Hưu trí thường được lãng mạn hoá cho người Mỹ, làm việc chăm chỉ rồi khi về hưu, tha hồ đi chơi, biết đây biết đó để thỏa chí tang bồng, không còn lo ngại hay bị stress như thời gian đi làm. Nhớ có bà làm tại công ty escrow mờ tham dự buổi tiệc tiễn bà ta về hưu, mình hỏi bà ta sẽ làm gì. Bà ta kêu sẽ đi đánh cù mỗi ngày. 2 tháng sau mình trở lại, thấy bà ta tiếp tục làm việc. Mình hỏi thì bà ta kêu Chán Mớ Đời khi về hưu. Anh muốn đánh cù thì phải gia nhập hội, nhiều khi tốn mấy chục ngàn mỗi năm.
Vấn đề là khi về hưu, chúng ta không biết sống đến bao lâu, bệnh tật ra sao vì khó mà định đoạt được đời mình khi sức khoẻ kém, những ảnh hưởng của đời sống. Do đó khó mà biết số tiền chúng ta cần hàng năm để xài trong thời gian hữu trí. Dạo này mình kể chuyện hưu trí nên khi lên mạng là thấy quảng cáo của mấy công ty tài chánh về hưu trí. Họ nồ sẽ hết tiền khi hưu trí, họ sẽ có cách để giúp mình nên mình nhấn để ghi danh gặp mặt họ. Vấn đề là họ chỉ nhận nói chuyện với mình nếu có tài khoản hưu trí trên 1 triệu. Thế là mình ngọng. Họ sống nhờ vào tiền huê hồng 2-3% hàng năm. Như luật sư, thua hay thắng họ đều lĩnh tiền cả.
Mình có cặp vợ chồng hàng xóm, về hưu từ 18 năm qua. Cả hai đều làm cho chính phủ nên cuộc sống hưu trí của họ khá ổn. Ông chồng là cựu cảnh sát viên còn bà vợ là giáo viên tiểu học nên về hưu thì được tiền hưu trí và bảo hiểm y tế của chính phủ. Họ mua chiếc xe van, biến phía sau làm giường ngủ rồi lâu lâu, chạy đi chơi, ngủ trong xe van. Hôm qua, thấy xe cứu thương đến chở ông chồng đi bệnh viện. Ông ta mỗ tim năm ngoái. Nghe bà vợ kêu là còn nằm trong bệnh viện vì cái máy hổ trợ tim không hoạt động nên bác sĩ đang quan sát.
Vấn đề là không phải người Mỹ nào về hưu đều có cuộc sống an nhàn như cặp vợ chồng công chức đối diện nhà mình. Lý do là có rất nhiều người không làm việc cho chính phủ nên khi về hưu không có pension và bảo hiểm y tế của chính phủ. Đa số ít để ý và chuẩn bị kỹ trước khi về già. Người Việt mình có tư duy , trời sinh voi thì trời sinh cỏ. Ở Hoa Kỳ thì không có voi.
Khi nào đi nhảy đầm về khuya, mấy bác chạy xe vào Walmart hay tiệm ăn MacDonalds vào ban đêm, hay 2 giờ sáng, sẽ thấy nhiều nhân viên rất lớn tuổi làm việc. Lý do là họ không muốn hàng xóm biết họ tiếp tục làm việc sau khi về hưu. Mình nhớ có một ông mỹ, hàng xóm khi xưa, mỗi lần gặp là ông ta kể khi xưa làm giám đốc công ty này nọ, bị sa thải sớm và đi xuống từ đó. Khi xưa, hay thấy mấy người lớn tuổi ở các siêu thị, hỏi mình khi trả tiền ở quầy “plastic or paper”. Nay họ cho làm tự trả tiền. Hay vào Walmart ban ngày, thấy ông già đeo cái tròn tròn với cái mặt có nụ cười.
Có lần mình thấy quảng cáo bán nhà nên chạy lại xem thì hoá ra là Mobile home. Người bán tự giới thiệu là giám đốc công ty nào đó nổi tiếng miền nam Cali khi xưa. Về hưu, ly dị, mua cái Mobile home nợ $8,000, đòi bán giá $18,000. Cuối cùng thì mình mua với giá $10,000. Ông ta được $2,000, trả nợ $8,000 rồi bay về New York, ở với em trai với số tiền an sinh xã hội của ông ta. Người mỹ hay nói “you don’t Plan to fail but you Fail to Plan”. Hai tuần sau mình bán giá $19,000.
Người ta cho rằng nguyên do chính khiến chúng ta không có tiền nhiều khi về già vì không có một số tài chánh để dành cho trường hợp khẩn cấp (emergency fund), để dựa vào khi gặp trường hợp bất trắc như trường hợp các người làm cho công ty Enron, bổng chốc số tiền trong tài khoản hưu trí biến theo mây khói. Hay phải thay mái nhà vì mái nhà trung bình ở Cali là 20 năm còn mái ngói thì 40 năm nhưng độ 35 năm là phải thay. Trong khu vực mình thấy thiên hạ bắt đầu thay mái ngói. Giá $50,000 nên đợi thêm vài năm rồi tính. Kinh tế suy thoái nhất là lạm phát.
Võ sĩ John Foreman vì nghe lời cố vấn đầu tư khiến tiền bạc bao nhiêu triệu biến theo mây khói, phải lên đài lại hay quảng cáo bán đồ nướng thịt tương tự ông Mike Tyson,… hay Dennis Rodman,… Chúng ta tin tưởng vào các cố vấn tài chánh mà không kiểm soát để rồi khi xẩy ra chuyện thì chỉ biết cãi nhau với krẻ nội thù.
Cách đây đâu 15 năm, có mấy phụ huynh trong đoàn hướng đạo, rủ vợ chồng mình đi nghe nói về đầu tư. Mình kêu không có tiền nên không đi. Bà này ăn huê hồng với tên cố vấn tài chánh. Mình lên mạng tìm kiếm không thấy tin tức công ty này. Mình lại nghe bà bác sĩ nhãn khoa này mất bằng, mướn bác sĩ khác làm cho bà ta. Cách cố vấn tài chánh chiêu dụ nhóm phụ huynh theo lời kể lại của mấy người đi dự rồi hỏi mình.
Bỏ 200k tiền lời mỗi năm là 20%, xem như 40k, cho con vào đại học Harvard hay Stanford khiến ai nấy cũng nhảy vào. Tái tài trợ căn nhà để nộp cho hắn. Theo luật đầu tư của SEC thì không ai có thể nói đến tiền lời trên 12% cả. Sau này mấy người nghe theo, mượn tiền tái tài trợ căn nhà rồi giao cho hắn rồi một ngày đẹp trời hắn biến mất. Ai buồn đời nên xem chương trình American Greed. Để xem họ mánh mung ra sao. Ngày nay muốn vào đại học lớn thì tốn tối thiểu $60,000/ năm.
Nhiều người đi làm muốn về hưu sớm hay công ty cho về vườn và cho họ chọn cách lấy tiền của pension như lump-sum hay annuity. Nếu họ chọn không khéo thì có thể đưa đến khó thở sau này như trường hợp một trong hai vợ chồng lăn đùng ra chết sớm. Vì dựa trên số tuổi và khả năng sống lâu. Anh bị bệnh ung thư hay gì đó, họ cho anh pension về hưu nhưng vài năm sau anh chết thì vợ anh ngọng khác với tiền an sinh xã hội, người còn lại vẫn được lãnh. Cho nên phải điều nghiên cho kỹ dựa trên sức khoẻ của mình.
Trường hợp khá phổ thông đối với người Việt là bao nhiêu tiền đỗ vào căn nhà như kiểu ở Việt Nam. Họ muốn trả hết nợ căn nhà cho nhanh. Để rồi khi về hưu không có tiền xài nhưng của ngầm trên căn nhà thì không đụng tới. Giá nhà ở cali trung bình là 1 triệu. Có 1 triệu nhưng không đi chơi được. Lỡ căn nhà bị hư hao là khóc. Căn nhà không cho chúng ta tiền xài mà mình cúng thêm vào mỗi khi cái bếp phải sửa, lợp mái nhà, đóng thuế hàng năm cứ lên giá,.. họ cứ nghĩ trả hết nợ căn nhà nên bao nhiêu tiền dồn vào trả nợ nhà như theo chương trình 15 năm nên không có dư tiền để đầu tư vào quỹ hưu trí,… ngoài ra khi trả hết tiền nợ mua nhà thì không được khấu trừ thuế khiến đóng thuế cao hơn. Mình nói đây cho tưởng hợp những ai có nhà có cửa, có quỹ hưu trí còn ai không có gì thì chính phủ trả tiền Housing, và SSA rồi. Ít nhất là nên làm một HEloc để lỡ có chuyện gì, có thể rút tiền ra để trang trải chi phí cho căn nhà hay đi chơi, thăm viếng đây đó.
Mình có người cháu, được xem là đại gia tại Việt Nam, cho cô con gái sang mỹ học. Cô con gái không muốn về Việt Nam nên học hết cái này đến học thêm cái khác, chờ đợi giấy tờ bảo lãnh của người thân trong gia đình, vượt biển khi xưa nên đợi cả chục năm. Cuối cùng thì được gia đình bảo lãnh sang nên bán nhà bán cửa tại Việt Nam rồi di dân đây.
Mua được 2 căn nhà. 1 để ở và một để cho thuê. Hôm trước anh ta hỏi mình là muốn có tiền để xài vì bà vợ qua đời trong vụ đại dịch. Anh ta không bán nhà sau khi người vợ qua đời để hưởng được luật 121, không phải đóng thuế tiền lời $250K cho mỗi người hay là $500,000 cho cả hai vợ chồng. Nay bán thì phải đóng thuế tiền lời, và chỉ khấu trừ được có $250,000 của anh ta. Không biết anh ta có làm Living trust chuyển tên qua trust, vì trước đây có hỏi mình đủ trò nhưng không thấy nói là đã làm. Mình cũng không thắc mắc.
Mình nói thì bán căn nhà cho thuê thì anh ta lại cho biết có cái nợ vì trả tiền cho con đi học nha sĩ. Tổng cộng cho con đi học đủ thứ tốn trên 1 triệu đô. Bây giờ phải làm sao. Mình thì ngọng vì không biết tình hình của anh ta ra sao, nên chỉ kêu bán nhà cho thuê hay nhà đang ở rồi cho vay lại để tránh phải trả thuế một lần. Như ông mỹ mới bán mình khu thương mại, cho vay lại $3.2 triệu trong vòng 25 năm, để khỏi phải đóng thuế capital gains trên $3.2 triệu 1 lần. Lấy tiền đặt cọc 1 mớ để tiêu xài, đi Cruise với bạn bè trong buổi hoàng hôn của đời người.
Có một chị quen, có lần cũng than về hưu nhưng không có tiền đi chơi. Hai vợ chồng có căn nhà đã được trả nợ hết. Lâu lâu phải sửa cái bếp, mua cái bếp mới, phòng tắm hư, thay mái nhà vì sau 30 năm thì cũng rệu hết. Nên nhớ căn nhà được ty thuế vụ cho phép khấu trừ 27.5 năm. Nay chỉ hưởng tiền an sinh xã hội. Mình có chỉ nhiều cách nhưng không thấy chị ta làm gì cả. Lý do về già chúng ta đâm lo sợ, không muốn làm gì cả.
Có lần người cháu rể của mình hân hoan kêu mới tái tài trợ lại và đóng thêm $250 mỗi tháng để trả căn nhà trong vòng 20 năm. Mình dặn mấy đứa con mình là không bao giờ làm việc này. Lúc nào cũng phải có một hay hai cái nợ trong căn nhà của mình để khấu trừ thuế và bảo vệ tài sản. Thay vì đóng thêm tiền mỗi tháng để trả nợ sớm hơn 5 năm. Vợ chồng cháu mình có thể làm cái HELOC, miễn phí, có $250,000 trên căn nhà để lỡ bị hư nhà, sửa mái ngói,.. thậm chí bị mất việc thì vẫn sử dụng được tiền equity của nhà mình.
Mình nhớ có một bà mỹ mất căn hộ đẹp lộng lẫy ở Long Beach, ngay biển. Hai vợ chồng về hưu nên mua căn hộ sang trọng, đâu $300k, nợ đâu $240k. Một ngày dẹp trời ông chồng lăn đùng ra chết, thế là bà được tự do, không phải cãi lộn với kẻ nội thù. Lãnh tiền tử của ông chồng được $100k. Lo ma chay xong xuôi, lại nghe ai nên lấy số tiền còn lại của tiền tử là $60,000 đóng thêm cho ngân hàng, xem như còn thiếu ngân hàng $180,000. Năm 1995, nhà cửa xuống te tua, giá căn hộ (condo) xuống còn $150K. Nên nhớ condos khi nhà xuống là mấy loại này xuống te tua vì ngân hàng không cho vay, thêm tiền lời rất cao hơn căn nhà.
Xui một cái là bà ta bị bệnh, nằm nhà thương, không trả tiền nhà được nên ngân hàng xiết, mất luôn căn hộ. Nếu bà ta đừng nghe thiên hạ bàn tới bàn lui. Giữ $60,000 tiền tử của ông chồng thì khi bị lộn xộn, vẫn còn tiền để trả. Cho nên chúng ta cần thêm ý kiến của người khác nhưng phải biết nghe ai. Khi xe bi hư thì chúng ta hỏi ông thợ máy, khi đau răng thì hỏi ông nha sĩ. Còn khi nói đến tài Chánh thì nên hỏi các chuyên gia về tài chánh. Đừng có hỏi mấy ông kêu làm miễn phí. Trả tiền mấy ông nổi tiếng rồi mình xem nên làm cái gì. Sau đó mình tự quyết định. Điển hình là tài trợ căn nhà, máy người làm nợ, nói miễn phí.
Miễn phí thì làm sao họ sống. Thí dụ mình còn nợ căn nhà $300,000, tiền lời 5%, người làm nợ (Loan Broker) đến dụ dỗ là tái tài trợ lại $300,000 miễn phí với 4%. Nếu nhìn kỹ thì tính thêm 3% của $300,000 tiền nợ xem như mình có cái nợ mới $309,000. Đa số thiên hạ chỉ nhìn tiền trả mỗi tháng mà không để ý đến tiền nợ chồng thêm. Người Broker vớt $9,000 lệ phí. Thường thì mình trả tiền $9,000 để khấu trừ thuế. Có dịp, buồn đời mình sẽ làm bài tính , giải thích rõ hơn vụ tái tài trợ. Thường thì không nên làm. Đừng nghe lời dụ dỗ của người quen làm ”loan”. Họ đến nhà dụ dỗ vớ vẩn. Khi xưa mình bị 2 lần đến khi đi học về tài chánh thì mấy người bà con này hết ăn tiền của mình.
Anh không biết gì, tìm đi gặp cố vấn tài chính, họ cho anh ăn cơm tiệm sang trọng, hay trong khách sạn lộng lẩy rồi anh để họ chuyển tiền đủ thứ. Mấy tên này chỉ nghĩ đến tiền hoa Hồng của họ. Cứ lấy 2% mỗi năm. Lâu lâu cần tiền họ kêu mua cổ phiếu công ty này công ty nọ. Anh không có thêm tiền thì phải bán cổ phiếu đang có để mua thế là hắn có 2 hoa hồng, bán và mua. Tốt nhất là tự tìm tòi, học hỏi để giữ tiền của mình. Không tin thằng nào cả. Mấy năm trước tiền lời rẻ vì lạm phát thấp nay lạm phát cao thì số tiền mình lãnh hàng tháng chả ăn nhập gì cả. Ra bolsa ăn phở là thấy tốn $15 chưa kể uống cà phê gì thêm là $5 nữa. Chúng ta phải xem lại chương trình để dành cho hưu trí.
Tương tự đi mua nhà, chuyên viên địa ốc chở anh đi trên xe xịn để tạo cho anh cảm giác giàu có để ký giấy tờ mua nhà. Nhiều chuyên viên địa ốc, mua xe xịn chở thiên hạ đi xem nhà để rồi họ mua nhà qua người khác. Cuối cùng bỏ nghề.
Khi mình sang Hoa Kỳ, mấy tên cố vấn tài chánh nói là đi làm để dành quỹ hưu trí 1 triệu đồng là sống thoải mái đến khi chết. Ngày nay một triệu đồng sống được bao nhiêu năm. Nội tiền mướn đất Mobile home ở vùng Bolsa là $1,500/ tháng hay $18,000 một năm. Đi chơi Cruise không là một ngày tốn mỗi người $150, 2 vợ chồng $300 chưa kể tiền tiêu vặt hay máy bay đủ trò.
Vợ mình về hưu từ năm ngoái, mình kêu cẩn thận tiêu tiền vì hết đi làm rồi nhưng mụ vợ không nghe. Mụ chả biết mỗi tháng chi tiêu trong nhà bao nhiêu. Mình mới mua một khu thương mại, hiện thời mình để cho bà kế toán viên của Chủ cũ tiếp tục nhưng qua năm thì mình sẽ để mụ vợ lo trả tiền điện nước để mụ vợ học từ từ. Khi thấy tiền ra tiền vô mụ mới hiểu được. Lỡ mình có chuyện gì thì có thằng con lo với mụ. Mình đang truyền nghề cho thằng con. Vợ mình thích mua giày cao gót 20 phân vì muốn ra đường cao hơn mình để thiên hạ nghĩ mình có vợ chân dài là đại gia. Chán Mớ Đời
Tóm lại không ai lo lắng chăm sóc tiền bạc của mình bằng chính mình. Phải tìm tòi, học hỏi, đi Seminar để hiểu thêm về tài chánh. Chớ để mấy tên cố vấn tài chánh bao thầu đầu tư cho mình. Nên trả tiền cho những tay giỏi để hiểu thêm nhưng không bao giờ để họ đầu tư cho mình. Đừng có hỏi em. Em chỉ nhắc để các bác tự tìm lấy.
Tháng 2 này em đi du thuyền với đám quen đầu tư vào địa ốc. Bác nào thích thì đi theo nghe họ nói chuyện về thuế má, đầu tư năm 2024. Có thể em sẽ bay đi Atlanta để dự Seminar vào tháng giêng tới. (Còn tiếp)
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo phơi nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
