Ở Đàlạt 18 năm, mình chỉ vào trường Bùi Thị Xuân được 2 lần. Lần đầu, lúc đó 7, 8 tuổi gì đó, mình đi theo thằng Dư, hàng xóm vào xem văn nghệ do hướng đạo Lâm Viên tổ chức. Khởi đầu vụ biểu tình sinh viên học sinh, tranh đấu chống Thiệu Kỳ, trong khuôn viên chùa Linh Sơn, kêu gọi đem ông Nguyễn Cao Kỳ lên đoạn đầu đài, rồi cảnh sát dã chiến đột kích, bắn lựu đạn cay. Từ nhà mình nhìn sang chùa Linh Sơn thấy thiên hạ chạy như ong vỡ tổ khi các xe nhà binh đỗ xuống mấy ông thần cảnh sát dã chiến và lần thứ 2 khi đi theo đoàn văn nghệ của trường Văn Học tham gia hát thi về áp chót. Kinh
Lần thứ nhất, còn nhỏ chỉ nhớ đứng nghe mấy anh chàng hướng đạo Lâm Viên lên cầm mandolin và guitar hát hò gì đó nhưng có một bài mà âm hưởng vẫn đi theo mình đến ngày nay là “đường đi khó không khó vì ngăn sông cách núi…” mình chỉ nhớ là văn nghệ được trình diễn trên hành lang lầu còn thiên hạ đứng dưới sân nhìn lên. Rồi mấy người lớn kêu đả đảo Thiệu Kỳ gì đó. Lần sau gặp anh Điểm, giáo sư Bùi Thị Xuân, mình sẽ hỏi thêm vụ này. Anh ta chỉ kể là khi xưa, bạn bè rủ đi, không phải vào lớp.
Lần thứ 2, theo ca đoàn của trường Văn Học đi thi hát nhân dịp đại hội thể thao học sinh Đàlạt Tuyên-đức năm 1972 ở trường này. Năm đó, mình được bầu làm trưởng lớp nên phải tham dự mấy chương trình này để làm gương cho cả lớp. Đi tập hát, mình bị ông thầy la hoài, kêu hát đuổi theo thiên hạ không. Nói cho ngay, dạo ấy tiếng Việt của mình không rành lắm, từ trường tây sang trường việt nên hơi lóng cóng.
Hát bài “Bạch Đằng Giang”, mình chỉ đứng phía sau lép nhép miệng thôi vì ông thầy cấm không được hát, sợ bể mánh hết. Tại ít tên tham dự nên phải cho mình đứng làm kiểng. Ca đoàn Văn Học về áp chót. Mọi người kêu lỗi tại mình nên cuộc đời ca sĩ của mình chấm dứt từ đó.
Mình chỉ nhớ mại mại trường nằm trên đồi, gần đại học Đàlạt, nơi mình từng đi học được 1 tháng trước khi đi tây. Học để có giấy hoãn dịch và lỡ không được đi du học. Mình có mấy cô em gái học trường Bùi Thị Xuân.
Nếu mình không lầm thì trường có hai dãy lớp hai tầng hai bên còn ở giữa là văn phòng chi đó, có một tầng. Trước cổng trường ngay đường Võ Tánh có mấy hàng quán cho mấy nữ sinh trường này. Hình như có một hành lang nối hai dãy lớp học 2 tầng. Mỗi lần tan trường thì nữ sinh đông, đi chật hết đường Võ Tánh nên ít tên nào dám bò lại khu vực này, sợ bị con gái chọc mệt thở.
Tình cờ mình thấy mấy tấm ảnh của trường này do một chiến binh mỹ chụp từ trên trực thăng, rồi đậu máy bay tại sân trường học nên mình thắc mắc không biết lý do gì, thêm có hình một người lính mỹ đứng chụp hình với cô Lệ Minh, và nữ sinh của trường. Gần đây, có người kêu mình vào Facebook của một nhóm người mến Đàlạt xưa do cựu quân nhân Hoa Kỳ, tên Bill Robie thành lập thì mới hiểu. Sau đây là nguyên văn của người chụp hình với cô hiệu trưởng Lệ Minh và nữ sinh.
The nice explanation from Timothy Pham about the "VH" building leads to another interesting story. In 1968, when supporting Dalat MACV, we would often land in a vacant area just west of the cathedral on Tran Phu. Across the street was the American Cultural Center (then 22 Yersin). When I had time waiting for a MACV mission, I would cross the street and talk with Ong Hai at the Center. Coordinating with Mr. Hai, I collected donations from flight crew members in the 92nd AHC to present as scholarship money to deserving students. The scholarships were given to 2 students at Dalat University, 2 at Tran Hung Dao, and 2 at Bui Thi Xuan. The day we went to Bui Thi Xuan (second photo, and Dalat U. can be seen In the background) to make the presentations, we landed in a vacant area just north of the school before walking up to the buildings. One of the two girls receiving the scholarship award, Hoang Thi Nguyet, is in the first photo by a school doorway. I was told the principal was "Ba Le Minh". The other student, Nguyen Duc Tam, wasn't available that day and we returned later when the second photo was taken. I visited Bui Thi Xuan during my first return trip to Vietnam in 1996, but that's another story to save for later.
Phần sau thấy để việt-ngữ nên mình đoán ông ta nhờ Google dịch ra cho người Việt ở Đàlạt hiểu.
Lời giải thích hay của Timothy Phạm về việc xây dựng "VH" dẫn đến một câu chuyện thú vị khác. Năm 1968, khi hỗ trợ Đà Lạt MACV, chúng tôi thường sẽ hạ cánh ở một khu vực trống phía tây của nhà thờ trên đường Trần Phú. Phía bên kia đường là Trung tâm Văn hoá Mỹ (sau đó là 22 Yersin). Khi tôi có thời gian chờ đợi một sứ mệnh của MACV, tôi sẽ băng qua phố và nói chuyện với anh Hải tại Trung tâm. Phối hợp với ông Hải, tôi thu thập đóng góp của các thành viên phi hành đoàn trong AHC 92 để trình bày như là tiền học bổng xứng đáng cho sinh viên. Học bổng được trao cho 2 sinh viên trường Đại học Đà Lạt, 2 tại Trần Hưng Đạo và 2 tại Bùi Thị Xuân. Ngày chúng tôi đến Bùi Thị Xuân (ảnh thứ hai, và Đà Lạt U có thể nhìn thấy ở phía sau) để trình bày, chúng tôi đã hạ cánh xuống một khu vực trống phía bắc của trường trước khi đi bộ đến các tòa nhà. Một trong hai cô gái nhận được học bổng, Hoàng Thị Nguyệt, nằm trong bức ảnh đầu tiên của một cánh cổng trường. Tôi được nói với hiệu trưởng là "Bà Lê Minh". Một sinh viên khác, Nguyễn Đức Tâm, không có mặt vào ngày hôm đó và chúng tôi quay lại sau khi chụp ảnh thứ hai. Tôi đã đến thăm Bùi Thị Xuân trong chuyến đi trở về Việt Nam lần đầu tiên vào năm 1996, nhưng đó là một câu chuyện khác để dành cho sau này.
Mình thấy người Mỹ dạo ấy tham chiến tại Việt Nam mà họ quyên góp trong phi hành đoàn của họ, để tặng học bổng cho các học sinh nghèo, học giỏi. Ngày nay, cháu mình đi học bị bắt đóng tiền mua sách mệt thở.
Cái vui là sau này, ông này có trở lại thăm Đàlạt, có hỏi thăm về hai nữ sinh được học bổng thì được biết một cô về sống ở gần Cam Ranh và ông ta có đến thăm và gặp được cô nữ sinh sau 50 năm.
Ngoài ra, họ còn cho học bổng học sinh trường Trần Hưng Đạo. Có nhắc đến thầy Hoàng Trọng Hàn, hiệu trưởng và hai học sinh được thầy Hàn chọn là Lê Kim Thắng và Phạm Thành Lân. Mình có đến trường này một vài lần để đá banh nhưng không được vào trong. Trường Trần Hưng Đạo, có thời để các đội Ngự Lâm Quân của ông Bảo Đại đóng tại đây. Trong một lần đóng quân, ông cụ mình, lính của Bảo Đại, phát hiện ra mối tình hữu nghị của bà cụ mình tại chợ Đà Lạt. Mình nhớ cạnh trường Trần Hưng Đạo có một cái hồ nhỏ, tên Vạn Kiếp nhưng chỉ mới một kiếp là đã được Hà Nội lấp mất.
In addition to the scholarships at Bui Thi Xuan, the 92nd AHC presented awards to 2 students at Tran Hung Dao, the boy's high school. Principal Hoang Trong Han selected Le Kim Thang and Pham Thanh Lan, both having "excellent academic performance" and "poor economic background". To coordinate the process prior to the presentations, I flew to the school and landed unannounced right next to the buildings in the playing field. Chaos erupted at the school. The area was very small and surrounded by many trees and thinking back now, landing there was not a safe thing to do. But, we were very good pilots and did dangerous things all the time. The presentations were made later and we drove to the school by car.
Mấy tấm ảnh của hai trường Bùi Thị Xuân và Trần Hưng Đạo với trực thăng mỹ khiển mình thắc mắc, nay được giải toả. Thời ấy mình mới 12, 13 tuổi nên chả biết gì. Nay đầu óc mình không còn bị lộn nữa. Xong om
Xin cảm ơn ông Bill Robie đã chia sẻ các hình ảnh do ông chụp và kể lại những ký ức trước 1975 về Đàlạt. Mình vẫn hay liên lạc với ông ta. Năm tới rảnh mình sẽ bay đi gặp ông ta và vài người lính Mỹ khi xưa, đóng tại Đà Lạt, để hỏi thêm tin tức về ngày ấy.
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen
Nhs
