Mất tiền khi đầu tư vì cảm tính?

Mình có kể về hưu trí, để dành tiền, đầu tư mua cổ phiếu để có tiền xài khi về hưu vì tiền lãnh của an sinh xã hội không đủ trả các chi tiêu hàng ngày với lạm phát trong suốt quảng đường của hoàng hôn đời mình còn lại. Do đó chúng ta cần nghiên cứu, tìm hiểu cho rõ về tài chánh, đừng có nghe ai nói rồi tin thật. Phải tìm kiếm tài liệu đọc để rõ vấn đề thay vì tin như sấm Trạng Trình.

 

Theo mình cái nguy hiểm nhất là nghe lời bạn bè cùng tuổi vì họ chưa trải nghiệm đời nhiều hơn mình. Chúng ta nên tìm các người lớn tuổi hơn để tham khảo, hỏi han về kinh nghiệm của họ. Lý do đó mình hay đi ăn sáng mỗi thứ sáu với mấy người bạn già, hơn mình 20, 30 tuổi. Họ chia sẻ các kinh nghiệm đau thương của họ về đầu tư, gia đình để cảnh báo mình nên tránh xa.

 

Sáng nay, ông Larry than là có $600,000 để ngân hàng mà không biết làm gì, chỉ đợi nhà xuống thì chạy ra mua. Ông già 84 tuổi. Được cái là ông ta để tiền trong nhiều ngân hàng vì lỡ có chuyện gì thì đỡ ngọng.

 

Nhớ năm 2008, khi khủng hoảng tài chánh thì tên bạn kể là hắn rút tiền ngân hàng ra ngay trong khi anh rể của hắn tham, đợi tháng sau cho đủ hạn mới lấy. Đùng cái ngân hàng Indy Mac khai phá sản, không ai được rút tiền thế là ngọng. Có FDIC, bảo đảm $100,000 nhưng chưa chắc là được rút ra một lúc mà có thể nhiều năm. Do đó có tiền thì không nên bỏ trương mục một ngân hàng mà rải ra như ông Larry.

 

Có lần, thằng cháu nha sĩ gọi điện thoại mời mình đi ăn để hỏi ý kiến về tài chánh. Hắn cho biết là nợ $350,000 tiền mượn học đại học mà chính phủ chỉ cho khấu trừ thuế tiền nợ là $3,000/ năm. Mình xem danh sách tiền bạc thì thất kinh vì nó có $150,000 tiền tươi để trong ngân hàng với tiền lời là 1% trong khi nợ đại học là 6%. Mình hỏi sao không lấy tiền tươi trả bớt số tiền nợ 6%. Nó kêu bạn nó, rất giỏi về tài chánh khuyên như vậy. Nha sĩ ra trường mà không hiểu sự khác biệt về 1% và 6%. Lời $1,500/ năm mà phải đóng tiền lời $9,000/năm. Chán Mớ Đời 

 

Theo nghiên cứu thì 30% người Mỹ không bỏ tiền vào 401(k) dù được công ty “Match”, cho thêm % số tiền của mình bỏ vào quỹ này. Đồng chí gái có dạo công ty “match” 100%, nay họ bán cho công ty khác, chỉ cho có 6%. Lý do chính là họ không hiểu lý do và thuế vụ. Dạo mình mới sang mỹ thì không biết có sinh sống lâu dài tại Hoa Kỳ hay lại chạy về âu châu nên không để ý lắm. Ai cũng nghĩ là về hưu lãnh tiền an sinh xã hội là được.

 

Khi để dành tiền vào quỹ hưu trí thì sẽ đóng thuế lợi tức ít lại. Tuần vừa rồi, con gái nói công ty nó cho nó quỹ hưu trí nhưng không có Match nhưng kệ cứ bỏ vào để mình không để ý tới, lãnh lương ít lại thì xài ít và có tiền để dành. Nó cũng bắt chước thằng anh, thành lập Roth-Ira để bỏ vào $6,000/ năm.


Mình rất mừng là hai đứa con đã biết để dành tiền và bỏ vào các quỹ hưu trí, khá hơn mình ở tuổi chúng lượng ngơ không biết gì. Nếu sau này chúng lập gia đình với một người phối ngẫu có ý chí tương tự thì mình sẽ khỏi lo.

 

Thường thì công ty dùng một Broker nào đó để làm custodian cho quỹ hưu trí của các nhân viên như Fidelity Investments, hay TRowePrice, Vanguard,… do đó nhân viên phải lựa chọn các funds của Broker này, không có tự do chọn các funds khác.

 

Do đó có những chương trình quỹ hưu trí được gọi là “self -directed” IRA hay “Solo 401(k),… mà mình có thể đầu tư vào những mình muốn như cổ phiếu, công khố phiếu, nhà cửa, địa ốc, vàng bạc, đất đai…. Mình có mua đất và sử dụng các quỹ này để mua rồi quay qua bán lại, không phải đóng thuế tiền lời.

 

Có nên bỏ tiền đầu tư vào thị trường chứng khoán? Vì nếu không cẩn thận thì sẽ bị mất hết. Mất đây không phải vì chúng ta ngu mà vì cảm tính. 

 

Có ông Larry mình quen, hay đi ăn sáng mỗi thứ 6, một hôm kể ông ta chơi thị trường chứng khoán theo thời trang như mọi người và thua đâu mấy trăm ngàn. Nghe thiên hạ kêu mua cổ phiếu các công ty Trung Cộng đang lên nên bỏ vào mua cổ phiếu. Lúc đầu lên nên vui vẻ hồ hởi, bỏ thêm tiền để mua thêm kiếm lời. Mình nhớ dạo ấy đi đâu cũng nghe thiên hạ nói mua cổ phiếu công ty này, công ty nọ. Mình thì không rành lắm, chỉ thích mua nhà cho thuê.

 

Vấn đề là khi cổ phiếu lên thì ông Larry bắt đầu quá tự tin, không chú ý như lúc đầu. Đầu tư mua cổ phiếu quá dễ dàng nên quên đề cao cảnh giác, tạo ra những mức định để khi cổ phiếu xuống thì tới giá mình phải bán, chấp nhận thua lỗ. Ông ta bán các cổ phiếu lên để giữ tiền lời và cứ nuôi hy vọng mấy cổ phiếu đang xuống sẽ lên lại, thay vì bán khi chúng xuống một số nhất định bao nhiêu % nào đó.

 

Có 2 nhà tâm lý học Daniel Kahneman và Amos Tversky cho rằng người ta cảm nhận đau thương khi thua hơn là vui vẻ khi thắng. Họ cho rằng khi người ta mua vật gì đó, người ta cảm thấy gần gủi với vật đó như xe cộ, nhà cửa, áo quần,… khi chúng ta mua một vật gì đó, trở nên có nhiều giá trị khi chúng ta giữ lâu do đó người ta tránh loại bỏ áo quần cũ, dù không bận nữa hay đồ thừa thải, chất đầy ga ra, nhà kho. Mình thấy nhiều nhà, họ đậu xe xịn ở ngoài trời, còn ga ra của họ thì đầy nhóc đồ cũ, phế thải. Tủ áo quần của đồng chí gái toàn là đồ và đồ không bận.



Sự chán ghét mất mát xảy ra trong tâm lý học về nhận thức, lý thuyết quyết định hành vi. Người ta giải thích con người không thích thua lỗ, đề cập đến xu hướng của mọi người thích tránh thua lỗ hơn để đạt được lợi nhuận. Thí dụ: chúng ta nghĩ tốt hơn là không mất 5 đô la hơn là lời 5 đô la. Thay vì bán cái lỗ để lấy tiền mua cái có khả năng thắng thì người ta có khuynh hướng giữ cái đang thua lỗ, vì sự mất mát có nhiều hậu quả về tâm lý hơn là thắng. (Xem hình đồ trên)


Vì vậy mà người Việt có câu: “bỏ thì thương mà vương thì tội”. Ai đã trải qua mấy mối tình nắng mưa sẽ hiểu. Đàn ông hay bị lâm vào tình thế này còn phụ nữ thì khi họ phát hiện ra một đồng chí giai khác khá hơn là họ bỏ cái rụp ngay, cho nên đàn bà chơi Stocks hay buôn bán giỏi hơn đàn ông.


Khi cổ phiếu xuống, chúng ta không bán thì chưa phải là lỗ do đó chúng ta cứ chần chờ, không chịu bán để rồi mất gần hết. Lúc đó mới nhận thức ra thì đã trễ. Thay vì sử dụng “Stop Positions” ông ta cứ để cho nó thả nổi rồi cuối cùng bay mất trên $350,000. 

 

Ông ta kể là nếu ông ta để “Simple Stop” thì cổ phiếu có kết quả khác. Thí dụ: nếu ông ta mua cổ phiếu giá $50/ share rồi để trailing Stops 20%. Nếu cổ phiếu xuống 20% thì tự động sẽ bán ở giá $40. Lỗ $10/ share. Còn nếu cổ phiếu lên $80/ share là điểm cao nhất thì khi cổ phiếu xuống 20% thì sẽ tự động bán ở giá $64/ share. Vậy là ông ta lời 28% ($14). 

 

Mình có anh bạn chuyên chơi cổ phiếu và lúc nào cũng sử dụng trailing stop cả nên khá thành công. Mấy tuần trước, anh chàng nhắn tin hỏi mình còn giữ mấy share của công ty Shopify, tương tự như công ty Amazon ở bên Gia-nã-đại mà anh ta giới thiệu. Mình nói không biết nữa vì lâu nay không xem vì khi mình mua rồi thì cứ để trailing stop như anh ta dặn. Lên xuống không bận tâm, xuống thì mất 20% còn lên thì cứ để đó. Về nhà, mình mở ra xem thì ngạc nhiên là shopify hồi mình mua là $120/ share nay lên cả ngàn bạc.


Nếu SHOP xuống 20% thì phần mềm tự động bán ở giá $96, xem như mình mất $24/ share. Nhưng nếu bây giờ giá SHOP cao nhất là $1,074 thì trailing stop 20% là $860. Nếu bán ở số này là tốt rồi.

 

Cần nhất khi chúng ta mua cổ phiếu thì phải viết xuống lý do tại sao mua. Nếu muốn lời 12% mỗi năm thì sau 12 tháng mà không thấy lời 12% thì có thể bán. Không bao giờ nấn ná, thương cảm cổ phiếu. Chỉ là thương mại, nếu xuống thì lỗ, bán rồi bày keo khác, không nên do dự. Mình có bà chị dâu ở Phước Lộc Thọ, chơi Stocks hay lắm. Cứ thấy ăn là bà bán bỏ túi, thấy thua là bán liền nên trung bình bà ta thắng.

 

Mình thì không có thì giờ cũng như không thích chơi Stocks hàng ngày nên mua mutual fund Index 500 công ty hàng đầu Hoa Kỳ rồi cứ để đó, không đụng tới. Các trương mục Coverdell của mấy đứa con, quỹ hưu trí đều mua mutual fund, rồi cứ để đó. Thị trường chứng khoán lên xuống rồi từ trên 20 năm nay thì thấy lên gấp 3. Cứ bỏ vào Vanguard vì tiền lệ phí rất ít. Nói chung thì các mutual funds mà mình bỏ tiền vào thì đều lên gấp 3 cả. Gặp bạn bè mình không rành về Stocks nên đành ngọng không biết nói chuyện. Theo mình thì mua Index 500 là có mua cổ phần các công ty lớn hết. Lên xuống thì kệ vì thị trường chứng khoán bất thường như vợ mình, ngày nắng ngày mưa nên không nên dính vào.

 

Điển hình, đại dịch, thị trường chứng khoáng xuống, đồng chí gái kêu là bay mất $80,000 trong quỹ hưu trí, có nên bán không. Mình kêu không. Chính phủ đang in tiền để mua cổ phiếu nên không ngại. Một tháng sau thì thấy lên lại và thêm 10% nữa.

 

Công ty Fidelity Investment có làm một nghiên cứu để xem khách hàng của họ, thành phần nào đầu tư khá nhất. Họ khám phá ra các khách hàng đã qua đời, con cháu chưa được đụng tới vì phải qua toà án thừa kế và những người quên, không xem lên xuống. Còn ai cứ vào xem hàng ngày hay hàng tuần thì hay bị chi phối bởi các tin tức hàng ngày, nên cứ bán rồi mua rồi lỗ lại cứ mong cho nó lên lại,… rồi thua hết.

 

Cách tốt nhất là nên chia tiền bạc để đầu tư cho hưu trí: giữ một số tiền tươi, mua nhà cho thuê, mua cổ phiếu, công khố phiếu và mua vàng và bạc. Cần tiền thì cứ đem 1 lượng vàng ra Phước Lộc Thọ bán là có tiền tươi ngay. Mua vàng để tránh lạm phát sắp gia tăng. Mình có mua bạc khi rất rẻ, nay lên đến $26/ lượng. Thông thường tỷ lệ vàng và bạc là 1:15 do đó bạc hôm nay đáng lẻ phải là $135/ lượng nhưng chỉ có $26. Chán Mớ Đời 

 

Sáng nay ông Larry kêu mình có mong nhà xuống để chạy ra mua như năm 2008. Mình nói không vì kinh tế xuống khiến thiên hạ mất nhà, mất cửa, mất gia đình. Mình lời trên sự đau khổ của tha nhân. Chán Mớ Đời 

 

Nhs