Hôm qua có người gửi cho một số hình ảnh xưa của Đà Lạt, mình có gửi cho vài người hay viết về Đà Lạt, hay làm video, sửa hình Đà Lạt xưa. Hình ảnh xưa của Đà Lạt xem như ký ức chung của mọi người nên khi thiên hạ gửi thì mình chia sẻ. Có vài tấm khiến nhiều ký ức một thời lại chạy về nên mình ghi lại đây.
Tấm ảnh này là cây xăng ở bến xe Tùng Nghĩa, bị cháy năm Mậu Thân, khi Việt Cộng rút lui thì đốt phong long cho vui đời. May xung quanh không có nhà cửa. Sau đó họ dẹp luôn thì phải, không sửa lại nữa nên sau Mậu Thân không còn thấy nữa. Nếu nhìn kỹ chúng ta thấy có hai trạm bơm xăng cho xe hơi và một trạm bơm xe 2 thì như xe gắn máy. Loại xăng này pha nhớt nên khi xưa đi đổ xăng xe gắn máy cần để ý. Sau Mậu Thân khu vực này làm bãi đậu xe đò chạy Tùng nGhĩa, hay Minh Trung chạy Sàigòn-Đà Lạt. Hình như xe đò Minh Tâm chạy Nha Trang, Phan Rang cũng ở đây. Hình như chỉ có cây xăng Caltex, chỗ bến xe lớn, gần ấp Ánh sáng là có Diesel cho xe hàng và cây xăng Kim Cúc.
Thấy đường mòn đi lên trên đồi khiến nhớ đến mấy nhà khi xưa ở Đà Lạt, sau thời Tây về nước thì xây vô trật tự, không đâu ra đâu. Thời đó có tiền thì làm một tầng xây bằng gạch rồi tô xi măng. Mái bằng tôn cho rẻ, chỉ có những biệt thự mới dùng mái ngói. Nhà bề ngang độ 4 mét còn phía sau thì tuỳ mấy phòng nữa. Có hai căn nhà làm bằng gỗ cho ai muốn có nhà ở nhưng ít tiền làm nhanh cho gia đình ở. Thời đó chiến tranh gia tăng từ khi quân đội Mỹ sang Việt Nam, nên người dân quê bỏ làng vào thành phố, để tránh chiến tranh, một phần thời đó quân đôi Mỹ thì hành chính sách đốt nhà, đem người dân vào thành phố để không tiếp tế cho Việt Cộng. Do đó dân cư Đà Lạt gia tăng nhiều thời đó.
Bên trái mấy xe Lam, là phía chạy về đường Hàm Nghi.
Mình có quen một chị, cựu hoc sinh Văn Học, chị ta kể là sau vụ cháy Phở Tùng này thì bố mẹ chị có rủ vài người quen để xây siêu thị nhưng không ai hưởng ứng hết nên xây mấy dãy phố ra ngoài đường Hàm Nghi. Bố mẹ chị ta có tiệm giò chả Mỹ Hương hay Quốc Hương dưới cầu thang chợ Đà Lạt, phía hàng guốc. Mình quên hỏi là bố mẹ chị ta có phải từ làng Ước Lễ, Hà Đông khi xưa vì nổi tiếng làm giò chả. Ở đường phan Đình Phùng có tiệm giò chả An Lộc, người làng Ước Lễ thì phải.
Chị ta khi xưa là hướng đạo sinh Lâm Viên, mỗi lần xuống Nam Cali, là chị ta làm cơm vắt cho mình ăn với muối vừng. Ngon chi lạ. Tiệm phở ngay chỗ xe Traction đậu, phía bên hông khi xưa có vẽ trên tường “au chat botté”. Không biết tiệm Bắc hương hay Quốc Hương. Mình chưa bao giờ ăn ở đây. Chỉ nhớ khi xưa học chung với Nguyễn Đăng Sơn, phở Bắc Hương. Sau này hắn qua trường việt vì lớn tuổi hơn mình rồi đậu tú tài đi du học ở Pháp. Khi mình đi Tây sau anh chàng 1 năm thì có xin địa chỉ của hắn tại tiệm phở, qua Tây có liên lạc hắn mới biết hắn học ở Troyes. Hắn có viết thư nhưng từ đó đến nay chưa bao giờ gặp lại. Chị họ hắn có hỏi hắn có nhớ mình không thì hắn lắc đầu.
Hôm trước có ông thần học Yersin khi xưa, nhắn tin xin làm quen. Mình nói xin cái gì khi xưa tôi với ông chơi dích hình, bắn bi ná thở. Hy vọng tháng 12 này có duyên gặp lại anh chàng. Nghe nói là một nhạc sĩ có tiếng ở Việt Nam, anh chàng có gửi mình mấy bản nhạc để mình tải lại đây cho người Đà Lạt xưa nghe. Toàn là nhạc ông thần viết về Đà Lạt. Cuộc đời lạ, hồi nhỏ chơi với nhau , đi chung một đoạn đường rồi biệt tăm, ra đường thấy mặt nhau ở Đà Lạt cũng làm lơ rồi mấy chục năm sau lại gặp nhau trên mạng.
http://www.youtube.com/playlist?list=PLYNtZXz9_ikgTrhYN5UsV7DB7BebTSY19
Hôm trước có kể về cư xá Cảnh Sát Quốc Gia ở sau lưng nhà thờ Con Gà và ty Cảnh Sát quốc gia, có nhắc đến đài phát thanh Đà Lạt, ngay khách sạn Du Parc. Lại tìm thấy tấm ảnh đường Yersin ngay khách sạn Du Parc khi xưa. Cận cảnh là mấy quán bán đồ ăn cho học sinh Trí Đức. Thấy cái bảng trường Trí Đức to đùng., sau trụ điện là quẹo vô đường Nhà Chung, bên phía kia thấy hàng rào lưới B40. Hình không rõ lắm nhưng mình nhớ khi xưa chỗ này có antenne cao lắm. Có thể phía bên bưu điện, chỗ chiếc xe Jeep bên trái. Nhớ chỗ tiểu khu Tuyên Đức, cũng có hàng rào B40.
Đây là ty bưu điện xưa của Đà Lạt , mình có vào đây vài lần nhất là khi gửi thư qua Pháp để lo vụ du học. Nhớ có lần được nghe anh em thằng Nguyên nói chuyện điện thoại tại đây. Nó cũng lo đi du học nhưng ở Gia-nã-đại, vì có anh du học tại xứ này. Đợi giấy tờ lâu quá nên mẹ nó nhờ mình chở nó và anh Việt ra bưu điện gọi điện thoại qua Gia-nã-đại, canh giờ sáng bên đó. Mình chở hai anh em ra đó, vào trong anh Việt đưa số điện thoại bên Gia-nã-đại và muốn gọi. Họ kêu trả tiền bao nhiêu đó rồi gọi về tổng đài Sàigòn rồi bảo đợi. Đâu 10 phút sau thì họ kêu anh Việt vào buồng số 1. Hai anh em chạy vào, nói hét om sòm trong buồng mà xem cinema hay thấy trong mấy phim cũ. Sau về nhà, bác Cao gái cứ hỏi giọng thằng Nam có thay đổi không.
Hình này thì nhìn rõ hơn khu vực Nhà CHung, ấp Xuân An và toàn cảnh hồ Xuân Hương. Mình thấy căn nhà của chú mẹ mình, ông Nguyễn Đăng Dụ, khi xưa làm quan ở Blao, mà khi xưa khi giỗ chạp chi đó là vào đây. Lần trước về mình có vào nhà để thắp hương. Ông ngoại mình là đầu nhưng mất tích sau 75. Nghe nói chắc Việt Cộng xử tử. Nên xem như ở Đà Lạt, nhà ông Dụ được xem là nhà thờ từ đường. Kể xung quanh chắc mất mấy trang giấy.
Hình này thì chụp từ đường Hàm Nghi, mình có tấm rộng lớn hơn nhưng không hiểu ai cắt ngắn lại. Chắc họ không muốn thấy tên tác giả của tấm ảnh hay sao đó nên cắt phần có chú thích. Bao nhiêu hình xưa Đà Lạt mình có là do thiên hạ đọc bờ lốc rồi họ gửi cho nên có tấm nào mình tải lên vì không biết của ai. Ai thích thì cứ tải về vì là ký ức cộng đồng, chớ không thuộc về ai. Có mấy ông Mỹ từng tác chiến ở Đà Lạt gửi hình thì mình biết của ai thì ghi tên của họ. Nhưng có nhiều người lại cắt xén mấy tấm ảnh khiến người Đà Lạt xưa khó nhận ra, thậm chí họ còn đố ở đâu. Mình thấy có một ông thần sống ở Trại Hầm, ông ta hay viết về Đà Lạt rồi có nhiều người muốn quảng cáo cho tiệm của họ ở Đà Lạt, lấy đăng lại không đề tên ông thần, khiến ông thần tức tối.
Trở lại tấm ảnh này, mình lười đi tìm tấm chính chưa bị cắt. Chụp từ đường Hàm Nghi khi xưa, thấy rạp xi-nê Ngọc Hiệp, vẫn còn thấy rạp xi-nê LangBiang của ông nội người bạn học, hình như tên Sáu Còm, một trong 100 người đầu tiên lên định cư tại Đà Lạt, lúc chưa bị cháy. Vì sau này bị cháy thì đập bỏ, làm cây xăng Ngọc Hiệp, bên cạnh có con đường hẻm đi vào xóm phía sau, gần bờ suối, có quán mỳ quảng của ông Bắc kỳ nổi tiếng Đà Lạt. Có bãi đất trống giữa hai rạp hát, sau này họ xây 2 tiệm ăn tàu, Kim Linh và Như Ý.
Hình này thì khiến mình có nhiều kỷ niệm vì thuộc trường Petit Lycée Yersin, nơi mình học mấy năm 8ème, 9ème ở đây. Chỗ này là lang cang trước khi vào lớp. Chỗ này mình bị ông Tây đuổi ra ngoài cửa đứng một hai lần vì nói chuyện trong lớp. Hình như tên ông ta là Didier, nhà ông ta đâu ở gần thác Prenn, ông ta có cho lớp đến nhà ông ta một lần, xe ca chở đến. Đó là lần đầu tiên mình được uống sô-cô-la Tây, khiến mình mơ đi Tây uống cho đã. Cái mất dạy là chỗ này đứng nhìn thẳng là thấy văn phòng hiệu trưởng mà ông Tây hiệu trưởng có cái bệnh là thấy học sinh bị đuổi ra cửa là hay bò lại hỏi lý do rồi béo tai mình nên mình căm thù Tây từ đó khi học lịch sử chống pháp thực dân này nọ đến khi qua Tây thì gặp người Pháp rất tốt bụng không như trong sách vở tuyên truyền nhất là mấy cô đầm đẹp như Tây trắng. Mối thù Tây đầm bị xoá sạch khi thấy đầm đẹp.
Hôm trước ở Ý Đại Lợi, anh bạn du học khi xưa cũng nhất trí là khi mới sang Ý Đại Lợi thấy đầm ý đẹp quá, cô nào cũng đẹp rồi từ từ thấy cũng bình thường. Vụ này thì đúng vì khi mình mới qua Tây, thấy đầm đẹp rồi qua Ý Đại Lợi thấy mấy cô ý đẹp rồi qua Đức quốc cũng vậy, hay lên Đan Mạch, Thuỵ Điển rồi qua Hoa Kỳ, lúc đầu thấy mấy cô Mỹ đẹp kiểu khoẻ mạnh vì chơi thể thao,.. nhưng vài năm sau quen nhất là bây giờ đi các tiểu bang ngoài Cali thì mấy cô to béo kinh hoàng.
Thường là trước khi vào học thì học sinh chơi phía sau khi mưa thì vào préau rồi khi chuông reo thì mọi người đứng xếp hàng rồi con gái đi trước, con trai theo sau. Để xem có tìm ra mấy tấm ảnh này không.
Đây là chỗ ra chơi, hình chụp năm 1948 nên thấy Tây đầm nhiều còn người Việt hay Campuchia thì chắc ít. Chỉ sau 1954 thì người Việt học trường này đông vì Tây về nước hết.
Từ văn phòng hiệu trưởng có hành lang che mái đi lên 3 lớp học, có đường đi ra Préau nhớ hồi nhỏ có vụ chào cờ thì thiên hạ đứng ở Préau chào cờ có cột cờ thấy cờ bay ngay khu hình vuông. Mình không nhớ là xếp hàng ra sao vào lớp. Vì chưa tới giờ thì chơi ngoài đường rồi khi ông gác dan Tây đen, lắc cái chuông leng keng rồi mở cổng cho học sinh đi vào. Hình như đứng xếp trước sân cỏ của lớp rồi cô gáio hay thầy giáo dẫn lên cầu thang vào lớp còn nếu mưa thì chạy vào Préau xếp hàng tước khi được dẫn vào lớp.
Tấm ảnh này thì chụp rõ hơn xung quanh, thấy cả khu Suối Cát Nam Thiên, nguyên khuôn viên của trường với sân vận động phía xa xa nơi mình nhớ khi giờ thể thao, cô Huệ dẫn cả lớp ra đây chơi trò bắt khăn, chia hai phe rồi chạy tới giữa sân, giựt cờ chi đó tiếp sức hay ngồi vòng tròn, có đứa mất dạy, đi phía sau lưng mình để bỏ cái khăn, thế là bị loại. Mình nhớ một cô ghét mình nên hay bỏ khăn sau lưng mình rồi bỏ chạy một vòng ngồi xuống chỗ của mình . Chán Mớ Đời
Ngưng đây vì có nhiều tấm mới được thiên hạ gửi hôm nào rảnh em lôi ra kể tiếp.
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
