Hôm qua, trên vườn về thì được tin nhắn cô em, cho biết mới xuống phi trường Hà Nội với bà cụ. Cô em Viber để nói chuyện khi về đến quê. Khi xưa là phủ Quốc Oai, Sơn Tây mà ông Quang Dũng có nói đến qua bài thơ Mắt người Sơn Tây, nay họ cho nhập vào Hà Nội. Bây giờ phải nói quê mình là Hà Nội. Mất đi hình ảnh quê nội của mình từ bé khi nghe kể về quê nội. Chán Mớ Đời
U châu đẹp quá con ơi ! Bà cụ mình khen căn nhà thờ tổ mới được trùng tu lại. Nhìn nụ cười của mẹ, quên cái mệt đi xa, cảm thấy ấm lòng. Mấy tháng nay, cô em một thân một mình lo xây lại nhà thờ tổ ở quê theo di nguyện của ông cụ. Mấy năm trước, mình về Đà Lạt, ông cụ làm di chúc có ngỏ ý muốn sau này con cháu ráng làm lại nhà thờ tổ. Đời bố, xa quê năm lên 18, bị tù đầy cải tạo 15 năm nên không còn sức để thực hiện.
Trong lần về Việt Nam, đi Sơn Đoòng, mình tranh thủ bay ra Hà Nội vài tiếng, gặp người thầu khoán, người em họ ở quê.
Cô em là truyền nhân của mẹ mình, biết thu xếp, xử lý mọi việc ở quê bên gia đình ông cụ rất hay. Trả lương cho cô em họ bồi dưỡng nhân công, nước nôi. Lâu lâu cô em đột xuất bay ra Hà Nội để xem thợ đang thi công giúp công trình không bị chậm trễ, đúng hẹn.
Cô em không nói với mẹ mình, chỉ muốn làm sự bất ngờ. Sáng ra, kêu đi Hà Nội mà mẹ hay hỏi mình, cho mẹ ra quê một chuyến. Vấn đề là nhà thờ tổ bị mục nát, cần sửa lại, trùng tu. Quê chồng nhưng mẹ mình vẫn lo lắng như quê của mẹ. Xây dựng lại nhà thờ tổ bên chồng, đối với mẹ là một trọng trách. Thật ra thì mấy ông chú họ có gọi điện thoại vào Đà Lạt báo cho mẹ mình nên bà cụ nóng lòng.
Có dịp mình sẽ hỏi mẹ mình, lý do lo cho bên chồng, nhà thờ vì bổn phận của người vợ truyền thống hay vì tình yêu dành cho bố. Khi ông cụ còn ở trong trại cải tạo, bà cụ, một thân một mình về quê, chăm sóc ông bà nội, đưa tiền để trả nợ, lấy đất gia đình về. Nghe kể mấy bà cô ruột kêu đợi con miền Nam ra đây, bà cho một trận. Hóa ra ông cụ mình đã có vợ theo luật tảo hôn trước khi vào nam. Khi xưa, không có tiền, bà nội có mượn hàng xóm mấy thúng thóc, cầm 1 lô đất. Hứa là khi trả lại tiền thì trả lại đất. Hai bà cô của mình nghe tiền, đến nhà lấy của bà nội nên nay xem như mất trắng đất cho hàng xóm. Hàng xóm nghe tin cô em xây nhà nên họ xây trước, nay hết đòi.
Năm 1994, mình về Hà Nội lần đầu, có chạy về quê thì thất kinh. Nhà ông bà nội mình không có cửa sổ hay cửa. Chỉ có hai tấm phên, tối đóng lại ngủ. Nhà tranh vách đất mà họ tôn ông bà nội mình lên hàng phú nông để đấu tố. May sao họ giết đủ số nên tha mạng. Ngay con nuôi được đem về nuôi vào năm Ất Dậu, cũng đấu tố ông bà nội mình.
Cuộc đời ông cụ mình tương tự như bài ca “người anh Vĩnh Bình” của nhạc sĩ Nguyễn Đức Quang nên khi về quê, mình đứng xem hướng, hàng rào mà đêm hôm ấy, du kích bao vây nhà ông bà nội mình để bắt giết ông cụ, lý do là không theo Việt mInh. Ông cụ mình nhảy qua rào, chạy về Hà Nội rồi vào nam. Sau 75, họ vào nam và nhốt ông cụ 15 năm ở trại cải tạo.
……
Đêm nghe bơ vơ, tiếng súng xa đưa lại
Bên trong im hơi, cây nến xiêu mờ cháy
Tôi đang thiu thiu, nghe tiếng chân ai chạy
Xô mạnh cánh cửa lớn, tiếng người ngã ầm xuống.
Qua khe phên thưa, tôi thấy anh giữa nhà
Tay cong sau lưng, quỳ trước dăm người nữa
"Tên lưu manh kia, kêu hết cha mẹ già
Ra mà lấy đầu mi, chết vì chống chúng ta".
Mã tấu chớp loáng, anh rướn lên gục người
Máu bắn xuống dưới và tưới lên mặt tôi
Bên trong lao ra, chị thét lên rụng rời
Ngã chúi, hồn chới với.
Đêm bao âm u, trên vách hiu hiu mờ
Bên thây anh tôi, Mẹ ngất không dậy nữa
Con chơi ngây thơ, xoa tóc cha tung xoà
"Bố ơi, bố dậy bố bố ơi, má con kìa".
Trong balô anh, tôi thấy bao nhiêu quà
Đôi xăng-đan xinh, đôi guốc cao đẹp quá
Hai đôi bông tai anh tính mua cho mẹ
Run run đôi tay, tôi bóc xem tháng ngày
Thư anh xa xưa định viết cho vợ đấy
Riêng câu sau đây, theo ám tôi suốt ngày
"Mong được thấy đàn bé, sống hạnh phúc lâu dài.
Đời thanh niên có nhiều ước mơ nhưng ông cụ không may theo bên thua cuộc, bị tù đầy 15 năm. Cô em và mình tính làm lại nhà thì covid xảy ra nên không làm gì được cả. Năm nay thấy nơi nới nên hai anh em xúc tiến thực hiện điều ông cụ muốn trước khi mất.
Khi xưa, mình có gửi tiền cho bà cụ làm lại nhà nhưng đã qua gần 30 năm nên xuống cấp. Đòn mái nhà bị mối ăn. Bà cụ có đóng góp xây cái cổng đình nên sau đó mới xin được đất để cải táng mồ mã ông bà về nghĩa trang của thôn. Mình ra đình, cứ tưởng tượng, nơi ông bà nội bị đem ra đây đấu tố. Về quê, mình nói muốn đi thăm mộ ông bà thì ai nấy lắc đầu, kêu ra ruộng giờ này mệt lắm. Hoá ra họ chôn thân nhân ở trong ruộng của họ. Sau này, bà cụ mua đất dời mộ ông bà về nghĩa trang của làng, để mỗi lần con cháu về quê, có thể thắp nén hương tưởng nhớ ông bà tổ tiên.
Khi về quê nội lần đầu tiên cũng như ngày nay, mình có cảm xúc rất lạ kỳ như một con chim lạc đàn bay tận trời âu, trời mỹ. Quê nội chỉ được nghe qua lời kể của ông cụ, hay qua những bài thơ về Sông Đuống của Hoàng Cầm, hay thơ của ông Quang Dũng. Quê nội chỉ biết qua văn chương, lời kể của cha. Khi ghé thăm chùa Thầy, nghe lòng mình say say, tự nhủ quê nội tôi đây, quê nội tôi đây. Nhà nay được trùng tu nên chắc mình về thăm nhiều hơn và ở lại lâu hơn, chỉ tội là 5 giờ sáng cái loa phường hét bên tai. Nhớ lần đầu tiên ngủ ở quê. Sáng 5 giờ sáng cái lo phường oang oang gội tên các người trong làng đã chết tại điện biên phủ. Kinh Mình thích không khí ở quê hơn là Đà Lạt, nhất là ngày nay Đà Lạt bị nát tan như tương ớt.
Nay bà cụ về thăm quê chồng, thấy nhà cửa xây xong thì rất mừng. Nói chuyện rất vui, hỏi có mệt không thì nói không. Có nóng không nói không trong khi cô em la làng nóng thấy bà cố. Mẹ cười hoài kêu không mệt. Thấy dễ thương, làm được di nguyện của ông cụ là mẹ mừng.
Thế hệ bà cụ mình còn giữ trách nhiệm lo bên gia đình chồng, nay thì dâu rể gì chả để ý, ngay cúng giỗ hàng năm còn không thèm đến nói chi nhà tổ, nhà thờ tự.
Người Việt mình về mặt tâm linh, thờ cúng ông bà khá quan trọng. Nay ở Hải ngoại, con cháu chả để ý, cứ muốn bán nhà cửa ông bà để chia nhau, xem như xoá cội nguồn, cội rễ và anh em từ bỏ nhau vì tham, đòi nhiều hơn.
Ông Lý Thừa Vãn, tổng thống Nam Hàn, hậu duệ của họ Lý Công Uẩn, sợ Trần Thủ Độ chu di tam tộc, chạy đến xứ Cao Ly rồi cũng trở về thăm quê cha đất tổ. Nếu bán đi, sau này con cháu tìm về thì sao. Người Mỹ mình quen, hay đi về Ái Nhỉ Lan để xem cái làng của ông tổ họ khi xưa, người Ý Đại Lợi cũng vậy. Nhớ có lần mình ghé một làng nhỏ ở Ý Đại Lợi mang tên Pretare, gần Roma, thấy người Mỹ gốc Ý gửi con cháu về đây vào mùa hè.
Mình có xem một phim mỹ kể một anh thanh niên, theo di nguyện, cũng như tò mò về xứ Ukraine đi tìm cái làng của ông nội mình, mới khám phá ra cuộc giết người tập thể, hiểu về lịch sử của dòng họ. Có lẻ còn trẻ chúng ta không nghĩ đến những các thế hệ sau sẽ trách móc chúng ta, chỉ vì tham chút tiền chia chát với nhau mà huỷ đi di sản văn hoá của gia đình. Chưa nói đến anh em xào xáo nhau vì chút tiền bán nhà thờ tự.
Cô em cho biết là có mời họ hàng chiều sang chơi, đặt mấy mâm để mời họ hàng ăn uống cho bà cụ vui.
Làng mình có phong tục lạ lắm. Chả biết ngày lễ gì hay lâu lâu hứng lên muốn ăn nhậu là họ hàng gọi bà cụ mình để báo tin rồi họ làm heo ăn uống, kêu bà cụ trả tiền. Nay cô em quản lý tài chánh, kêu không nên họ hàng hết gọi vào kêu gửi tiền để họ làm cổ ăn chi đó. Chán Mớ Đời
Mấy ông chú họ hỏi mình có sợ vợ không. Mình nói có chớ, ai trên đời mà không sợ vợ không sợ vợ thì sợ ai. Mấy ông chú cho biết làng mình nổi tiếng vùng Sơn Tây là làng Sợ VỢ. Hoá ra cơ bản sợ vợ của mình là từ làng này. Chán Mớ Đời
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo phơi nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
