Đường Minh Mạng, Đàlạt xưa

Hôm trước có ông thần nào chắc gốc Đàlạt, tải lên mạng tấm ảnh trên khiến mọi người còm đủ trò, nào là khu Hoà Bình, nào là đường Duy Tân,... nên mình phải còm, cho biết là đường Minh Mạng, mà mình có kể cách đây 7 năm về trước nhưng dạo ấy chỉ viết theo dạng i-meo nên không kèm theo hình ảnh. Nay kể lại với hình ảnh cho tiện. 

Mình đoán là chụp chỗ tiệm vàng Kim Thịnh, nhà của Nguyễn Biêu, khi xưa học chung với lớp mình. Nhìn thẳng thấy có tiệm vàng Hùng Thanh của ông Bùi Duy Chước, bố của bà Bùi Thị Hiếu, có tiệm vàng và tiệm cầm đồ ngay khu Hoà BÌnh, góc Tăng Bạt Hổ, đối diện tiệm ăn Mekong.

(Ảnh Này chụp đầu đường Minh Mạng, có tiệm bán đồ vật liệu xây dựng Thiên Thai, rồi tiệm kim hoàn Kim Thịnh. bên kia đường là tiệm Lưu Hội kÝ và Đức Xương Long, kể sau.)
Theo một cựu học sinh Adran cho biết “ Đính chính với Sơn đen một chuyện. Cửa tiệm bán đồ vật liệu xây dựng không phải là Lưu Hội Ký mà là Thiên Thái (hay Thiên Thai?) số 5 đường Minh mạng. Có người con trai lớn tên là Lê Chí Cường học trường Adran cùng lớp với tôi.)

Nếu mình không lầm thì ông Bùi Duy Chước là người làng Kế Môn, Thừa Thiên. Hoàng Ngọc Ánh cho biết là bố hắn học nghề kim hoàn từ ông Bùi Duy Chước. Đa số các tiệm kim hoàn Đàlạt đều là dân làng Kế Môn, di cư vào Đàlạt. Họ thành lập ấp Ánh Sáng, cạnh cầu Ông Đạo. Làng này nổi tiếng về nghề thợ bạc, do một ông tổ người Thanh Hoá định cư ở làng này truyền lại. Có hội người làng Kế Môn lớn ở bên Texas.

Thấy ai dân Đàlạt xưa, tải lên tờ biên nhận của tiệm vàng Bùi Thị Hiếu, có ông kêu là biết bà Hiếu cùng với chủ hoá đơn. Lâu quá quên tên.

Chỗ này khi xưa, ban đêm có bà 7 Quốc bán sữa đậu nành ngon tuyệt ở Đàlạt. Trời lạnh lạnh mà làm một ly sữa nóng ở đây, khách ngồi la liệt nơi thang cấp, có tiền thì thêm cái banh da lợn. Mình hay bò ra đây ban đêm với tên hàng xóm Cu Bi. Đời không gì đẹp bằng.

Đường Minh Mạng bắt đầu từ khu Hoà Bình đi xuống dốc và chấm dứt với đường Phan Đình Phùng, góc nhà thuốc Tây Nguyễn Duy Quang, đối diện rạp Ngọc Hiệp, có ba con đường nối liền và một con hẻm nối với dốc Nhà Làng. Khởi đầu ở khu Hoà Bình là tiệm Đức Xương Long, nhà của Huỳnh Đức Lương, học Yersin, hay đi học chung với mấy anh em Hùng Con Cua, nay định cư ở Úc, bán tạp hoá đối diện tiệm đồng hồ Tiến Đạt, bên cạnh là tiệm Lưu Hội Ký, bán sắt, vật dụng xây cất. Mình có gặp lại hai tên họ Huỳnh này, học chung khi xưa ở Cali.

hình này chụp ngay tiệm Đức Xương Long thấy hình tiệm Bội Sanh, đại lý bán rựou tương tự tiệm ông Võ quang Tiềm, dượng cuar bà cụ mình, bên kia đường có tiệm Anh Võ, tiệm vàng Kim Thịnh.

Hình này cho thấy tiệm Đức Xương Long, ngay khu Hoà Bình, là đầu đường MInh Mạng

Kế đến là tiệm thuốc Bắc Bội Sanh của bà Chiu, đại lý rượu miền nam, (Trong hình đầu, bên tay phải) tiệm bánh Hoài Hương thì phải của ông Quảng Thành, có xe đò chạy Saigon - Đà Lạt rồi đến tiệm Liên Hưng bán tạp hoá sau đó con đường nhỏ không nhớ tên, nối đường Minh Mạng và đường Tăng Bạt Hổ, hình như Nguyễn Biểu. Mình chỉ nhớ phía này là cửa sau của các tiệm như Việt Hoa, bán máy truyền hình, radio,..dùng để xe hàng đậu để giao hàng.

Kế đến hình như tiệm vàng, bán đồng hồ của ông Bùi Vàng, bà vợ có cái xập trên lầu chợ Mới, chổ cầu thang chợ đi vào. Có con là Bùi Văn Đông có thời học chung với mình, sau này nghe nói đi du học, có cô em là Bùi thị Hoa, chơi khá thân với cô em mình nay định cư ở Paris. Kế bên là tiệm uốn tóc Mỹ Tân rồi đến tiệm Anh Võ rồi đến tiệm chụp hình Mỹ Dung mà có lần mình mua cái máy chụp hình tí hon đầu tiên ở đây.

Bên cạnh là tiệm hớt tóc rồi đến tiệm của bà người Tàu, bán giày dép rồi đến tiệm Lộc Thành rồi có con hẻm nhỏ đi vào có quán chè Mai Hường và vài thang cấp đi vào cái hẻm có dãy nhà phía sau. Kế bên là tiệm may Văn Gừng, có con Trần Văn Phong học Yersin, có thời hay đi đánh bi da với mình, nghe nói đang ở Úc rồi đến nhà bà Giáo Trình xong có hai tiệm uốn tóc, một là Bạch Cung và tiệm kia thì không nhớ (theo chị Lành: Nếu nhớ không lầm thì gần tiệm uốn tóc Bạch Cung là tiệm cắt tóc Thanh Thủy (chị Thủy học Yersin) có người em trai tên Sơn.) Lí do nhớ là bà cụ mình hay đến tiệm Bạch Cung. Bên cạnh tiệm này là tiệm bán nước mắm của ông Tư Kha rồi đến con hẻm Nguyễn Biểu đi xuống dốc Nhà Làng.

Đối diện tiệm may Văn Gừng là tiệm may Hoàng Nho, có con tên Hoàng Ngọc Tuấn, học Văn Học, nghe nói nay ở bên Úc. Có dạo đại hội thể thao quân khu 2, mấy anh em Đinh Quốc Tuấn, Đinh Quốc Hùng, từ Phan Thiết lên làm mưa làm gió nên các đại gia đà lạt khi ấy cho con mình đi học đánh quần vợt khá đông. Tên này là một trong những học trò của ông tiệm giày Bata, ở khu Hoà Bình. Bên cạnh là tiệm may Toàn Mới rồi mấy tiệm Vĩnh Long , Vĩnh Phát bán vãi rồi đến tiệm Hiệp Pháp bán kim chỉ, tạp hoá,..

Hình này là ngay góc đi xuống Dốc Nhà Làng bên tay trái, có bà bán bánh căn khi xưa ở chợ Dưới, ngay hàng thịt mà hình hay ra ăn, sau này dọn về đây, bán đắc hàng lắm, sau mua được nhà.

Mới tìm ra tấm ảnh của nhà sách Thiên Nhiên, ngay góc Nguyễn biểu và Mình Mạng. Tấm này do ông Doi Kuro, người Nhật Bản chụp sau 75. Mình ghi chú tấm ảnh này chụp sau 1975, có người cãi là năm 1990. Theo mình hiểu sau 1975, có nghĩa là năm 1976 trở về sau, 1990 được tính sau năm 1975.

Bên kia đường là góc Nguyễn Biểu và Minh Mạng, có một quán phở, dựng phía sau cái talus bằng đá ong của tiệm Vĩnh Phát mà mình có ăn một lần khi được cô em bao. Đối diện có tiệm Thiên Nhiên bán sách vở, bút chì, bên cạnh có tiệm bán kính mà mình cứ vào xem coi họ dùng cái dụng cụ để cắt kính, nhẹ nhàng. Chỗ này đi xuống thì có tiệm bán cà phê mà mỗi lần đi ngang đây thơm mùi cà phê rang (trong hình là bên tay phải, cạnh tiệm giày Mỹ Hưng). Nhà này có mấy cô con gái Bắc kỳ học Bùi Thị Xuân, có một cô cùng tuổi mình học Hội Việt Mỹ chung lớp một hai lần. Tên Nguyễn Thế Hùng, con ông Nguyễn Hợp Đoàn, tỉnh trưởng Tuyên Đức, mê cô này lắm. Đi học Hội Việt Mỹ, cứ thấy hắn tán cô này trong lớp. Hình như hai gia đình quen nhau.

Kế bên là tiệm giày Mỹ Hưng mà mình có đóng đôi giày đầu tiên trong đời trước khi đi Tây. Căn nhà này của ông Tư, anh ruột của bà ngoại mình làm thợ may ở Saigon, sau này ông ta nói bà cụ mình mua nhưng không đủ tiền nên ông ấy bán cho ai khác. Trên lầu của tiệm này được gia đình chú Ký, bạn của ông bà cụ mình mướn nên mình hay ra đây chơi. Mình hay đứng trên balcon rồi ai đi ngang nhất là các cô thì mình nhỏ nước miếng xuống rớt lên đầu họ rồi núp, có lần có tên chạy lên lầu đòi đánh mình nhưng vô cửa không được. Kinh

Hình này đoán là chụp trước tiệm may Văn Gừng, thấy tiệm Hiệp Phát, tiệm Công Đồng bán radio và sửa radio, truyền hình.

Cuối dãy này ngay góc Tăng Bạt Hổ có tiệm giặt ủi của ông Châu, con của bà Cai Thỏ ở ấp Thánh Mẫu mà khi bà cụ sinh ra mình, đem bán mình trên đó để dễ nuôi. Có lẻ vì là con Thánh mẫu nên sau này mình đi phá làng phá xóm. Ông Châu này có thời mình thấy ông ta hay làm trọng tài đá banh ngoài sân vận động với ông Năm Ngựa nhưng sau này chắc chạy không nổi nên hết thấy bóng dáng ông ta.

Đối diện dãy này, bên cạnh con hẻm đi xuống dốc Nhà Làng thì có tiệm giặt ủi, bà con chi với gia đình Thanh Tịnh vì lâu lâu mình thấy cô này ở đây. Trong thời chiến tranh, lính Mỹ hay đem đồ lại đây để giặt nên sau này thấy họ lên hai tầng lầu, nhà được xem sang nhất khúc này. Bên cạnh có cái cầu thang đi xuống để vào hẻm nhỏ có mấy căn nhà ở phía sau rồi đến tiệm hớt tóc. Kế bên là tiệm Công Đồng, bán radio, máy truyền hình. Ông chủ là người Bắc, hình như Đà Lạt dạo đó trên khu Hoà Bình thì có tiệm Việt Hoa, đường Minh Mạng có tiệm này bán máy truyền hình thì phải.   Đường Phan Đình Phùng thì có tiệm Việt Quang, đối diện nhà thuốc tây Lâm Viên.

Xuống vài căn thì có cái nhà ba tầng cho thuê bàn bóng bàn mà các tuyển thủ bóng bàn của Đà Lạt dạo đó hay tụ tập ở tiệm này để đánh độ như anh Tín đánh kiểu cầm thìa từ Nhật về làm trong trường Võ Bị, Minh đen rể ông Xu Huệ, Lê Xuân Thảo, Nguyễn Minh Dũng, chú Nô em của chú Nê ở ấp Cô Giang. Mình nhớ có lần mình đến đây đánh trên lầu, có cái máy kéo như ở các sòng bài bên Mỹ. Có lần một tên kéo ra ba con thì máy kêu in ỏi, tên kéo máy mừng quá chạy đi kêu bà chủ,  bà chủ thương lượng trả 500 đồng thay vì 500 cái token vì mỗi token được bán 25 đồng.

Hình tiệm Vọng Nguyệt Lầu, ngay góc Tăng Bạt Hổ và MInh Mạng

Khúc này là ngã ba Tăng Bạt Hổ và Minh Mạng, có tiệm Vọng Nguyệt Lầu. Ở dưới  là tiệm ăn bán hủ tiếu Nam Vang, trên lầu bán chè. Trong hình, bên phải có căn nhà của Đào văn Quý học chung với mình khi xưa. Học rất giỏi, sau 75 thì chạy xe thồ. Giữa nhà hắn và tiệm Vọng Nguyệt Lầu, có cái cầu thang. Nghe tên bạn học xưa kể là động Mãi Dâm. Hắn thấy mấy tên học chung trường  hay chui xuống dưới hầm này.

Mình nghe con gái của chủ tiệm Vọng Nguyệt Lầu, nay định cư ở vùng Seattle kể: “Lúc sau này cũng có ông nào đến nói với má em rằng gia đình bà rất may mắn chứ tui ngày xưa là người cầm gà men (gamelle ) đến mua hủ tiếu và trong đó là có chứa chất nổ ông ấy để cà men đó và đi ra trong lúc tiệm rất đông khách Sĩ quan vì là ngày cuối tuần nhưng khi bước ra ngoài ông ấy đã nhìn thấy tụi em và mấy đứa cháu chơi trước sân nên nghĩ sao đó ...và quay lại bên trong lấy lại cái cà men và đi ra ☺️”.

Hình chụp trước tiệm Vọng Nguyệt Lầu, thấy khách sạn Saigonnais

Đi xuống một chút thì có Lữ Quán Saigon, khi xưa thường gọi là Saigonnais, kế bên là tiệm bi da Hồng Ngọc, có ông chủ người Nam, cứ đi vòng vòng xem tụi con nít có ăn gian, lấy miếng thiết mài cho mõng rồi đút vào cái chỗ bỏ tiền để đẫy cái móc làm rơi banh xuống. Mình đốt tiền lì xì khá nhiều ở tiệm này khi bị đám bạn rũ chơi banh bàn hồi học tiểu học. Sau này lên Trung học thì mê đánh bi da nhưng không đánh ở tiệm này vì mấy cái bàn quá cũ nên mấy cái băng bị cứng như đá vì trời lạnh. Tiệm có bàn bi da đánh phê nhất là Minh Tâm đối diện rạp Ngọc Hiệp vì chủ có lò sưởi khi trời lạnh nhưng ở đây cho thuê đắt nhất Đà Lạt vì mấy tên đánh chuyên nghiệp như Trung Ba tai, cắm dùi ở đây.

Đối diện khúc này, ngay ngã ba Tăng Bạt Hổ, có tiệm sách tên Thiên Nhiên mà mình mướn cuốn Tuấn Chàng Trai Nước Việt ở đây. Mỗi lần nhập học là mua porte plume, plumier,... ở đây. Bên cạnh là tiệm vẽ quảng cáo của ông Đình Nghi mà mình hay đứng xem ông ta kẻ chữ trước khi vẽ xong đến cái quán của ông bán bắp rang. Mỗi ngày ông ta kéo cái xe có kính không tới 60cm ra rồi cắm điện cho hột bắp vào cái nồi điện, khi bắp nở thì bỏ thêm đường vào rồi múc bỏ vào gói nhỏ. Chỗ này rất nguy hiểm vì có mấy thang cấp cao mà hình như không có hàng rào. 

Đi xuống một chút là phòng trồng răng của ông Nguyễn Văn Nghi, ở gần xóm mình, cạnh nhà Đinh Gia Lành ở đường Thi Sách mà trước khi đi tây, mình ra phòng nhổ răng của ông ta để nhổ và trám răng mất nguyên buổi sáng. Bên cạnh là tiệm chụp hình Hồng Thuỷ rồi đến khách sạn Hoà Bình của ông Chà Và, có tiệm bán đồ tạp hoá, nước hoa,.. trên khu Hoà Bình, cạnh tiệm Việt Hoa.

Sau đó thì có phòng mạch của Bác sĩ Sohier, chỗ này có mấy thang cấp khá nguy hiểm, bên cạnh là tiệm thuốc Tây Nguyễn Duy Quang, rồi đến tiệm uốn tóc Ba Lê và cuối cùng là tiệm bảo hiểm Rồng Vàng của ông Võ Đình Hoè, người Huế, cựu vô địch bóng bàn Đà Lạt, chơi banh kiểu Mai Văn Hoà. Ông này hình như có hai tên con trai ngang lứa với mình, hồi nhỏ có chơi với nhau sau này thì gặp nhau không chào hỏi.

Kế bên Hồng Ngọc thì có mấy căn nhà nhưng thuộc đường Phan Đình Phùng như phòng mạch của bác sĩ Đào Duy Hách, người bé bé hình như không có con, hay đánh golf với giáo sư Phó Bá Long. Gần cuối đường thì có mấy thang cấp cho người bộ hành đi xuống rạp Đường Phan Đình Phùng, bên cạnh trạm biến điện cho khu vực này, để băng qua đường tới rạp Ngọc Hiệp. Chỉ nhớ tới đây, Bác nào có nhớ cái gì thì cho biết thêm để bổ túc.

Hình này chụp từ khách sạn Hoà Bình, mấy thang cấp, bên cạnh nhà máy giảm điện, xuống đường Phan đình Phùng đối diện rạp xi nê Ngọc Hiệp. (hình lượm trên facebook của ông Lê Huy Cầm)

Em đang viết về sự hình thành của Đàlạt từ thời tây. Bác nào có ảnh xưa hay tài liệu nhất là tiếng tây thì cho em xin để cập nhật hoá lại những gì đang viết. Cảm ơn trước.

Sơn đen