Hôm nay thấy lần đầu tiên một tấm ảnh Đà Lạt xưa của ty thông tin Đà Lạt. Thế hệ của mình chắc không ai biết hay nhớ vì bị đập phá dưới thời tổng thống Ngô Đình Diệm, sau khi kiến trúc sư Ngô Viết Thụ, thiết kế lại hai cầu thang nối liền khu vực Hoà Bình và Chợ Mới Đà Lạt. Có ông thần hỏi người tải tấm ảnh đường nào khiến mình buồn cười vì người này sinh sau mình thì làm sao biết mà hỏi. Tìm được thì bỏ lên cho thiên hạ xem. Hy vọng có ai nhớ để giải mả.
Theo mình thì tấm ảnh này được chụp trên balcon của dãy nhà Bùi Thị Hiếu, đoán là chỗ tiệm may Đoàn mừng hay nhà sách Liên Thanh. Nhìn qua bên trái là dãy nhà Đội Có. Khi xưa mình trốn học đi đá banh, hay ra dọn hàng, phụ bà cụ ở Chợ Mới, đi vòng vòng phố Đà Lạt nên nghe chuyện thiên hạ, không ngờ nay lại kể chuyện Đà Lạt khi xưa.

Tấm ảnh lịch sử vì từ thế hệ mình trở về sau, không ai thấy hình ảnh này vì bị đập phá. Bên trái, là dãy nhà của ông Đội Có, vẫn còn, kế đến là khu vực tiệm chụp hình Hồng Châu, sau được xây lại thành 3 hay 4 tầng. Năm Mậu Thân, bị Việt Cộng bắn cháy. Nằm giữa là ty thông tin, sau bị đập bỏ để làm con đường từ khu Hoà BÌnh nối với chiếc cầu do kiến trúc sư Ngô Viết Thụ thiết kế, nối liền với tầng trên của Chợ Mới. Có tiệm vàng Bùi Vàng ngay chỗ đi vào. Bên phải ty thông tin là căn nhà mới xây của ông Nguyễn Văn Ngạch, bố của dì Huê, bán chén dưới Chợ Mới, cạnh hàng mẹ mình. Dạo ấy, mấy căn nhà ở Đà Lạt, do Tây thiết kế, chỉ cho phép xây 2 tầng như dãy nhà Đội Có, Bùi Thị Hiếu hay Chic Shanghai. Đến khi thời ông Diệm mới cho lên đến 3 tầng, đến đệ nhị cộng hoà thì xây líp ba ga như khách sạn Thuỷ Tiên lên đến 5 tầng. Hình như con rể hay cháu của ông NGạch có liên lạc với mình trên diễn đàn này. Chỗ chiếc xe Traction 2 là Chợ Cũ hay Chợ Gỗ.
Lý do mình nhận ra, vì thấy tiệm của ông bà Nguyễn Văn Ngạch. Nghe người lớn kể là ông Ngạch và một người bạn tên Song, tiệm Tân Lập, xây căn tiệm 3 tầng này, cao nhất thời đó ở Đà Lạt bên cạnh photo Hồng Châu. Sau bị đập phá và được bồi thường một căn khác dưới chợ dưới chiếc cầu nối từ Khu Hoà BÌnh và tầng trên của Chợ Mới. Chắc mình sẽ vẽ nháp cho mọi người định vị rõ hơn nếu không khó mường tượng được không gian này. Chỉ có những thế hệ của bố mẹ mình, mới nhớ được nhưng chắc ít ai còn sống.
Xem tấm ảnh này, chụp từ Đường Tăng Bạt Hổ nhìn về phía Chợ Cũ, ta thấy thấp thoáng phía sau chợ Cũ là ty Thông Tin Đà Lạt. Chỗ nhà may Nam Tân này, khi xưa mình đi học đàn với ông thầy tên Hà, nằm vùng
Đây là chiếc cầu hình chữ K được kiến trúc sư Ngô Viết Thụ thiết kế, nối liền khu Hoà Bình vào Chợ Mới vì kiến trúc sư Nguyễn Duy Đức chỉ thiết kế chợ Mới nhưng chưa có thiết kế cách nối liền từ Khu Hoà BÌnh đến CHợ Dưới, ngoài con đường từ bùng binh, cầu Ông Đạo đi vào.

Đây có thể nói hình chụp ngay địa điểm của ty thông tin khi xưa, bị phá bỏ để xây cầu thang và chiếc cầu nối liền khu Hoà BÌnh và CHợ Mới. Căn nhà 3 tầng lầu bên phải của chiếc cầu là nhà tiệm của ông Nguyễn Văn Ngạch và Tân Lập được đền bù, bên cạnh là tiệm Bình Lợi của cô BA Chỉ kế đến là tiệm Lộc Sơn, của bà Năm Ngọ, sau này lấy ông Sáu Có, mẹ của hai anh em tên Lộc và Sơn. Nhà ông Song được bồi thường, sau đó bán cho bà Huệ, vợ ông Năm Ngọ, về Huế. Bà Năm Ngọ khi xưa có tình ý với cậu Tùng của mình nhưng ông bố không cho lấy. Sau này cậu đi kháng chiến bị giết ở gần Phan Thiết còn bà Năm Ngọ sau này lấy ông Sáu Có, đi kháng chiến về, sinh ra Võ Ngọc SƠn, học chung với mình khi xưa ở Yersin. Em gái của hắn, hình như là con nuôi thì phải vì mình nhớ chỉ có hai người con trai, có kêu mình viết thêm về tên này nhưng không có thì giờ. Gặp mặt thì hỏi mình còn kể được. Chỉ biết hắn đánh bi-da nghề lắm, chuyên cá độ. Đi thi B.E.P.C., với hắn. Nhất là hai thằng hay bị cấm túc, vì học ngu, đi xe đò Chi Lăng mỗi thứ 7.

Mình ghi dấu để chỉ ty Thông Tin Đà Lạt thời chưa xây Chợ Mới. Bên cạnh khu vực photo Hồng Châu bị cháy năm Mậu Thân và được xây lại 3 tầng
Hình chụp ngày Khánh thành chợ Mới Đà Lạt. Ta thấy phía khu Hoà BÌnh, có dãy phố vòm, và căn nhà 3 tầng của ông Song và ông Nguyễn Văn Ngạch, ngay sau cái chợ trên. Sau này kiến trúc sư Ngô Viết Thụ, cho đập phá khu này để làm cầu nối vào tầng trên của Chợ Mới từ khu Hoà bÌnh
Đây là sơ đồ của khu Hoà Bình trước khi được kiến trúc sư Ngô Viết Thụ thiết kế lại. Dãy phố có gạch chéo màu đỏ bị đập phá, cùng với tiệm ông Nguyễn Văn Ngạch, Tân Lập của ông Song và ty thông tin. Để xây chiếc cầu hình chữ K, nối liền với lầu trên của chợ Mới Đà Lạt. Viết trên IPad nên hơi khó đọc.
Chỗ ty thông tin sau khi được đập bỏ thì các thang cấp được xây để nối chiếc cầu hình chữ K vào CHợ mới Đà Lạt. Trong khi đó Chợ Cũ được sửa chửa lại thành rạp xi-nê Hoà Bình do ông chủ tiệm ăn Chic Shanghai trúng thầu.
Không ảnh này cho thấy tin Thông tin vẫn còn. Căn nhà 3 tầng của ông Nguyễn Văn Ngạch chưa được xây. Sau lưng dãy nhà Đội Có chưa được làm bến xe. Bến xe ở trước CHợ Cũ. Sau này kiến trúc sư Ngô Viết Thụ mới đề nghị chuyển ra phía sau dãy nhà Đội Có. Vô hình trung tạo nên các dãy hàng quán bán thức ăn cho dân đi xe đò Minh Trung
Đây là dự tính xây thương xá trên Chợ Cũ, cuối cùng không có nhà thầu nào bỏ tiền ra để xây cất nên chỉ xây rạp xi nê và dang hàng xung quanh. Tương tự, con gái tiệm giò chả Mỹ Hương nói mình là bố mẹ cô ta tính xây thương xá chỗ Phở Tùng bị cháy khi xưa nhưng không có ai bỏ vốn nên cuối cùng chỉ xây mấy dãy phố 2 tầng lầu.Đặc biệt ta thấy dãy phố một tầng bên phải có các vòm rất dễ thương. Mình tiếc là họ đập phá, nếu không sẽ chắn gió cho khu vực này giúp người Đà Lạt đi chơi thong dong xung quanh khu Hoà Bình vào mùa mưa.
Chợ Cũ thời Tây nơi mẹ mình buôn bán một thời. Bên trái là dãy phố một tầng có vòm
Dãy phố có vòm bên phải rất dễ thương. Chỉ tiếc là họ đập phá.
Dãy phố Đội Có bên trái, và cuối tấm ảnh là khu photo Hồng Châu được xây lại sau Mậu Thân bị cháy.

Nói cho ngay, khu Hoà BÌnh hình dáng hơi bất thường. Không vuông vắc vì địa thế trên cao. Mình đoán họ cho đập phá dãy phố một tầng có vòm vì sợ đất trùi sau khi xây Chợ Mới, họ phải xây talus để tránh đất bị sụp, do đó phải lấn thêm đất phía trên.
Mình có viết nhiều về khu Hoà BÌnh rồi. Ai buồn đời thì vào bờ lốc mà đọc. Chỉ ghi lại đây nhân thấy tấm ảnh ngày xưa, chắc lúc đó mình mới sinh ra đời. Xong om
Bravo ! Trí nhớ Ôn Son khiếp quá , chuyên gì cũng nhớ từng chi tiết ! Cháu Ông Nguyên-văn-Ngach đây
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn