Buồn đời mình đọc mấy bài viết về người Mỹ vẫn chưa hiểu hay hiểu sai về chiến tranh Việt Nam. Có lẻ cuộc chiến Việt Nam vẫn để lại cho Người Mỹ rất nhiều ngộ nhận về cuộc chiến đẫm máu mà hk đã mất trên 50,000 binh sĩ tại chiến trường Việt Nam. Khác với các cuộc chiến mà Hoa Kỳ đã từng tham dự. Nói chung thì từ đệ nhị thế chiến, Hoa Kỳ không có chiến công nào hiển hách cả. Sang Á Phủ Hãn, Iraq,..ôm đầu máu chạy, tốn không biết bao nhiêu tiền. Được cái là học được kinh nghiệm chiến tranh Việt Nam nên ít thấy hình ảnh trên đài truyền hình. Nên dư luận Hoa Kỳ không bài chống dù cuộc chiến ở Á Phú Hãn kéo dài hơn 20 năm. Khi rút lui, họ đều mừng rỡ như trút được cái nợ đời.
Cuộc chiến Việt Nam sau 50 năm, vẫn chưa được giải mả, giải độc dư luận Hoa Kỳ. Bao nhiêu tranh cãi vẫn còn ghi dấu trong tâm thức người Mỹ.
Khác với những điều chúng ta biết, gần 2/3 người Mỹ tham chiến tại Việt Nam đều tình nguyện nhập ngủ. Chỉ có 1/3 là bị nhập ngủ. Dạo đó người Mỹ phải đi quân dịch sau khi đủ 18 tuổi. Chỉ có sau này mới bãi bỏ vụ đi quân dịch, chỉ có tình nguyện tham gia quân đội. Khi xưa, mình ở Âu châu cũng có vụ đi quân dịch, nay nghe nói họ bỏ vụ này sau khi Liên Xô tan rã.
Nhiều thanh niên nhập ngũ vì lòng yêu nước, truyền thống quân sự gia đình, hoặc để lựa chọn ngành nghề thay vì chờ đợi lệnh gọi nhập ngũ. Cơ hội kinh tế, đào tạo chuyên môn và thăng tiến trong sự nghiệp cũng là động lực thúc đẩy các tình nguyện viên.
Thực tế này làm phức tạp thêm câu chuyện đơn giản về sự phản đối nghĩa vụ quân sự của toàn dân. Mặc dù chế độ nghĩa vụ quân sự vẫn còn gây tranh cãi và bất bình đẳng, việc công nhận tỷ lệ tình nguyện viên cao mang lại cái nhìn sâu sắc hơn về việc ai đã chiến đấu và tại sao.
Hình ảnh những người lính trở về bị khạc nhổ và ngược đãi trên toàn dân đã bị phóng đại quá mức. Họ kêu “babies killers” vì những vụ tàn sát như Mỹ Lai đã khiến người Mỹ lên án, và từ đó phong trào chống chiến tranh. Mặc dù một số cựu chiến binh đã phải đối mặt với sự thù địch, đặc biệt là ở một số khu vực đô thị hoặc khuôn viên trường đại học, nhiều cộng đồng đã chào đón những người lính của họ trở về nhà bằng các cuộc diễu hành và sự ủng hộ.
Nghiên cứu của nhà sử học Jerry Lembcke cho thấy những câu chuyện lan rộng về các cựu chiến binh bị khạc nhổ xuất hiện nhiều năm sau khi chiến tranh kết thúc, chứ không phải trong chính cuộc xung đột. Hầu hết những người biểu tình phản chiến đều hướng sự tức giận của họ vào các chính sách của chính phủ và lãnh đạo quân đội, chứ không phải vào từng quân nhân.
Chúng ta thấy dạo này cơ quan ICE, truy lùng các người di dân lậu, khiến người Mỹ chống lại chiến dịch, ra tay chống lại, cản trở các nhân viên công lực làm việc. Biểu tình, chận nhân viên công lực.
Sự khác biệt về khu vực đóng một vai trò quan trọng trong cách các cựu chiến binh được đón nhận, với nhiều cộng đồng nông thôn và bảo thủ thể hiện sự ủng hộ mạnh mẽ đối với những người đã phục vụ.
Hollywood thường chiếu phim về Việt Nam như cuộc chiến quy ước trong rừng nhưng trên thực tế thì phức tạp hơn. Quân đội Hoa Kỳ phải sử dụng các chiến lược về chiến tranh tâm lý, tuyên truyền, bình định các làng mạc thêm ngoài đụng trận với Việt Cộng. Các đơn vị hoạt động đặc biệt như Mũ xanh đã làm việc rộng rãi với người dân bản địa, huấn luyện lực lượng phòng thủ địa phương và thu thập thông tin tình báo. Chương trình Phượng hoàng đặc biệt nhắm vào cơ sở hạ tầng của Việt Cộng thông qua thu thập thông tin tình báo và các hoạt động có mục tiêu.
Lực lượng ven sông hải quân tuần tra các tuyến đường thủy phức tạp, trong khi các đơn vị kỵ binh không quân tiên phong trong các chiến thuật tấn công bằng trực thăng. Cách tiếp cận đa diện này phản ánh sự thích nghi của quân đội với một cuộc xung đột phi truyền thống, thách thức học thuyết chiến tranh truyền thống của phương Tây.
Quân đội Mỹ thực sự đã giành chiến thắng gần như tất cả các cuộc giao tranh quy ước lớn với quân đội Bắc Việt và du kích Việt Cộng. Hỏa lực, hỗ trợ trên không và huấn luyện vượt trội của quân đội Hoa Kỳ đã mang lại cho họ những lợi thế chiến thuật quyết định trong các cuộc đối đầu trực tiếp.
Kết quả của cuộc chiến không được quyết định bởi những thất bại trên chiến trường mà bởi những thất bại chiến lược và ý chí chính trị suy yếu. Nam Việt Nam cuối cùng đã thất thủ hai năm sau khi quân đội chiến đấu Mỹ rút lui, không phải vì lính Mỹ không thể giành chiến thắng trong các cuộc đấu súng.
Tình cờ mình đọc cuốn sách của ông nào ở ngoài Bắc vê con đường mòn Hochiminh. Thật ra có đến 4-5 con đường mòn hochiminh, tiếp liệu cho cuộc đánh chiếm miền nam. Hóa liên Xô tiếp tế súng đạn cho họ, chở thẳng đến Hải cảng Sihanoukville rồi từ đó chuyển vận về căn cứ sát biên giới. Nghe họ kể là các tướng lãnh cao miên tham nhũng đòi tiền hoặc chia cho họ súng đến 1/3. Để hôm nào mình kể vụ này. Để hiểu lý do Việt Nam Cộng Hoà thất bại.
Sự khác biệt này quan trọng vì nó nhấn mạnh rằng chiến tranh hiện đại không chỉ đơn thuần được chiến thắng bằng sức mạnh quân sự. Các mục tiêu chính trị, sự ủng hộ của dân chúng và sự kiên nhẫn chiến lược thường quyết định kết quả cuối cùng hơn là người chiến thắng trên chiến trường. Như trường hợp Mậu Thân, Việt Nam Cộng Hoà và quân đội Mỹ chiến thắng lớn, cộng quân thất bại nặng nề, người dân miền nam không ai đứng lên tiếp tay họ để dành lấy chính quyền, ngược lại bỏ chạy mệt thở, trốn họ đến nổi họ điên tiết lên pháo kích đoàn dân chạy tỵ nạn. Nhưng về mặt chính trị, họ đã chiến thắng, tạo dựng lên phong trào chống chiến tranh Việt Nam, khắp Hoa Kỳ và Âu châu.
Có 
Cuộc chiến đã lan rộng ra xa khỏi biên giới Việt Nam, bao trùm phần lớn Đông Nam Á. Các chiến dịch ném bom ồ ạt ở Campuchia và Lào - một số được giữ bí mật với công chúng Mỹ trong nhiều năm - đã thả xuống lượng chất nổ nhiều hơn cả lượng chất nổ được sử dụng trong toàn bộ Thế chiến II.
Đường mòn Hồ Chí Minh, tuyến đường tiếp tế của Bắc Việt Nam, chạy qua hai nước láng giềng Lào và Campuchia. Lực lượng Mỹ và đồng minh đã tiến hành nhiều chiến dịch xuyên biên giới nhằm phá vỡ các tuyến tiếp tế và nơi ẩn náu của địch.
Thái Lan là nơi đặt các căn cứ không quân lớn của Mỹ, nơi các cuộc ném bom được thực hiện hàng ngày. Khi máy bay cất cánh từ phi tường Utapao, là gián điệp của Bắc việt đã biết và đánh điện cho Hà Nội. Trong khi đó, các hoạt động hải quân mở rộng khắp Vịnh Bắc Bộ và Biển Đông, biến đây thành một cuộc xung đột khu vực thực sự, gây bất ổn cho nhiều quốc gia trong nhiều thập kỷ sau đó.
Không chỉ là những người nông dân bình thường với súng trường, nhiều chiến binh Việt Cộng rất kỷ luật và tinh thông chiến thuật. Ban lãnh đạo của họ thường bao gồm những cựu chiến binh giàu kinh nghiệm, những người đã chiến đấu chống lại quân đội Nhật Bản và Pháp trong nhiều thập kỷ. Tướng tá đều được điều từ Bắc việt xuống chiến trường miền nam.
Việt Cộng duy trì các hệ thống đường hầm, bệnh viện dã chiến và mạng lưới tiếp tế phức tạp khiến các nhà hoạch định quân sự Mỹ phải bối rối. Việc thu thập thông tin tình báo của họ cực kỳ hiệu quả, với những người ủng hộ trên khắp xã hội Nam Việt Nam cung cấp thông tin quan trọng. Mình đọc phần họ tiếp tế từ miền Bắc, thêm nằm vùng miền nam hay từ Cao Miên qua rất kinh khủng. Việt Nam Cộng Hoà đứng vững đến 1975 là quá giỏi.
Khả năng trà trộn vào dân thường, tấn công bất ngờ rồi biến mất của họ đại diện cho chiến tranh du kích kinh điển được thực hiện với kỹ năng đặc biệt. Lính Mỹ thường xuyên nhận xét về quyết tâm, sự tháo vát và hiệu quả chiến đấu của đối thủ bất chấp những bất lợi về vật chất.
Quân đội Hoa Kỳ đã rải hơn 20 triệu gallon chất diệt cỏ tương tự như chất độc da cam trên khắp miền Nam Việt Nam - đồng minh của Mỹ - chứ không chỉ riêng lãnh thổ của kẻ thù. Những hóa chất này đã phá hủy thảm thực vật để ngăn chặn sự ẩn náu của lực lượng đối phương và dọn sạch vành đai xung quanh các cơ sở quân sự.
Quân nhân Mỹ thường xuyên hoạt động tại các khu vực mới bị rải chất độc, vô tình phơi nhiễm với chất dioxin nguy hiểm. Người dân Việt Nam tại các khu vực bị rải chất độc đã bị ảnh hưởng sức khỏe ngay lập tức và các dị tật bẩm sinh kéo dài đến tận ngày nay. Mình thấy trên các mạng xã hội, các cựu binh sĩ Mỹ đều nhắc đến vụ này và hậu quả vẫn theo họ đến ngày nay.
Tác động môi trường nghiêm trọng đến mức nhiều khu vực rộng lớn của Việt Nam vẫn bị phá rừng trong nhiều thập kỷ. Chiến dịch hóa chất lan rộng này là một trong những chiến dịch chiến tranh môi trường lớn nhất trong lịch sử, với những hậu quả vượt ra ngoài mục tiêu chiến đấu và ảnh hưởng đến cả bạn và thù.
Cuộc Tổng tiến công Tết Mậu Thân năm 1968 đã gây ra tổn thất quân sự nặng nề cho cả Việt Cộng và quân đội Bắc Việt. Gần 45.000 chiến sĩ cộng sản đã thiệt mạng, mình lại nghe nói đến 300,000 nên không biết đâu là sự thật, so với khoảng 4.000 quân Mỹ và Nam Việt Nam, trên thực tế đã tiêu diệt Việt Cộng như một lực lượng chiến đấu hiệu quả.
Tuy nhiên, tác động tâm lý lên dư luận Mỹ đã biến thất bại quân sự này thành một chiến thắng chiến lược. Những thước phim truyền hình về cuộc giao tranh ở Sài Gòn và các thành phố khác trái ngược với tuyên bố chính thức rằng cuộc chiến đang diễn ra tốt đẹp.
Bài xã luận nổi tiếng của Walter Cronkite đặt câu hỏi về khả năng chiến thắng của cuộc chiến sau Tết Mậu Thân đã phản ánh bước ngoặt này. Cuộc tấn công cho thấy rằng bất chấp sự tham gia của Mỹ trong nhiều năm, lực lượng địch vẫn có thể tiến hành các cuộc tấn công phối hợp trên toàn quốc, làm suy yếu niềm tin vào chiến thắng cuối cùng.
Ảnh hưởng của truyền thông lên dư luận về Việt Nam là đáng kể nhưng không mang tính quyết định. Các cuộc thăm dò cho thấy sự ủng hộ của người Mỹ đối với cuộc chiến đã bắt đầu suy giảm trước khi các bài viết chủ yếu mang tính tiêu cực.
Các bài viết ban đầu thực sự có xu hướng ủng hộ các bài viết chính thức của chính phủ. Chỉ sau khi khoảng cách về độ tin cậy giữa các tuyên bố của Lầu Năm Góc và thực tế xuất hiện, việc đưa tin mới trở nên quan trọng hơn.
Những mối liên hệ cá nhân với cuộc chiến - việc các thành viên gia đình đang phục vụ, các báo cáo thương vong ngày càng tăng và các chi phí kinh tế - đã định hình dư luận mạnh mẽ hơn so với việc chỉ đưa tin trên truyền thông. Mối quan hệ giữa truyền thông và dư luận rất phức tạp, với việc các nhà báo thường phản ánh những nghi ngờ hiện hữu thay vì tạo ra chúng, hoạt động như những sứ giả của một cuộc xung đột ngày càng không được lòng dân hơn là những người kiến tạo nên nó.
Phong trào phản chiến bao gồm nhiều nhóm khác nhau với những thái độ khác nhau đối với các quân nhân. Nhiều tổ chức biểu tình nổi tiếng đã tách biệt rõ ràng việc phản đối chính sách của chính phủ với thái độ đối với từng người lính.
Cựu chiến binh Việt Nam phản chiến đã trở thành một trong những tiếng nói phản chiến mạnh mẽ nhất, với hàng nghìn quân nhân trở về tham gia các cuộc biểu tình. Sự hiện diện của họ đã làm phức tạp thêm câu chuyện về người biểu tình so với binh lính.
Nhiều nhà hoạt động đã làm việc trực tiếp với các cựu chiến binh về các vấn đề như điều trị PTSD, phơi nhiễm chất độc da cam và các quyền lợi. Ghi chép lịch sử cho thấy nhiều nhóm phản chiến đã phát hành các tài liệu bày tỏ sự ủng hộ dành cho quân đội trong khi phản đối các chính sách đưa họ vào chiến tranh, thể hiện một lập trường tinh tế hơn là sự thù địch hoàn toàn đối với những người đã phục vụ.
Hoa Kỳ đã ném nhiều bom trong Chiến tranh Việt Nam hơn cả trong Thế chiến II - hơn 7 triệu tấn. Bắc Việt Nam đã phải chịu đựng các chiến dịch ném bom dữ dội hơn bất kỳ quốc gia nào từng trải qua trước đây, nhưng vẫn tiếp tục chiến đấu.
Chiến dịch Thunderbold Sấm Rền và Chiến dịch Linebacker đã không thể lay chuyển quyết tâm của Bắc Việt Nam hoặc ngăn chặn sự xâm nhập vào miền Nam. Các lực lượng du kích nông thôn đã chứng tỏ khả năng chống chịu đáng kể trước sức mạnh không quân thông thường, phân tán vào rừng rậm và các đường hầm ngầm.
Nền kinh tế nông nghiệp phi tập trung của Bắc Việt Nam và sự hỗ trợ của Liên Xô/Trung Quốc đã giúp họ chống chọi được các chiến dịch ném bom. Các nhà sử học quân sự hiện nay thừa nhận rộng rãi rằng ném bom chiến lược đã mang lại hiệu quả giảm dần trong cuộc xung đột này, khiến lập luận "ném bom nhiều hơn sẽ thắng" trở nên khó hiểu khi xét đến quy mô chưa từng có của các hoạt động không quân được tiến hành.
Xung đột ở Việt Nam có nguồn gốc sâu xa hơn nhiều so với hệ tư tưởng Chiến tranh Lạnh. Chủ nghĩa dân tộc và chủ nghĩa chống thực dân Việt Nam đã được Hà Nội sử dụng qua tuyên truyền, thúc đẩy nhiều chiến sĩ đấu tranh chống lại sự thống trị của nước ngoài qua nhiều thế hệ, đầu tiên là chống lại sự cai trị của Trung Quốc, sau đó là chủ nghĩa thực dân Pháp, sự chiếm đóng của Nhật Bản, và cuối cùng là sự can thiệp của Mỹ. Mình có xem phim tài liệu giải mả về tổng thống JFK. Ông này chống lại việc Hoa Kỳ can thiệp vào Việt Nam. Lý do là khi ông ta làm thượng nghị sĩ được thượng viện Hoa Kỳ gửi đi Việt Nam để xem xét tình hình, có nên giúp Pháp quốc ở chiến trường Đông-Dương. 24 tiếng đồng hồ sau khi ký sắc lệnh rút các cố vấn Mỹ tại Việt Nam về thì ông ta bị ám sát. Cũng như trước đây tổng thống Ngô Đình Diệm, không muốn Hoa Kỳ đưa quân qua Việt Nam nhiều.
Chính quyền miền Nam Việt Nam dưới thời những nhân vật như Ngô Đình Diệm mang tính độc tài hơn là đại diện dân chủ. Nhiều người miền Nam không hoàn toàn ủng hộ phe nào, bị kẹt giữa các quan chức chính phủ tham nhũng và những người cách mạng cộng sản. Họ thành lập thành phần thứ 3 và bị loại khỏi vòng chính trị ngay sau 30/4/75.
Các yếu tố tôn giáo càng làm vấn đề trở nên phức tạp hơn, với căng thẳng Phật giáo-Công giáo và chính trị dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến lòng trung thành. Khuôn khổ dân chủ-cộng sản được đơn giản hóa đã không nắm bắt được những động lực địa phương phức tạp này, những yếu tố cuối cùng đã tỏ ra quyết định trong việc quyết định kết quả của cuộc xung đột.
Thuyết domino dự đoán rằng nếu miền Nam Việt Nam rơi vào tay chủ nghĩa cộng sản, các nước láng giềng chắc chắn sẽ đi theo như những quân cờ domino đổ. Sau khi Sài Gòn sụp đổ vào năm 1975, Lào và Campuchia đã trở thành cộng sản, dường như đã xác nhận lý thuyết này.
Tuy nhiên, các quốc gia Đông Nam Á khác như Thái Lan, Malaysia, Singapore, Indonesia và Philippines đã thành công trong việc chống lại sự tiếp quản của cộng sản. Các quốc gia này đã thực hiện các chiến lược chống cộng sản của riêng mình trong khi phát triển kinh tế, chứng minh rằng điều kiện địa phương quan trọng hơn vị trí gần các quốc gia cộng sản.
Bản thân Việt Nam sau đó đã cải cách nền kinh tế theo định hướng thị trường và hiện vẫn duy trì mối quan hệ tích cực với Hoa Kỳ. Kết quả trái chiều này cho thấy học thuyết domino đã đơn giản hóa quá mức các động lực khu vực phức tạp và đánh giá thấp hoàn cảnh và khả năng tác động riêng biệt của mỗi quốc gia.
Những tội ác như Thảm sát Mỹ Lai, nơi quân đội Mỹ giết hại hàng trăm thường dân Việt Nam, đã xảy ra và đại diện cho những tội ác chiến tranh thực sự. Tuy nhiên, những sự việc như vậy chỉ là ngoại lệ chứ không phải là thông lệ tiêu chuẩn đối với 2,7 triệu người Mỹ từng phục vụ tại Việt Nam.
Hầu hết các đơn vị Mỹ hoạt động theo các quy tắc giao chiến được thiết kế để giảm thiểu thương vong dân sự, mặc dù những quy tắc này đôi khi khó tuân thủ trong điều kiện chiến tranh du kích. Nhiều cựu chiến binh nhớ lại việc đã tích cực làm việc để bảo vệ thường dân Việt Nam và xây dựng mối quan hệ với cộng đồng địa phương.
Tom Hayden Phản chiếnSự phức tạp về mặt đạo đức của chiến tranh chống nổi dậy, nơi kẻ thù không mặc quân phục và đôi khi sử dụng thường dân làm lá chắn, đã tạo ra những tình huống khó xử về đạo đức thực sự cho quân đội. Việc nhận ra sắc thái này không phải là lời bào chữa cho những hành động tàn bạo đã được xác minh, mà là bối cảnh để hiểu được các khía cạnh đạo đức của cuộc xung đột.
Chiến tranh Việt Nam không phải là một cuộc xung đột vô nghĩa, mà đã thay đổi căn bản xã hội và thể chế Mỹ. Quân đội chuyển sang lực lượng tình nguyện, chấm dứt chế độ nghĩa vụ quân sự đã tồn tại từ Thế chiến II.
Về mặt chính trị, Đạo luật Quyền hạn Chiến tranh đã hạn chế quyền điều động quân đội của tổng thống mà không có sự chấp thuận của Quốc hội. Truyền thông ngày càng hoài nghi về các tuyên bố của chính phủ, tạo nên mối quan hệ đối đầu với các nguồn tin chính thức, kéo dài đến ngày nay.
Trải nghiệm của các cựu chiến binh Việt Nam đã dẫn đến việc công nhận PTSD là một tình trạng bệnh lý và cải thiện các dịch vụ dành cho cựu chiến binh. Về mặt văn hóa, cuộc chiến đã khơi mào những cuộc tranh luận dai dẳng về lòng yêu nước, bất tuân dân sự và vai trò toàn cầu của Mỹ, những vấn đề vẫn còn ảnh hưởng đến nền chính trị của chúng ta. Những hậu quả lâu dài này khiến Việt Nam trở thành một trong những cuộc xung đột có hậu quả nặng nề nhất của Mỹ, bất chấp kết quả gây tranh cãi của nó. (Còn tiếp)
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
