Viếng dinh Độc Lập

Từ Thái Lan bay về Sàigòn, ăn cơm tối với mấy đứa cháu, học đại học và đi làm ở Sàigòn. Có cô cháu, sinh viên kiến trúc, đề nghị mình đưa bà cụ thăm viếng dinh Độc Lập. Sáng hôm sau, hai mẹ con đi taxi đến dinh Độc Lập, mua vé rồi vào bên trong xem.

Dinh này khởi đầu là do người Pháp xây cất, sau khi họ chiếm Nam Kỳ vào năm 1868, để cho thống đốc Nam Kỳ ở, dân Sàigòn gọi là dinh Norodom, tên một vị vua Campuchia. Không biết có phải tên của ông bố, hay ông nội của hoàng thân Sihanouk. Tây gọi là Palais du Gouverneur General nhưng có lẻ nằm trên đại lộ Norodom nên người Việt hay gọi dinh Norodom. Nghe nói có một dinh khác tên Dinh Gia Long, nơi gia đình ông Diệm ở trong thời gian xây cất dinh Độc Lập.

Dinh Độc Lập rộng hơn dinh toàn quyền Pháp khi xưa vì có đến 3 tầng chính và 2 dưới hầm. Nhà chính trên nóc là nơi họ tụ họp để nhảy đầm. 

Dinh này được xây xong vào năm 1873 và phần thi công nội thất thêm hai năm mới hoàn tất. Mặt tiền dài 80 mét, gồm hai tầng thêm tầng hầm ở dưới.

Năm 1954, người Pháp thua trận ở Điện Biên Phủ nên rút về nước, bàn giao lại cho thủ tướng Ngô Đình Diệm. Khi ông Diệm truất phế ông Bảo Đại, đổi tên dinh này thành dinh Độc Lập rồi dọn về đây ở. Nghe nói phong thuỷ nằm ở đầu con rồng nên người Việt ở Sàigòn hay báo chí gọi là phủ Đầu Rồng. Tây đâu có biết phong thuỷ, chắc người Việt chế vào. Phong thuỷ tốt cũng bị mất nước.

Phủ đầu Rồng bị ném bom, hư hại nên ông Diệm kêu kiến trúc sư Ngô Viết Thụ thiết kế dinh mới, đập phá tàn tích của chế độ thực dân luôn. Theo mình để lại có dấu tích lịch sử, rẻ hơn

Dinh toàn quyền Nam Kỳ trước khi bị bỏ bom. Rất cổ điển

Phong thuỷ ra sao mình không biết mà có hai ông phi công hình như có ông Phạm Phú Quốc dội bom, làm hư hại một cánh của dinh mà không chết ai trong gia đình Ngô thị. Nghe nói, khó sửa chửa, đúng lúc ông Ngô Viết Thụ, khôi nguyên La MÃ về nước, nên ông Diệm kêu vẽ một dinh mới hoàn toàn, to lớn, có nhiều tầng, kiến trúc hiện đại hơn. Mình kêu kiến trúc sư Ngô Viết Thụ là Dượng, lấy dì Cơ, em họ của mẹ mình.

Đây là chỗ sân thượng mà ông Kỳ khi xưa, lái trực thăng đi làm, đáp lên sân thượng. Nghe nói tháng 4/75, có tên phi công nằm vùng nào bỏ bom sụp chỗ này. Thấy hình chụp để trong dinh.

Chỉ tội là ông Diệm khởi xướng xây cất dinh nhưng bị giết nên khi dinh được hoàn thành vào năm 1967 thì ông Thiệu và ông Kỳ được ở trong dinh. Mình viếng thấy có khu vực dành riêng cho gia đình ông Kỳ. Chắc Hà Nội bỏ lại hình ảnh vớ vẩn vì nếu mình không lầm thì sau Mậu Thân, gia đình ông Kỳ dơn vào căn cứ không quân ở với lính ông ta. Mỗi ngày bay trực thăng đậu trên sân thượng để đi làm. Sau này phó tổng thống Trần Văn Hương ở thì chắc khác.

Năm Mậu Thân phe cánh ông Kỳ chịu tổn thất khá nặng vì máy bay Mỹ bắn lầm, thêm tướng Sáu Lèo bị cho về hưu sớm do hình ảnh bắn tên Việt Cộng, đã tàn sát một gia đình người Việt.

Dinh Độc Lập trong thời gian xây cất. Phần giữa là công cộng, còn phía phải là chỗ ở của tổng thống và gia đình phó tổng thống. Bên trái nếu mình không lầm là chỗ làm việc của tổng thống và phó tổng thống. Còn phía dưới hầm là trung tâm hành quân.

Mình thấy dượng Thụ viết chữ Nho giải thích từ Cát, đủ trò nhưng rồi ông Thiệu chỉ ở được 7,8 năm rồi cũng mất nước. Đi viếng có một bà hỏi mấy bà bạn, không biết mấy ổng họp hành ra sao mà mất nước.

Thấy biểu tượng tùm lum nhưng rồi chế độ chỉ sống sót được 7-8 năm. Cơ cấu theo kiến trúc cổ điển của pháp. Dinh toàn quyền cũng được thiết kế tương tự

Theo mình phía trong nội thất khá thành công, chỉ có mặt tiền, được thể hiện bằng bê tông trắng mà bên tây sử dụng khá nhiều vào đầu thập niên 60. Có 3 khúc bê tông trắng như 3 khúc trúc, che ánh nắng cửa sổ to, tượng trưng cho 3 miền Nam Trung Bắc không đạt lắm. Nếu chúng ta so sánh những công trình của kiến trúc sư Oscar Niemeyer, thiết kế thủ đô Brasilia ở Ba Tây cùng thời với dinh Độc Lập thì cho thấy kiến trúc dinh Độc Lập hơi cổ lổ sỉ, không đạt lắm so với kiến trúc hiện đại thời đó. Kiến trúc của Beaux Arts, sử dụng bê tông trắng. Mình nghĩ nên sửa chửa lại dinh Norodom hay hơn cho có tính chất lịch sử.

Hành lang phía sau

Tủ áo quần bà Thiệu

Phòng ăn của gia đình ông Thiệu

Phòng truyền tin dưới hầm

Phòng ngủ của ông bà Thiệu

Hành lang phía trước, có mấy motifs làm bằng bê tông trắng, như 3 đốt trúc tượng trưng cho 3 miền nam Bắc Trung Việt Nam. Sàn nhà có motifs như tranh của Mondrian, rất thịnh hành một thời ở Pháp. Sinh viên kiến trúc hay vẽ kiểu này. Nói chung thì hiện đại vào thời đó.

Mình thấy chợ Đà Lạt, do kiến trúc sư Nguyễn Duy Đức thiết kế vào thời đó rất đẹp, sáng tạo hơn dinh Độc Lập. Mình có gặp dượng Thụ, ở nhà ông bà Phúng trước khi đi tây. Mẹ mình gọi bà Võ Quang Tiềm bằng Dì (bà con). Có lẻ gặp dượng nên qua Tây mình đi học kiến trúc thay vì kỹ sư như đã dự định. Nay mình có hai đứa cháu theo nghề này. Năm 1992, về Việt Nam mình có gặp dượng Thụ tại tư gia. Lúc đó dượng đang tìm cách cho Nam Sơn đi du học.

Mình thích kiến trúc của dinh Norodom hơn là dinh Độc Lập. Có ông Mỹ nào làm việc tại Sàigòn, có viết một cuốn sách về kiến trúc hiện đại của Việt Nam. Mình có mua, để hôm nào buồn đời mình kể lại những gì ông ta nói về kiến trúc hiện đại Việt Nam trước 75. 

Sau 54, bổng nhiên miền nam có một thế hệ kiến trúc sư trẻ Việt Nam, thiết kế nhiều công trình khá đẹp như Chợ Mới Đà Lạt do ông Nguyễn Duy Đức, Giáo hoàng Học Viện do ông Tô Công Văn,… có dịp mình kể. Tương tự về mặt văn hoá, văn chương, có một lớp trẻ di cư từ miền Bắc vào nam, tạo ra một làn gió mới văn chương khá hay cũng như về âm nhạc mà đến nay, người Việt gọi là dòng nhạc bolero trong khi nhạc đỏ thì chìm vào lãng quên. Cái gì đẹp và hay thì luôn luôn bất tử.

Lần thứ nhì về Đà Lạt, mình có gặp vài kiến trúc sư Đà Lạt, có anh vẽ căn nhà có 100 cái nóc, rên bị bắt phải tháo bỏ. Chị Nga, thiết kế mấy căn nhà cho du khách ở khu đường Pasteur. Thấy mấy người này rên là không có một quy hoạch nào phát triển Đà Lạt mai sau.

Nói cho ngay, mình có viếng thăm Hà Nội mỗi lần về quê. Việt Nam bị ngoại quốc chia đôi sau hiệp định Geneva năm 1954. Hơn 20 năm sau thì cuộc chiến quốc cộng chấm dứt. Về Hà Nội không thấy có gì được xây cất cả ngoại trừ lăng của ông Hồ theo dạng Brutalism, mà mình có thấy vài cơ quan ở Tiệp Khắc, và HUng Gia Lợi. Ngược lại trong Nam, có nhiều cơ sở được xây dựng mà thư viện quốc gia, dinh Độc Lập được xem là tiêu biểu, hay bệnh viện Vì Dân,…

Có một ông kiến trúc sư Mỹ, đã mò mẫn ra các công trình kiến trúc khá đẹp ở miền nam và viết thành một cuốn sách. Mình đoán có nhiều kiến trúc sư miền nam muốn làm điều này nhưng sợ Hà Nội cấm xuất bản. Có dịp mình kể thêm về kiến trúc tại Sàigòn, khá đẹp vào thời đại trước Mậu Thân.

Nói riêng Đà Lạt, chỉ từ năm 1955 đến năm 1963, chính phủ miền nam đã cho xây cất biết bao nhiêu công trình đẹp như Chợ Mới Đà Lạt, Giáo Hoàng Học Viện, trường Võ Bị, trung tâm nguyên tử lực,… đến thời đệ nhị cộng hoà thì chiến trận bùng phát khi quân đội Mỹ tham chiến nên không có xây cất nhiều, toàn là vớ vẩn. Sàigòn nếu mình không lầm có dãy cư xá Thanh Đa, gần bờ sông Sàigòn. Có hai gia đình mình quen tại Đà Lạt dọn về đó nên có ghé lại trước khi đi Tây. Gần sông nên khá mát.

Gần 50 năm sau cuộc chiến, mình không thấy Hà Nội xây dựng được cái gì cho Đà Lạt. Toàn là vá víu, tự biên tự diễn không có một viễn kiến về tương lai cho Đà Lạt. Có 3 toà hành chánh đói diện tiểu khu khi xưa, làm bằng kiếng. Khi lạnh khi nóng là mệt. Chán Mớ Đời 

Hà Nội trưng bày xe Jeep chở ông Minh đi lên đài phát thanh, ra lệnh đầu hàng. Thường thì ông Thiệu đâu cần lên đài phát thanh. Ông ta đọc diễn văn tại dinh Độc Lập rồi được truyền đi.

Mình có thấy tấm tranh này, hình ảnh cuối cùng của Việt Nam Cộng Hoà 

Hôm nào mình kể tiếp.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo phơi nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Kết thúc một chuyến đi

Từ Sàigòn bay gần đến đông kinh, nhìn qua cửa sổ thấy ngọn núi Phú Sĩ trong ánh nắng bình minh vừa lố dạng. Nơi mình đã có dịp leo lên đỉnh núi với vợ con vào mùa hè. Chả có gì đặc biệt lắm, hình ảnh của Nhật Bản mà du khách nhớ đến tương tự thác Eiffel của Paris. Hình ảnh trên núi cao mà mình thấy được, đẹp nhất là khi leo đỉnh Kilimanjaro. Mọi người khởi đầu vào lúc nữa đêm, leo lên núi độ 4, 5 tiếng đồng hồ trong cái giá lạnh vào đêm trăng rằm. Từ từ ánh sáng bình minh hiện ra, thấy mây ở dưới và mặt trời ló dạng. Quá đẹp. Nhưng không có thì giờ ngắm, phải tiếp tục thêm 3 tiếng đồng hồ leo núi.

Núi Phú Sĩ từ máy bay

Có một hiện tượng mình thường thấy khi bay về Việt Nam. Du khách người Việt mang hộ chiếu Việt Nam hay sổ thông hành của Hoa Kỳ, ngồi xe lăn đi máy bay. Trước kia thường thấy mấy người lớn tuổi đi về Việt Nam hay đi Mỹ. Không rành anh ngữ, để biết đường đổi máy bay nên con cháu khai đau chân để hãng hàng không, cho người đẩy xe qua Hải quan và quá cảnh để khỏi lạc chuyến bay. Nay thì thấy toàn là nhưng người trẻ tuổi độ 40, 50, vác hai hành lý to đùng, đặt trên đầu gối nhưng khi ra phi cơ lại leo lên xe lăn ngồi, để nhân viên phi trường ngoại quốc đẩy cho sang. Có thể nhờ xe lăn để qua an ninh sớm hơn nhưng vẫn phải đợi. Người việt mình thông minh với những khôn vặt. Tên Mỹ đứng trước mình cứ lắc đầu, hỏi mình lý do họ ngồi xe lăn, trông rất trẻ, không bệnh hoạn, chỉ biết trả lời phải hỏi họ. Khi rời máy bay thấy độ 20 chiếc xe lăn với 20 nhân viên, xếp hàng đứng đợi ngay cửa máy bay. Mấy người trong gia đình đi ké qua an ninh nhanh chóng. Một người ngồi xe lăn, cả họ được nhờ. Công ty hàng không phải mướn thêm mấy người đẩy xe lăn cho các chuyến bay đến từ Việt Nam.

Máy bia hơi. Thấy một tên Nhật Bản, mở điện thoại ra rồi nói gì đó với app của hắn thì tự động cái máy bơm loại bia hắn muốn vào ly, bia được đựng dưới cái tủ. Mình thấy có 12 loại rượu nên đoán chắc có nhiều loại bia mà toàn chữ nhật nên chỉ đờ ra. Người nhật rất lo về vệ sinh, thêm ít người làm việc, tự động hoá các hoạt động về ăn uống. Phòng đợi cho ăn nhưng phải nói cho phục vụ viên những gì mình muốn ăn, họ đưa cho cái phiếu với con số, đi ra quầy, thì có người đưa cho một cái khay thức ăn mình gọi. Không như ở các xứ khác, để Buffet rồi ai nấy đến tự chọn mà dùng.

Rượu được khui ra và được gắn bới ống bơm, tự động ngừng khi bỏ cái ly xuống.

Thấy mấy ông cầm điện thoại siêu xịn, lại dán 2 lá bùa hay ấn đền Hùng phía sau điện thoại. Thấy ông người Việt kia đeo dây chuyền chắc nặng lắm. Mình nhớ khi đi Tây, bà cụ cho một cái vòng 1 lượng vàng, lỡ hết tiền bán để xài, đeo đã thấy nặng nay thấy ông này chắc phải 20 lượng quá. Trong Đông y người ta khuyên không nên đeo kim loại trên người vì sẽ chặn khí trong cơ thể chạy qua mấy vùng này, sẽ gây bệnh hoạn ở các vùng đeo kim loại. 

Đọc báo chí Việt Nam thấy 1 cán bộ ở Việt Nam rất giỏi và thông minh. Mình học sói đầu suốt 6 năm liền mới được cái bằng thạc sĩ. Bạn bè rủ học lên tiến sĩ nhưng mình ớn học. Đây ông thần này học trùng tu mà có đến 4 cái bằng đại học. Chắc chắn là thần đồng như Thánh Gióng, ăn nồi cơm là lớn cái vù. Mình không hiểu ông ta học 4 cái bằng mà sao bị bỏ tù.

Mình đưa bà cụ đến thăm một người dì bà con, chị em cô cậu với mẹ mình. Mới khám phá ra bên mẹ mình, mấy bà toàn dạng đô con, theo gia phả là hậu duệ của dòng Mạc Đăng Dung. Gặp cậu em bà con, cả đời chưa gặp mặt nhau. Mình chỉ biết cô chị ở Bolsa, lâu lâu anh em có gặp nhau. Ngồi nói chuyện rồi ăn cơm chung tại nhà, nghe anh ta kể về bên ngoại để biết thêm về gia tộc. Mình chỉ nhớ khi xưa, ông ngoại mình ở Bảo Lộc, có đồn điền trà, lâu lâu có xuống chơi nhưng rồi sau Mậu Thân, chiến sự càng ngày càng khốc liệt nên cũng không dám ra khỏi địa phận Đà Lạt. Sau 75 thì ông ngoại mình mất tích, chắc mấy người thù khi xưa, đi làm cách mạng về xử lý nên con cháu không biết ngày mô mà làm kỵ giỗ.

Bà con cũng biệt tăm, nay mò từ từ ra bên Mỹ, rồi về Việt Nam mò tiếp. Chỉ biết lần sau về, ráng ở lâu, để tìm họ hàng bên nội và bên Ngoại. Hôm ở nhà ông chú họ, nghe ông chú giới thiệu một người em bà con là mình chới với. Bà ngoại của anh ta là em ông nội và gì đó,… thôi cứ xem là bà con cho chắc ăn. Hỏi nguyên cả họ ra thì hơi mệt vì mình không hình dung hay biết ai cả. Lần sau về, mình sẽ dành thời gian đi thăm viếng bà con để hiểu thêm về gia tộc.

Hôm trước, có ông cậu bà con, bác sĩ bên tây, về Việt Nam hưu trí, nhắn tin. Mình hẹn sang năm về, ở lâu, cậu cháu có dịp nói chuyện. Hôm sau, người em họ gọi điện thoại, ghé lại khách sạn, đón đi ăn bún chả Sàigòn. Không thua gì Hà Nội. Về Hà Nội, cô em dẫn đi ăn bún chả ở tiệm Obama ghé lại ăn với ông đầu bếp tự tử vì thấy hình cô bồ ngoại tình, làm hai suất Obama nhưng không có uống bia.

 

Sáng đưa bà cụ ra phi trường về Đà Lạt rồi gặp chị đại diện BNLV tại Việt Nam. Chị ta kêu cha nhờ anh đem mấy thủ công nghệ tượng Chúa, tranh Đức Mẹ về cho cha. Nặng đến 27 kí. Phải mua thêm cái Vali. Mỗi lần đi chơi với đồng chí gái là cuối cùng phải mua thêm cái Vali. Kỳ này tưởng thoát, ai ngờ bề trên lại gọi. Về Cali, ông Cha ghé lại nhà lấy quà Việt Nam và hai thùng bơ xong thì mấy ngày sau được Chúa gọi về Thiên Quốc.

Cho vào Vali xong xuôi, mình mời chị ta đi ăn bún chả Sàigòn. Nói chung, ăn ở Việt Nam, mình cần ăn 2 suất mới no. Bò ra phi trường, ngồi đợi làm thủ tục lên máy bay. Thấy 2 toán bận y phục của mấy công ty ngoại quốc, không biết Nam Hàn hay Nhật Bản. Hóa ra là những thanh niên thanh nữ đi lao động quốc tế theo chương trình của Hà Nội, năm nay chỉ tiêu xuất khấu thêm nữa triệu người lao động ra nước ngoài. Tha hồ gửi ngoại tệ về cho nhà, khúc ruột nghìn dậm. Thấy thương họ vì xứ mình học xong không có việc còn xứ người có việc mà không có người. Họ ra đi lao động, gửi tiền về cho bố mẹ xây nhà, kiếm một số vốn về Việt Nam làm ăn sau khi hết hợp đồng. Thấy họ mình thương.

Xứ Phi luật tân có đến 13% dân số đi làm ở ngoại quốc, đi Trung Đông, mình gặp khá nhiều người Nam Dương đi xuất khẩu lao động hay trên máy tàu thuyền dương, đông người từ Bali phục vụ. Cho thấy xứ nào mà giới cầm quyền tham nhũng, không lo đến dân tình thì người dân phải tìm đường ra ngoại quốc lao động để nuôi gia đình và nuôi họ luôn.

Nghe kể, các cô gái Việt sang Tân Gia Ba, Mã Lai, đi khách rất nhiều. Mình nghe cô gì xịt thuốc độc giết anh trai của Kim thị ở phi trường, là một cô gái việt sang xứ hàng xóm đi khách. Thấy thương dân mình. Sau gần 50 năm độc lập tự do hạnh phúc, vẫn phải tha phương cầu thực mới độc lập tự do và hạnh phúc, như mấy chục người chết ngạt trong xe tải qua Anh quốc.

Cuối cùng thì quầy vé mở trước chuyến bay 3 tiếng. Lần sau về, mình biết vụ này, ra phi trường trễ độ 3 tiếng tước khi lên phi cơ. Cứ tưởng là như bên Hoa Kỳ, ra phi trường sớm rồi check-in, lên phòng đợi ăn uống. Các nhân viên hàng không Việt Nam làm thủ tục ra đứng trước quầy chào hành khách như kiểu người Nhật Bản. Mình thấy nhiều nơi tại Việt Nam đi vào cửa, thấy họ đứng xếp hàng chào khách như ở Nhật Bản nhưng chỉ sơ sơ không cúi sát người như người Nhật Bản. Cũng hay là khởi đầu, biết chào hỏi khách hàng thay vì hỏi biết bố mày là ai không.

Mấy người ngồi đợi nơi ghế như mình trước đây la ó trong điện thoại với người thân trong khi đợi các quầy mở cửa, bổng nhiên nhảy lên xe lăn, im lìm như người khuyết tật với một nụ cười ngầm tự hào khôn lanh hơn người. Chán Mớ Đời 

Bà cụ mình 91 tuổi đi với mình đâu có cần xe lăn, họ kéo thêm nguyên cả gia đình. Một người ngồi xe lăn cả họ được nhờ, qua an ninh nhanh chóng khỏi phải đợi chờ. Phải công nhận an ninh Hải quan của Việt Nam làm việc rất chậm, đợi mệt nghỉ. Ở ngoại quốc, họ có lối cho người sở tại và lối cho người ngoại quốc. Ở Hương Cảng, mình thấy, chả ai xét hỏi, cứ để sổ thông hành, quẹt vào máy, cánh cửa tự động mở ra mình đi. Ở Việt Nam thì người Việt hay ngoại quốc đều chờ như nhau nên đợi rất lâu. Nói chung thì có tiến bộ, mình qua hải quan xong thì ra cửa không có vụ xét hành lý như xưa. Mình bắt chước anh bạn nên làm thẻ global entry nên ra phi trường ở Hoa Kỳ, đi theo lối khác nên qua an ninh nhanh, và khi về Mỹ cũng nhanh. Chỉ quẹt nơi máy sổ thông hành là qua.

Rút kinh nghiệm ở Đồng Hới nên mình xem trên đầu, màn ảnh truyền hình có tên mình trong sổ phong thần khi máy rà hành lý phát hiện các vật nguy hiểm như pin điện thoại. Ở Đồng Hới, họ rà Vali của mình có cục pin chạc điện thoại nên không cho mình qua cửa khẩu. Phải chạy mệt thở trở lại phòng an ninh để lấy cục pin đem theo người mới lên máy bay được. Có tên ấn độ đi trước mình bị an ninh khi xét sổ thông hành kéo lại kêu ra phòng kiểm hành lý khiến mặt hắn xanh như đít nhái. Mình giải thích là hành lý có vấn đề, cứ an tâm.

Cuối cùng máy bay cất cánh vào nữa đêm rời Việt Nam sau khi vào phi trường từ 4 giờ chiều. Lần này bay đi mình cảm thấy vui vì trở lại Cali, quê hương thứ 2, khác với lần đầu tiên rời Việt Nam, lo âu không biết chừng nào mới trở lại Việt Nam. Mừng sắp gặp lại đồng chí gái. Đúng là xa mỏi mắt, gần mỏi miệng. Về nhà là đối chọi cho đầm thắm, tưới thêm cây hạnh phúc hai vợ chồng già.

Mình thấy trong khách sạn, nơi công cộng, giới trẻ ở Sàigòn, không nhường người lớn. Ra thang máy hay vào tiệm, họ tranh lấn với bà cụ khiến mình phải nói rồi họ đẩy cửa vào không cần giữ cửa để xem có người đi sau, khiến cánh cửa suýt đập vào mặt bà cụ. May mình thấy và đỡ được tấm cửa tự động khép lại mạnh. Về Việt Nam lại nhớ Cali, lối sống nhẹ nhàng ít tranh dành, để ý đến người xung quanh. 

Đà Lạt 5, 6 giờ sáng đã nghe karaoke ở nhà ông Hiển khi xưa, nay không biết ai ở, hàng xóm rống nhạc pháp đến tối thì phía sau nhà ông Ngần lại tụ họp nhậu nhẹt karaoke. Taxi chạy giữa đường quẹo lại, de xe bất chấp xe cộ hai bên rồi còn chửi thề những ai bóp còi. Xe chạy kẹt đường, nhưng họ cứ đậu, đợi ai bất chấp gây kẹt đường vì xe hơi phía sau không qua mặt được. Bóp kèn thì họ chửi thề. Mình không quen những cảnh này nữa. Như con cắc kè, ở đâu quen đó.

Đi ăn chay bao bụng ở Đà Lạt, thực khách dành giựt lấy thức ăn khiến nhà hàng cảnh báo nếu ăn không hết sẽ tính thêm tiền, yêu cầu lấy vừa đủ ăn. Ngay cả tiệm ăn chay. Đã ăn chay cho hiền mà cứ dành giựt đồ ăn, lại ăn cho đáng đồng tiền, lấy cho nhiều, vẫn tham lam. Mình nói không cần ăn chay vì mình nhịn đói còn lành hơn. Ở đường Phạm ngũ Lão có ông chủ rất trẻ từ Bắc vào lập nghiệp kêu có 4 tiệm ăn chay. Cho thấy giới trẻ ngày nay rất năng động, chịu khó làm ăn. Một điểm mừng, hy vọng cho Đà Lạt và Việt Nam mai sau.

Đêm cuối ở Sàigòn có đi ăn cơm với mấy người học chung khi xưa ở Yersin. Gặp lại Nguyễn Đình Tài, kể có hai cháu nội. Chúc mừng.

Lạ lần này về Việt Nam mình bị jet lag khá lâu cả mấy tuần luôn. Cứ 1 giờ sáng là dậy. Ngày cuối thì ngủ được tới 5 giờ sáng thì lại phải khăn gói lên đường. 

Quá cảnh tại Nhật Bản lại phải ngủ gà ngủ gật mấy tiếng rồi đi bộ mấy vòng cho đủ 4 cây số trước khi lên máy bay cho chân tay, máu huyết được lưu thông. Nhắn tin cho đồng chí gái đi đón mình. 

Tin tức Cali mưa thêm và một tin vui là bắt đầu năm nay hết 30 năm chu kỳ hạn hán của Cali nên mưa sẽ trở về miền nam Cali. Cả hai tuần nay không tưới vườn. Tháng trước mình chỉ trả $150 tiền nước thay vì $3,000 vì mưa nên ngưng tưới một tháng. Tháng tới này cũng vậy giúp trái to hơn. Hy vọng. 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo phơi nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Cúng thần thần đãi, cúng sãi sãi cho, ở so đo trời lấy lại

Cuộc đời, ai may mắn lấy được người phối ngẫu, biết lo toan nhất là hiền lành không gian ác, tham lam, tạo Đức cho con cháu sau này. Về Đà Lạt lần này thì thấy có nhiều việc khiến mình nghĩ đến luật nhân quả. Mình thuộc gia đình thuần nông. Từ bé, cuối tuần đã phải vào Suối Tía, làm vườn của gia đình thì khám phá ra; mình trồng cây gì ra trái đó. Trồng cây tốt thì ra quả tốt, trồng cây ác thì ra quả ác. Trồng ớt hiểm thì ra ớt cực cay.

Nghe kể ông thần quản lý nghĩa trang Đà Lạt. Người thân mất, xây cất mộ bia đều phải qua họ. Nếu không họ phá như đám chăn bò khi xưa, cởi bò đạp bể các mộ bia ở mả thánh, khiến bà cụ phải kêu mấy tên chăn bò lại cho kẹo bánh, để chúng tránh cởi bò đi qua mộ người em mình. Muốn xây mộ tại nghĩa trang, họ độc quyền nên vớt tiền của tang quyến nhiều. Ai mướn người khác xây thì họ đợi đi về rồi phá mộ. Về già con cái của họ hút nghiện đủ trò, trong khi họ cũng bị bệnh tật. 

Nhiều người khi xưa làm ăn khá, nay lại te tua thêm bệnh hoạn. Cho thấy ông trời cho mỗi người một thời rồi sau đó là hết. Vấn đề là làm sao giữ được cái Lộc trời cho về lâu về dài như bón phân cây cho ra trái đều đều đến đời sau. Ông bà khi xưa dặn con cháu; tích Đức như bón phân hữu cơ thì cây mới tiếp tục cho ra trái ngọt còn không, sẽ hết đơm ra trái như tiền bạc. Có đức mặc sức mà ăn.

Làm vườn mình khám phá ra là bón phân năm nay, không phải để cây cho quả năm nay, làm cho trái to mà là cho những năm về sau. Hàng năm mình phải gởi lá và đất của vườn cho phòng thí nghiệm, xem cần được bồi dưỡng loại phân nào cho những năm sau. Cây trái trồng ngày nay thì phải đợi 7, 10 năm sau mới có trái. Bón phân cây như làm những việc có tính cách tích đức, giúp gia đình, con cháu mình sau này khá, còn không tích Đức, như không bón phân cây hay tưới nước thì sẽ không có quả về sau, hay sẽ cây từ từ chết. Nhiều người cứ muốn bán các nhà thờ tự, để chia cho nhau vì đất lên giá như thể bứng các cội rễ của cây thì làm sao cây cối tiếp tục lớn mạnh.

Mình thấy nhiều người cướp đất hàng xóm, gia đình con cháu cũng không thấy khá so với trước khi cướp đất.

Mình cũng thuộc diện được xem trúng số độc đắc, lấy được đồng chí gái, hiền lành, không hại ai cả. Ai xin gì cũng cho, giúp đỡ, đi hát cho mấy người già trong viện dưỡng lão, nấu ăn cho người vô gia cư, giúp giảm bớt sự gian ác của mình. Sáng nay, đi xem cái tiệm bán đồ lưu niệm, thấy cái áo lụa thái lan, tính mua cho vợ. Gửi hình để hỏi ý kiến, đồng chí gái trả lời không mua gì hết. Xong om. 

Bà cụ mình thuộc loại dân hiền ở chợ Đà Lạt. Mình chưa bao giờ thấy mẹ cãi lộn với ai ngoài chợ. Bạn hàng mượn nữ trang đi ăn cưới rồi đổi hàng xấu, đành chịu, không chửi một câu. Nay nghe nói bà bạn hàng đó, ngồi xe lăn, con cái không khá lắm. Tránh gặp mẹ mình. Có người giựt hụi mẹ mình rồi nay con cháu cũng không khá. Người mượn tiền rồi sau 75 xù luôn, về già nằm liệt giường cả 10 năm tình lận đận với giường chiếu, làm khổ con cháu, mới qua đời. 

“U chau ơi số mạ răng bị người ta ăn cướp tiền hoài”. Đó là lời mẹ mình than. Mẹ mình kể lại chuyện làm ăn khi xưa ngoài chợ. Đi di tản 75 về Đà Lạt thì mất hết của cải. Trước khi chạy di tản, đưa người em rể chìa khóa nhà cửa và hàng chợ. Người em rể và gia đình đem bán tháo hết rồi không đưa lại đồng nào. Nay con cháu của họ cũng vất vả. 

May nhờ bà người Tàu bạn hàng, bán tương ớt ở cầu thang chợ cho mượn vốn để buôn bán lại, nuôi con, thăm nuôi chồng 15 năm cải tạo. 

Mỗi lần đi thăm nuôi là có một số người vợ hay mẹ ở Đà Lạt đi theo. Cứ 3 giờ sáng là có mặt ngoài chợ.  Đưa giấy tờ cho mẹ mình để đi bao xe đò. Phải nhờ người làm giấy tờ đi kinh tế mới, công an kinh tế mới cho đem gạo thức ăn ra khỏi Đà Lạt. Đi thăm nuôi cũng ê càng. 

Mỗi lần kể về 15 năm trời đi thăm nuôi, mẹ mình than khổ cực, thêm bị dân cm30 làm khó dễ, tìm cách đuổi gia đình mình đi kinh tế mới. Được cái là mẹ mình về già tương đối không cực khổ như xưa. Con cháu đều có cơ ngơi cả, thêm có sức khỏe. 91 tuổi mà vẫn đi đứng được. Đi Thái Lan, lội bộ mấy cây số mỗi ngày với mình. Ngày nay, mới hiểu sức khoẻ là vàng. Con cháu hưởng được cái Phước của mẹ.

Mẹ mình kêu đi viếng đền Hùng ở Sàigòn 

Đền Hùng này có cả bàn thờ ông hồ. Kinh

Gặp ai cũng khoe mình 91 tuổi. Thường phụ nữ ít khi nói thật tuổi của họ nhưng bà cụ mình thì cứ khoe tuổi già. Lạ thật. 

Đi chơi chuyến này, không dám dẫn bà cụ đi bộ nhiều. Lần trước đi Nhật Bản mỗi ngày đều 9-12 cây số nay 2 cây số là oải rồi. Chỉ ăn rồi bơi trong hồ trước nhà rồi ngủ. Lần sau về chắc chỉ dám dẫn bà cụ đi trong nước chớ bay xứ khác thì hơi châm. 

Đọc báo Việt Nam, nghe nói ông nào có đến 4 cái bằng đại học khiến mình cảm phục vô vàng. Mình học oải cả bánh mì tây đến 6 năm mới được cái bằng thạc sĩ, còn ông ta học trùng tu tại chức, lấy được 4 cái bằng đại học. Cho thấy Việt Nam không hiếm nhân tài. Không hiểu sao có đến 4 cái bằng, nay ông ta lại vào tù. Chắc không có đức hay tổ tiên không tích đức cho ông ta.

Nghe kể ông cựu bí thư Đà Lạt, về hưu, đi ăn cưới, không ai dám ngồi chung, thậm chí còn bị người ta trùm mền đánh như tù đánh dân làm ăng ten. Kinh

Người Huế hay nói “cúng thần thần đãi, cúng sãi sãi cho, ở so đo trời lấy lại”. Nay trên 6 bó mới hiểu ngụ ý của câu này mà mẹ vợ cũng như mẹ mình hay dạy con cháu. Nay già mới thấm thía. Không biết có trễ chưa để bắt đầu tích đức cho mai sau.

Xong om

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo phơi nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Về quê nội

Rời Đồng Hới mình bay về Hà Nội. Cô em đặt xe đón mình chở về quê. Mình về quê mấy lần nhưng ngày nay, quê cũng thay đổi rất nhiều so vói lần đầu mình về năm 1994 nên cũng chới với, không biết đâu là đâu. Do đó cần xe đón đưa về quê cho chắc ăn, khỏi mất thì giờ. Quê nội mình, Hà Tây nay lại được ghép vào Hà Nội, để giúp Hà Nội trở nên thành phố đông đảo như các nước khác.

Chạy qua sông Đáy nồi tiếng qua bài thơ của Quang Dũng. Ngày nay sông Đáy ở phủ Quốc Oai, quê nội mình thì hôi thối đầy rác rưỡi. Nước sông đọng lại. Nghe nói họ tìm cách xử lý vụ nước này nhưng cả chục năm nay vẫn chưa giải quyết được. Người Nhật Bản họ xử lý nước của Sông nào gần Hà Nội, bị cán bộ phá đám vì tranh nồi cơm của họ. Người Nhật Bản làm miễn phí cho dân việt, còn đầy tớ người Việt thì làm để móc tiền nhân dân, bán nước lọc cao cấp.

Chùa Thầy mà mình thấy lần đầu tiên về năm 1994. Quá đẹp

Con đê của sông Đáy mà ông cụ mình hay kể khi xưa bị vỡ đê, dân làng réo nhau đi cứu đê trong đêm. Có người cầm mõ chạy từ đầu làng thúc dục dân làng cứu đê. Nay thì thượng nguồn Trung Cộng xây bao nhiêu cái đập nên chả còn nước chảy về nên nước sông động lại ngay cả sông Hồng cũng có chung số phận như Đồng Bằng Sông Cửu Long. Người dân xả vô tội vạ nước thải, nước cống…. Các nhà máy thả chất dơ độc hại. Cá không dám sống ở sông, quyết đi nơi khác xây dựng phố văn hoá.

Lần đầu tiên về quê, đi trên con đê xình lầy, nay thì được trán nhựa, không thấy sông ở đâu, nước sông quá thấp nên không sợ bị lụt, vỡ đê nữa. Dân làng xung quanh vui vẻ, không sợ bị vỡ đê như thời ông bà mình. Ngược lại không biết lấy nước đâu để dùng.

Bác tài đổ ngoài hẻm rồi mình kéo hành lý vào hẻm tìm căn nhà nơi ông cụ sinh ra, rồi một đêm hải hùng, du kích bao vây căn nhà này như nhạc sĩ Nguyễn Đức Quang kể qua bài ca “người anh Vĩnh Bình”. Ông cụ kể là hồi chiều có nghe tiếng huýt gió khi đi về trên đê nên đã chuẩn bị tinh thần. Khi họ đem đuốc đến bao vây nhà thì ông cụ lén ra phía sau rồi nhảy qua vườn hàng xóm rồi trốn vào nam. Ông cụ không theo họ nên họ phải giết Làm gương cho cách mạng.

40 năm sau, ông cụ mới về thăm quê, gặp lại mẹ sau cái đêm hôm ấy. Ông bà nội tưởng ông cụ bị giết đêm đó nên lấy ngày ấy làm ngày giỗ suốt 25 năm đến khi Sàigòn mất thì mới viết thư về khiến ông bà nội mừng vì 2 ông chú kia bị giết sau khi ông cụ bỏ trốn vào nam trong khi ông bà nội bị đấu tố. Ông cụ lại phải đi cải tạo 15 năm.

Ảnh chụp CHùa Thầy vào thời Tây do cô em mình gửi

Mình đi ngang nhà thì không nhận ra vì cái cổng được xây lại nhất là ban đêm, lại thấy đầu ngỏ, nhà ông chú họ nên quay đầu lại. Thắp hương bàn thờ xong thì cô em, con bà cô đưa sang chào 3 ông chú họ, em chú bác với ông cụ mình. 3 ông đều than như dân Quảng Ninh, kêu thành bác sĩ mỗi ngày phải uống thuốc của 3 họ Cao. Chán Mớ Đời 

Một ông chú kêu ăn miếng bánh chưng mới luộc lại từ Tết. Chút hương vị quê hương, thấy ngon hơn bánh chưng ở Bolsa. Sau đó cô em họ đèo xe qua nhà ở thôn Đồng Lư, quê chồng ăn cơm. Gạo do nhà cô ta trồng ăn thấy ngon với món gà chọi. Thấy lạ khi ăn lần đầu món gà chọi. Sau đó lại về nhà ông chú để ngủ qua đêm. Nhà ông chú có cái cổng to đùng, có khoá, rồi vào nhà thì có cửa sắt lại ổ khoá to đùng. Khiến mình hơi ngại, lỡ đang đêm cháy nhà thì sao. Cửa sắt khoá phía ngoài, chỉ có cách là leo lên ban công rồi nhảy xuống ao.

Dạo này, mùa hoa Gạo nên cảnh vật khá đẹp, tương tự ở Đà Lạt mình thấy hoa Thông

Cảnh đẹp

Xe chạy qua các cánh đồng lúa của quê nội thấy đẹp. Mình về quê vào buổi tối nên không ra thăm mộ ông bà được. Cách đây mấy năm, bà cụ mua đất rồi dời mộ ông bà về đây để dễ đi thăm. Trước đây, được chôn ở đồng ruộng. Mình về hỏi không ai dám dẫn mình ra đồng. Dân giàu Hà Nội, nay dọn về quê ở cho bớt ồn ào. Dạo này, làng có vẻ làm ăn khá lên, buôn bán khắp nơi, chẳng bù với lần đầu mình về, xe chạy trên đê đường đất, mưa trơn không thể tả. Mình có cô cháu làm việc tại Hà Nội, cứ sáng đi xe gắn máy vào thủ đô rồi chiều chạy về. Mùa mưa chắc cực.

Được cái, người em họ bên vợ, cho ngừng lại ở Chùa Thầy, nhìn mưa bay trên hồ với cái chùa. Sao đẹp lạ lùng. Mới hiểu cụm từ quê cha đất tổ ra sao.

Sáng 4:30 là bò dậy, ra xe đi Nội Bài. May quá trước khi cái loa phóng thanh của làng oang oang vang lên tiếng kinh cầu cách mạng. Nhớ lần trước, mới 5 giờ sáng nghe cái loa phường ào ào xưng tên các liệt sĩ chết ở Điện Biên Phủ. Mỗi lần mình về quê là tối chạy ra Hà Nội ngủ. Hai lần cuối thì có ngủ lại nhà và nhà ông chú. Mình thấy ông chú tóc đen mượt nên tò mò hỏi cách thức ăn uống ra sao mà có tóc đen. Ông kêu thời đại 3 gờ thì nhuộm cho nó trẻ. Thế là mình ngọng. Thái Lan có hệ thống 5 gờ còn Việt Nam vẫn còn chế độ 3 gờ.

Quê nội mình bên cạnh có Chùa Thầy rất đẹp. Có lẻ trong tương lai mình sẽ về quê ở một thời gian để vẽ, và nghiên cứu chùa Thầy như ông Bésacier đã làm với Đình Bảng. Lần chót mình có ghé chùa này, đã được thương mại hoá khá nhiều. Dân khu vực này nói giọng thé thé, rất là khó nghe. Đồng chí gái hỏi họ nói phương ngữ à. Chán Mớ Đời 

Vào phòng đợi Sông Hồng ăn sáng rồi lên máy bay đi Đà Lạt. Đà Lạt cũng là quê của mình. Mình về Việt Nam mà thiên hạ cứ xổ tiếng anh với mình thấy cũng lạ. Không phải lần đầu, lần về đầu tiên, thiên hạ hỏi mình là người nước ngoài. Chắc mình đen quá lại có râu quai nón nên người Việt tưởng mình là người ngoại quốc, Phi hay ả rập.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo phơi nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Người con tây, Enfant de Đà Lạt

Có ông tây, sinh tại Việt Nam, năm 1954 và sống tại Việt Nam đến 1964, tải lên YouTube mấy đoạn phim do ông bố quay tại Việt Nam, khi qua Việt Nam làm việc. Có mấy đoạn phim quay tại Đà Lạt. Ông ta có viết một cuốn sách ngắn, kể theo các đoạn phim do ông bố quay tại Đà Lạt. Rất cảm động khi thấy hình ảnh Đà Lạt trước khi mình ra đời hay còn nhỏ. Dạo ấy ông ta đâu 3, 4 tuổi nên mù mờ, sau nhìn lại phim của ông bố rồi viết lại. Mình có liên lạc với ông ta và mua cuốn sách của ông, người con Đà Lạt (Enfant de Đà Lạt). 

Đọc xong mới hiểu một người dù tây hay mít, hay Mỹ đã từng sống hay tham chiến tại Đà Lạt, vẫn thương nhớ về Đà Lạt năm xưa, khi thấy Đà Lạt phát triển một cách man rợ, bất chấp tương lai, miễn sao có tiền. Mới hiểu nhiều người cứ kêu mình viết về Đà Lạt xưa. Mình không thích sống với quá khứ nhưng cũng chìu thiên hạ nên lâu lâu, nhận được tài liệu mới thì kể chuyện đời xưa cho vui.

Người Việt chúng ta trải qua bao nhiêu chiến tranh, quen với sự đổ nát nên không quen có cái nhìn xa, có viễn kiến về tương lai như người ngoại quốc. Chúng ta chỉ mong có ăn ngày hôm nay, vì ngày mai chiến tranh đến lại đổ nát.

Có một đoạn phim năm 1957, lúc ông ta 3 tuổi, ông bố quay cảnh anh và chị của ông ta đi học tại trường tiểu học mà mình có học 5 năm tại đây. Trường Petit Lycée với xe ca chở học sinh đến trường. Mình có một tấm ảnh khác đen trắng, nhưng không biết để đâu. Có ai ở Bolsa rảnh thì mình sẽ nhờ họ lọc các hình Đà Lạt xưa dùm để dể tìm khi lục lại. Mình có trên 800 tấm ảnh cũ Đà Lạt. Nếu họ giúp mình, sẽ tặng họ 800 tấm ảnh này. Nếu họ làm được thì chắc mình sẽ viết về Đà Lạt nhiều hơn qua mấy tấm ảnh cũ được. Nay thì chỉ nhớ cái gì viết cái đó.

Đường vào Petit Lycee bên tay trái còn đường chính là đường Yersin, khởi đầu từ góc Lê Quý Đôn, vì trước đó là đường Hùng Vương, từ Cam Ly chạy về Đến ngã ba Lê Quý Đôn.

Tấm ảnh này mình đoán thời 1930, lúc họ mới xây dựng trường này. Xe cộ đưa học sinh đến ở nội trú. Sau này người Pháp lên Đà Lạt sinh sống hay gửi con lên đây học nhiều nên họ xây trường Grand Lycee. Khi xưa, đa số ở nội trú vì cha mẹ ở xa.

Mình học ở dãy này được 3 năm

Chỗ ra chơi khi trời mưa. Thấy toàn con tây đầm không vào thời đó. Thời mình đi học thì tây đầm đã về nước gần hết.

Cổng vào trường. Thấy ông tây đen làm gác dan khiến đám học sinh sợ té đái. Hình này chụp thời sau ông Diệm. Mình nhớ có học chung với con tướng Tôn Thất Đính, và tướng Dương Quang Trực năm 11 ème rồi đảo chính, nên đang học giữa chừng chúng đi mất tiêu.

Khuôn viên trường chỗ xe hơi đậu chở con đến trong phim. Có văn phòng hiệu trưởng với cầu thang hình vòng cung. Phía sau là văn phòng y tế và preau. Hai bên là hai dãy lớp. Tổng cộng có 6 lớp học

Chỗ này là con đường nhỏ dẫn vào trường từ đường Yersin, Lê Quý Đôn. Nay họ làm con đường lớn trên con đường mòn này, chạy lên đường Pasteur. Nay vẫn còn cái hồ nhỏ bến tay trái

Trường này được tây thành lập để dạy dân họ, sau này thì cho thêm con cháu sở tại, giới làm việc với chính quyền thực dân Đông Dương như Lào, Campuchia, và Việt Nam. Sau đó mới xây ở gần ấp Cô Giang, trường Grand Lycée cộng thêm trường Mỹ nghệ, nơi ông Ngô Viết Thụ theo học trước khi đi du học kiến trúc bên Pháp. 

Trong phim thấy chiếc xe ca quẹo qua văn phòng hiệu trưởng, nơi có mấy thang cấp mà khi xưa, học sinh được kéo ra đây đứng chụp hình, kỷ niệm mỗi năm. Hôm trước ở Sàigòn, có anh bạn học chung khi xưa, kể là còn mấy tấm ảnh chụp ngày xưa, để anh ta chụp lại rồi gửi qua.

Mình chụp từ phim nên khá mờ nhưng thấy văn phòng hiệu trưởng, có mấy thang cấp để học sinh đứng chụp hình kỷ niệm.

Chỗ này học sinh đứng chụp hình lưu niệm hàng năm

https://youtu.be/v8qyCwo96AM

Có đoạn phim nói về các đường phố Đà Lạt. Lúc đầu thấy ty cảnh sát quốc gia, phía sau là nhà thờ Con Gà trên đường Yersin. Sau đó đường Hùng Vương, nơi chạy về Cam Ly, có khúc quẹo về đường Huyền Trân Công Chúa, lên trường Thanh Ngọc và Couvent des oiseaux. Rồi đến khu Hoà Bình với dãy nhà hàng Chic Shanghai của ông Võ Đình Dung xây cất. Phía bên trái chợ Đà Lạt vẫn còn dãy phố 1 tầng, sau này kiến trúc sư Ngô Viết Thụ cho phá bỏ khi thiết kế lại xung quanh chợ Đà Lạt. Theo mình là điểm sai vì thấy không gian chơ vơ, nhìn xuống la Tulipe Rouge. Chỗ này sau đó đền cho ông Tân Lập và Nguyễn Văn Ngạch 2 căn dưới chợ. Họ có xây mấy nhà lầu đối diện photo Hồng Châu.

Đầu chợ, bên tay phải, cậu của bà cụ mình hùn với người cháu 835 cây vàng để xây khách sạn, chưa xong thì 75 đến. Việt Cộng lấy luôn. Chán Mớ Đời 

Có cảnh mấy anh em ông tây đi chợ cũ Đà Lạt, nơi mẹ mình buôn bán khi xưa.

Mình đoán là ty cảnh sát quốc gia, sau mấy cây thông có nhà thờ Con Gà, trên đường Yersin

Đây chợ Cũ trước khi xây dựng chợ mới. Nhìn xuyên qua chợ thấy dãy tiệm Việt Hoa, nhà hàng Mekong

Chợ cũ Đà Lạt, sau được xây lại thành rạp Hoà Bình với các dãy phố như các tiệm Tiến Đạt,.. thấy bên  phải có dãy phố, tiệm. Sau 1960 bị phá bỏ

Quang cảnh trước tiệm Chic Shanghai, nhìn qua thấy Đức Xương Long và Lưu Hội Ký

Đường Hùng Vương đi về hướng Petit Lycee 

Xe thổ mộ, mình còn nhớ hồi nhỏ có đi xe này vài lần

Chợ cũ. Phía xa thấy dãy phố của Đội Có

https://youtu.be/ZboIukoaQgI

Đường Hùng Vương trên đường về Cam Ly

Hình ảnh ấp Ánh Sáng được xây dựng năm 1953, gồm 36 căn nhà 3 gian. Sau 1968 thì dân tình ở quê chạy giặc đổ xô vào Đà Lạt, đến tá túc nhà người thân rồi làm thêm nhà cửa xung quanh mất trật tự

https://youtu.be/4ZDHoN-1OlY

Có cảnh ngày hội, người Pháp cho nhảy dù xuống hồ Xuân Hương, rồi ca nô chạy lại vớt các người nhảy dù ướt nhem khiến mình nhớ dạo còn bé cũng đi theo tên Dư hàng xóm ra đây xem Trung Tá Nguyễn Chánh Thi cầm cờ Việt Nam Cộng Hoà, nhảy dù ra. Về nhà mình bắt chước, leo lên mái nhà, cầm cờ nhảy xuống đất ngay cầu thang, té lăn cu queo, nay còn vết sẹo một thời ngu dại nơi trán.

Mấy người nhảy dù xuống hồ Xuân Hương trong khi gia đình ông tây vỗ tay. Thời tổng thống Ngô Đình Diệm

Ca nô đến vớt mấy người nhảy dù xuống hồ. Thấy bên phải hội quán hướng đạo Lâm Viên sau này.

Dù nhảy xuống hồ, thấy Thuỷ Tạ. Đường Nguyễn Trường Tộ phía dẫy thông phía sau Thuỷ tạ

Có đoạn phim về chiếc xe lửa chở mấy người đem trà từ Cầu Đất lên Đà Lạt. Hình ảnh mà hồi nhỏ, mình nhớ có đi một vài lần với ông cụ, đi thăm ai ở dưới Cầu Đất với tuyến xe lửa rồi sau này, Việt Cộng đặt mìn phá hoại rồi sau 75, bán lạc xoong cho Thuỵ Sĩ.

Những người làm việc cho công ty trà ở Cầu Đất, vác cần xé trà 

Xe lửa mà mình có đi và thấy vài lần khi còn bé trước Mậu Thân

https://youtu.be/-vAzuJxdCbU

Đó là những hình ảnh khiến mình cảm động khi xem vì nhớ mại mại một thời thơ ấu. Một Đà Lạt rất đặc biệt, khác xa với các tỉnh khác tại Việt Nam. Nay thì chẳng khác gì các tỉnh khác. Tỉnh nào cũng như nhau, mất vẻ đẹp trang nhả, lịch sự. Nhà cửa xây vô tổ chức. Điển hình ấp Ánh Sáng khi mới thành lập chỉ có 36 căn nhà 3 gian, được xây đều đặn như nhau. Nay thấy họ giải toả được 18 căn xưa, dân tình không chịu bán nhà còn lại. Họ đành trồng hoa vớ vẩn, không ai chiêm ngưỡng cả vì ngay con đường chính, không có đường đi bộ để chụp hình tạo dáng.

Các dãy phố trên khu Hoà Bình, cũng 2 tầng, theo kích thước của ông kiến trúc sư trưởng Hébrard đề xuất. Mình có ghé thăm thành phố bên Hy Lạp do ông ta thiết kế, khu thành phố vẫn giữ được nét riêng của thiết kế của ông ta. Trong khi Đà Lạt thì tự biên tự diễn. Nói cho ngay là khởi đầu từ sau Mậu Thân, khi làn sóng người dân quên tỵ nạn chiến tranh, đổ dồn vào Đà Lạt, với tư duy ao làng, nương theo phong trào thương phế binh cắm dùi, chiếm đất hoang, xây nhà.

Có người kêu mình không nên tiêu cực vì người Đà Lạt vẫn phải sống. Trong tương lai Đà Lạt sẽ không thu hút du khách nữa vì mỹ quan quá tệ. Nghe nói nay họ có chương trình dời các vùng kinh tế về Đức Trọng khiến mình mừng. Đó là dự kiến của Việt Nam Cộng Hoà khi xưa về phát triển Đà Lạt thời hậu chiến. Bảo Lộc là chính, Lâm Hà là nơi trồng rau cải. Nay chỉ thấy mấy nhà nylon trồng rau xung quanh Đà Lạt là Chán Mớ Đời.

Các tỉnh khác bây giờ có thể trồng thuỷ canh rau cải nên Đà Lạt sẽ mất lợi điểm này. Do đó cần có viễn kiến thiết kế tương lai Đà Lạt, thu hút du lịch và phát triển kinh tế và văn hoá. 

Mình thấy có mấy ông tây ở Đà Lạt, dạy tiếng tây, thành lập nhưng tổ chức bảo tồn Đà Lạt. Nếu Hà Nội không muốn hay không có kế hoạch thì càng ngày càng te tua. Khí hậu nay bắt đầu nóng hơn xưa, do đó cũng sẽ bớt thu hút du khách. Người Việt có tiền sẽ đi du lịch các xứ khác quanh vùng hay Âu châu để trải nghiệm cái lạnh. Phi lUật Tân, Nam dương có những vùng đồi núi cao hơn Đà Lạt và được phát triển khá đẹp.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo phơi nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn