Theo chương trình “California comeback Plan” của chính quyền tiểu bang California vừa mới được thông qua, thống đốc tiểu bang ký SB 129 nhằm giúp đỡ phục hồi lại nền kinh tế của tiểu bang, được xem là hạng thứ 6 trên thế giới. Có một ngân sách để giúp các tiểu thương phục hồi lại sau một thời gian bị gián đoạn.
Đây cũng là cơ hội cho ai muốn khởi nghiệp, theo đuổi đam mê của mình thay vì bán sức lao động cho chủ. Khởi nghiệp rất hấp dẫn, tự làm chủ nhưng không phải dễ thực hiện vì chúng ta không có kinh nghiệm, điều hành, giám sát, xây dựng một công ty từ những bước đầu.
Muốn khởi nghiệp, chúng ta cần có một ý tưởng làm thương mại hợp lý với thị trường địa phương, địa điểm,… mình biết một ông bác sĩ mở phòng mạch ngay tại một góc phố, xe cộ ra vào khó khăn thêm ít chỗ đậu xe, bệnh nhân ít đến nên ngọng. Phải dời đi chỗ khác, có bãi đậu xe rộng rãi, mới có bệnh nhân vào. Các trạm xăng luôn luôn nằm ngay góc ngã tư đường để thiên hạ dễ thấy mà quẹo vào.
Người Việt mình theo tinh thần khoa bảng nên cứ kêu con cháu học ná thở để rồi đi làm cho thiên hạ, dù thầy cô dạy là “phi thương bất Phú”. Người Tàu dạy chúng ta học, học và học, nào là “Sĩ nông công thương”, ai có học là đứng đầu xã hội như ông Tế Xương, đói meo râu, bà vợ phải đi buôn bán tảo tần để nuôi ông ta học đến 20 năm mới đậu tú tài. Ngược lại con cháu người Tàu đều làm kinh doanh. Khu Hoà BÌnh, Đàlạt khi xưa, toàn là các tiệm tàu. Đi xứ nào cũng thấy người Tàu mở tiệm ăn cả. Mình nhớ có lần đến một vùng xứ khỉ ho cò gáy ở miền nam Hoa Kỳ, vẫn thấy tiệm ăn tàu, thậm chí đi sang xứ Guatemala, cũng thấy tiệm ăn tàu.
Chúng ta phải tìm một thị trường cho sản phẩm hay tài năng của mình, nghiên cứu các đối phương cạnh tranh với mình. Điển hình khi mình khởi đầu nghề thầu khoán, lúc đầu toàn bạn bè người Việt nhờ, nên lấy rẻ như các thầu khoán việt ở Bolsa. Xây nhà mà họ lấy $70/ sq.ft thì làm sao sống nên mình không vào thị trường người Việt, đăng quảng cáo ở các báo mỹ. Thầu khoán mỹ lấy $150/ sq.ft. Thì mình lấy rẻ hơn họ một tí là có thể bắt được thầu. Trong 20 năm đi thầu, mình chỉ có 2 khách hàng người Việt chính thức.
Mình được chương trình “khéo dùng tiền” của đài truyền hình Little Sàigòn, nhờ nói về những kinh nghiệm về những bước đầu khởi nghiệp nên viết ra đây, kinh nghiệm khởi nghiệp để khi họ hỏi thì dễ nói chuyện hơn.
Tiểu thương (Small business) được xếp loại về số nhân viên và lợi nhuận hàng năm. Tại Hoa Kỳ, các tiểu thương có thể hoạt động dưới nhiều dạng, miễn là phải ghi danh đúng theo pháp lý để tránh bị tranh tụng. Muốn khởi nghiệp tại California, chúng ta phải chọn một cấu trúc về pháp nhân, lên kế hoạch lâu dài, ghi danh công ty của mình tại thành phố, quận hay tiểu bang tuỳ theo pháp nhân mình chọn.
1/ lựa chọn một cấu trúc thương mại:
Khởi nghiệp mất rất nhiều thời gian và tiền bạc. Do đó chúng ta nên suy nghĩ, bàn định kế hoạch khởi nghiệp ra sao, có khả thi hay không vì theo xác suất của phòng thương mại, các công ty khởi nghiệp có đến 79.4% thất bại trong năm đầu tiên và 90% dẹp tiệm trong vòng 5 năm đầu tiên. Nói như ngôn ngữ Bolsa là tưng bừng khai trương, âm thầm đóng cửa.
Lý do là người khởi nghiệp, không có kinh nghiệm điều hành một cơ sở thương mại. Có nhiều khâu cần thiết phải để ý như thợ, nhân công, bảo hiểm, thuế vụ, sổ sách chi thu, quảng cáo, để giúp cơ sở thương mại phát triển. Điển hình khi mình khởi nghiệp, năm đầu tiên may mắn huề vốn vì không biết chi thu, sổ sách. Chạy xe vận tải nhẹ mỗi ngày mất $50 tiền xăng, xem như $300/ tuần hay $1,200/ tháng và $14,000/ năm, chưa kể thay dầu, bánh xe rồi mua dụng cụ xây nhà,… khi nói chuyện với khách hàng, mình quên không tính các tiền cần thiết để làm kinh doanh. Thấy có lời đó nhưng khi trừ các chi phí là lỗ hay huề vốn. Sau đó, rút kinh nghiệm phải cộng thêm 30% tiền chi phí, 30% tiền thuế và 10% phần trăm lời cho mình.
Có lần có anh quen, nói có $500,000 không biết làm gì, mình nói cho mình mượn, trả tiền lời. Anh ta không chịu, nói để mua nhà sửa chửa lại rồi bán, kiếm lời. Một hôm, anh ta mừng như trúng số, nói có ông bạn chuyên gia địa ốc, chỉ cho căn nhà rẻ hơn thị trường $50,000. Giá thị trường $450,000, mua được $400,000. Chỉ cần sơn sửa lại tốn độ $10,000. Bán lời $40,000 khiến mình thất kinh nhưng không dám làm tài khôn.
Vài tháng sau, mình gặp lại, hỏi sao lời được bao nhiêu căn rồi. Anh ta câm như hến. Mấy người mới vào nghề mua nhà cũ sửa chửa lại để bán, gọi là “Flipper”, không rành các lệ phí nên đều bị đám chuyên gia địa ốc xúi mua để rồi ôm đầu máu hết.
Mấy người Realtor rất đói nên cứ xúi thiên hạ mua nhà, kêu là “good deal”. Nếu good deal thì tại sao họ không mua mà lại kêu mình mua. Họ chỉ muốn mình mua để họ có huê hồng, bỏ túi để trả tiền xe Mercedes, để chở khách hàng đi xem nhà, rồi khách hàng kêu người khác mua.
Những căn nhà rẻ, được xem là “Good deal” thường không bao giờ lên thị trường cả. Họ bán trước khi chủ nhà mở miệng nói với người khác. Trong nghề, họ gọi là “pocket listing”, mình có quen vài tay địa ốc, mua nhà cho mình theo kiểu này. Họ được ngân hàng giao cho bán, chưa lên thị trường, họ đã thông báo cho mình trước rồi để đến xem.
Mỗi lần một realtor nói họ có good deal thì mình nói, mình chỉ mua giá tối đa là 60% giá thị trường khiến họ chưng hửng, kêu mình điên. Mình giải thích như sau:
Giá thị trường $500,000. Tiền huê Hồng trả cho họ và realtor của người mua là mất 6%, Escrow, Title insurance,…mất 4%. Sửa nhà mất 10% nữa đi, chi phí mượn tiền ngắn hạn nên lãi rất cao 10%. Sau khi bán, ông chỉ treo bảng bán được 6% còn tui bỏ mất mấy tháng để sửa chửa đủ trò, ít ra phải có 10%, để lỡ trường hợp tốn tiền sửa chửa nhiều hơn dự định. Vậy là mất đi 40%. Đó là tôi có thể bị lỗ nếu sửa chửa mất thêm thời gian hơn. Do đó, tôi chỉ mua giá nhà 60% của thị trường là $300,000.
Khi người có bằng bán nhà, hiểu mình thì họ chỉ đem nhà theo cách mình muốn mua. Có một ông mua dùm cho mình khá nhiều nhà và đất rất rẻ. Nhà xuống giá thời ông Obama lên năm 2009, 2010. Có tên bạn gửi cho cái email nói về ngân hàng IndyMac, được nhóm ông Paulson mua lại với điều kiện chính phủ bảo kê 70%. Nghĩa là họ mua nhà với giá 70%, nếu họ bán dưới giá 70% thì chính phủ đến số tiền họ lỗ.
Sau này ông ta bán cho mình căn nhà của ông ta với giá 50% rẻ hơn thị trường mà mình đã kể. Lý do chỉ có mình mới giúp ông ta bán và có chút lời thay vì mất hết.
Mình kêu mấy người có bằng địa ốc, kiếm dùm mấy căn nhà của IndyMac, sau này đổi tên là One West bị tịch thu nên mình mua rẻ như bèo vì họ không sợ bị lỗ vì chính phủ trả lại cho họ. 4 căn nhà họ đòi $250,000 mình trả $99,000, họ bán, mình mua $50,000 mỗi căn nhà ở Riverside, khiến mấy tên đi mua nhà dùm mình cũng không ngờ. Lý do trả $99,000 vì ở Cali, nếu mua bán nhà trên $100,000 thì tiểu bang sẽ giữ lại đâu mấy phần trăm mình quên rồi, hình như 3% rồi khi khai thuế cuối năm, chính phủ sẽ hoàn lại nhưng tiền đã vào tay chính phủ thì khó mà lấy lại.
Mình có sửa chửa một căn nhà cũ rồi bán vào năm 2007 vì tình hình cho biết là giá nhà lên cực đỉnh nên không dám cho thuê vì tiền lời quá cao, không đủ trả tiền nợ ngân hàng. Mua $400,000, bán $500,000, trừ chi phí hết lời có $14,000, 3% thay vì 10% như dự định.
Trong phần này, mình sẽ kể về những bước cần làm khi khởi nghiệp như mình cách đây 26 năm về trước. Dạo ấy kinh tế xuống nên công ăn việc làm bấp bênh, mình được người quen nhờ xem dùm thợ họ mướn để xây xong căn nhà. Lý do là nhà thầu, lấy tiền rồi bỏ chạy về Thái Lan, tổ chức kháng chiến chi đó. Từ từ người quen giới thiệu nhờ mình vẽ và xây nhà nghiệp dư, cho thiên hạ rồi một ngày đẹp trời mình phải ngưng làm cho công ty kiến trúc để bỏ toàn thời gian, lo phát triển công ty xây dựng của mình.
Dạo ấy không biết gì, nên có bò vào thư viện, mượn được hai cuốn sách viết bởi các nhà thầu khoán về hưu để hiểu rõ thêm nhưng vấn đề , thách thức phải kinh qua. Liên lạc với Small Business Bureau (SBA) của quận Cam, nhờ họ giúp đỡ. Họ có những cố vấn từng là thầu khoán, nay về hưu và muốn truyền lại các kinh nghiệm cho những người trẻ. Nhờ đó mà mình học hỏi thêm để tránh bị thua lỗ sau này.
2/ kiếm các tổ chức hỗ trợ cho mình:
Chúng ta cần liên lạc với các tổ chức trong vùng, địa phương để xin được giúp đỡ về tư vấn miễn phí như:
A/ California Business Incentives Gateway, https://chignon.ca.gov, có rất nhiều thông tin và các cơ quan có thể giúp chúng ta khởi nghiệp.
B/ Phòng Thương Mại (Chamber Of Commerce) trong thành phố. Dạo mình mới khởi nghiệp, có phòng thương mại người Việt tại khu Bolsa nhưng mình không tham gia vì không nhắm vào thị trường người Việt. Ngược lại mình tham gia các tổ chức như Lions International, NARI, Toastmasters International,…
C/ Small Business Development Centers
D/ Service Core of Retired Executives, các người về hưu, có kinh nghiệm về thương mại, họ sẵn sàng giúp đỡ chúng ta trong bước đầu. Hồi mình mới vào nghề, có học hỏi các người đi trước nên ngày nay, có vài người học nghề mình. Mình sẵn sàng chia sẻ với học kinh nghiệm.
C/ Centers for International Trade Development. Các trung tâm phát triển giao dịch quốc tế. Năm kia, mình đại diện thành phố của Bellflowers thăm viếng một tỉnh ở Mễ Tây Cơ, họ gọi là Twin Cities. Chúng ta có thể dựa và thành phố để tìm các thành phố ở các xứ mà chúng ta muốn nhập cảng hay xuất cảng sản phẩm của mình.
3/ lựa chọn pháp nhân để hoạt động kinh doanh
A/ Sole Proprietorship: Dạo mình mới bắt đầu thì mình hồn biết gì cả, nên tự lấy tên mình theo dạng Sole Proprietorship, đứng mũi chịu sào. Nếu công ty có vấn đề gì là mình phải lãnh trách nhiệm hết. Sau này khôn hơn thì chuyển đổi công ty qua thể dạng pháp nhân S Corporation.
Nếu lấy pháp nhân này loại Sole Proprietorship thì phải lên thành phố để xem có ai đã lấy tên công ty mà mình muốn sử dụng chưa, nếu không sẽ bị thưa kiện đủ trò. Có lần đi ăn bò 7 món, mình hỏi ông chủ mới mở thêm tiệm ở đường Bolsa. Ông ta kêu không, họ thấy tiệm tụi này đông khách nên lấy tên của tụi này nhưng không kiện cáo gì được.
Lý do, tiệm ông ta ở thành phố Santa Ana còn tiệm mới mở cùng tên ở Westminster. Sau đó mình phải đăng báo tên công ty mới lập của mình để báo cho công chúng biết, để xem có ai khiếu nại gì không.
B/ Corporation: loại này có hai loại C Corporation và S Corporation. Tiểu thương như mình thì nên dùng S Corp.
C/ Limited Liabilities Company (LLC), công ty trách nhiệm hữu hạng.
D/ Partnership, thường được thành lập bởi hai người trở lên, đứng tên công ty. Mỗi người đều có trách nhiệm về nợ của công ty.
Nên tìm hiểu thêm về thuế vụ và pháp lý của các loại công ty nói trên vì thuế khác nhau. Chúng ta sống trong một môi trường mà người Mỹ thích kiện tụng do đó nên sử dụng một pháp nhân để bớt các trách nhiệm có thể xảy ra sau này.
4/ kế hoạch hóa cơ sở thương mại của mình (Business Plan)
Mình phải viết xuống kế hoạch ít nhất năm năm của công ty, gồm các phần tài chánh, quản trị, tiếp thị, sản xuất,…cần thiết để công ty có thể phát triển. Cần phải viết Business Plan như một cấu trúc để mình theo đó mà thực hiện và hoàng chỉnh. Nhất là khi cần mượn tiền ngân hàng hay kêu người bỏ vốn, đầu tư,.. thì người ta xem kế hoạch thương mại của mình. Mình có quen anh bạn, mở cơ sở làm nước mắm nhỉ tại Cali, kêu mình bỏ vốn đầu tư như chỉ nghe anh ta nói như thế này thế kia, không thấy business plan gì cả nên đâm sợ, không dám đầu tư.
Dạo mới ra nghề, không biết chi cả, nhờ một ông thầu khoán về hưu của SBA chỉ cho. Có rất nhiều người về hưu, muốn truyền lại kinh nghiệm của mình, giúp mình đót giai đoạn sai lầm.
5/ Tài Chính: chúng ta cần dự trữ một số tiền vì khi mới khởi nghiệp, chưa có khách hàng nên có thể đói lắm. Trung bình là cần ít nhất 6-12 tháng ngân sách sinh hoạt.
6/ Địa điểm cho công ty hoạt động:
Phải nghiên cứu địa lý để tìm địa điểm hoạt động. Trong khu dân cư đông người Mễ mà mở tiệm phở là ngọng. Dạo mình mới dọn về ở Khu Little Sàigòn, thấy có nhiều tiệm taco thực phẩm Mễ, nay đều chết hết. Các siêu thị mỹ lần lần đều đóng cửa vì người Việt đi chợ Việt Nam.
7/ lựa tên để đặt cho công ty:
Nếu ai muốn mở công ty giúp đám cưới, thì không nên đặt tên “Đồi thông hai mộ”. Khi lựa chọn cái tên rồi thì phải báo cho chính quyền Cali để họ để dành cho mình trong vòng 60 ngày, trước khi mình làm thủ tục hợp thức hoá pháp lý của công ty. Hình như phải đóng tiền, mình có thể chọn 3 tên rồi gửi cho họ. Khi nhận được giấy phép sử dụng tên thì mới làm thủ tục nếu không là ngọng nếu đã có ai lấy tên đó trước. Tránh bị kiện tụng.
8/ phải giữ bản quyền về cái tên của mình:
Có lần mình hỏi chủ quán thịt bò 7 món, ở thành phố Santa Ana là mới mở tiệm khác ở Westminster thì được biết là không. Ai đó, thấy họ thành công nên dùng tên của nhà hàng họ ở thành phố khác. Chủ quán kêu là không biết, nếu không đã ghi danh khắp các thành phố ở quận Cam. Có tiệm nổi tiếng, họ dành tên khắp nước mỹ.
Khi nhận được giấy phép thì mới bắt đầu in doanh thiếp, giấy để in và bao thư có logo, địa chỉ của cơ sở thương mại của mình.
Lần sau mình sẽ nói về các pháp nhân như Corporation, LLC, Partnership, Trust,…mà mình sử dụng khi làm thương mại.
T.B.: hôm trước, đến đài truyền Little Sàigòn, thấy một anh chàng mà mình có gặp một lần đâu 30 năm về trước với linh mục Nguyễn Hoài Chương, tên Thái. Trong cộng đồng người Việt có hai người tên Thái, đều làm về truyền thông nên thiên hạ hay lộn vì họ đều họ Đinh tên Thái, chỉ khác chữ lót. Anh Thái kêu cũng vì nhầm lẫn mà tôi xin chiếu khán về Việt Nam không được vì Hà Nội lộn tôi với anh Thái kia. Tôi nói chữ lót của tôi là Xuân, viết tắt là X, nói theo kiểu Hà Nội là sờ bướm còn anh kia thì chữ lót là Q, đọc theo người Mỹ là Cu. Anh kia là Thái có “cu” còn tôi là Thái không “cu” nhưng Hà Nội kêu thà giết lầm còn hơn tha lầm nên đến nay vẫn không về Việt Nam được. Vậy ngoài Bolsa có hai người tên Thái, mọt có “cu” và một không “cu”. Chán Mớ Đời
Nguyễn Hoàng Sơn
