Siêu nhà thờ banh ta lông

 Siêu Nhà thờ Mỹ đóng cửa

Nhớ lần đầu tiên qua Hoa Kỳ, anh bạn học cũ chở mình trên xa lộ thì tình cờ thấy nhà thờ kiếng ở Garden Grove do kiến trúc sư Philip Johnson thiết kế nên mình xin cho ghé lại xem. Nhà thờ này do ông mục sư Robert Shuller đứng ra quyên góp tiền để xây rồi khi về già thấy phải bán đi, xem như một đời gầy dựng bị tiêu tan theo mây khói. Nhà thờ này được giáo hội công giáo quận Cam mua nghe đâu 67 triệu nhưng mình đoán tiền chi phí chắc khẩm tiền. Nhà thờ làm bằng kính nội mùa hè tiền máy điều hòa không khí là khóc một dòng sông. Mình kể đây là nhà thờ Tin Lành vì tôn giáo này mạnh nhất xứ Hoa Kỳ nhưng cũng chia thành nhiều hệ phái nên người ngoại đạo như mình y tờ   

Nhà thờ kính do kiến trúc sư Philip Johnson thiết kế

Ông mục sư này có viết cuốn sách: “tough time never last, tough people do”. Sau này mình sang làm việc tại Hoa Kỳ thì khám phá ra có nhiều nhà thờ to lớn, siêu khủng hơn có thể chứa cả trăm ngàn người. Ở quận Cam có mấy nhà thờ to đùng như ở Saddleback nhìn chới với rồi thêm hàng năm có lễ hội gì mang a tên Harvest ở sân vận động Anaheim nghe nói mấy chục ngàn người tham dự để tỏ lòng kính chúa. Mấy người quen Mỹ cứ rủ mình tham dự, trở về đạo. Mình kêu đồng chí gái là thượng đế của mình, không thể thờ hai chúa nếu muốn là tôi trung. Thiên hạ tặng mình tân ước đầy nhà. Đọc được nữa trang là mình ngủ. 

Sau thế chiến thứ hai, có hiện tượng babyboomers, người Mỹ đẻ mệt thợ nên các thành phố mới được thiết kế ra ngoại ô theo kiểu mẫu, các căn nhà ngoại ô riêng biệt không như chung cư, là biểu tượng cho giấc mơ Hoa Kỳ với căn nhà và chiếc xe hơi. Các nhà thờ đi theo con chiên nên xây các nhà thờ rộng lớn ở ngoại ô có chỗ đậu xe cho con chiên vì ai cũng có xe hơi. Nếu không có chỗ trong nhà thờ thì cả nhà ngồi trong xe nghe lời giảng về Chúa như đi xem xi nê lộ thiên. Nhà thờ kiếng ở Garden Grove có loa phóng thanh trong các bãi đậu xe. Chỉ mở radio theo tần số là nghe được lời giảng của thiên chúa như đi xem xi nê lộ thiên. Từ ngày sang Mỹ mình chỉ xem phim lộ thiên một lần cho biết. 

Đâu năm 1955, ở Minnesota họ thiết kế lần đầu tiên một trung tâm thương mại có mái lợp giúp người ta đi mua sắm, ăn uống trong shopping Mall Khiến thay đổi lối sống của người Mỹ. Từ đó các nhà thờ được xây cất nguy nga to lớn có thể chứa cả 100,000 người. Các mục sư trở thành danh tiếng như các nhân vật nổi tiếng của Hồ Ly Vọng. Và tiền bạc cúng dường vô như nước, nhiều nhà thờ có thu nhập hơn mấy chục triệu và hủ hóa các mục sư nổi tiếng. Nhạc đạo được thay thế nhạc vào đời như show nhạc khiến con chiên đi lễ như đi nghe buổi hòa nhạc. 

Các siêu khu thương mại ngày nay banh ta lông, đóng cửa nay họ phải đập để xây chững ở khu thương mại ở thành phố mình đang ở. Hay ở thành phố Westminster. 

Tiền bạc vào như nước khiến hủ hóa nhiều ông cố đạo và bị cám dỗ như chính chúa giê su thử thách họ. 

Sau này có nhiều mục sư bị kiện hiếp dâm con chiên vị thành niên ngay mới 12 tuổi đầu.

Nhà thờ kiếng có dạo ông Shuller về hưu thì để con trai nối nghiệp. Nghe kể ông này tự trả lương 2 triệu một năm, có bà thơ ký nào được chín trăm ngàn. Con chiên bắt đầu phản động và từ bỏ nhà thờ khiến nhà thờ te tua cuối cùng bán 67 triệu đô cho giáo hội công giáo vùng này và các con chiên người Việt đi đây đông như dân tỵ nạn. Có lần một linh mục nhờ mình giúp một tay vẽ chỗ thờ Đức mẹ Là Vang hay chi đó nhưng mình không có phần mềm để vẽ nên ban tổ chức không cần. 

Các xì căn đan khiến con chiên bị mất niềm tin. Được biết ngày nay 30% giới trẻ không đi nhà thờ. Kinh tế gây lạm phát mà đồng lương cố định nên dân tình bớt cho nhất là thấy tiền mình cúng bị các mục sư xài bậy nên họ bớt cho. Nghe kể ai đi nhà thờ thường được rút tiền trực tiếp từ tiền lương từ hãng nghe đâu 10%.

Khi COVID đến thiên hạ xem lễ tại nhà qua Zoom hay truyền hình nhưng vấn đề là họ bớt cúng cho nhà thờ. Tiền vào thì ít lại mà tiền chi tiêu lại lên nên nhiều nhà thờ phải bán. Mình có quen bà Mỹ, chuyên gia địa ốc, chuyên bán và mua nhà thờ. Mỗi thứ tư đi ăn sáng với bà ta là nghe đọc cả chục nhà thờ rao bán và có chục mục sư tìm mua. 

Vậy con chiên giảm không đi nhà thờ? Nghe nói ngày nay họ thích gặp nhau, tại nhà ai đó để học giáo lý độ 20-30 tại nhà ai đó. Họ có dịp chia sẻ nổi khổ của họ hay được mọi người cho ý kiến để vượt qua sóng gió ở đời. Thay vì tham dự buổi trình diễn ngơi ca Đức Chúa như buổi hòa nhạc.  Con người thích nhỏ bé lại, không muốn mấy ông mục sư giảng như các buổi hòa nhạc mà cô động gần nhau hơn.  

Về Âu châu thấy nhà thờ công giáo te tua vì Chúa đã bỏ loài người đúng hơn là loài người đã bỏ chúa chạy theo các người gây ảnh hưởng trên mạng xã hội khiến nhiều nhà thờ được trưng dụng làm tiệm sách, cà phê , khu thương mại. Mình không hiểu nguyên do nhưng có lẻ người ta tìm đến chúa hay tôn giáo khi đau khổ để tìm được năng lực vượt qua nổi thống khổ. Nay đời sống người Âu châu cao hơn trước nên con người chạy theo tôn giáo khác như bảo vệ môi trường. 

Xã hội của Âu châu được gầy dựng từ 15 thế kỷ qua từ khi hoàng đế La Mã Constantin nghe lời về vợ trở về đạo. Từ hơn thế kỷ nay chủ nghĩa xã hội đang thay đổi niềm tin về mặt tinh thần của người Âu châu. Khi người ta đau khổ thì mới cầu nguyện để tự tạo niềm tin ngày mai tươi sáng hơn.  

Con người hợp tác với nhau để tạo dựng một cộng đồng hay một quốc gia dựa trên một câu chuyện. Điển hình khi còn bé mình được dạy là con rồng cháu tiên, ông Lạc Long Quân lấy bà Âu Cơ sinh ra 100 cái trứng từ nở ra 100 người con thì tìm sái cổ đến khi lớn lên ở trung học thầy vạn vật dạy về tinh trùng DNA thì được biết là hai con thú khác nhau không thể thụ thai. Buồn đời mình hỏi thầy giáo làm sao ông Lạc Long Quân và bà Âu Cơ sinh ra được 100 người con ăn welfare mệt thở. Ông thầy chỉ viết thuở dài. 

Là nông dân mình muốn có nước mưa để tưới vườn nhưng trời Cali nắng chan chan nên phải cầu xin thượng đế đái cho một trộ nhưng thượng đế đã bỏ Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen nên mình không muốn trở về đạo vì chả có ích gì cả. Như khi xưa có một nhạc sĩ bị người yêu đá nên phải vào nhà thờ cầu nguyện chúa nhưng người ta lại bỏ con rồi chúa ơi. Nên vẫn là người ngoại đạo. 

Tôn giáo là một nền kinh doanh rất ư phát triển tại Hoa Kỳ khi mình sang Hoa Kỳ. Nghe đâu kỹ nghệ bán niềm tin hàng năm lên trên 50 tỷ Mỹ kim. Đêm buồn đời tỵ nạn không ngủ mở truyền hình là thấy nhiều đài tôn giáo với các màn biểu diễn Đức tin sẽ giúp chúng ta. Người ta gọi những người khuyết tật lên sân khấu rồi ông mục sư rờ một cái là như phép lạ người đang nằm đứng  kêu alleluyah. Cảm ơn thượng đế. Có lần mình thấy ông thánh Tôm Vũ, ngồi trên du thuyền xung quanh toàn là gái tây to cao tóc vàng đẹp như baywatch dụ dỗ thiên hạ đi học nghề mua nhà. Hình ảnh 2000 năm trước hiện lại trên đài truyền hình. Chúa giê sự bị đóng đinh, hai tên ăn trộm lừa đãi thiên hạ hai bên. 

Internet ra đời nên thiên hạ có nhiều lựa chọn nên không đi nhà thờ như một cách tiếp cận người quen, xã hội thay vì phải xem các chương trình được mua bởi các mục sư giảng đạo hay thánh mua nhà bán nhà đầu tư. 

Ngày nay với mạng xã hội và kỹ nghệ tân kỳ Người ta có quyền tự tạo dựng một thiên đường cho chính mình. Dùng AI phục dựng bản thân trở thành một tiên nữ hay đẹp trai như Tôm Crui. Mình thấy trên mạng những người mướn nhà to béo được biến thành những mỹ nữ của thế hệ AI khiến thất kinh. Chỉ lướt xem họ làm gì. 

Có thể từ từ mỗi người dùng AI tự lập một tôn giáo và chính chúng ta là thượng đế mà ngày nay họ gọi là những “Social Influencer” nghe nói có người có đến cả triệu người theo dõi. Khỏi phải tốn tiền mướn hay xây nhà thờ vì nhà thờ là Internet. Mình thấy có người lấy bài mình hay những tấm ảnh của mình sưu tầm trên mạng và của thiên hạ gửi cho mình đăng tải trên bờ lốc được họ tải lại rồi xin tiền (gift). Từ từ cúng được tiền nhiều nếu họ kiếm được hình ảnh độc đáo. 

Có dạo mình thấy ảnh phụ nữ đẹp kinh hồn sau này mới khám phá ra do Ây Ai làm vì thấy nhiều tên quảng cáo dùng AI làm hình ảnh này và kêu thiên hạ bỏ tiền họ dạy. Nên xóa hết. 

Thế giới đang thay đổi nên tôn giáo niềm tin cũng thay đổi. Sang Ý Đại Lợi thấy ít ai đi nhà thờ thấy tội. Tiền bạc của con chúa dâng tặng khi xưa để xây dựng các thánh đường màu không tiền tu bổ. Trong chuyến đi bộ hành hương 325 km vừa qua, đi ngang và viếng không biết bao nhiêu nhà thờ. Thấy chút gì đó đã thay đổi như các ditích lịch sử của đế chế la mã đang tàn lụi.  Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Nữ quyền và Tương lai của Quyền lực

 

 Nữ quyền và Tương lai của Quyền lực

Thấy video các cô các bà femen bên Pháp, chạy ra đường, đứng phanh ngực, vẽ và viết gì trên thân thể của họ khiến mình thất kinh. Khởi đầu có thể người ta kêu mấy bà khùng nhưng theo mình những hành động này có thể đưa đến sự xáo trộn, thay đổi trật tự xã hội trong tương lai như sự rung động một cánh bướm nhỏ mà có thể gây bão ở xa. Điển hình bà Rosa Park thời trẻ từ chối nhường ghế trên xe buýt cho người da trắng gây bạo loạn, xuống đường đưa đến luật Dân Sự, bãi bỏ sự kỳ thị chủng tộc tại miền nam Hoa Kỳ. 

Sức mạnh lớn nhất trong lịch sử loài người không phải vũ khí, không phải tiền, không phải quân đội mà là những câu chuyện. Những câu chuyện định hình cách ta nhìn thế giới như những bài báo hay bài học sử địa khi xưa ở trường học đã cấy trong não bộ của những đứa bé về một nhân vật trong lịch sử hay những chuyện thần tiên hay cổ tích. Những câu chuyện quyết định ai được đứng trên bục cao… và ai bị buộc phải im lặng. Những câu chuyện quyết định tiếng nói nào được lắng nghe và tiếng nói nào bị xoá đi.

Điển hình ông Karl Marx đột phá tư duy ra chủ nghĩa thế giới đại đồng, đã khiến biết bao nhiêu triệu người khắp năm châu chết lên thiên đàng thế giới đại đồng.

Khi nhỏ mình nghe những câu như “nhất nam viết hữu, thập nữ viết vô” rồi nhìn xung quanh hàng xóm, con gái thì chăm em, đi học về nấu ăn, giặt đồ,… trong khi con trai thì được miễn. Điển hình nhất là ngoài chợ mình thấy thằng Sính, con ông bà Sở, lái xe ra chợ ăn thịt bò chiên uống cà phê ở quán chú Lìn, trong khi cô em tên B lo làm, vác bao gạo chạy mệt thở. Trưa thì ăn với bà Sở, thức ăn đem từ nhà ra. Với nền văn hoá việt trên vai, mình đi du học bên tây thì bị cú sốc về văn hoá vì văn hoá đối xử phụ nữ ở xứ người khá hơn ở Việt Nam. Cho thấy câu chuyện kể ở một xứ nào đó có thể khác với một câu chuyện kể ở một xứ nọ.

Nữ quyền chỉ mới được thành hình từ một thế kỷ qua và đã thay đổi lối sống của con người trên thế giới, giữa người phụ nữ được thoát khỏi vòng kim cô từ ngàn xưa, trói buột họ trong những không gian văn hóa làm vợ, làm mẹ sinh con đẻ cái, nấu ăn giặt giũ một ô sin cho người chồng với khẩu hiệu đàn ông xây nhà phụ nữ xây tổ ấm. 

Nghe nói Trung Cộng mới ra luật mới là khi ly dị người vợ không có thể lấy hết tài sản của người chồng. Luật lệ bảo vệ đàn ông như xưa như thời phong kiến mà người cộng sản hô hào đánh đổ, thay vì bảo vệ người phụ nữ. Cho thấy sau 100 năm thành lập đảng cộng sản bên tàu vẫn chưa muốn người phụ nữ được bình đẳng với đàn ông. Khi xưa người vợ lúc nào cũng tuân lệnh chồng vì nếu bị ông chồng bỏ thì không có tài sản, lấy gì sống. Các luật lệ từ xưa đến này đều được ban hành nhằm bảo vệ tài sản cho người đàn ông. Có nhiều xã hội mà đến ngày nay như ở các xứ theo đạo hồi giáo. Nếu người chồng qua đời, người vợ không được thừa hưởng gia tài của người chồng như ở âu châu mà thuộc về người con trai, và người vợ phải theo người em chồng hay anh chồng để nâng khăn sửa túi để được bảo đảm cuộc sống kinh tế đến khi mãn đời.

Giới trẻ ngày nay đặt ra một câu hỏi đơn giản: “Nếu đàn ông và phụ nữ gần như giống nhau về mặt sinh học, tại sao đàn ông thống trị hầu hết các xã hội?” Học đường đã chứng minh không phải vì đàn ông thông minh hơn, không phải vì phụ nữ yếu hơn. Không phải vì “tự nhiên” sắp đặt như vậy. Chế độ Macho đã tự giải thể. Nên mình làm ô sin cho mụ vợ. Hôm nay đồng chí gái đi trình diễn kêu mình về sớm chở mụ đi, tay cầm cây đàn của mụ và tay kia cầm cái ba-lô với đủ nhạc cụ, trợ cụ.

Chế độ phụ hệ là một câu chuyện mà nhân loại đã kể cho nhau cho đến khi tất cả tin rằng nó đúng, là sự thật trên đời. Trong hàng ngàn năm chúng ta học ở trường lớp; Sức mạnh cơ bắp quan trọng hơn trí tuệ, chiến tranh được coi trọng hơn chăm sóc, tài sản được đề cao hơn cảm xúc. Và thế giới được thiết kế bởi những người có cơ bắp, không phải bởi những người có khả năng tạo ra sự sống. Cho thấy không có bằng chứng sinh học nào biện minh cho bất bình đẳng giới. Chỉ có thói quen lịch sử cha truyền con nối. Mình nghe kể khi xưa ở làng, mỗi lần có việc ở làng thì phụ nữ bỏ công ra nấu nướng cho đàn ông ăn. Nhà nào có con trai nhiều thì đem thúng đi lãnh thức ăn đem về, còn phụ nữ thì “viết vô”. Chán Mớ Đời 

Rồi một điều phi thường đã xảy ra. Một câu chuyện tồn tại hàng thiên niên kỷ bắt đầu nứt vỡ. Máy móc thay thế sức mạnh cơ bắp, giáo dục thay thế bạo lực và có lẽ phát minh mang tính cách mạng nhất không phải là động cơ hơi nước… mà là viên thuốc tránh thai nhỏ bé. Sinh sống tại Đà Lạt suốt 18 năm mình thấy bà cụ mình mang bầu 13 lần, sinh 9 lần, xẩy thai 3 lần. Lần đầu tiên trong lịch sử, phụ nữ có thể tự kiểm soát thời điểm sinh con. Và khi phụ nữ có thể quyết định khi nào sinh con, họ có thể quyết định họ muốn trở thành ai.

Theo mình đây là bước ngoặt quan trọng ngang với Cuộc Cách mạng Nông nghiệp. Thế giới hiện đại không chỉ khiến bình đẳng trở nên khả thi mà trở nên hợp lý. Nói cách khác khi thế giới thay đổi, chế độ phụ hệ trở nên vô lý. Cho nên đàn ông vẫn khơi khơi giữ những gì nghe ông bà tư duy gia trưởng sẽ bị lộn xộn trong cuộc sống lứa đôi. Đưa đến nạn ly dị rất nhiều. Thời nay vợ chúa chồng ô sin.

Nhưng phụ nữ khoan vổ ngực kêu đàn ông là ô sin muôn đời cho họ vì công nghệ mới cũng có thể tạo ra bất bình đẳng mới. Chúng ta hoan nghênh sự tiến bộ của nữ quyền, nhưng chúng ta nên cẩn thận vì cuộc cách mạng tiếp theo, cách mạng AI và công nghệ sinh học có thể tạo ra những bất bình đẳng chưa từng có.

Thuật toán có thể củng cố thành kiến giới tính, mạng xã hội có thể thao túng cảm xúc phụ nữ nhiều hơn. Tự động hóa có thể thay thế các ngành nghề chủ yếu do phụ nữ đảm nhiệm cũng có thể giới tinh hoa công nghệ, phần lớn là nam, có thể thiết kế tương lai theo hình ảnh của chính họ vì thể kỷ vừa qua cha ông họ bị nữ quyền lấn áp quá. Mối đe doạ lớn nhất đối với phụ nữ ngày nay không phải là “phụ hệ truyền thống”… mà là phụ hệ thuật toán, một thế giới nơi các hệ thống vô hình định đoạt cơ hội của chúng ta trước khi chúng ta có cơ hội lựa chọn. Và trong thế giới đó, bất bình đẳng giới có thể trở nên khó nhìn thấy hơn và khó chống lại hơn.

Nếu phụ hệ là một câu chuyện, được kể từ mấy ngàn năm qua thì nữ quyền là một phản-câu-chuyện. Không chỉ là phong trào chính trị, mà là một hành động tưởng tượng. Con người thống trị trái đất vì chúng ta có thể hợp tác quanh những câu chuyện chung. Mình nghe kể trong trại cải tạo, một quản giáo dạy các sĩ quan, giáo sư của Việt Nam Cộng Hoà về lịch sử Việt Nam như sau: “ông Lạc Long Quân lấy bà Triệu Ẩu, sinh ra 100 người con, sau đó hai vợ chồng ly dị, chia mỗi người 50 người con. 50 người đi xuống miền Nam, đói quá nên đi lính đánh thuê cho đế quốc mỹ,…” có một ông sĩ quan đưa tay lên kêu dã sử không thể nào lấy chính sử thế là ông ta bị quản giáo kêu chống phá cách mạng nhốt ca-sô một tháng, không biết sống chết ra sao.

Đây chính là sức mạnh lớn nhất của nữ quyền. Nó đang viết lại câu chuyện chung của nhân loại. Trong hàng ngàn năm, câu chuyện là: Đàn ông lãnh đạo, Phụ nữ đi theo như bài hát khi xưa đi trại hè: “anh em chúng mình đi trước, đàn bà theo sau.” Ngày nay, câu chuyện đang đổi khác: Phụ nữ lãnh đạo, Đàn ông hợp tác, Nhân loại cùng tiến lên. Nhưng câu chuyện không tự thay đổi. Nó thay đổi vì có người dám kể một câu chuyện mới.

Điển hình là Karl Marx và Hegel kể một câu chuyện mới, xây dựng thế giới đại đồng, con người không bốc lột nhau. Ông ta dám kể câu chuyện mới nên phải chạy sang Anh quốc tỵ nạn tương tự các thành phần chống đối các chính quyền độc tài trên thế giới. Họ can đảm kể cho mọi người khác một câu chuyện khác. Như trường hợp mấy ông cố đạo qua Việt Nam, họ gặp người Việt và kể một câu chuyện mới, bất chấp bị quân lính nhà Nguyễn bắt giam hay sát hại. Ở Việt Nam, họ kêu vua là thiên tử, dân chúng phải tuân lời, dù vua bảo chết cũng phải trung thành và chết. Đây có mấy ông cố đạo bạch quỷ đến kêu ai cũng bình đẳng trước thiên chúa và mấy trăm ngàn người Việt trở về đạo. Bị nhà Nguyễn sát hại.

Khi xưa đi kiếm vợ, mình kể chuyện về một tương lai mà mình mơ thực hiện. Cô nào nghe đến cũng lắc đầu bỏ chạy mất dép như cô bạn đầm kể khi ghé thăm Cali vợ chồng mình tháng qua. Cô ta kể khi xưa, tao nghe mày nói sau này muốn mua nhà cho thuê, nên ta nghĩ mày điên, nay gặp lại thì phải công nhận đồng chí gái mày điên thật nên mới lấy mày. Chán Mớ Đời 

Thật ra câu chuyện đó mình nghe thiên hạ kể lại khi còn ở Đà Lạt. Họ nói ông Võ Quang Tiềm, dượng của mẹ mình, khi xưa từ Huế vào Đà Lạt, làm nghề thợ may. May áo quần cho mấy người được pháp tuyển mộ làm đường rầy cho xe lửa Phan Rang-Đà Lạt. Ông ta phải gánh đồ đi 3 ngày ba đêm mới xuống vùng đèo Ngoạn Mục để bán cho thợ. Sau này có tiền ông ta bán rượu, rồi khi người Việt chạy tản cư, ông ta ở lại Đà Lạt, mua rẻ mấy nhà thiên hạ bỏ chạy khi tản cư. Khi người Đà Lạt hồi cư thì họ phải mướn nhà của ông để ở nên từ đó ông có nhiều nhà. Tương tự câu chuyện về ông Võ Đình Dung nên mình chỉ lập lại thôi chứ chả biết sẽ làm gì, chỉ muốn có nhà cho thuê như ông Tiềm hay ông Dung. Rồi đi chơi theo chế độ làm theo năng suất hưởng theo nhu cầu.

Có thể con người trong tương lai 50 năm tới khác biệt với người hôm nay. Có thể người đồng tính muốn có con, cứ lấy tinh trùng rồi kiếm trứng của cô nào rồi cho phòng thí nghiệm tạo ra người con của mình. Có thể chọn tinh trùng người da đen, người á châu, thông minh hay khoẻ mạnh từ các lực sĩ,… đưa đến câu hỏi là“Ai sẽ kiểm soát tương lai, con người hay thuật toán?”

Ai sẽ viết tương lai hay chỉ đàn ông, hay tất cả chúng ta? Nếu chương tiếp theo của lịch sử được viết trong những phòng họp công nghệ, bởi những người giống nhau, nghĩ giống nhau, sống giống nhau…thì chúng ta không nên ngạc nhiên nếu tương lai chỉ thuộc về một nhóm nhỏ. Nhưng nếu phụ nữ, nhà hoạt động, nhà đạo đức học, và những tiếng nói đa dạng cùng ngồi vào bàn nếu họ định hình AI, sinh học, chính trị và kinh tế thì tương lai có thể hoàn toàn khác.

Lấy thì dụ những người thuộc MAGA, họ sẽ làm AI theo tư duy của họ, nhóm the ông Biden bà Harris sẽ làm AI theo kiểu cứ vô tư như người Hà Nội.

Qua lịch sử loài người, chúng ta nhận thấy quyền lực được tạo ra từ câu chuyện. Nữ quyền khởi đầu từ thế kỷ 20, dạy chúng ta rằng câu chuyện có thể được viết lại. Và hôm nay, khi chúng ta đứng trên ngưỡng cửa của thế kỷ biến đổi nhất lịch sử, câu hỏi quan trọng nhất không phải là công nghệ, mà là đạo đức: “Câu chuyện nào sẽ định hình 100 năm tới?”

Câu trả lời phụ thuộc vào việc chúng ta có đủ can đảm cùng nhau để tưởng tượng một thế giới, nơi bình đẳng không còn là câu chuyện ta mơ ước, mà là câu chuyện ta sống mỗi ngày. Mình sẽ tạo dựng một xã hội AI mang tên “không sợ vợ”. Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Out of Africa (rời khỏi Châu Phi)

 Mình theo dõi nhóm chuyên viết lịch sử về phụ nữ, âm thầm thay đổi xã hội, văn hoá, chính trị nên lâu lâu thấy họ đăng lịch sử những bà nhà văn, nhân vật nào đó… mà mình có dịp đọc khi xưa. Thật ra từ một thế kỷ qua, nhiều nhân vật nữ trên thế giới đã thay đổi rất nhiều xã hội về văn hoá, khoa học,… 

Mình có một sự kính nể các phụ nữ qua hình ảnh bà cụ mình, dù chưa bao giờ được đến lớp học nhưng vẫn thành công trong cuộc đời, không để sự nghèo hèn của ông bà mình, vẫn vươn lên trong xã hội tại Việt Nam. Do đó mình có đam mê tìm kiếm các nhân vật phụ nữ trong lịch sử để xem họ đã thay đổi xã hội, chế độ phụ hệ ra sao. Hôm nay có một bà, nói cho ngay không biết tên, chỉ nhớ dạo đi làm ở Luân Đôn thì có xem phim “Out Of Africa” có Robert Redford và Meryl Streep đóng với những phong cảnh đẹp nức nở. Sau này mình có dịp đi leo núi Kilimanjaro thì mới cảm nhận được hình ảnh trong phim. Hình như đạo diễn là Sydney Pollack. Đi xem vì bà thư ký trong công ty, người gốc Ấn Độ nhưng được sinh tại Kenya, rồi lấy chồng Anh quốc, di dân qua Luân Đôn, kêu mình đi xem. Đọc báo dạo đó nói là sau khi phim này trình chiếu thì dân Anh quốc đi nghỉ hè ở Phi châu đông còn hơn người Anh quốc.

Câu chuyện về một phụ nữ chôn người mình yêu tại Phi Châu, rồi chứng kiến đồn điền cà phê của bà ta banh ta lông sau bao nhiêu năm công sức xây dựng vì nói gì thì nói chớ trong một văn hoá như Phi châu, một phụ nữ khó mà sai khiến các nông dân ngu lâu dốt bền như mình nên khó mà thành công. Bà ta trở về âu châu, đói, hết tiền, bệnh và đơn côi. Bà ta mất hết những gì sỡ hữu tại phi châu, tình yêu, tài sản và kể lại hồi ức của thời gian tại phi châu, và cuốn sách này trở thành hồi ký được yêu thích nhất thế giới tây phương.

Karen Dinesen sinh năm 1885 trong một gia đình quý tộc, thông minh, tài hoa và cảm thấy ngột ngạt trong một nền văn hoá, đào tạo phụ nữ thành một hình thức trang trí và tuân lời đàn ông. Năm 28 tuổi, thời đó được xem là ế nguyên thuỷ, bà ta quyết định lấy bá tước Bror von Blixen-Finecke không vì tình yêu và muốn tìm con đường thoát ly. Lý do là bà ta yêu người em sinh đôi của chồng nhưng tên này từ khước, tiếp thu mối tình hữu nghị sông không liền sông núi không liền núi của bà nên chơi sang, lấy thằng anh để tên phụ bạc gọi bà ta bằng chị.

Ông chồng thích giang hồ, khó tin tưởng nhưng ông ta đem đến cho bà một lối thoát ra khỏi Đan Mạch, và họ rời Đan MẠch di dân sang Kenya, Phi Châu. Hai vợ chồng mua độ 450 mẫu đất dưới chân đôi Ngong, gần Nairobi. Và trồng cà phê, được xem là “kim thuỷ”, sẽ làm cho họ giàu có, khi đem cà phê về âu châu bán như Starbuck. Như bao nhiêu kẻ phiêu lưu, họ không biết gì về trồng trọt nhất là cà phê nơi xứ lạ. Đất của họ mua nằm trên đồi, cao độ quá cao để trồng cà phê. Đêm đêm trời lạnh nên cây cà phê chới với. Vụ này thì mình hiểu vì vườn bơ của mình ở vùng Riverside, nằm trên đồi cao, không nằm trong khu vực bị lạnh cứng chớ vùng Temecula thì có vấn đề này hay cách vườn mình độ 5 dặm, nằm dưới thấp là ngọng. Mùa đông lạnh dưới 30 độ F thì chủ nông trại phải đốt lửa rồi dùng quạt gió để thổi hơi ấm nếu không thì trái bị đông cứng thì bị hư ngay. Khu vực vườn mình thì nằm trên cao nên có gió thổi nên không bị lạnh lắm nên không vướng vụ này. Hú vía.

Ông chồng thì thuộc giống quý tộc nên tối ngày đi săn thú Safari như tây đồn điền khi xưa ở Đà Lạt. Nên bà ta từ một gia đình quý tộc phải làm lo lắng mọi thứ cho nông trại. Tiền bạc, nông dân,… rồi một ngày đẹp trời, ông chồng đi săn về và truyền cho bà ta bệnh hoa liễu vì gái gú trong các chuyến đi săn.

Thời ấy thì chưa có thuốc chữa như ngày nay. Họ chỉ hạn chế bằng cách sử dụng thạch tín và thuỷ ngân nên huỷ hoại từ từ thân thể của bà ta. Bà ta phải trở về Đan Mạch nhiều lần để chữa trị, thuỷ ngân làm hư răng của bà ta, hệ thống tiêu hoá cũng như thần kinh. Bà ta đau ốm cả đời đến khi qua đời. Có một ông gốc Đà Lạt kể cho mình là ông bố đi chơi gái bị bệnh hoa liễu về làm một phát bà mẹ bị bệnh này luôn nên hết sinh con đẻ cái. May là thời đó tây đã tìm được thuốc chữa trị.

Bà ta ly dị ông chồng năm 1925 sau 12 năm chung sống sơ sơ nhưng vẫn ở lại giữ cái trại cà phê. Bà ta cương quyết phải thành công. Trong phim họ quay Meryl Streep đẹp như bà mỹ chả thấy hư răng hư cỏ gì cả. 

Buồn đời bà ta có duyên gặp ông Denys Finch Hatton, người Anh quốc, tốt nghiệp đại học Oxford, có văn hoá, trí thức khác với ông chồng bá tước vớ vẩn. Ông thần này thì sang phi châu cũng để đi săn bắn thú và làm phi công. Ông ta yêu bà này nhưng không muốn đám cưới, bị ràng buộc. Trong khi bà ta thì muốn có một cuộc sống an bình. Nên hai người sống với nhau vài tuần rồi ông ta đi săn cả tháng, trở lại.

Trong phim thấy họ quay cảnh nghe nhạc Mozart, đọc thơ, hay xem mặt trời lặn, đủ thứ khiến mình muốn đi phi châu. Khi sang đây thì khám phá trong phim họ không có quay cảnh mấy con muỗi chích hay ruồi bu như ruồi bu. Cho nên khi xem phim là một chuyện còn thực tế là một chuyện. Khỏi phải đưa đồng chí gái sang đây vì mụ vợ không thích bị muỗi chích.

Bà ta có viết là chàng không có nhà ngoài cái lều che nắng che mưa. Thật sự đàn ông không thích bị ràng buộc lắm. Bà này bị bệnh hoa liễu nên mình không biết ra sao, thêm bệnh hoạn, răng cỏ bú xấu la mua. Gần 40 chắc cũng hết khả năng làm mẹ.

Đang bơi lội trong vòng hạnh phúc vô biên, âm nhạc của Mozart, thi ca nên bà ta quên lo vụ cà phê nên nợ nần chồng chất nên cuối cùng đành phải bán nông trại. Hoạ vô đơn chí, ông bồ buồn đời hay sao lái máy bay rồi đâm vào núi. Bà ta chôn người tình không bao giờ cưới ở đồi Ngong, nơi ông bồ yêu thích nhất rồi rời Châu Phi trở về Đan Mạch. Sạch túi, sạch tình. Chỉ còn lại mới ký ức vì cuộc tình không trọn vẹn và sự trống vắng dung dịch vô biên của đời người.

Thông thường ai lâm vào tình trạng của bà ta chắc lâm vào bệnh trầm cảm này nọ. Bà ta thì không, bà ta bắt đầu viết kể lại cuộc đời bà ta từ khi rời Đan Mạch. Bà ta lấy bút hiệu Isak Dinesen (Isak theo tiếng do thái, có nghĩa là “người thích cười” và Dinesen là họ của bà ta). Và bà ta bắt đầu viết về cuộc đời ở Phi châu. Bà ta viết cuốn “Out of Africa” (rời khỏi Phi Châu) và được xuất bản năm 1937. 

Bà ta viết về thiên đàng đánh mất tại pHi châu, một thời trẻ đầy nhiệt huyết, muốn tạo dựng cơ ngơi tại một đất nước khác, không gò bó như những người di dân đến Hoa Kỳ hay một nước nào khác. Đau khổ vì tình yêu, như TTKH đi bên cạnh ái ân của chồng tôi vì bị bệnh hoa liễu. Rồi phát hiện ra mối tình hữu nghị sông liền sông núi liền núi để rồi tình yêu vỗ cánh bay theo chiếc máy bay bà già rớt đâu đó trên ngọn đồi Châu Phi. Nông trại bà ta cố công phát triển cũng tan theo mây khói. Như các gia đình pháp sang Việt Nam như ở Đà Lạt, gia đình La Farrault, O’neil ,…muốn biến Đà Lạt thành khu nông nghiệp trồng trà, nuôi bò này nọ. Mình người Việt thì kêu là thực dân này nọ nhưng thật ra họ đem sự hiểu biết văn mình đến cho các thuộc địa. Ngày nay thực dân đã ra đi, rời khỏi CHâu Phi nhưng người sở tại vẫn không khá gì mấy trước kia. Khi xưa, thằng thực dân bốc lột, nay thằng đánh đuổi thực dân học nghề lại bốc lột dân bản địa nên thấy tương lai mịt mù. Nay người Tàu đến thì lại thấy hình ảnh mấy người sở tại đi tìm các ông ba tàu chém giết vì bốc lột họ.

Sau cuốn Out of Africa, bà có viết thêm nhiều cuốn nữa nhưng không được độc giả ưa thích lắm. Bà ta được đề cử văn chương Nobel mấy lần nhưng không được. Nhà văn Ernest Hemingway cho rằng bà ta xứng đáng là khôi nguyên văn chương Nobel hơn ông ta nhưng có lẻ thời đó xã hội còn kỳ thị phụ nữ.

Nhờ qua tác phẩm của bà ta mà người ta biết đến Safari , thú vật ở phi châu khiến du khách tò mò muốn khám phá. Mình nhờ đọc Hemingway mới muốn bò lên đỉnh núi cao nhất Châu Phi, Kilimanjaro.

Đọc cuốn sách thì hay hơn xem phim. Khi xem phim thì thấy hình ảnh này nọ chuyện tình thì chả hiểu gì nhiều lắm nhưng khi đọc cuốn sách, mới hiểu thêm về chủ nghĩa thực dân, sự xung đột hay đối xử với người bản địa ra sao.

Nay về già mới nhận ra là bà ta như mình, rời Đà Lạt ra hải ngoại, tạo dựng cuộc đời mới, lập gia đình, có con cái. May mắn không gãy cánh giữa đường như nhiều người bạn quen. Cuộc đời qua bao nhiêu chông gai, vợ chồng vẫn đồng hành vượt qua. Trong khi bà Karen, cảm thấy tù túng tại Đan Mạch. Ai chưa đi Đan Mạch chớ xứ này ít người, chán như con gián. Bà ta muốn thoát ra khỏi không gian tù túng, không muốn an phận cuộc đời nên chấp nhận lấy ông chồng không yêu thương gì để thoát khỏi không gian của xã hội cổ xưa.

Hồi ký của bà ta rất sống động, kể về cuộc sống tại phi châu, các toan tính, lo lắng khi làm nông dân, văn hoá phong tục của người bản địa, tình yêu vợ chồng như người tình hờ. Để rồi gặp ông thần phi công. Ông này cũng vậy, muốn thoát khỏi xứ sương mù, lái máy bay chở khánh khách, đi săn bắn. Ông ta cũng như bao đàn ông khác, không muốn bị kềm kẹp vào một tình yêu, bị trói buộc vào trách nhiệm người chồng, người cha. Chỉ muốn yêu như làm thơ, trong khi bà Karen thì muốn biến tình yêu thành công cụ, làm ô sin cho mình.

Bỏ cả tuổi thanh xuân để kiến tạo một tương lai vững vàn về tài chánh, tình yêu để rồi mất tất cả cho nên văn hoá của tây phương không có câu: “đỏ tình đen bạc” hay ngược lại. Đỏ tình thì đỏ tiền còn đen tình thì đen bạc. Anh hay chị có tiền thì gái hay trai đẹp bu lại đen còn hơn ruồi còn không có thì chả có thằng nào hay cô nào bu lại. Chán Mớ Đời 

Nhưng nhờ bà ta can đảm nhìn lại đời thấy rong rêu nên viết lại hồi ký một đời người đầy thất bại, vừa tiền bạc vừa tình yêu bằng anh ngữ. Có lẻ tại phi châu bà ta sử dụng anh ngữ nhiều hơn nhất là khi cặp bồ với ông phi công người anh. Cuối cùng bà ta thành công qua văn chương thay vì qua nghề trồng cà phê. Nhưng phải trải nghiệm mới có chất sống để viết thay vì ngồi bựa ra hay kêu Ây Ai viết dùm. Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Franca Viola, cô gái kiên cường chống lại Mafia

Nhớ dạo đi làm ở Ý Đại Lợi sau đó mình đi giang hồ khắp xứ spaghetti này, ghé thăm các sinh viên ở chung cư xá đại học bách khoa Torino. Nhớ ngày đầu tiên đặt chân đến hòn đảo Sicilia, nổi tiếng quê hương của Mafia. Đang ngồi vẽ ở bến tàu Messina, thì có hai cô gái đến ngồi bên cạnh xem mình vẽ. Hai cô nói trời nắng nay mới hiểu lý do mắt người Á châu là mắt hí. Hai cô tha hồ nói tiếng ý nghĩ mình không hiểu đến khi mình bắt đầu nói tiếng ý khiến hai cô hết hồn. Hai cô hỏi chuyện nhiều nhưng mình chỉ trả lời lớ ngớ vì sợ anh của hai cô này đến tìm mình để khệnh vì nghe đồn con trai vùng này kỵ con trai tán em gái họ. Như trong phim Bố Già, khi Michael Corleone, chạy trốn sang Sicilia, rồi thấy một cô gái nên hỏi thì các tên cận vệ tái mặt, kêu đừng đụng tới. Sau này đến Ragusa, hỏi chuyện thì anh bạn kêu tào lao, cứ nói chuyện thoải mái. Sau đó là vô tư trả lời mấy cô trong làng. 

Bà Franca Viola 

Nói chung thì sống ở Ý Đại Lợi thì mình thấy văn hóa miền nam và miền Bắc Ý Đại Lợi rất khác nhau, khi xưa dân miền Bắc xem thường dân miền nam, kêu lạc hậu. Ngày nay có thể đã thay đổi. Có câu chuyện về một cô gái ý ở miền nam, kiên cường, anh hùng chống lại văn hóa lâu đời của xã hội Ý Đại Lợi. Gây ảnh hưởng đến nền văn hoá lâu đời và đã thay đổi xã hội Ý Đại Lợi vào thế kỷ 20.

Cô ta tên Franca Viola sinh ngày 9 tháng 1 năm 1948 tại Alcamo, gần Trapani nơi mình có đi ngang, ngủ lại một đêm, có kể vụ đi ăn cơm ở tiệm không phải trả tiền, một thị trấn ở Sicilia, là con gái của ông bà nông dân Bernardo Viola và Vita Ferra. Năm 15 tuổi, cô đính hôn với Filippo Melodia, 23 tuổi, cháu trai của một thành viên mafia địa phương, Vincenzo Rimi. Cuộc đính hôn bị hồi hôn sau khi Melodia bị bắt vì tội trộm cắp, theo yêu cầu của cha cô. Sau đó, ông thần Melodia rời quê đến Đức. Thời đó dân miền nam Ý Đại Lợi nghèo nên phải bỏ quê sang pháp, Đức quốc hay Bỉ (như Salvatore Adamo) để làm việc nuôi sống gia đình ở quê nhà. 

Năm 1965, khi Franca 17 tuổi, ông thần Melodia, buồn đời vì không thích ăn súc xích, trở về Alcamo và cố gắng nối lại mối tình xưa. Lúc này, Franca đã đính hôn với Giuseppe Ruisi, một người bạn thời trẻ trâu nên kêu buông tôi ra vì tôi có Bồ rồi mà. Tức giận, ông thần Melodia đeo bám và đe dọa gia đình cô. Vào ngày 26 tháng 12 năm 1965, hắn cùng 12 người đàn ông mang súng xông vào nhà Viola, đánh đập mẹ cô Franca và bắt cóc Franca cùng em trai 8 tuổi của cô, Mariano. Mariano được thả vài giờ sau, nhưng Franca bị giam giữ tám ngày trong một trang trại của chị gái tên Melodia, nơi cô bị cưỡng hiếp nhiều lần. Tên Melodia tin rằng, theo truyền thống Sicilia và luật pháp Ý (Điều 544), Franca sẽ phải lấy hắn để khôi phục “danh dự” và tránh trở thành “donna svergognata” (người phụ nữ vô liêm sỉ), vì mất trinh tiết trước hôn nhân là điều bị xã hội làng xóm chê trách nặng nề. Tương tự ở Việt Nam khi xưa nhưng không bị cạo đầu trét vôi, thả trôi sông nếu gia đình không làm cổ cho cả làng. Luật pháp Ý Đại Lợi, dạo đó cho phép kẻ hiếp dâm thoát tội bằng cách cưới nạn nhân, một tập tục gọi là “matrimonio riparatore” (hôn nhân sửa sai đền bù).

Bà Franca kiên định với mối tình trẻ trâu, từ chối lấy ông thần Melodia, tuyên bố sẽ kiện hắn vì tội bắt cóc và cưỡng hiếp. Cha cô, Bernardo, giả vờ thương lượng với bọn bắt cóc trong khi hợp tác với cảnh sát Carabinieri để giải cứu con gái. Ngày 2 tháng 1 năm 1966, Franca được giải thoát, và ông thần Melodia cùng đồng bọn bị bắt. Dù đối mặt với áp lực xã hội gay gắt, bêu xấu công khai, đe dọa giết chết, vì ông chú bị can là thành viên xã hội đen danh tiếng Mafia và các vụ phóng hoả, đốt cháy vườn nho và nhà của gia đình, Franca và gia đình vẫn kiên quyết khởi kiện đòi công lý cho con mình dù có bị giết.

Phiên tòa, bắt đầu ngày 9 tháng 12 năm 1966 tại Trapani, thu hút sự chú ý toàn quốc và quốc tế. Bên bị cáo Melodia tuyên bố đó là một vụ “fuitina” (trốn theo trai tự nguyện), nhưng sự kiên cường của cô Franca không lay chuyển. Ông thần Melodia bị kết án và nhận 11 năm tù, một chiến thắng mang tính bước ngoặt, thách thức các chuẩn mực gia trưởng của Sicilia và hệ thống pháp luật Ý thời đó. 

Sự bất khuất và kiên trì của Franca biến cô thành biểu tượng của phong trào giải phóng phụ nữ ở Ý sau chiến tranh thứ 2. Vụ việc của cô phơi bày bất công của luật “danh dự” và truyền cảm hứng cho những phụ nữ khác, ít nhất bốn cô gái Sicilia noi gương cô. Nó góp phần dẫn đến việc bãi bỏ Điều 544 vào năm 1981 và việc phân loại lại tội cưỡng hiếp là tội chống lại con người vào năm 1996. Tháng 12 năm 1968, Franca kết hôn với Giuseppe Ruisi, người luôn ủng hộ cô bất chấp các mối đe dọa, thậm chí phải xin giấy phép mang vũ khí để tự vệ. Tổng thống Ý Giuseppe Saragat gửi quà cưới cho họ, và Giáo hoàng Phaolô VI tiếp họ trong một buổi tiếp kiến riêng. Họ có hai con trai và một con gái, hiện vẫn sống ở Alcamo.

Câu chuyện của cô Franca được đưa lên nghệ thuật thứ 7 qua các bộ phim như The Most Beautiful Wife (Người Vợ Đẹp Nhất (1970), mình xem phim này ở trung tâm văn hoá Pompidou, khi họ có cuộc đàm thoại về văn hóa Ý Đại Lợi. Viola, Franca (2017), and The Girl From Tomorrow (Cô Gái Đến Từ Ngày Mai (2022), và cuốn sách của Beatrice Monroy, Niente ci fu(2012). Năm 2014, cô được vinh danh là Grande Ufficiale dell’Ordine al Merito della Repubblica bởi Tổng thống Giorgio Napolitano. Franca, nay 77 tuổi, từng nói: “Đó không phải là hành động can đảm. Tôi chỉ làm điều tôi cảm thấy phải làm, như bất kỳ cô gái nào ngày nay sẽ làm. Tôi lắng nghe trái tim mình.” Sức mạnh thầm lặng của cô đã định hình lại quyền phụ nữ ở Ý và để lại di sản khiến đàn ông phải cẩn thận khi đụng chạm phụ nữ. Xong om

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn