Ngày này 136 năm về trước, tháp Eiffel vừa được hoàn thành và ngày nay trở thành biểu tượng của Pháp quốc, có trên 7 triệu du khách viếng thăm mỗi năm. Ngày thứ 2 đến Paris, là mình chạy ra đây xem cái tháp này, rồi đi bộ lên vườn Lục Xâm Bảo. Sau này thì đến đây vẽ rất nhiều lần.
Vấn đề là người Pháp mới đầu thù ghét toà tháp, họ gọi tân đại, nhục nhã và quá Mỹ (trop Americain). Tương tự như trung tâm văn hoá Pompidou do 2 kiến trúc sư Enzo Piano và Richards Rogers và viện bảo tàng Louvres do kiến trúc sư I.M. Pei thiết kế, công ty này mình có thời gian làm việc tại New York trước khi dọn qua Cali. Mình nhớ hồi mới sang Paris, thì trung tâm văn hoá Pompidou mới khánh thành, thiên hạ bàn tán nhất là khi biết mình là sinh viên kiến trúc nên hơi mệt để trả lời. Tây đầm kêu « c’est honteux ».
Tòa tháp này khởi công vào năm 1887, và hoàn tất 2 năm sau, vào ngày 31 tháng 3 năm 1889. Đây là một công trình chưa từng có và là một thách thức đối với kỹ thuật không giống bất kỳ công trình nào trước đây. Tấm ảnh trên là bức hoạ đầu tiên của ông Maurice Koechlin năm 1884.
Khi hoàn thành, công trình cao 300 mét và ngay lập tức trở thành tòa nhà cao nhất thế giới. Không có công trình nào trong lịch sử cao hơn 200 mét, chứ đừng nói đến 300 mét, và kỷ lục của Tháp Eiffel không bị phá vỡ cho đến khi Tòa nhà Chrysler hoàn thành vào năm 1930 tại New York.
Tháp Eiffel vẫn thống trị chân trời của Paris gần một thế kỷ rưỡi sau đó. Công ty xây dựng tòa tháp này do ông Gustave Eiffel điều hành.
Nhưng chính hai kỹ sư tại công ty của ông, Maurice Koechlin và Émile Nouguier, là những người lập kế hoạch đầu tiên. Một kỹ sư khác tên là Stephen Sauvestre đã tinh chỉnh thiết kế của họ và thêm các mái vòm trang trí. Khi các kế hoạch được công bố, nó đã gây ra sự phấn khích... và sốc.
Trong suốt quá trình xây dựng, Eiffel biểu tượng của dự án đã bị chế giễu và chỉ trích trên báo chí. Tây đầm là vua chê, chỉ trích bú xua la mua.
Đây là những gì một nhóm nghệ sĩ người Pháp nổi tiếng đã nói trong một chuyên luận chung về tòa tháp: Những lời phàn nàn như vậy nghe có vẻ lạ, bởi vì Tháp Eiffel không hề kém phần Paris so với Khải Hoàn Môn, Nhà thờ Đức Bà hay Bảo tàng Louvre. Mình nhớ khi công ty kiến trúc I.M.Pei & Partners thắng giải này thì tổng thống François Mitterand nói với ông Pei là ông sẽ không là một Bernini thứ hai. Kiến trúc sư vẽ tòa thánh Vatican, được mời sang Pháp để thiết kế xong bị từ chối vì kiến trúc sư Pháp ganh tị.
Vì vậy, đây là lời nhắc nhở quan trọng rằng mọi thứ hiện nay vốn cũ kỹ và truyền thống đã từng hiện đại đến kinh ngạc. Khi ý tưởng nào mới đi trước thời đại, cần có thời gian để người ta chấp nhận và sau đó ca ngợi.
Trong bức ảnh này, tòa tháp chỉ mới 25 tuổi. Daọ ấy người ta chuyên chở vật liệu bằng phà nên các kiến trúc dinh thự lớn đều nằm dọc bờ sông để dễ thực hiện. Nếu người Pháp phá bỏ thì không có tấm ảnh này.
Kỹ nghệ hóa nhanh chóng, dân số tăng, đô thị hóa và phát triển công nghệ đã đặt ra những thách thức nghiêm trọng đối với kiến trúc thế kỷ 19. Liệu đây một tòa tháp bằng sắt, có phải là giải pháp không? Tháp Eiffel đại diện cho sự kết hợp giữa kiến trúc và kỹ thuật, một sự kết hợp vẫn tiếp tục cho đến thế kỷ 21. Sự hợp tác kỹ sư và kiến trúc sư rất quan trọng cho công trình. Kiến trúc sư thiết kế xong mà gặp kỹ sư không giỏi nhất là không có đầu óc khai phá thì không thực hiện được công trình. Khi mình làm việc ở lUân Đôn cho công ty kiến trúc sư Norman Foster thì ông ta dùng công ty kỹ sư Ove Arup rất giỏi để tính toán giúp thêm ý kiến để vẽ thêm cho đẹp. Như sử dụng cấu trúc cho các tấm kính to đùng.
Nó cho thấy tiềm năng to lớn của các vật liệu và phương pháp hiện đại để tạo ra những công trình trước đây không thể nghĩ tới... và những công trình cũng có thể đẹp.
Triển lãm Thế giới là gì? Đó là "Hội chợ Thế giới". Hình như Việt Nam mình gọi là Đấu Xảo. Đây là (và vẫn là) những cuộc triển lãm lớn được tổ chức vài năm một lần tại một thành phố khác nhau. Năm đi Dubai thì mình hụt xem cuộc đấu xảo ở đây vì mở cửa sau khi mình về.
Tương tự như Thế vận hội dành cho những thành tựu quốc gia, những khám phá công nghệ và kiến trúc hơn là thể thao. Hai vụ này nhằm để biểu dương sức mạnh của quốc gia tổ chức.
Cuộc triển lãm đầu tiên diễn ra tại Prague vào năm 1791, nhưng hội chợ thế giới thực sự mang tính quốc tế đầu tiên diễn ra tại London vào năm 1851. Nó đã tạo ra xu hướng xây dựng các tòa nhà triển lãm đặc biệt, trong trường hợp này là Cung điện Pha lê, để trưng bày kỹ năng của các kỹ sư thời Victoria. Mình thấy kỹ sư Anh quốc rất giỏi thích làm việc với họ hơn mấy ông Tây.
Những cuộc triển lãm đầu tiên này (như các hội chợ thế giới được gọi) tập trung vào những thành tựu của ngành công nghiệp và kỹ thuật, xét cho cùng, thế kỷ 19 là thế kỷ phát triển công nghệ nhanh chóng.
Mỗi quốc gia đều tìm cách trưng bày những gì họ đã đạt được trong một cuộc thi liên lục địa. Các công nghệ mới đã ra mắt và hàng triệu người đã tham dự, bao gồm các nhà báo, nhà khoa học, khách du lịch và các chức sắc.
Họ đã thấy mọi thứ từ tàu hỏa và điện thoại cho đến những điều kỳ lạ như con dao và nĩa lớn nhất thế giới, được tạo ra cho Triển lãm Centennial Expo năm 1876 tại Philadelphia.
Thế giới tràn ngập những di tích còn sót lại từ các cuộc triển lãm này, với những tòa nhà đẹp và khác thường được xây dựng chỉ để chào đón khách và tạo nên không khí. Giống như Khải Hoàn Môn của Barcelona, được xây dựng cho Hội chợ Thế giới năm 1883:
Tuy nhiên, những tòa nhà này thường không tồn tại được, chúng chủ yếu được xây dựng tạm thời. Trong số các Triển lãm Centennial ở Philadelphia, chỉ có bốn tòa nhà còn tồn tại; phần còn lại đã bị tháo dỡ.
Giống như Tháp Eiffel, được dự tính sẽ bị phá bỏ vào năm 1909! Tuy nhiên, các cuộc triển lãm này không chỉ dành cho quốc gia đăng cai — các quốc gia khác cũng được mời.
37 quốc gia đã tham gia Triển lãm Centennial ở Philadelphia và trong bức ảnh này từ Triển lãm Vienna năm 1873, có thể thấy Gian hàng Nhật Bản bên cạnh Gian hàng Ottoman. Và vì vậy, các cuộc triển lãm này cũng trở thành cơ hội cho các cuộc triển lãm về kiến trúc cũng như công nghiệp.
Hội chợ Thế giới năm 1925 tại Paris là nơi khai sinh ra trường phái Art Deco, khi các kiến trúc sư từ khắp nơi trên thế giới trình làng những phong cách hiện đại và xu hướng thiết kế nội thất mới nhất:
Cũng giống như London đã trưng bày Cung điện Pha lê vào năm 1851, người Pháp đã tìm cách thể hiện sức mạnh công nghiệp của riêng họ vào năm 1889. Nó được xây dựng trong bầu không khí cạnh tranh, do đó có quy mô và tham vọng lớn.
Vậy... Tháp Eiffel có vô nghĩa không? Khi tốn tiền dân tình để xây cất những toà nhà tạm thời để rồi dỡ bỏ sau khi cuộc triển lãm bế mạc.
Nó được xây dựng không vì lý do nào khác ngoài việc trở thành trung tâm của một cuộc triển lãm kéo dài sáu tháng và quảng cáo cho kỹ thuật của Pháp.
Tuy nhiên, không ai có thể dự đoán được danh tiếng trong tương lai của tòa tháp làm bằng sắt này. Mãi đến năm 1967, đã có một kế hoạch tháo dỡ Tháp Eiffel, vận chuyển đến Montreal để tham gia Triển lãm Thế giới và lắp ráp lại để triển lãm tại Pháp. Kế hoạch này đã bị bác bỏ vì rõ ràng là Charles de Gaulle có ý định từ chối cấp phép tái thiết tại Paris. Tất nhiên là có nhiều lý do, nhưng lý do chính chỉ đơn giản là thời gian.
Bản thân Eiffel đã bảo vệ tòa tháp bằng cách so sánh nó với các kim tự tháp ở Ai Cập:
"Tháp của tôi sẽ là công trình cao nhất mà con người từng tạo ra... tại sao một thứ đáng ngưỡng mộ ở Ai Cập lại trở nên ghê tởm và lố bịch ở Paris?" ông Eiffel đã đưa ra một quan điểm đúng đắn để bênh vực cho công trình của ông ta.
Khi đủ thời gian trôi qua, bất cứ điều gì cũng có thể trở nên thú vị, mức độ phổ biến không được đo bằng cảm nhận của mọi người ngay lúc này, mà bằng cảm nhận của họ sau một trăm năm nữa.
Paris năm 1887 có vẻ như sẽ bị hủy hoại bởi Tháp Eiffel; Paris năm 2025 sẽ không thể tồn tại nếu không có nó. Thế vận hội vừa qua được tổ chức nhiều cuộc tranh tài dưới chân của tháp Eiffel. Nói cho ngay mình vẽ tháp Eiffel không biết bao bánh kêu lần nhưng chưa bao giờ leo lên. Cứ nghĩ mình sẽ lên đó khi có dịp rồi đùng một cái đi qua Ý Đại Lợi làm rồi từ đó bước chân “lãng tử” lết khắp nơi kiếm ăn đến khi phát hiện ra mối tình hữu nghị của đồng chí gái. Hy vọng lần sau về Paris mình sẽ leo lên đây ngồi uống trà nhìn lại đời mình thấy vui vui một đời.
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
