Hạnh phúc trong tầm tay

Đi chơi kỳ này, không có con đi chung 2 tuần lễ cuối. Đồng chí gái và mình cùng một lứa bên trời lận đận từ 30 năm nay, bổng nhiên thấy tự do, như thời mới phát hiện mối tình hữu nghị Boston liền New York. Mình bổng nhiên hiền từ như vị linh mục, kiên nhẫn đợi vợ đi mua sắm, không bực mình như trước đây.

Kỳ này đi chơi, may mắn là tiền đô la lên giá so với ngoại tệ nên giá cả rẻ hơn mấy năm trước. Điển hình là đi khinh khí cầu tốn $180. Có người cho biết 4 năm trước họ trả $250/ người. Dạo ấy một Euro ăn 1.2 đôla, nay thì tương đương.

Đồng chí gái thích đi chợ, đứng tước cổng vào chợ lớn nổi tiếng Istanbul

Đi chơi, vợ cứ đi kiếm đồ nhái để mua, mình ngồi đợi, vẽ hay ghi chú những kiến trúc bên đường nên không thấy bực mình về sự rữa mắt cửa hàng của đồng chí vợ. Mình bắt đầu tìm ra cách sống quân bình khi đi chơi với đồng chí gái. Khi xưa thì bực mình vì phải đợi vợ con đi mua sắm, không vẽ véo gì được như xưa. Nay thì đem theo cuốn sổ tay, ghi chú những gì quan sát bên đường, kiến trúc lạ, chi tiết. Lâu lâu làm một vài tấm vì đồng chí gái kêu đi, sau khi bước ra tiệm.

Chụp hình thì có hướng dẫn viên chụp cho đồng chí gái, mình ngồi ghi lại mấy điều nhận thấy.

Hôm trước, viếng thăm một hợp tác xã về thêu dệt lụa, sau khi đồng ý bán giá mình trả 30% giá của họ rao. Ông giám đốc nói: “vous avez fait l’affaire du siècle”, mình nói không. Lấy mụ vợ mình mới là Áp phe của thế kỷ này khiến ông ta cười, vậy thứ 2 của thế kỷ. Nói chung ai ở Hoa Kỳ muốn đi chơi thì nên đi ngoại quốc thay vì ở Hoa Kỳ. Giá cả thoải mái hơn.

Nghĩ lại thì phải công nhận mình quá may mắn. Trên đường đời, đều gặp người ta thương mến, giúp đỡ mới có được ngày nay. Từ bé đã có hàng xóm kêu vào nhà cho mượn sách đọc để bớt ngu. Lớn lên được đi tây trước khi Sàigòn mất 4-5 tháng. Rồi ở Tây, ở khắp nơi, mình đều được người ngoại quốc giúp đỡ, cho cái phòng ô sin ở, không lấy tiền,… do đó mới có chút tiền gửi về Đà Lạt, giúp bà cụ nuôi mấy người em.

Lấy vợ như mua vé số, có khi trúng có khi không, hay trúng giải an ủi, mình lại trúng độc đắc. Lúc lấy vợ thì bạn bè đốc vào, cũng bắt đầu thấy lẻ loi vì đám bạn lần lượt lên xe bông cả. Nay nhìn lại thì công nhận mình trúng số độc đắc, lấy được mụ vợ gốc Các Mệ này.

Khi nhất trí thành lập hộ khẩu chung với mình, cô nàng phải đấu tranh tư tưởng khá nhiều, vì bị bạn bè và họ hàng dũa mệt thở. Kêu bác sĩ không lấy, đi lấy thằng nghèo đói. Mình nhớ không biết bao nhiêu lần đồng chí gái mời bạn bè, họ hàng đi ăn để mình trả tiền. Ăn chùa mà họ cứ phán là thằng này số mạt em ơi, để anh hay chị giới thiệu bác sĩ cho. Chán Mớ Đời từ đó.

Về chi tiêu cho ông bà cụ, nhiều khi mình quên vì công việc, đồng chí gái nhắc mình gửi tiền cho ông bà cụ ăn Tết, lì xì cho mấy đứa cháu. Nhất là khi về Việt Nam, đều mời cả đại gia đình đi chơi. Chỉ có năm nay hơi đặc biệt là cho đại gia đình đi Dubai là ý của đồng chí vợ.

Mình thấy bạn bè nhiều người bị vợ hay chồng quay như dế khi gửi tiền giúp gia đình còn ở Việt Nam.

Sau 30 năm nội chiến từng ngày, mối tình hữu nghị của đồng chí vợ vẫn môi hở răng lạnh. Bạn bè cùng lứa, có nhiều người đã chia tay nhau dù đám cưới linh đình, nhà hàng sang trọng. Thiên hạ ăn chơi ngày vui bên chiếc bánh cưới, trong khi mình thì lo đếm tiền “chào bàn” để trả tiền nhà hàng. Hú vía huề vốn. Hôm trước khi lên xe bông, chủ kêu vào đuổi vì hết việc nên mặt mình như người mất sổ gạo khi lên xe bông về nhà vợ. Ngày nhà đồng chí gái pháo nổ tâm hồn sơn đen rướm máu. Ôi nhát chém lay-off.

Đi chơi, nắm tay mụ vợ như thủa còn trẻ, chụp hình cho mụ vợ tạo dáng Chán Mớ Đời. Mụ vợ kêu mình khi xưa, quen tui, ôn chụp hình đẹp mà nay thì chụp bá vơ. Mình nói khi xưa, chụp hình để rữa, tốn tiền nên phải cẩn thận, canh ánh sáng nay già nhìn gần với kính cận, không thấy rõ trên màng hình nên chụp đại mấy cái, dính cái nào thì dính còn không thì xoá. Xong om

Đừng nhìn anh bằng con mắt hận thù.

Đồng chí gái thì cứ kêu sướng quá, khi lấy nhau đâu có nghĩ một ngày được sung sướng, đi chơi, không phải lo nghĩ gì cả. Không nghĩ đến con cái, không nghĩ đến công ăn việc làm vì đã từ chức, kêu nghỉ hưu. Đô la lên giá nên ăn uống, mua sắm thoải mái.

Hôm trước mình mua tấm tranh thêu lụa, tượng hình về cây của đời sống mà chúng ta hay thấy trong văn hoá người hồi giáo hay trong thiên hùng ca Gilgamesh. Với Mashua và Mashuane theo truyền thuyết của xứ Ba Tư. Trong kinh thánh Genesis cũng có nói đến. Mình mua để đánh dấu cuộc đời 30 năm qua với đồng chí gái.

Mình thương mụ vợ vì cô nàng có cái tâm rất tốt. Bạn bè, người thân cần gì là cô nàng giúp đỡ ngay, không suy nghĩ gì cả. Nhớ khi xưa, lúc mới lấy nhau, mình thì thất nghiệp lên thất nghiệp xuống, có người nhắn tin kêu có cô bạn khi xưa ở Việt Nam bị bệnh, cần mỗ. Đồng chí gái gửi tiền về liền, hai vợ chồng húp cháo. Trong gia đình, người thân túng thiếu là đồng chí gái giúp đỡ. Nhiều khi bị người quen lạm dụng, không trả tiền, xù luôn. Đồng chí gái thôi kệ, họ túng thiếu mới làm chuyện này.

Qua đồng chí gái mình thấy hình ảnh bà cụ của mình. Cũng bị người quen đến nhà khen vài câu, than túng thiếu rồi mượn tiền, xù luôn, trốn về Sàigòn ở. Mình về Đà Lạt, đi ngang nhà nào quen, là mình nhớ người này người nọ. Nhớ ai xù tiền bà cụ mình, rồi sau 75 là mất hết. Có bà nào khi xưa giàu ở đường Hàm Nghi, mượn tiền rồi không trả, rồi bán nhà HàmNghi, dọn về Thi Sách, mua nhà nhỏ, mở tiệm phở. Nghe nói mới qua đời, sau khi nằm liệt giường đến 10 năm. Hay chè Mây Hồng khi xưa, mượn tiền xây nhà để mở quán chè, xù luôn. 75 xong thì ai dám đòi nợ nhất là ông cụ bị Việt Cộng lên án 18 năm. Mình thì nghĩ kiếp trước mắc nợ ai nên kiếp này phải trả. Có lẻ nhờ vậy mà về già, mẹ mình có sức khỏe, yên vui bên con cháu vì không còn mắc nợ ai. Hình như đã trả hết nợ ngoại trừ nợ con cháu. Mình chỉ mong sau này được như vậy. 90 tuổi mà vẫn khoẻ, đi chơi với con cháu thay vì than lên than xuống.

Xeo phì cùng một lứa bên trời lận đận

Mình thuộc diện ăn theo, đồng chí gái làm việc thiện nên được ăn ké. 30 năm được đồng chí gái nuôi nên khoẻ đời. Nay về già không cần con cái lo. Cho thấy cuộc đời, giàu sang không quan trọng lắm. Vợ chồng còn gần nhau khi về già và có sức khỏe mới quý hơn. Nhất là phải đấu tranh tư tưởng, phấn đấu khi đấu khẩu, đấu tranh giai cấp hàng ngày. Đi chơi cô nàng sợ bị lạc, không biết tiếng thổ nên nhẹ nhàng bên chồng, về lại Cali là sẽ hét lại. Nghĩ đến đó là hết muốn bay về Cali.

Lấy mình đồng chí gái cũng phải phấn đấu tư tưởng lắm vì bạn bè, họ hàng đều chê mình. Có lẻ tình yêu đủ lớn nên cô nàng vượt qua mọi sự chê bai, để nuôi mình trong 30 năm qua. Nay về già bổng nhiên lại may mắn, trời đãi cho đi chơi thoải mái. Xong om

Hôm nay bay về Hoa Kỳ. Oải rồi, đi lâu quá nhớ nhà.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn theo chủ nghĩa Chán Mớ Đời 

Capadoccia, vùng ngựa đẹp

 Mình biết đến địa danh Capadoccia, Thổ Nhĩ Kỳ khi còn đi học. Vào thư viện, thấy cuốn sách bằng tiếng nhật nên mượn về đọc. Hoá ra có một hay 2 ông kiến trúc sư nhật nào được trả tiền qua xứ này để vẽ lại vùng này, với nhà cửa mà người dân địa phương ở trong mấy hang đá từ hơn ngàn năm qua. Từ đó mình tò mò, muốn đặt chân lên vùng này một lần trong đời. Năm nay, may mắn, trời cho phép tới đây.

Người Nhật Bản cũng như đa số các nước tây phương, họ hay gửi người của họ đi khắp nơi trên thế giới để truy tìm, nghiên cứu văn hoá của xứ người ta để dựa vào giúp các chính trị gia có viễn kiến về tương lai và dân tộc họ. Ta thấy chính người Pháp đã tìm ra các di tích lịch sử của thuộc địa như đền Angkor ở Cao Miên, Đình Bảng ở Việt Nam… mình có một tập tài liệu của ông Besacier, người Pháp, vẽ lại cái Đình Bảng to đùng.

Vùng này thấy nhiều hang đá kiểu này, người dân đào hang để ở. Đá calcaire nên dễ đào. Có vùng nuôi chim bồ câu để người dân lấy phân để bón cây cối. Nay thì có phân hoá học nên chim bồ câu hết xuất hiện.

Đến đây mới hiểu vì sao người dân khi xưa, đào mấy hang trong này để ở. Lý do là mua hè quá nóng và mùa đông quá lạnh, nghe nói xuống đến 20 độ âm. Ở trong hang đá thì mát và mùa đông thì ấm hơn ở ngoài. Nay thì chính phủ đã dời người dân trong hang đá ra các chung cư và các khách sạn bắt đầu chui vào để làm tiền du khách trải nghiệm. Vợ chồng mình cũng ở trong một phòng xây cất bằng đá Calcaire mà khi xưa, ông tây bà đầm cứ giải thích lên giải thích xuống mà mình chả hiểu gì cả. Độ ngu bền vững.

Phòng hai vợ chồng ngụ lại, được xây bằng đá calcaire, không biết tiếng Việt gọi là gì. Đá vôi? Khi xưa, ông tây bà đầm dạy thì nhớ vậy thôi. Khách sạn được đào trong hang. Ở ngoài để tránh nước thấm vào nên họ quét một lớp chống ẩm.

Sau 2 tiếng trễ, máy bay đáp xuống Kerdesi, cách Capadoccia đâu 1 tiếng lái xe. Mình đã oải vì dậy sớm ra phi trường, lại đợi 2 tiếng trễ nên Chán Mớ Đời. Tưởng xe chở về khách sạn rồi đi ăn, ai ngờ, họ ngừng bên đường để đón hướng dẫn viên, dẫn đi thăm viếng vùng này, đặc biệt là viện bảo tàng, nơi khi xưa có tu viện thiên chúa giáo, lúc sơ khai, sợ quân lính, công an, nằm vùng của quân la mã tìm thấy nên mấy ông linh mục đi tu, trốn tránh ở vùng này.

Hình vẽ trên tường chữ thập do chữ viết hy lạp, chúa giết su. Dạo ấy có 4 nhà thờ thiên chúa giáo (Antalya, Istanbul, Izmir và Thierya) nên họ ghi dấu hiệu chúa giê su bằng chữ Hy Lạp tượng trưng cho 4 nhà thờ này. Sau này biến thành thập tự giá ngày nay, mà người ta gọi tượng trưng cho chúa giê su bị đóng Đinh trên thánh giá. Theo mình hiểu thì thập tự giá của thiên chúa giáo chính thống vẫn còn giữ cách này, còn Vatican thì dùng thánh giá loại kia.

Nhà thờ lúc đầu còn trong vòng bí mật, sợ mật thám của quân la mã truy lùng nên họ ghi dấu hiệu 4 nhà thờ để con chiên biết mà lần đến. Có lẻ sau này toà thánh Vatican giải thích cây thánh giá khác với lúc ban đầu.

Đi viếng tu viện thì mình mới hiểu lịch sử sự hình thành thập tự giá. Khi xưa, người ta bị kẻ mạnh cướp bóc, bắt làm nô lệ, không có được sự giải thoát cuộc đời họ, ngoại trừ vài người tài ba xuất chúng có thể mua được tự do của họ. Khi chúa Giê Su ra đời và đưa đến một một tư tưởng mới về nhân sinh quan, ai cũng bình đẳng trước chúa, khiến đế chế la mã quan ngại và lùng bắt. Tương tự ngày nay các chế độ độc tài rất lo sợ các tư tưởng về dân chủ, tự do con người,..nên bắt bỏ tù tất cả những ai kêu gọi bình đẳng.

Thấy trong ảnh, cái cửa thông qua các khu vực khác, có cục đá tròn to đùng như cái bánh xe, được lăn qua nếu có quân la mã đến để chắn cái cửa lại. Có hệ thống lấy dưỡng khí nhưng quá chuyên môn, mình có ghi và vẽ lại sơ đồ, để làm tài liệu cho mình.

Đường hầm cao hơn Củ Chi nhưng cũng phải cúi người để đi qua. Phải bỏ hình đồng chí gái để thấy không gian ra sao.

Hôm nay, viếng thăm các địa đạo mà người theo thiên chúa giáo núp khi quân la mã đi lùng thì họ chạy xuống dưới này. To hơn địa đạo Củ Chi nhiều và cách thiết kế rất hay. Làm sao lấy nước, nấu ăn và các bánh xe đá lăn để đóng cửa các đường hầm nếu quân la mã bò vào. Mình được giới thiệu một ông imam đã tìm thấy chốn này. Nghe nói vùng này có đến hơn 200 địa đạo nhưng người ta chỉ khai quật đâu trên 30 địa đạo.

Ông Imam kể là lúc 25 tuổi, ông ta tưới nước cho rau cỏ thì thấy nước không đọng lại mà tụt đi đâu nên tò mò kiếm ra địa đạo này. Chính phủ bò lại kêu là của quốc gia, cưỡng chế đất vườn của ông ta. Chán Mớ Đời 

Cưỡng chế đất làm nông của ông. Nay cho miếng đất để làm cái tiệm cho con ông ta bán đồ lưu niệm cho du khách. Ông ta kêu mình mua một cuốn sách nói về địa đạo, để ông ta ký tên nhưng mình cảm ơn. Đợi đồng chí gái mua ba thứ lặt vặt xong thì lên xe đi viếng mấy chỗ khác, vào xem hợp tác xã tranh lụa và thảm để trong lúc hướng dẫn viên và tài xế đi ăn trưa. Đi chơi thì chế độ dinh dưỡng của hai vợ chồng bị đảo lộn. Thường mình không ăn sáng, nhưng đây khách sạn cho ăn sáng nên phải ăn rồi đợi chiều đi ăn tối luôn, trưa không ăn nên phải để hướng dẫn viên và tài xế đi ăn trưa. Có hướng dẫn viên chịu khó đợi thì độ 2, 3 giờ thì mình mời đi ăn luôn rồi về khách sạn.

Cách lấy tơ từ trong mấy kén của con tằm. Họ móc tơ lên mấy cái ròng rọc rồi ấn nút máy chạy tự quấn. Bên tay trái, treo trên tường, các bó tơ màu trắng, có phần được nhuộm màu dùng màu hạt lựu thành đỏ,… màu này chắc là màu áo lụa Hà Đông của ông Nguyên Sa, không có trắng như ông Hàn Mạc tử điển tả.

Lần đầu tiên mới thấy được cách lấy tơ của mấy con tằm. Chỉ đọc sách kể chớ chả hiểu gì cả. Vùng này các cô gái đều được mẹ dạy cách thuê cả. Nếu không biết thì khó mà lấy chồng. Đến tuổi cặp kê thì mấy bà có con trai đang kiếm dâu đều xem các cô gái được giới thiệu để xem kỹ thuật của họ thêu có đẹp hay không. Lý do là khi thêu phải có một sự nhẫn nại, bền tâm mới có thể làm được việc này. Mấy cô mà không biết thêu thùa thì xem như ế chồng, không có sự cẩn mẫn, chịu đựng bị mẹ chồng làm khó.

Họ vẫn có màn làm mai làm mối nhưng trai gái đi học ở trường nhất là đại học thì có thể phát hiện ra đối tượng để nhập hộ khẩu chung. Vấn đề là đám cưới tốn tiền. Mình hỏi anh chàng thông dịch viên, anh ta kể gặp cô vợ ở đại học nhưng phải tốn 20 ngàn đô la để cưới cô nàng vì đã mất 10,000 đô để mua nữ trang cho cô nàng. Đàng gái thì phải cho của hồi môn như xoong quánh, giường chiếu đủ trò,… mình nói may quá, lấy đồng chí gái không tốn đồng nào. Tiền nhà hàng thì đã có khách đến cho tiền nhà hàng nên huề vốn.

Mình ở Thổ Nhĩ Kỳ chắc muôn đời ế vợ. Chán Mớ Đời 

Mình mua được bức tranh lụa thêu, giá 30% giá họ rao. Kệ để có chút gì để nhớ về Thổ Nhĩ Kỳ. Mình mua bức tranh thêu rất có ý nghĩa trong văn hoá hồi giáo. Sẽ đóng khung để trung tâm nhà để tự nhắc nhở mình. Họ kể bà nào mất 18 tháng mới thêu xong tấm trang độ 40 cm chiều ngang và 60 cm chiều dài. 140 mũi cho một cm vuông.

Mình ở Hoa Kỳ nên may mắn, năm nay đi chơi ở đây, lạm phát lên 72% nên giá rẻ so với những nơi khác. Ai muốn đi chơi thì nên đi mấy xứ như Thổ Nhĩ Kỳ hiện nay.

Capadoccia được các thương buôn ba tư gọi là vùng ngựa đẹp nhưng chả thấy ngựa đâu hết. Chỉ có mấy bức tượng ngựa làm bằng sắt, để rãi rác ngoài thành phố để du khách chụp hình. Ngày cuối thì mình có thấy mấy con ngựa dùng cho du khách cởi chụp hình, dáng ngựa khá đẹp.

Hôm nay mình sẽ đi viếng vài nơi rồi ra phi trường bay về Istanbul, viếng phần đất ở eo biển rồi thứ tư bay về mỹ. Chuẩn bị cho chuyến đi leo núi Kilimanjaro với một anh cựu sinh viên Đà Lạt rồi sẽ đi chơi ở Ai Cập và Jordan với đồng chí gái. Xong om

Hôm qua ăn bữa cơm tối ở đây. Đẹp không tả . Chỗ này khi xưa dân tình đào khoét bên trong hang đá để ở. Mát mùa hè, ấm mùa đông. Nay thì chính phủ dời họ vào các chung cư nóng chết bỏ, gắn 3 tấm năng lượng mặt trời đẻ có nước nóng. Chán Mớ Đời 

Đi viếng một cái động, người ta đang làm lại khách sạn. Gặp ông thợ đẽo khắc quá đẹp. Ông ta đòi $2,000 để tạc tượng nào mình muốn. Nghe giá là hoảng. Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn  

Istanbul 2022

 Chào tạm biệt cả đại gia đình tại Dubai. Trong khi mọi người bay về mỹ, pháp hay Việt Nam thì tiểu gia đình mình, đáp máy bay đi Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ. Istanbul là thành phố ai cũng đến nhưng không phải thủ đô của xứ này. Khi Anh quốc và đồng minh đánh bại đế chế Ottoman, người Thổ Nhĩ Kỳ phế bỏ ông vua và thành lập một nền cộng hoà Thổ Nhĩ Kỳ tương tự vua Bảo Đại bị Ngô Đình Diệm truất phế. Ankara, trước đây được gọi là Angora của Hy Lạp, được làm thủ đô của nước Cộng Hoà Thổ Nhĩ Kỳ. Mình sẽ không đi đến đây vì khá xa và không có gì quan trọng.

Nước này khi xưa bị người Hy Lạp chiếm đóng nhưng sau này người Thổ Nhĩ Kỳ chiếm đóng thì đoàn quân của họ chiếm đóng xứ Hy Lạp mấy trăm năm nên khi đi Hy Lạp, mình nghe người Hy Lạp chửi người Thổ Nhĩ Kỳ như Triều Tiên, Trung Cộng chửi Nhật Bản. 

Sultan Mustafa Sony, trời nóng mà vợ bắt bận đồ để chụp hình Chán Mớ Đời 

Xui của nước này thì hên cho nước khác. Khi quân đội của đế chế Ottoman chiếm đóng Hy Lạp thì dân trí thức của Hy Lạp chạy di tản qua Ý Đại Lợi và được các ông thương buôn ở vùng Toscana Ý Đại Lợi, yêu chuộng. Kiến thức và tư tưởng của các nhà hiền triết Hy Lạp đã giúp họ thành lập một nền văn minh La Mã-Hy Lạp mà ngày nay người ta gọi thời đại Phục Hưng. Xứ Toscana này bổng nhiên sản xuất ra một thế hệ nghệ nhân và trí thức như Michelangelo, Leonardo da Vinci.,… đã giúp Âu châu thoát khỏi sự u mê của thời Trung Cổ. Ngày nay, người ta gọi là chất xám của ngoại quốc rất quan trọng.

Người ta thấy sau chiến tranh thế giới lần thứ 2, một số trí thức ở âu châu chạy qua Hoa Kỳ, giúp nền văn hoá Hoa Kỳ lên mau và phát triển về nghệ thuật, kỹ thuật như chế tạo bom nguyên tử,… sau vụ Thiên An Môn, Hoa Kỳ đưa tay vớt tất cả tiến sĩ từ Trung Cộng, muốn ở lại hay gần đây, Hoa Kỳ ra luật đặc biệt để chiêu dụ các kỹ sư nga la tư từng làm trong các chương trình nghiên cứu khoa học của nga la tư. Họ có cả danh sách những người được chấp thuận vào Hoa Kỳ nhanh nhất. 

Mình có quen một ông tiến sĩ người Đài Loan, sang Hoa Kỳ học tiến sĩ rồi ở lại, nói bạn bè ông ta, ai có tiến sĩ đề được Hoa Kỳ cho phép ỏ lại. Ông vua semi-conductor của Đài Loan, từng ở lại làm việc cho Hoa Kỳ. Sau đó được Đài Loan cũng cấp tiền bạc để giúp Đài Loan trở thành một cường quốc về seminar-conductor. Nay Hoa Kỳ cho phép công ty này thành lập một chi nhánh sản xuất seminar-conductor tại San Antonio, Texas.

Thời sinh viên mình bị bắt phải nghiên cứu mấy cái Passage bán đồ ở Paris, nay mới biết là kiến trúc sư pháp bị ảnh hưởng bởi các chợ (bazar) của Thổ Nhĩ Kỳ. Ở đây đẹp hơn vì khí hậu nên xây cất vơi mấy chòm cao và đẹp.

Đến Istanbul vì địa điểm này rất có nhiều di tích lịch sử của thế giới. Thành phố này được chia làm hai bởi một cái eo biển, mang tên Bosphorous. Một bên thuộc về Châu Âu và một bên thuộc về Châu Á. Đó là về địa chính trị và kinh tế, buôn bán từ mấy ngàn năm qua. Các cuộc thập tự chinh đều đi qua vùng này để đến thánh địa Jerusalem.

Mấy cửa hàng bán đồ gia vị và kẹo mức cua họ rất nổi tiếng. Mình đang cử ăn đồ ngọt nên không dám thử.

Lúc đầu được người Hy Lạp chiếm đóng, sau đó thuộc về đế chế La Mã. Một ngày đẹp trời, hoàng đế la mã tên Constantin, dời thủ đô từ La Mã đến đây, và đặt tên thủ đô mới của đế chế là Constaninopolis (thành phố constantin). Ông hoàng đế này có công rất lớn với Thiên CHúa Giáo. Lý do ông ta trở về đạo Thiên CHúa, và cho xây ngôi thánh đường ở đây, được xem là thánh đường Thiên CHúa Giáo đầu tiền lớn nhất của Thiên CHúa giáo. Từ đó dân chúng của đế chế theo đạo này rất đông và đến nay. Hình như vợ ông ta theo đạo này và bắt ông ta trở về đạo.

Sau này Thiên Chúa Giáo có sự bất đồng nên được chia thành hai giáo phái, một ở Vatican và một được xem là thiên chúa giáo chính thống. Có nhiều nguyên nhân lắm như đế chế La MÃ rộng lớn nên bị chia cắt tùm lum.

Đến thời hoàng đế Justinian I thì thủ đô này được đưa đến điểm cao nhất, được xem là một trong những thành phố đông dân cư nhất thời ấy, nghe nói đâu 700,000 người. Ngày nay thì dân số ở đây lên đến 20 triệu người. Lái xe trong thành phố là một ác mộng. Hôm từ phi trường đến khách sạn, nóng nực mà xe kẹt như điên, đường xá nhỏ, nên cuối cùng đành bỏ xe, kéo hành lý đến khách sạn cho nhanh.

 Đến thế kỷ 15 thì thành phố này bị người Thổ Nhĩ Kỳ tấn công và chiếm đóng. Netflix có chiếu bộ phim kể về ông Mehmet the conqueror này. Hôm qua đi thuyền vòng vòng ở vùng này, mình có xem cứ điểm này, nơi mà quân đội Thổ Nhĩ Kỳ phá vỡ vòng tuyến của người thiên chúa giáo, khởi đầu cho đế chế Ottoman.

Hôm kia đi viếng thánh đường Hagia Sophia, được xây cất bởi người thiên chúa giáo nhưng khi người Thổ Nhĩ Kỳ chiếm đóng, họ không cho phá vỡ, chỉ trét thạch cao lên mấy tác phẩm ca ngợi Chúa Giê Su,.. và gắn lên đó các ghi khắc, điều răng của đạo Hồi Giáo. Người Thổ Nhĩ Kỳ trước kia là một nhóm người du mục ở Tây Á, rồi đến vùng này theo đạo Hồi Giáo. Người ta tìm thấy tiếng Thổ Nhĩ Kỳ gần gần giống tiếng của xứ Phần Lan. Rảnh mình sẽ kể vụ này, khá lạ.

Thế kỷ 20 khi chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ, cho tu bổ lại thánh đường mới khám phá ra sau lớp thạch cao nhưng hình ảnh ca người CHúa Giê Su khi xưa bởi các con chiên Thiên Chúa Giáo. Cho thấy cái khôn ngoan của người lãnh tụ có viễn kiến. Thường kẻ thắng cuộc đều đập phá bỏ những tàn tích của chế độ cũ, rồi không biết xây lại cái gì để ca ngợi những tượng anh hừng vớ vẩn, tốn tiền thuế của dân. Lính Taliban đã cho phá vỡ các tượng Phật được khắc trong vách núi khiến cả thế giới lên án, ghê tởm cho sự ngu muội của kẻ thắng cuộc, cuồng tín, say mê chiến thắng.

Mình có đi viếng một thánh đường hồi giáo mang tên Giáo đường Xanh vì trang trí bên trong khá đậm màu xanh da trời. Chỉ tiếc là họ đang tu bổ lại nên chỉ thấy cái chòm còn ngoài ra chả có gì. Nghe kể là ông vua nào, quên tên, muốn xây một thánh đường mang tên ông ta để có chân trong lịch sử nhưng người dân không đến đây cầu nguyện nên để câu Like, ông ta kiếm mấy di tích lịch sử về hồi giáo đem để trong đó khiến dân tò mò đến cầu nguyện. Sau đó ông ta bị ép phải trả lại mấy di tích lịch sử đã đánh cắp.

Tương tự, ông Erdogan lãnh tụ, cầm quyền ngày nay cũng làm một ngôi thánh đường hồi giáo trên đồi hoành tráng lắm bên phía Châu Á thì không có thằng thổ nào đến đi lễ, cầu nguyện ở đây. Chán Mớ Đời 

Trong khách sạn thấy họ làm cái hồ nước, với những giọt mưa và nhiều con mắt khiến mình tò mò. Ra chợ cũng thấy bán đầy thêm thằng con không biết ai nói, đòi đi mua cho bằng được. Nó có thằng bạn quen, khi đi viếng Đức quốc, kể cho nó nghe. Tò mò hỏi thì mới biết, con mắt này được người dân Hy Lạp, tin là các hung thần, ác quỷ nhìn chúng ta sẽ hại chúng ta nên họ hay đeo con mắt Ác Quỷ, để khi ác quỷ nhìn thấy con mắt này thì sợ tránh xa. Có lẻ theo truyền thuyết về Medusa. Cái này hình như mình đã kể vụ này khi kể về Hy Lạp.

Con mắt ác quỷ, như cái hình bát quái được treo trước cửa nhà người Việt hay người Tàu được bán cho du khách như điên.

Có cô tài tử Mỹ đen, lấy con trai của công nương Diana, đeo con mắt này nên mọi người đều bắt chước đeo như điên. Đi đâu cũng thấy bán dù không phải ở Hy Lạp. Chán Mớ Đời   

(Còn tiếp)

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

 

Tấm ảnh kỷ niệm về Paris một thời

 Hôm nay, thấy trang nhà của Pháp, đăng 2 không ảnh khiến mình nhớ lại thời sinh viên, đã đi nát khu vực này. Tấm không ảnh đầu cho thấy sự thiết kế của kiến trúc Pháp theo tinh thần cartesien, như điện Versailles đã ảnh hưởng đến sự thiết kế thủ đô của Hoa Kỳ. 

Pháp quốc giúp người Mỹ đánh bại quân đội Anh quốc, với sự tham gia cuộc chiến của tướng La Fayette, khiến người Anh quốc tống cổ 60,000 người Pháp sinh sống tại Gia-nã-đại, 1 số di cư về vùng Louisiana. Có lẻ vì vậy, người Mỹ muốn đoạn tuyệt với văn hoá Anh quốc, nên mời các kiến trúc sư pháp sang thiết kế thủ đô Hoa Thịnh Đốn.

Khi xưa, Pháp quốc và Anh quốc là hai nước hùng mạnh nhất âu châu nên tìm cách hạ nhau. Thấy người di dân ở thuộc địa của Anh quốc, nổi lên chống lại vua Anh quốc, bị bị sưu thuế cao, nên triều đình pháp tăng viện như ngày nay Hoa Kỳ giúp Ukraine. Cuối cùng tốn tiền quá nên đánh thuế dân pháp, gây bạo loạn đưa đến cuộc cách mạng 1789. Sau này lại giúp ông Mễ đánh Hoa Kỳ, kêu vô ơn nên te tua, banh ta lông. Lại mất Louisiana, bán rẻ lại.

Hình này cho thấy cái trục thẳng từ vườn Tuileries, nơi nhà vua và giới quý tộc ra đây chơi khi họ còn sống tại Paris, ở Port Royal, bên tay phải, sau đại lộ Rivoli. Sau nhà vua cho xây điện Versailles và dời đô về đấy, nên vua chúa không biết đời sống dân chúng ra sao, gây nên cuộc cách mạng long trời lỡ đất.

Nói chung địa ốc của Paris ở phía tây thì đắt tiền hơn phía bên đông Paris. Lý do là gió thổi từ phía tây qua hướng đông nên đa số các nhà máy xưa đều nằm phía đông. Mấy tháng đầu khi mới sang Paris thì mình ở thành phố Pantin, phía đông, thấy nhà cửa bị khói bám đầy. Sau này mình mướn được phòng ô sin ở Neuilly Sur Seine thì thiên hạ tưởng mình giàu. Cả đời anh gặp mình cũng tưởng mình giàu. Chán Mớ Đời 

Phòng ô sin 2 thuốc bề ngang, 3 thước bề dọc, không có sưởi vào mùa đông. Lúc đó chưa học được cách nung cục gạch như ai từng ở Pháp kể, để sưởi ấm mùa đông. Mà nếu biết thì không biết làm sao để nung cục gạch vì trong phòng nhỏ bé không có lò nấu. Mình có mua cái lò ga căm trại để nấu cơm khi thèm. Còn nung gạch thì chắc khôgn được. Chán Mớ Đời 

Dạo còn sinh viên, mình hay ra đây vào cuối tuần để tập vẽ, đẹp lắm. Mình thích hơn là vườn Lục Xâm Bảo mà ông Cung Trầm Tưởng đã nói đến. Khi mới qua Tây, phải bò ra vườn Luxembourg, ngay ngày đầu tiên để viếng vườn này. Rồi đi qua khu vực La tinh. Khu vực này khi xưa, chỉ toàn là đại học, sinh viên khắp nơi về Paris học, dạo ấy toàn là dạy bằng tiếng la tinh vì Pháp quốc hay các nước lân cận đều nói thổ ngữ. Do đó người ta ra đây nghe sinh viên trò chuyện bằng tiếng la tinh nên người dân sở tại mới gọi khau La-tinh (quartier latin).

Trong tấm ảnh, bên trái là dòng sông Seine, đục ngầu, dơ không ai dám tắm. Khi xưa, chỗ cái đảo La Cité thì các tay mỗ lợn, ngựa, bò xong thì quăng đồ dơ, xương xẩu máu me xuống sông Seine. Đọc mấy sách vở kể về thời đó kinh hoàng lắm. 

Hồi nhỏ, mình nghe mấy ông Cũng Trầm Tưởng, Phạm Duy nói về Paris khiến mình mê, muốn đi tây để rồi khi sang đó, thấy sự thật và từ đó mình không đọc thơ nữa vì biết thi sĩ là những tên vớ vẩn, viết bú xua la mua để chim gái.

Chỗ bùng binh ở dưới cho thấy một đường thẳng kéo dài lên đến khu vực La Défense, trung tâm hành chánh, thương mại mới ngoài Paris. Đi thêm nữa sẽ về phía Saint Germain des Pres, Versailles. Dạo ấy mình ở Neuilly sur Seine, nằm giữa Paris và La Défense.

Công viên Les Tuileries rất rộng, được xây cất cho vua chúa du ngoạn nằm giữa sông Seine và đại lộ Rivoli với những Arcades đẹp tuyệt vời. Mình thăm viếng tất cả thủ đô của Châu Âu nhưng không có đại lộ nào đẹp như đại lộ này. Ở Bologna bên Ý Đại Lợi thì có nhưng rất ngắn ngủi, không hoành tráng như ở Paris.

Gần cổng vào của công viên có hồ nước với 8 cạnh. Có cây cối lạ và viện bảo tàng Orangerie, hình như chỗ này người ta trưng bày tranh của thế kỷ 20 nhất là mấy tấm tranh của Claude Monet. Lâu quá nên không chắc.

Ngoài cổng có một Khải hoàn môn nhỏ hơn Khải hoàn môn trên đại lộ Champs Elysees, được gọi là arc de triomphe Austerlitz, được xây để tưởng nhớ chiến thắng lừng lẩy của hoàng đế Napoleon. Đặc điểm là vào ngày 2 tháng 12 mỗi năm, vào lúc 5 giờ chiều nếu đứng ngay góc này, nhìn về phía Tây, qua trục đại lộ Champs Elysees thì thấy mặt trời lặn trong khung vòng tròn của Khải hoàn môn này. Mình có ra đây một lần ngày 2 tháng 12 để xem thì đúng thật. Rất lạnh vào mùa đông, đứng đợi.

Thật sự kiến thiết đô thị của Pháp sau cách mạng 1789, có rất nhiều ảnh hưởng bởi cuộc cách mạng long trời lỡ đất. Có ông bá tước tên Hausmann được Napoleon giao cho công việc thiết kế lại thủ đô. Đi chiếm tài nguyên các nước trên thế giới nên có tiền, muốn xây dựng lại Paris. Trước đó, các đường phố của Paris rất chật hẹp, quanh co nên khi bạo loạn nổi dậy thì lính nhà vua không trấn áp được. Dân tình bỏ chạy vào các xóm núp. Nếu đọc cuốn Les Miserables của ông Victor Hugo sẽ thấy, không có cầu tiêu, nhà tắm, cống rãnh.

Khi Napoleon kêu ông bá tước này thiết kế lại đô thị, ông ta cho phá tan hết mấy khu quanh co và làm các đại lộ thẳng bong. Lý do là khi có biểu tình, quân đội của Napoleon, có thể đem súng đại bác ra đặt giữa đường để bắn vào đám biểu tình. Dân không thoát nên không còn bạo loạn. Dạo ấy, người Pháp có tinh thần như Tận cập Bình, lộn xộn là đem bắn, mà phải dùng đại bác. Không thằng tây con đầm nào dám lộn xộn gì nữa.

Đến thời De Gaulle, sinh viên, bị ảnh hưởng của cuộc cách mạng văn hoá bên tàu do Mao sến sán tổ chức nên sinh viên xuống đường biểu tình, họ nạy mấy cục đá làm đường lên, chọi cảnh sát nên sau đó chính phủ De Gaulle cho làm lại đường xá hết để tránh sinh viên ném đá bể đầu cảnh sát cơ động.

Đi viếng Tiệp Khắc, thấy họ lại làm các con đường với đá ong nhỏ lại như xưa, tạo dựng lại khung cảnh xưa. Chán Mớ Đời 

Qua Khải hoàn môn Austerlitz thì sẽ thấy công trường Concorde, ở giữa họ cho dựng cái bút tháp (obelisk) của Ai Cập, mà quân đội Napoleon, sang bên đó đánh chiếm rồi vác về, làm của họ. Nếu đứng đây nhìn qua dòng sông sẽ thấy chiếc cầu Hoà Hợp (concorde), đến quốc hội của người Pháp, còn gọi là Palais Bourbon. Khi xưa, học lịch sử tây, mấy ông tây nói về mấy địa điểm này khiến mình bò đội nón nên ai cũng kêu mình ngu như bò.

Nếu mình không lầm là sau cuộc cách mạng, họ cãi nhau ở quốc hội sau đó bắt mấy dân biểu phản động, chống lại cách mạng đem ra công trường Hoà Hợp (concorde), đem lên máy chém đầu để hoà hợp hoà giải dân tộc. Chán Mớ Đời 

Đi lên một chút là vườn Champs Elysees, mà bên tay phải là toà đại sứ Hoa Kỳ. Lâu lâu đi ngang đây mình thấy người ta xếp hàng để vào toà đại sứ xin chiếu khán. Đi lên chút nữa bên tay phải đường gì quên là điện Elysees của tổng thống Pháp, gần đó là hôtel Matigon của thủ tướng pháp,..

Bên tay trái là Grand Palais de la découverte, mình hay đến đây xem triển lãm tranh. Thời sinh viên đi viếng viện bảo tàng miễn phí nên mùa đông, cuối tuần, trời lạnh, mình bò vào viện bảo tàng để trốn lạnh và xem tranh,…

Sau đó đi theo đại lộ Champs Elysees tới Khải Hoàn Môn chính. Mình hay đi bộ từ trường về nhà. Vào mùa đá bóng, cứ thứ tư là mình bò lại đây, có một tiệm cho thuê máy truyền hình, hình như tên Locatel, đứng xem đội Saint Étienne của Pháp đá. Dạo đó có Rocheteau, Herve,…đá. Trời lạnh, toàn dân da màu, nghèo không có máy truyền hình, đứng xem. Sau này mình quen mấy thằng tây thích đá banh nên đến nhà xem ké.

Đại lộ này dài lắm, mấy cây số, mình nhớ có một góc đường, có siêu thị Monoprix, mình hay vào đây mua đồ. Có lần, một bà đầm hỏi mình có phải người Thuỵ Điển khiến mình thất kinh. Không biết bà ta chửi xéo mình hay chưa bao giờ gặp một người Tàu. Trong khu này, bên trong có một tiệm ăn MacDonalds, đông khách nhất nước Pháp.

Chỗ này có hai tiệm ăn nổi tiếng là Lido và Le Fouquet. Mình có ăn ở tiệm Lido rồi và Au Fouquet, lần chót về Paris có ghé lại đây. Mình tính ngủ lại khách sạn này luôn để sáng đi bộ ở Champs Elysees nhưng không có phòng.

Qua Khải Hoàn Môn mà ngày nay người ta gọi công trường Charles De Gaulle, để nhớ đến ông tổng thống đã anh dũng kháng chiến chống lại Hitler từ bên Anh quốc, thì đến một khu hí viện, được gọi là Palais gì đó quên tên, hình như Palais de congrès thì phải. Mình có vào xem một lần khi đi nghe Khánh Ly từ bên Mỹ qua hát. Cảm động. Bao nhiêu năm nghe lại tiếng Việt nhất là bài “bên đời hiểu quạnh” một lần chợt nghe quê quán tôi xưa, giọng người gọi tôi nghe tiếng rất nhu mì. Lòng thật bình yên mà sao buồn thế,… dạo ấy nghe mấy bài này xong là chỉ có khóc nên từ đo mình không nghe nhạc việt đến giờ vì buồn, làm mất ý chí.

Ông Pierre, thuộc lính hải quân pháp, từng chiến đấu tại Việt Nam, mà sau này có cuốn phim “Le crabe tambour”, kể về cuộc đời của ông ta từ Việt Nam đến Algérie rồi vào tù vì theo OAS, muốn lật đổ De Gaulle vì ông này giao trả đọc lập lại cho người dân Algerie. Mình có ghé thăm ở Nimes, ông ta nói mình muốn thành công thì phải bỏ đám bạn Việt Nam của mày. Lý do là như các nhóm mất quê hương, hay tụ nhau lại, than khóc như các nhóm tỵ nạn khác như Nga, Đông âu nên mình ít giao thiệp với người Việt ở âu châu.

Sau đó là đến Porte de Maillot, thành phố Neuilly sur Seine nơi mình ở 8 năm trời. Thành phố này có bệnh viện Hoa Kỳ, nổi tiếng, dân giàu có là đến đây nằm.

Xem trong ảnh, bên tay trái, có vùng xanh, đó là Bois de Boulogne, là khu rừng gần nhất ở phía tây của Paris. Khi mình ở Neuilly Sur Seine, mỗi sáng mưa, tuyết, hè , mình đều chạy bộ trong rừng này. Từ nhà, đi bộ xuống trạm métro Les Sablons, băng qua vườn Jardin d’acclimatation , là đến. Cuối tuần thì mò đi kiếm mấy thằng Tây để đá banh.

Có lần mình đang chạy bộ, thấy một tên tây chạy rồi một bà đầm rượt theo chửi rủa, tùm lum. Hỏi ra mới biết là ngôi rừng ngày là nơi các chị em ta tụ họp đi khách ban đêm. Không hiểu 6 giờ sáng, bà đầm này vẫn còn làm tăng ca bị tây chơi chạy. Chán Mớ Đời  

Hình này thì cho thấy đại lộ Rivoli, dài từ quảng trường Concorde tới cuối viện bảo tàng Louvre. Bên tay trái là vườn Tuileries, đã kể trên còn bên phải là viện bảo tàng Louvre.

Khi đi học, mỗi sáng mình đi xe métro đến trạm Louvre, leo ra khỏi trạm ngay góc Rivoli và Rue Du Louvre, chỗ này là nhà của hai vợ chồng quen Cecile và Lionel. Cecilia là cháu ông bà Cayla, nên từ đó mình quen mướn căn phòng ô sin ở Neuilly của họ. Sau đó họ cho ở không lấy tiền. Lionel chết rất trẻ, đi đám ở nhà thờ trước Louvre, hình như tên nhà thờ là Saint-Germain-l’Auxerrois.

Từ métro, mình đi bộ xuống phía sông Seine, rồi quẹo phải leo lên Passerelle des Arts. Trong hình thấy cái cầu nhỏ nhất bên tay phải, có tàu bên cạnh và cái mõm của đảo ngay Pont Neuf (cầu Mới), nơi có tượng của vua Henri 8, nổi tiếng bắt mấy cô bồ, không được tắm 3 tháng trước khi thả gà ra đá với ông ta.

Đối diện với cầu Passerelle des Arts là viện hàn lâm của pháp (institut de france). Mình vẽ ná thở chỗ này, mỗi ngày sau khi ăn trưa. Không có tiền đi uống cà phê với tụi học chung, bò ra đây ngồi vẽ. Nhờ đó mà sau này mình vẽ khá lên.

Có lẻ chỗ này là điểm gây ấn tượng nhất cho mình tại Paris. Sáng đi bộ qua cầu xem mặt trời mọc ở phía sau nhà thờ Notre Dames de Paris tỏng sương mù. Đẹp nức nở. Chiều về thì hay thấy mấy người cầm đàn đánh trên cầu, thiên hạ ngừng lại nghe và cho tiền. Có khi hứng họ ôm nhau nhảy. Sau này mình về thì thấy thiên hạ mua ổ khoá, khoá nơi lang cang để thể hiện mối tình baguette và saucisson.

Lò mò lại đường Rue de Seine, rồi đến trường. Hôm trước, gặp con trai của anh bạn, sắp sang Paris học tiến sĩ về thông minh nhân tạo, mình nói là cơm đại học bên đó dỡ lắm. Nó nói học đại học Paris 11 ở vùng Orsay. Khi xưa, 6 năm trời mình ăn ở đại học, ớn luôn, thức ăn tây do người ả rập nấu, ngược lại bên Ý Đại Lợi thì cơm đại học xá ngon cực. Năm mình đi làm bên Ý Đại Lợi, ăn ở đại học xá thì được xem là năm thần tiên nhất của đời sinh viên. Anh bạn kêu, không bằng bên Nga la tư, ông thần này đi học bên Nga nên nói thức ăn của xã hội chủ nghĩa còn cực tồi lắm. Được cái là nhà nước liên Xô bao cấp hết.

Nhớ mấy tháng đầu đến Pháp, trễ niên học nên mình phải đi làm, trưa đi ăn, ghé đại học Jussieu để ăn ở cơm đại học. Chưa phải sinh viên nên phải kiếm mấy tên sinh viên Việt Nam, nhờ mua phiếu ăn, đâu 2.3 quan một bữa. Sau này, tây biết tẩy nên xét thẻ sinh viên. Sau này, cứ mua baguette với một thỏi sô cô la, bẻ ra nhét sô cô la trong bánh mì, ăn uống nước cầm hơi. Khi đi học thì hay ăn ở đường Saint Andre des Arts, không nhớ là thuộc đại học nào. Dạo đó thì có thẻ sinh viên thì có thể vào ăn bất cứ đại học xá nào. Có lẻ tiệm ăn cho sinh viên có chất lượng nhất là ở Cité Universitaire. Hơi xa cho mình vì phải lấy xe điện ngầm và đổi mấy lần. Thường thì xuống đây cuối tuần. Chán Mớ Đời 

Phía bên trái, gần trường cao đẳng quốc gia mỹ thuật, gần sông Seine, là nhà ga xe lửa Orsay. Sau này họ đổi thành một viện bảo tàng. 

Có lẻ kỷ niệm khó quên nhất là khi mình đi làm bồi cho một tiệm ăn nhỏ Việt Nam vào buổi tối cuối tuần. Được trả công lại được ăn cơm Việt Nam. Bà chủ này tội lắm, người làm cho gia đình ông tướng Dương Văn Minh. Không biết lý do nào bà ta lại chạy sang Paris, có một thằng con trai, đâu bằng tuổi mình học lớn hơn. Anh chàng này trong tuần phụ mẹ nhưng cuối tuần thì đi nhảy đầm, đánh bài, chả học hành gì cả.

Có lần, mình ghé lại ăn thì không thấy ông con, hỏi đâu rồi, kêu nó đi đánh bạc, báo cô rồi. Khách vào đông, thật sự tiệm nhỏ, chứa tối đa 16 thực khách. Thấy bà ta vừa nấu ăn vừa chạy bàn, thực khách đợi nên mình nhảy vào phụ bà ta, bưng đồ cho thực khách. Cuối bữa, bà ta cho mình ăn bún thịt nướng sau đó tặng cho một ít tiền tươi. Mừng quá. Bà ta kêu mỗi thứ 7, chủ Nhật lại phụ bà ta vì thằng con đi chơi.

Thế là mình đến phụ bà ta hàng tuần, được trả 100 quan, lại cho xơi hai tô bún thịt nướng. Một hôm, khách đông quá nên khi đóng cửa thì métro đóng cửa. Mình kêu taxi về thì trả 120 quan, lỗ 20 quan cho buổi tối đi làm. Từ đó mình đi bộ về nhà sau 12 giờ đêm. Đi bộ 10 cây số, leo lên 8 tầng lầu thì sáng hôm sau hết bò dậy chạy bộ. Chán Mớ Đời 

Nhiều hôm trời mùa đông lạnh kinh hoàng, vẫn phải lết trong sương gió. Không muốn làm lãng tử như mấy ông nhà thơ kể, lạnh buốt mà lết sau 6 tiếng chạy bàn. Kinh

(Còn tiếp)

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Hình ảnh Đà Lạt xưa

 Mấy hôm nay, thấy có ông Tây nào tải mấy tấm ảnh do ông ta chụp tại Đà Lạt trước năm 75 khiến mình chợt nhớ đến khung cảnh ngày xưa. Mình tính không kể về Đà Lạt xưa nữa vì cứ như múc nước từ ao ký ức rồi đổ sang vùng hoài niệm kia, tát qua tát lại đến khô kiệt. Lâu lâu thấy dân Đà Lạt tải một tấm ảnh mới thì bao kỷ niệm lại tuông về. Mình có đâu trên 800 tấm ảnh cũ của Đà Lạt, do một anh cựu học sinh Lasan Adran tặng.

Đặc biệt tuần này có một tấm bưu thiếp chụp con đường mòn, nối liền đường Phan Đình Phùng và Hai Bà Trưng, băng qua vườn trồng rau. Khi xưa, mình có đi bộ vài lần khúc này. Để hôm nào rảnh mình lục tất cả các tấm bưu thiếp về Đà Lạt ngày xưa bán cho du khách, rồi tải lên đây.

Đường Phan Đình Phùng nằm song song với đường Hai Bà Trưng, được nối liền bởi 3 chiếc cầu chính, xe có thể đi qua: phía Số 4 có cầu ở đường La Sơn Phu Tử, cầu Cẩm Đô, và cầu đường Hải Thượng, gần trường Việt Anh. Đường bộ, hẽm thì có phía sau trường Tân Sanh, cây xăng Ngọc Hiệp, ngay Chợ Nhỏ ở tiệm thuốc tiệm Tây Lâm Viên, một ở Ngã Ba Chùa, đi băng qua vườn ông Ba Đà, mướn đất của ông bà Võ Đình Dung, và con đường chỗ hãng cưa Xu Tiếng, ảnh của tấm bưu thiếp.

Nói chung từ MÃ Thánh đến trường Việt Anh, tất cả đất làm vườn trồng rau, dọc con suối thuộc về ông bà Võ Đình Dung. Ông Võ Đình Dung là người thầu xây nhà ga Đà Lạt ở đường Nguyễn Trãi và dãy phố khu Hoà Bình, chỗ tiệm bánh mì Vĩnh Chấn đến nhà trồng răng ông Phan gì Trình, bố của thằng Hy khi xưa học chung với mình. 

Chùa Linh Sơn và Linh Quang, cũng được ông bà tặng đất để xây. Ông ta có chân trong hội đồng thị xã Đà Lạt, gồm 3 ngươi Tây và 2 người Việt nên khi người Pháp quy hoạch thành phố, ông ta biết khu nào dành cho người Việt (indigènes) thì mua hết nên sau này được xem là người giàu nhất Đà Lạt. Mình có kể vụ này rồi.

Ảnh chụp in trên bưu thiếp nhìn từ phía đường Phan đình Phùng sang Hai Bà Trưng, thấy con đường đất để người dân đi ra phố.

Đây là phía sau tấm bưu thiếp, được in tại Hương Cảng, chỉ cần dán tem và viết địa chỉ bên phải và vài dòng cho người thân bên trái. Khi xưa, mỗi lần đi chơi đâu ở âu châu, mình mua vài tấm làm kỷ niệm vì không có máy hình, gửi vài tấm cho bạn bè, người thân ở Paris.

Xem hình này thì điểm đầu tiên nhận thấy là Domaine de Marie trên đồi bên kia, ngoài ra còn thấy trường tiểu học Đa Nghĩa mà khi xưa, mình có lên đây chơi vài lần. Khúc này ở đường Phan Đình Phùng gần hãng cưa Xu Tiếng và Ga ra Phan Xứng. Hai nhà này có người học chung với mình khi xưa; Nguyễn Văn Thảo, sau này mình có gặp tại Paris sau 75 và Phan Hiền Huy. Nghe nói anh chàng này ở hải ngoại nhưng chưa có dịp gặp lại.

Có người hỏi mình lý do khi xưa, dân Đà Lạt gọi ông ngoại của anh ta là “ông Xu Huệ”. Tại sao là “Xu”? Mình hiểu là khi xưa, thời tây mấy người Việt đi làm cho Tây, được làm đội trưởng, mà tây gọi là “surveillant”, người Việt gọi Nôm na là “cai” như ông Cai Thỏ. Nhiều khi đọc luôn tiếng tây khá dài vì tiếng Việt là đơn âm nên người Việt gọi “xu” cho tiện.

Ông xu Tiếng, khi xưa làm việc cho tây, học nghề xây cất, sau này làm nhà thầu xây cất. Chính ông ta đã thầu xây Nha Địa Dư, cạnh trường Grand Lycee. Ông ta là 1 trong hai nhà thầu khoán nổi tiếng Đà Lạt với ông Võ Đình Dung ở buổi giao thời của Đà Lạt.

Nha Địa Dư Đà Lạt, do thầu khoán Xu Tiếng xây cất. Ông này chết sớm, cô con gái kể là mới lên hai thì ông ta đã qua đời.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             

Phía trên đồi trước Domaine de Marie, thấy khói cháy cỏ, mình đoán là lúc họ chuẩn bị cày miếng đất nằm giữa đường Ngô Quyền và đường Thi Sách, sau này mình hay lên đây đá banh với dân Số 4. Tết đến thì người Huế ở Số 4 hay tụ tập đây chơi bài chòi thì phải.

Ảnh này cho thấy rõ trường tiểu học Đa nGhĩa và nguyên khu Domaine de Marie. Hình này cho thấy con đường mòn nối liền đường Ngô Quyền, Thi Sách, đi mép bên trường Đa Nghĩa, rồi xuống đường Hai Bà Trưng, nối liền với con đường mòn đất qua Phan Đình Phùng. (Hình của Bill Robie)

Nếu mình không lầm nhà thầy Hồ Thanh Tâm, dạy sử mình năm lớp 11, gần xóm trong khu vực này. 

Tấm không ảnh này chụp từ Domaine de Marie, có thấy đường Ngô Quyền, Thi Sách, Hai Bà Trưng và một đoạn đường mòn từ Phan Đình Phùng trước trường Đa Nghĩa. Không thấy khu nhà thầy Hồ Thanh Tâm ở.

Tấm ảnh này chụp trên cầu đi vào chợ Trên, từ khu Hoà BÌnh, tiệm chụp hình Hồng Châu. Thấy cuộn dây kẽm, nhớ là chiều tối, cảnh sát kéo lại để tránh nằm vùng vào đặt chất nổ trong chợ sau Mậu Thân.

Mình có một kỷ niệm bị ông cụ khệnh cho một trận trên chiếc cầu này. Dạo đó, đi vào vườn trong Suối Tía. Không hiểu lý do ông cụ chọn đi đường này, mình cầm cái bình thủy, đựng nước. Có tên nào đi ngược lại, đụng mình, làm rơi cái bình thủy bể. Ông cụ cho một tát nhớ đời về tội xớn xác. Chỗ này chắc là cuối tuần vì trong tuần ít người. Thiên hạ bán lén, lâu lâu cảnh sát rượt chạy mệt thở, chỉ sau này thì cảnh sát cho bán líp ba ga, không rượt nữa.

Mình hay thấy một bà hay ông người chàm, ngồi đây trên cầu, kêu thiên hạ dừng lại để nghe họ xem bói thì phải. Mấy bà ngoài chợ sợ họ lắm, kêu sợ bị họ thư. Kêu người hồi (hồi giáo).

Chỗ này, nơi mấy thang cấp, thường thấy mấy bà sơ của Domaine de Marie, đứng đây bán đồ cũ của người Mỹ viện trợ để nuôi trẻ mồ côi. Sau này mấy sơ bán thẳng cho mấy bà bán áo quần trong chợ, để bán lại cho dân Đà Lạt.

Đặc biệt chiếc cầu này được thiết kế bởi kiến trúc sư Ngô Viết Thụ với cầu thang bên vũ trường La Tulipe Rouge. Chiếc cầu nổi dài, hình chữ K, rất đặc biệt thay vì thẳng. Ngoài ra còn thiết kế mấy dãy phố dưới cầu thang chợ, hai bên hông của Chợ Đà Lạt. Mình có mấy tấm ảnh bản vẽ cũ.

Tấm ảnh này đề ngày 12 tháng 2 1972 do Blaine Jessee chụp. Mình đoán là mùa chợ Tết vì thường họ mướn chỗ này để bán hàng. Hàng năm, thành phố có vẽ mấy cái ô để dân Đà Lạt mướn chỗ để bán mấy ngày Tết. Bà cụ mình hay mướn một chỗ để một chị người làm ra bán, sau này có hai gia đình hàng xóm, mướn chỗ rồi lấy hàng bà cụ bán, kiếm tiền ăn Tết.

Hình này ở khu Hoà Bình, chụp từ dãy phố nhà hàng Chic Shanghai chiếc xe màu xanh, nếu mình không lầm là của ông bà Võ Quang Tiềm, dùng để chở rượu. Mình hay thấy ông tài xế, hình như là cháu của ông Tiềm, hay lái chiếc xe này. Bà Tiềm là chị em bạn dì hay cô cậu với mệ ngoại mình.

Dạo bà cụ mình vào Đà Lạt, được bảo trợ bởi ông bà Phúng, em của bà Tiềm. Sau đó mẹ mình theo việt minh bị bắt chung với cô Minh, con ông bà Võ Quang Hàm, hình như cháu của ông Tiềm, tiệm thuốc tây Minh Tâm. Ông Tiềm là người bảo lãnh bà cụ ra tù. Khi ông cụ mình giải ngủ, học thi vào làm công chức cho ty công chánh, ông Tiềm kêu ra nhà ngủ lại, bắt học thi thay vì để ở nhà, ông cụ lại tính chuyện sản xuất.

Thấy chiếc xe Ladalat của hãng Citroen. Dạo ấy công ty này đầu tư vào Việt Nam, dàn xe hình như được sản xuất tại Việt Nam còn máy móc thì đem từ Pháp sang. Nếu không có vụ 30/4/75 thì ngày nay Việt Nam có lẻ đã sản xuất xe chiến đấu hơn xe của đại hàn.

Chiếc xe đò chạy Sàigòn - Đà Lạt mà khi xưa, mình có đi mấy lần. Bến xe ở gần Ấp Ánh Sáng, cạnh bên cây xăng Caltex. Khi đi thì đến bến xe để đi, còn khi về từ Sàigòn thì nhà Mệ Ngoại mình ở Hàng Xanh nên ra đường chính, kéo ghế ăn tô hủ tiếu rồi đứng đợi bên đường rồi quơ tay để xe Nam Sơn ngừng rồi chạy về Đà Lạt. Mình cũng hay đu lên xe kiểu này vì xe không dám đậu lâu, sợ bị cảnh sát phạt vì đón khách bên đường, xem như ăn gian chủ xe. Tài xế và lơ xe, bắt khách dọc đường thì bỏ túi tiền riêng nên rẻ hơn là mua vé.

Mình đoán là chụp xe chạy lên dốc đường Lê Đại Hành, vì ông ta cũng chụp  tấm ảnh từ rạp Ngọc LAn xuống hồ Xuân Hương, thấy cái mái nhà của cây xăng Caltex

Dạo ấy Đà Lạt ít xe, hoặc là vào giờ thiên hạ đi học hay đi làm hết. Chủ cây xăng Caltex này là ông chủ nhà hàng Chic Shanghai, được thị trưởng Trần Văn Phước cho đất, để ông ta bỏ tiền xây cây xăng. Ngoài ra ông ta cũng bỏ tiền ra để xây khu rạp xi nê Hoà Bình khi họ dời chợ Cũ xuống chợ mới. Phía trong chợ cũ, được thiết kế lại làm rạp chiếu bóng Hoà Bình, xung quanh thì có dãy tiệm bán đồ như mấy tiệm Tiến Đạt, Anh Lân,…

Đây là ảnh chụp từ dãy phố của ông Đội Có, người xây hồ Đội Có, mình có kể rồi, nhìn sang tiệm sách Hoà Bình, nơi hàng năm phải ra đây mua sách của mấy ông tây bà đầm bắt mua để đọc. Tiệm này cũng do mấy chú Ba làm chủ, bên cạnh có tiệm bánh Thanh Nhàn, của hai bác Bửu Ngự, hàng xóm. Nhìn xéo qua thì có tiệm sách Liên Thanh, cạnh bên tiệm giầy Bata. (Còn tiếp)

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Phá ngục Bastille 1789

Hôm trước, có người imeo nói là đọc bài 14 Juillet của mình, giúp nhớ lại những gì ông thầy tây dạy về cuộc cách mạng Pháp và hỏi ngày 13/7/1789 là ngày họ phá ngục Versailles phải không. Mình nói ngục Bastille chớ còn bỏ tù ở lâu đài Versailles thì mình xin đi tiên phong vào tù. Nhân dân thành Paris vào nhà tù Bastille, giải cứu tù nhân ngày 14/7 nhưng chỉ có 7 tù phạm ở trong. Lý do dân nổi loạn vào ngục Bastille, không phải để giải thoát tù phạm mà để lấy súng ống và thuốc súng hầu chống trả lại lính của triều đình đang bao vây thủ đô. Ngày 14/7 được xem là ngày đầu tiên cho cuộc đời mới, một kỹ nguyên mới.

Một trong những nguyên do chính của cuộc cách mạng ở Pháp là khủng hoảng tài chánh khởi đầu bằng cuộc chiến dành độc lập của 13 tiểu bang thuộc địa Anh quốc ở Châu Mỹ, khiến trên 50,000 loyalist, người gốc Pháp bị trục xuất khỏi vùng Quebec tại Gia-nã-đại, trong số 90,000 dân cư nói tiếng Pháp, buộc lòng nước Pháp phải tham chiến, giúp đỡ 13 thuộc địa của Anh Quốc. Có lẻ vì vậy mà ngày nay dân francophone ở Gia Nã Đại ít hơn dân nói tiếng Anh. Cuộc khủng hoảng tài chánh kéo dài, thêm giới trưởng giả lên án những đặc ân dành cho thành phần quý tộc, họ hàng với vua và nhà thờ được miễn thuế trong khi Tiers état bao gồm 97% dân số lại bị đánh thuế nặng.

Từ khi Đặng Tiểu Bình cho TQ đổi mới, dùng kinh tế thị trường là ngọn đuốc cách mạng thì ngày nay, giới đại gia, trung lưu là giới làm nên chuyện, cải tổ đất nước nên người ta lo ngại là giai cấp này sẽ đòi hỏi thêm quyền tự do, chia sẻ chính trị vì bao nhiêu quyền lợi, chính trị đều nằm trong tay các đảng viên. Nếu có cuộc khủng hoảng kinh tế ở TQ thì giới trung lưu sẽ lên tiếng đòi hỏi quyền lợi của họ trong tay của nhà cầm quyền. Người ta lo ngại 14/7/1789 sẽ xẩy ra tại TQ nếu có cuộc khủng hoảng kinh tế. Gần đây, các nhân vật được ái mộ ở Trung Cộng, như Jack Ma,…bị chính quyền làm khó dễ.

 Nhà vua hay giai cấp quý tộc, có đất đai nhiều nhưng không phải đóng thuế. Họ cho thuê đất để các nông dân cầy cấy rồi đóng tiền cho họ. Thiên chúa giáo được xem là quốc giáo, được miễn thuế dù nhà thờ có nhiều đất đai để canh tác và cho thuê. Đức Hồng Y Richelieu, "l' Éminence rouge" rất nổi tiếng, ông được xem một thời, người cai trị của nước Pháp. Mình điên đầu về ông này, thầy giảng mà chả hiểu gì cả, tại sao ông cha lại làm thủ tướng cho vua Louis 13. Sau này coi phim 3 chàng ngự lâm pháo thủ của Alexandre Dumas thì mới hiểu đôi chút, lý do người ta không muốn tôn giáo và chính trị đi đôi với nhau.

 Nước Pháp được xem là mạnh nhất Âu Châu vào thế kỷ 18, bắt đầu thời cai trị của vua Louis 14, tây hay gọi "Le roi du soleil". Nghe kể không biết có đúng không là trời mưa mà ông ta bước ra là tạnh. Ông ta cai trị theo chính thể Quân chủ tuyệt đối ( monarchie absolue). Ông ta dời cả gia đình và triều đình về cung điện Versailles, cách Paris độ 20 km thay vì ở Palais Royal, cạnh vườn Tuileries ở Paris. Có lẻ vì lẻ đó mà mấy ông vua sau này không biết đến tình hình sinh sống của dân chúng ở Paris, như hoàng hậu Marie Antoinette ở chổ hoang vắng, miền quê nên chán, chơi trò cô bé chăn cừu, cho xây dựng mấy chuồng dê để mỗi ngày bà ta vắt sữa,..., theo phong trào lãng mạn của thời đó.

 Nhớ hồi học trường tây thì ông tây có dạy về Jean Jacques Rousseau, Diderot, Voltaire,.., những người khai sáng cho thế kỷ ánh sáng của nền văn hoá Pháp với tinh thần cartésien. Mình có viếng thăm mấy cung điện của vua chúa của Anh, Pháp, Áo-Hung Gia Lợi, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha,..., nhưng phải công nhận điện Versailles do mấy kiến trúc sư danh tiếng Le Notre, Le Vau,..., vẽ theo tinh thần cartésien rất là đẹp. Năm thứ 3, mình hay ghé lại đây mỗi tuần để vẽ, nghiên cứu kiến trúc của lâu đài này.

 Mình không nhớ nhiều hay hiểu rõ sau khi đọc cuốn Contrat Social mà ông tây bắt cả lớp mua ở tiệm sách Hoà Bình, chỉ nhớ tra tự điển Larousse mệt thở, nhớ mang máng là phong trào văn hoá được gọi Ánh Sáng (Lumière) tạo nên một trường phái lãng mạn khiến các nhà trí thức mơ đến một xã hội khác, đẹp hơn qua các bài thơ của Lamartine,..., dựa trên căn bản quyền làm người, tự do và bình đẳng đưa đến cuộc cách mạng dành độc lập của Hoà Kỳ và cuộc cách mạng tại Pháp....

 Trước 1945, các nhà trí thức của Việt Nam cũng bị ảnh hưởng bởi phong trào lãng mạn nên ta thấy xuất hiện những tác phẩm như Thiên Thai của Văn Cao, Con thuyền không bến của Đặng Thế Phong,..., đã nói lên ảnh hưởng của thanh niên thời ấy vì thế mới có 13 vị anh hùng Yên Bái bị chém đầu mà gần đây mình có xem được hình ảnh lính Tây chém, bêu đầu ngoài chợ. Các thanh niên tham gia các phong trào cách mạng để chống Pháp, dành độc lập. Khi có óc lãng mạn thì con người mới mơ tưởng đến một cái gì xa xa là lạ, một xã hội bình đẳng,... Thanh niênthời mình học đại học rất mê Che Guevarra, vì ông ta từ khước cuộc đời trưởng giả, bỏ học y khoa để đi làm cách mạng khắp nơi. Gieo chết chóc khắp nơi, tôn sùng bạo lực cách mạng.

 Các giới trưởng giả bị đánh thuế nặng để vua giúp đỡ 13 thuộc địa Hoa Kỳ đánh Anh Quốc dành độc lập mà ta nhận thấy tướng Lafayette có mặt tại Châu Mỹ. Người ta kể có trên 8,000 cuộc bạo động bởi nông dân vào thập niên 1780. Ông  Necker, tổng giám đốc tài chánh của nhà vua trình bày tình hình ngân quỹ quốc gia: thâu thuế được 503 triệu cân Anh, chi tiêu mất 620 triệu cân Anh trong đó có đến 310 triệu để trả nợ. Dân chúng lên án khi được biết nhà vua tiêu trên 31 triệu vào các cuộc ăn chơi, xa xỉ trác táng tại điện Versailles.

 Năm 1788 lại bị mất mùa, giá bột mì lên cao khiến các phụ nữ rũ nhau đi Versailles để đòi bánh mì. Những cải tổ về luật Pháp, thuế vụ được thi hành nhưng chỉ đánh thuế thêm người dân. Giới Tiers Etat đòi được thêm số đại biểu trong quốc hội vì họ chiếm 97% dân số, (quý tộc và nhà thờ là hai thành phần còn lại) nên nhà vua chấp thuận nhưng quyền đầu phiếu thì chưa quyết định.

 26/6/1789, nhà vua cho vời 20,000 lính ngoại quốc về Paris để dẹp loạn, tương tự binh đoàn Wagner ngày nay ở Syria và Ukraine. Dạo đó người ta có quyền đi lính thuê cho một nước khác tương tự ngày nay lính Thuỵ Sĩ đứng gác, bảo vệ toà thánh Vatican. Nếu ai viếng Vatican thì thấy mấy ông lính bận áo quần thời phục hưng, đứng gác ở cửa ra vào hay ở trong toà thánh. Ngay ở Hoa Kỳ, vua Anh Quốc muớn mấy đoàn lính Hessois và Đức để dẹp tan đoàn lính tạp hợp của Washington nhưng may thay đám quân thiện chiến này, ỷ y nên bị quân của Washington bao vây, đánh tan.

 Đầu tháng 7, nhân dân Paris nổi loạn, vua Louis 16 sa thải các bộ trưởng cấp tiến. Ngày 12 /7, luật sư và nhà báo Camille Désmoulins kêu gọi dân chúng đấu tranh vì nhà vua sẽ gửi mấy đoàn quân Thuỵ Sĩ và Đức để tàn sát người dân, do đó được mệnh danh là "L' homme du 14 Juillet". Ngày 13 /7 thì mấy chổ chấn đóng của nhà vua bị đốt phá, dân chúng vào cướp mấy kho lúa của nhà thờ. Có hình của ông Désmoulins trong viện bảo tàng Carnavalet, mình có đến xem thì được biết ông ta cũng bị chém cùng lúc với Georges Danton. Mình chỉ nhớ hai ông Robespierre và Danton được ông tây dạy sử địa nói đến nhiều nhất.

Làm cách mạng, đem đầu lâu của cai ngục Bastille đi khắp phố phường Paris.

 Ngày 14/7 thì dân chúng  chạy vào Hôtel des Invalides (viện thương phế binh) để cướp súng nhưng không thấy thuốc súng nên chạy qua ngục Bastille để lấy thuốc súng. Thật ra trong ngục chỉ có 7 tội phạm và chính quyền dự định sẽ phá nên trong khi chờ đợi thì dùng làm nơi chứa thuốc súng. Cai ngục Launay đồng ý cho đoàn dân phiến loạn vào ngục nhưng rồi ra lệnh cho lính bắn vào dân, khiến một số đông lính bất bình nên quay ngược chống lại ông ta, cuối cùng ông ta bị bắt, kéo lê khắp phố và bị cắt cổ bởi một tên bán thịt. Đầu lâu của ông ta được gắn vào cái thương, vác đi khắp nơi, khởi đầu cho cuộc thanh trừng giết người của cách mạng.

Hình ảnh này khởi điểm cho cuộc thanh trừng ghê rợn nhất của cuộc cách mạng Pháp. Vì tội phạm nhiều quá nên đao phủ thủ chém không xuể nên có ông Bác sĩ Guillotin với lòng bác ái lương y như từ mẫu, đề nghị dùng máy chém cho nhanh nên sau này dân tây đặt tên cái máy chém là "la guillotine" thay vì "la louisette"  vì do một bác sĩ khác tên Antoine Louis phát minh ra. Sau này họ đem sang Việt Nam để chém các người yêu nước của thuộc địa như 13 liệt sĩ Yên Bái.

 Vua Louis 16 ra lệnh các đoàn binh đang bao vây Paris về lại trại lính, mời các bộ trưởng cũ lại và đồng ý với đề nghị thành lập nền chính trị mới là Quân chủ lập hiến như Anh Quốc. Sau cuộc bạo loạn thì khắp nước chìm trong lo sợ vì không có quân lính, cảnh sát của nhà vua bảo vệ, cướp bóc nổi lên khắp nơi. Em trai của vua chạy sang cầu cứu các nước Phổ và Áo, đem quân sang dẹp loạn. Lính Pháp bị đại bại vì các vị chỉ huy thường là thuộc các gia đình quý tộc bỏ chạy ra Hải ngoại hết nên không có ai chỉ huy nên thảm bại.

 Cuộc thanh trừng bắt đầu và hội đồng cách mạng tuyên bố hủy bỏ nền quân chủ và chém đầu hai vợ chồng vua Louis 16. Những người tiên phong tạo dựng lên cuộc cách mạng thuộc nhóm Jacobins bị chém đầu như Robespierre, Danton, Desmoulins,.. Cuộc cách mạng Pháp khởi đầu cho một kỹ nguyên của thế giới: Cách mạng công nghiệp và sự bành trướng của các đế quốc Âu châu trên thế giới và hơn một thế kỷ sau, cũng những tư tưởng của Jean Jacques Rousseau, Voltaire, Diderot và những người sau như Karl Marx, Engels đã giúp các thuộc địa đứng lên, đánh lại các nước cai trị họ để dành lại chủ quyền dân tộc.

Các nhà cách mạng Pháp lật đổ được chế độ quân chủ nhưng chưa quen hay biết cách sinh hoạt theo quy định dân chủ nên cãi nhau rồi bắt kẻ đối lập của mình, đem lên máy chém mặc dù kêu gọi tự do, binh đẳng rốt cuộc ông Bonaparte Napoleon, một sĩ quan xuất thân ở hải đảo Corse, cướp chính quyền, tự phong là hoàng đế, khởi đầu cuộc chinh phạt của đế quốc Pháp khắp năm châu và đế quốc Pháp kết thúc khi đoàn lính của Hitler tràn ngập kinh đô ánh sáng. Sau đó thì các thuộc địa đều được trao trả lại cho người sở tại.

 Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nhs

San Francisco ngày nay

 2 thành phố mà mình muốn viếng lần đầu tiên khi đi du lịch sang Hoa Kỳ là New York và San Francisco. Lý do là kiến trúc tại hai thành phố này rất nổi tiếng, đẹp nhất vào dạo ấy trên thế giới. Nay thì phải ghé lại Thượng Hải hay Dubai. Sau này, chán ở New York, định dọn qua Cali. Mình có xin việc ở đây nhưng không có công ty kiến trúc nào nhận ngoại trừ ở Los Angeles nên dọn về Nam Cali và lập gia đinh với đồng chí gái.

Lần chót đến đây với đồng chí gái để gặp lại một anh bạn cũ, con trai gà Gala Đà Lạt khi xưa. Mình thấy thành phố khác xưa nhiều lắm, dân vô gia cư đầy đường và cờ của nhóm đồng tính bay khắp nơi. Nhà cửa đắt không thể tả.

Gần đây thấy báo chí cali nói là khu thương mại, tài chính của thành phố này đang thoi thóp vì các cơ sở thương mại, văn phòng giảm đến 290%. Các cuộc hội thảo trong các khách sạn sang trọng giảm đến 86%, thậm chí hệ thống hạ tầng cơ sở như xe điện ngầm BART mà dân thành phố này rất hãnh diện vì sạch sẽ, tối tân hơn hệ thống xe điện ngầm của Nữu Ước, nay giảm 75% người sử dụng. Nguy hiểm nhất là dân số thành phố giảm đến 6.5% trong một năm, dù đại dịch đã không còn hoàn hành nữa.

Những sát xuất này dựa trên 6 tháng đầu tiên của năm 2022, chớ không phải trong thời đại dịch. Đa số các thành phố khác của Cali đã gần như phục hồi hoàn toàn sau một thời gian bị bắt buộc ngừng hoạt động, cách giãn xã hội.

Người ta lý giải có 3 nguyên do như sau: một số đông nhân viên có thể làm việc tại nhà, kỹ nghệ du lịch và làm ăn dịch vụ cần có nhân viên để phục vụ và quan trọng nhất là hậu quả của các chính sách xã hội và kinh tế của thành phố đã đưa đến tình trạng hiện nay như đánh thuế để giúp các người nghiện ngập, như phát ống chích như ở Hoà LAn, âu châu, cho phép tội ác gia tăng khiến người Mỹ không còn muốn sinh sống hay làm việc trong thành phố vì giá thành quá đắt nên đã dọn sang tiểu bang hay thành phố khác.

Thành phố Cựu Kim Sơn thường được xem chốn có nhiều công ăn việc làm vì có nhiều chất xám về kỹ thuật, tài chánh, luật, kỹ sư và cố vấn. Nhân viên làm việc trong ngành du lịch, tiệm ăn, khách sạn và các ngành nghề khác giúp cho thành phố là điểm tới của các doanh nhân và du lịch. Ai trên thế giới đều muốn viếng thăm chiếc cầu Cựu Kim Sơn cả dù ngày nay so với các chiếc cầu trên thế giới rất tầm thường.

Sau đại dịch thì xem như 50% các hoạt động kinh tế đã đóng cửa, du khách ít đến, thêm nạn kẹt xe nên thiên hạ không muốn đến đây nữa. Mình nhớ chạy xe đến thành phố này kẹt kinh hoàng nhất là lúc gần bến tàu. Chỉ muốn bỏ xe, đi bộ.

Một thành phố rất đẹp nhất trên thế giới 40 năm về trước, là nơi mọi du khách trên thế giới muốn đến. Nay chỉ còn là rác, vô gia cư, dân nghiện chích đầy đường. Vài năm nữa sẽ như Detroit. 

Cái gì mà chính phủ dính vào, can thiệp vào, ra luật lệ là hỏng ngay. Ông Biden lên, cấm không cho đường dẫn ống dầu Keystone hoạt động, viện cớ môi trường vớ vẫn khiến 11,000 nhân viên bị sa thải. Nay ông ta kêu các công ty dầu hoả phải giảm giá dầu khiến mình buồn cười.

Khi cấm người Mỹ khai thác dầu hoả thì tự nhiên cung cầu thay đổi giá dầu sẽ lên. Mình nhớ hai năm về trước, giá dầu xuống te tua, rẻ chưa từng thấy vì các công ty dầu Mỹ khai thác với kỹ thuật mới Fracking, khiến Saudi Arabia phải xuống giá dầu để làm phá sản các công ty khai thác dầu hoả của người Mỹ.

Dân vô gia cư nằm đầy đường thì khách hàng sao dám đi vào làm ăn.

Đùng một cái, ông Biden đắt cử, các công ty tài Chánh mà mình mua tin tức của họ, kêu mua dầu hoả, bán hết mấy công ty tài Chánh như SHopify, … nay như họ tiên đoán giá dầu lên như điên. Họ lại cấm vận dầu hoả Nga Sô nên càng chới với. Trung Cộng và Ấn Độ tha hồ mua dầu hoả rẻ của Nga Sô với 25% rẻ hơn trước.

San Francisco mà te tua thì thung lũng Silicon cũng sẽ nối bước theo. Nhiều công ty ở vùng này đã chạy qua Texas . Hình như Tesla đang xây một nhà máy lớn ở Texas, công ty lớn nhất Đài Loan cũng dự đinh xây nhà máy tại Texas để sản xuất chip điện tử.

Tổ chức Advanced SF, đang tìm cách hợp tác với các chính trị gia vùng này để cứu vãn tình hình kinh tế. Kêu gọi doanh nhân trở về trung tâm tài chánh. Đỗ lỗi cho Covid rất dễ hay tìm cách giúp các chủ tiệm về thuế vụ hay tài chánh, chỉ là cách tạm thời. Trên thực tế, người ta cho rằng, thành phố này tự làm cho mình suy thoái với những tư tưởng cấp tiến của những người không bao giờ làm kinh tế. Các luật lệ được các chính trị gia đưa ra, rất phản cảm đã khiến người dân bỏ chạy, không trở lại.

Điển hình, anh đi ăn với vợ hay người yêu tại một tiệm sang trọng, bổng nhiên thấy vài người vô gia cư ngồi trước cửa tiệm hay thậm chí còn cắm lều là thấy mất vẻ đẹp dù thịt bò dát vàng,… đi làm về ban đêm bị dân vô gia cư rượt theo xin tiền để mua sì ke,… nghe nói họ cũng đã hốt một mớ đem đi đâu đó.

Kim chích ma tuý được phân phát bởi thành phố và được quăng bên đường, thành phố lại tốn tiền đi hốt

Nhớ hồi có vụ vô gia cư đông ở Los Angeles, thành phố cho mỗi người vô gia cư $50 để họ đồng ý lên xe buýt để họ chở xuống thành phố San Bernardino. Tại đây, thành phố cũng cho $50, để dân vô gia cư leo lên xe buýt để chở về Los Angeles. Cứ xà quần như vậy tốn tiền dân đen đóng thuế.

Dân vô gia cư, trong tương lai sẽ đông hơn khi các người máy thay thế họ hay các hoạt động được tự động hoá. Muốn có việc, anh phải đi học lại những nghề cần đến mình. Dân quê làm tay chân, khó mà đi học lại, bị stress rồi bị bệnh tâm thần rồi sì ke ma tuý sẽ đưa họ ra khỏi nhà, và trở thành vô gia cư.

Vài năm trước đây, hội đồng thành phố, bắt chước Hoà LAn và các nước Tây Âu, mua kim chích để tặng cho người nghiện ma tuý. Lý giải là khi có kim chích mới thì sẽ không bị truyền nhiễm HIV. San Francisco là một thành phố nổi tiếng, được xem là thủ phủ của giới đồng tính, được áp dụng và thi hành. Các người sử dụng ma tuý không bị bắt bỏ tù như ở các thành phố khác.

Khác với Los Angeles, San Diego hay quận Cam ở miền nam Cali, có nhiều Disneyland, Hollywood ,… để câu khách du lịch nên San Francisco dựa trên các khách sạn, bến tàu để thu hút du khách nhất là các gia đình thăm viếng để tiêu tiền ở thành phố đắt đỏ này.

Người Việt vô gia cư tại Quận Cam, có chiếc để ngủ. Sáng nay thấy bài của Ánh Đổ, con gái của ông Đổ Ngọc Yến viết. Ra biển mình thấy nhiều người Mỹ có xe Trailer, họ mua thẻ đậu xe ở biển một năm $195. Sáng họ chạy vào đây đậu, tắm ở mấy chỗ tắm đi cầu. Tối 10 giờ đóng cửa thì họ chạy kiếm chỗ nào vắng vắng, đậu xe ngủ qua đêm và sáng mai lại chạy vào biển. Mình thấy nhiều người việt vô gia cư tại đường Bolsa và ngay góc Brookhurst và Hazard. Nhiều người bị mất việc hay bệnh trầm cảm,…từ từ ra đường ở.

Người ta cho biết mỗi năm, thành phố đã phát không gần 5 triệu mũi kim để chích ma tuý trong số đó có đến 2 triệu mũi kim được quăng ngoài đường phố. Theo luật thì người nghiện ma tuý phải đem kim đã sử dụng lại giao cho các trung tâm phát kim chích mới nhưng khi đã say ma tuý rồi thì họ quăng tùm lum ngoài đường, khiến thiên hạ đạp lên như trường hợp ông thị trưởng thành phố. Thành phố lại tốn hơn 1 triệu đô la để mướn người đi hốt để quăng.

Nay thành phố San Francisco phải xuất mỗi năm 1 triệu đô la để đi lượm kim chích do dân nghiện ma tuý quăn đầy đường. Theo phóng sự của đài NBC, thành phố có 153 blocks thì có đến 41 block đã có kim chích. Ngoài ra họ tìm thấy phân người hơn 96 block đường của thành phố nghĩa là cứ đi 5 góc đường là 99.5% là có khả năng đạp cứt chó như khi xưa mình ở Paris, ra đường phải nhìn xuống đường. Đi chơi với bạn gái cũng phải nhìn xuống đường nếu không là phải đến lề đường cạ cạ giày. Chán Mớ Đời 

Ngoài ra còn các loại thuốc fentanyl được bán khơi khơi ngoài đường, trong chợ như siêu thị không sợ cảnh sát bắt. Các nơi này đều thuộc các tay xã hội đen cầm đầu. Theo báo San Francisco Chronicle thì thành phố này thuộc vào thành phần 2% dưới đáy các thành phố có nhiều tội ác. Fentanyl đa số là do Trung Cộng sản xuất bán qua Hoa Kỳ và các nước âu châu để trả thù vụ người tây phương bán thuốc phiện cho người Tàu khi xưa.

Cứ xem nước Venezuela, giàu có nhờ dầu lửa mà khi họ áp dụng chủ nghĩa xã hội thì te tua như Detroit trước đây. Lên Los Angeles chơi, cũng thấy đầy dân vô gia cư xung quanh toà hành chính của thành phố. Đi xe lửa lên rồi đi bộ là ớn ớn da gà. Chán Mớ Đời 

Nạn vô gia cư cao gấp 12 lần các thành phố bình thường ở Hoa Kỳ. Trước đại dịch, San Francisco mất hợp đồng tổ chức hội thảo có thể mang đến 100 triệu lợi tức cho thành phố. Lý do là ban tổ chức ngại tội ác và vệ sinh môi trường. Dân đi làm thích ở nhà làm qua mạng, khách du lịch thì đi nơi khác cho chắc ăn thay vì bị đập xe và kẹt xe. Chán Mớ Đời 

Trong gia đình, khi con hư, thay vì tìm cách giúp nó cai nghiện, đây bố mẹ lại đi mua kim chích về cho con. Con ị trong nhà thì đi dọn,… hoan hô tinh thần cấp tiến. Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn