu không là ngọng.
Nghe nói người dân bản địa Bắc Cực đã phải đối mặt với một thách thức kỹ thuật bất khả thi: tạo ra loại vải có khả năng ngăn nước đóng băng RA NGOÀI trong khi mồ hôi cơ thể THOÁT RA. Bởi vì ở Bắc Cực, mồ hôi bị giữ lại cũng nguy hiểm như nước biển. Cả hai đều gây hạ thân nhiệt, đều gây tử vong. Theo mình hiểu là khi người nóng thì các lỗ chân lông nở ra mà nếu để lâu thì khí lạnh có thể theo các lỗ chân lông bị hở, chui vào cơ thể của mình khiến bị đau, cơ thể lộn xộn. Do đó ở Bắc Âu, ai chơi sauna xong là chạy ra ngoài nhảy xuống hồ ngay để cơ thể tự bảo vệ, khép các lỗ chân lông ngay.
Hồi còn sinh viên, mình hay bị đau sau khi đá banh vào chủ nhật. Lý do là phòng mình không có phòng tắm nên không tắm được mà mùa đông thì lạnh. Còn khi đá banh cho trường đại học thì đá xong vào phòng tắm ngay nên không bị lạnh, nói như người Việt là trúng gió.
Khoa học hiện đại đã "giải quyết" vấn đề này vào năm 1969 khi ông Bob Gore phát minh ra Gore-Tex, một loại màng tổng hợp mang tính chất rất cách mạng với các lỗ chân lông siêu nhỏ. Quá nhỏ để các giọt nước có thể lọt vào. Đủ lớn để hơi mồ hôi thoát ra. Như trườn thợ mình bận khi trời mưa, không nóng lắm để chảy mồ hôi như loại mình thường dùng. Nó đã thay đổi y phục ra ngoài trời.
Đọc tài liệu thì khám phá ra những người thợ may bản địa đã mặc chính công nghệ này trong 4.000 năm qua. Người Inupiat ở Alaska. Người Yupik ở Siberia. Người Inuit ở Greenland. Vượt qua hàng ngàn dặm, họ đã tự mình khám phá ra cùng một giải pháp: ruột hải cẩu, ruột hải mã, ruột cá voi. Thậm chí cả ruột gấu.
Đây không phải là những công cụ sinh tồn thô sơ. Chúng là những kiệt tác của kỹ thuật dệt may. Ruột động vật có vú có cấu trúc màng tự nhiên hoạt động giống như Gore-Tex của tự nhiên. Bề mặt ngoài đủ dày để ngăn mưa và hơi nước biển. Bề mặt bên trong có các lỗ chân lông siêu nhỏ giúp hơi nước thoát từ mồ hôi của chúng ta.
Giọt nước không thấm vào. Mồ hôi thoát ra ngoài. Khả năng chống thấm nước thoáng khí hoàn hảo.
Nhưng sự xuất sắc trong kỹ thuật không chỉ nằm ở vật liệu mà còn ở kết cấu. Những người thợ may (hầu hết là phụ nữ, được kính trọng sâu sắc vì chuyên môn của họ) sẽ lấy ruột từ những con vật mới bị giết. Làm sạch chúng thật kỹ lưỡng vì bất kỳ mô nào còn sót lại sẽ làm mục vải. Giặt chúng nhiều lần trong nước biển Bắc Cực. Sau đó, thổi phồng chúng như những quả bóng bay trong suốt và treo chúng lên để khô trong điều kiện nhiệt độ dưới 0 độ C.
Khi khô, ruột trở nên mỏng, như giấy, một vật liệu cực kỳ bền. Một chiếc ruột có thể dài tới 1,8-3 mét. Sau đó là sự thành thạo thực sự: khâu chống thấm nước. Các đường may thông thường bị rò rỉ. Vì vậy, những người phụ nữ này đã phát minh ra các kỹ thuật chuyên biệt - khâu các dải chồng lên nhau một cách chính xác, sử dụng chỉ gân, phủ dầu bảo vệ đường may. Mỗi mũi khâu đủ chặt để chống rò rỉ, đủ giúp người bận có thể cử động.
Một chiếc áo parka đơn lẻ sử dụng ruột của hàng chục con vật. Hàng ngàn mũi khâu riêng lẻ. Hàng tháng trời làm việc. Những bộ quần áo chỉ nặng 85 gram , nhẹ hơn cả điện thoại thông minh và có thể giúp thợ săn khô ráo qua nhiều giờ đồng hồ dưới những cơn bão Bắc Cực và hơi nước biển. Ánh sáng chiếu qua chúng như kính mờ. Một số thợ may đã thêm các dải nhuộm, tạo ra các họa tiết biến đồ dùng sinh tồn thành tác phẩm nghệ thuật có thể bận được.
Đối với một thợ săn kayak, những chiếc áo parka này thiết yếu như chính mái chèo. Một con sóng vỗ vào mũi thuyền với trang phục thông thường đồng nghĩa với cái chết trong vài phút. Chiếc áo parka ruột chính là sự khác biệt giữa sự sống và chết đuối trong nước băng giá.
Trong 4.000 năm, kiến thức này được truyền từ mẹ sang con gái. Từ thợ may bậc thầy sang thợ học việc. Các kỹ năng được lưu giữ thông qua thực hành, nhu cầu thiết yếu và sự thật đơn giản rằng sự sống còn của gia đình bản địa, phụ thuộc vào khả năng may quần áo phù hợp.
Rồi thế kỷ 20 đến. Vải tổng hợp được phát minh, rồi Áo mưa cao su, Nylon, Gore-Tex. Vật liệu chúng ta có thể mua thay vì tự làm. Vật liệu không đòi hỏi nhiều tháng lao động lành nghề. Ngành sản xuất áo parka ruột gấu truyền thống sụp đổ.
Vào cuối những năm 1900, những người lớn tuổi còn nhớ các kỹ thuật này đang dần mai một. Thay vào đó, những người trẻ tuổi học các phương pháp phương Tây. Các kỹ thuật đường may chống thấm nước, các mẫu khâu đặc trưng, bí quyết chuẩn bị ruột gấu tất cả gần như đã thất truyền.
Ngày nay, các cộng đồng bản địa trên khắp Bắc Cực đang đấu tranh để khôi phục lại kiến thức này. Những người lớn tuổi dạy cho thế hệ trẻ. Các bảo tàng lưu giữ tư liệu về trang phục lịch sử. Các nghệ sĩ thử nghiệm để tái tạo các phương pháp đã thất truyền.
Năm 2022, một người lớn tuổi Sugpiaq ở Cordova, Alaska, đã dẫn dắt các nghệ sĩ tạo ra một chiếc áo parka ruột gấu, một trong những chiếc áo đầu tiên được sản xuất sau nhiều thế hệ. Họ đã dành nhiều tháng để học lại các kỹ thuật chuẩn bị, giải quyết vấn đề khi kim hiện đại không hoạt động như kim xương truyền thống.
Đây không chỉ là việc lưu giữ lịch sử. Điều này thừa nhận rằng những người "nguyên thủy" là những kỹ sư tài giỏi đã hiểu được các nguyên tắc chống thấm nước thoáng khí hàng nghìn năm trước khi các phòng thí nghiệm của chúng ta "phát hiện" ra chúng.
Tương tự y khoa cổ xưa bao nhiêu ngàn năm đến thế kỷ 20, thiên hạ ùa theo tây y và quên hết các kiến thúc được lưu truyền từ thầy qua học trò hay từ cha mẹ qua con cái. Nay người Mỹ bắt đầu tìm lại các phương thuốc để giúp họ vượt khỏi vấn nạn, nuôi bệnh của nhà thương, bác sĩ cũng như các công ty dược phẩm. Tuần trước, có ông than là bà vợ bác sĩ quyết định bỏ nghề y sĩ vì cứ bị nhà thương bắt làm theo quota, cho bệnh nhân uống đủ trò để công ty kiếm tiền. Chán Mớ Đời
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét