Dẫy núi Caucase phân chia âu châu và á châu

Dẫy núi Caucasia nằm dài phía trên kéo dài ra hai biển bên tây và Đông

Khi xưa, giờ địa lý lịch sử, ông Tây nói về dẫy núi Caucase ở xứ đâu đâu khiến mình tối tăm mặt mày khi nghe giảng. Từ Asiemineure đến Asie Centrale rồi ông ta chỉ trên bản đồ đến âu châu, á châu. Dẫy núi chia cắt Âu châu và Á châu. Phía Bắc là Âu châu còn phía nam là Á châu. Ông ta còn nói người gốc Caucasien rất đẹp, không chỉ là da trắng không mà còn các giống dân khác ở vùng này vì lai đủ trò. Sau này người ta dùng từ Caucasian ở Hoa Kỳ để chỉ định người da trắng, khác với định nghĩa khi xưa. Có lẻ vì Hitler khi xưa gọi giống Aryan mà mình có đi thăm ở Uzbekistan vùng Khiva, lại nói đến Noah tìm thấy giếng nước ngọt. Mà vùng Georgia này thiên hạ cũng tự xưng là nơi Noah đã đến nên mình ngọng từ khi xưa đến nay. Họ kêu cái tấm vải bọc thân hình của chúa Giê-su sau khi chết được đem về Georgia trong khi dân Ý Đại Lợi ở Torino để trong nhà thờ kêu là vải bọc thân chúa nên mình chả dám cãi. Mình đọc đâu đó thì tấm vãi ở Torino Cũng bựa luôn. Mình ở Torino khi xưa nên có viếng thăm cái này. Chán Mớ Đời 

Đỉnh núi cao nhất dẫy núi Caucasia từ phía Georgia.

Năm ngoái đi Thổ Nhĩ Kỳ, hỏi vớ vẫn thì dân ở đây kêu mấy nước như Armenia và Azerbaijan và Georgia kêu, họ thuộc Âu châu dù là con cháu Mông Cổ hay Attila. Khi xưa học ông Tây thì chỉ có liên sô nên mấy nước cộng hòa thuộc đế chế này thì mình ngọng nay thì càng ngọng hơn khi đi viếng vùng này.

 

Hôm nay hai vợ chồng đến vùng dẫy núi Caucase mà ông Tây kể nhưng nằm phía nam thuộc quốc gia Georgia. Bên kia dẫy núi là nước Nga. Đường lên núi rừng với đường xấu nên chạy hơi lâu. Cuối cùng đến một thị trấn nghỉ dưỡng nhất là trượt tuyết mùa đông. Điểm dừng để thăm viếng đỉnh núi cao vời vợi của khu vực phía Georgia. 

 Vùng đỏ bị Putin chiếm đóng xem như 20% xứ này

Giữa đường thấy nhà của nông dân hai bên đường khá to, hai tầng. Được giải thích thì nông dân ở lầu trệt còn lầu một để dành cho khách nhưng ít ai đến. Mình đoán một cách làm cách nhiệt khi mùa đông thì lầu 1 có thể chống lại cách giá lạnh từ mái nhà xuống lầu 1 còn mùa hè tương tự, cứ mở cửa sổ lầu 1 là gió thoáng sẽ giúp lầu trệt mát.

VỢ chồng mình, tài xế và anh hướng dẫn viên ngồi ăn ở đây nhìn xuống cái đập, ăn món cheese pie, khachapuri loại bánh mì có phô mát phái trong. Mình bắt đầu hiểu lý do dân họ to bụng vì thích ăn món này uống coca. Vì toàn là tinh bột. Xứ này thuộc đế chế Ottoman một thời nên có shih kebab

Xe chạy qua cái đập khó đánh vần, thời Sô Viết. Thấy rõ các sinh hoạt kinh tế thời sô viết. Thấy cái nhà máy to đùng với mấy dãy nhà chung cư thời sô viết bỏ hoang. Mình nghĩ kinh tế te tua từ khi anh Nga đánh chiếm 20% đất đai của họ nên ít ai đầu tư vào. Hy vọng cuộc chiến Ukraine khả quan thì ngoại quốc mới đầu tư vào còn không thì dân tình cứ uống rượu và hút thuốc cho qua ngày.

Vợ mình hơi ngọng khi thấy mình nói chuyện với hướng dẫn viên về cơ đốc giáo chính thống. Đồng chí gái thắc mắc nên mình phải giải thích là khi hoàng đế la mã Constantin, ra lệnh dời đô về Constantinople, nay được gọi là Istanbul vì là nơi có hai giới tuyến, một bên là á châu một bên là âu châu. Ông hoàng đế này bị bà vợ bắt phải theo đạo công giáo, rửa tội nếu không thì không cho động phòng nên ông ta theo, nhờ đó mà thiên chúa giáo được phát huy, không bị cấm như trước mà thiên hạ học tập chui lời thiên chúa Giê-su, trốn dưới địa đạo như ở Capadoccia mà mình viếng năm ngoái ở Thổ Nhĩ Kỳ.

Vấn đề là đế quốc la mã quá rộng lớn nên ông ta chia ra làm hai, phía đông mà người ta hay gọi là đế chế Byzantium và phía tây thường được gọi tây la mã. Sau này khi ông ta qua đời thì đế chế la mã lộn xộn, phân chia đưa đến đế chế la mã phía Tây xụp đỗ nhưng đế chế Byzantium vẫn tồn tại đến khi bị đế chế Ottoman chiếm đóng, mà mình thấy nhà thờ ở Istanbul được đổi thành nhà thờ hồi giáo. Do đó nhà thờ phía đông đế chế la mã vẫn giữ cách thờ phụng khởi xưa còn nhà thờ phía tây do Vatican dẫn đầu thì được cải cách. Thật ra nhà thờ phía tây cũng chia rẽ, có đức giáo hoàng ở Avignon và đức giáo hoàng ở Vatican. Không ông nào nghe ông nào đến sau này mới thống nhất. Đến tỉnh Avignon, ngày nay vẫn còn Palais des Papes.

Nhà thờ mà cũng phải làm tường thành để chống quân đội ngoại quốc đến chiếm phá

Nhà thờ cơ đốc chính thống với tường thành ở ngoài . Xứ này chó hoang rất nhiều, cứ thấy chúng nằm ngoài đường. Minh nói anh tài xế và hướng dẫn viên liên lạc với người đại hàn rồi xuất khẩu chó qua xứ Hàn

Thấy mụ vợ nhìn mình như bò đội nón, rồi hỏi đạo tin lành là sao. Mình nói có ông linh mục Luther, buồn đời, viết một tờ giấy kêu gọi toà thánh Vatican cải cách đâu trên 100 điều, rồi đóng trước cửa nhà thờ. Dạo ấy ông Guttenberg, mới mò mò ra cái máy in chữ nên dụ ông Luther cho ông ta in thử tấm giấy kêu gọi yêu sách đòi hỏi nhà thờ. Đó là tờ truyền đơn phản động đầu tiên trên thế giới.

Ông Luther và những người cùng chí hướng mới lấy tờ in của ông Guttenberg để gửi cho bạn bè khắp nơi tạo dựng một phong trào kêu gọi cải cách nhà thờ. Người Mỹ gọi Protestant,  hay reformist còn người Việt dịch là Tin Lành. Khi xưa, các cố đạo rao giảng bằng tiếng la tinh nên con chiên mặt ngỗng ị, phải đợi mấy ông cố đaọ giảng bằng tiếng tây, đúng hơn là thổ ngữ của họ vì dạo ấy người ta sử dụng tiếng la tinh khi viết và trao đổi.

Nhà thờ Tin LÀnh bình dân học vụ, xoá nạn mù chữ, dịch phúc âm ra đức ngữ hay các tiếng khác để người dân có thể đọc kinh thánh được, không cần đợi cố đạo giảng vào cuối tuần rồi phải cúng dường. Ngoài ra còn khuyến khích con chiên làm ăn, cho vay buôn bán khác với thời công giáo, kêu con chiên không được tham tiền bạc, có bao nhiêu cúng cho nhà thờ xây cất nhà thờ to đùng.

Các tôn giáo như nhau, mấy ông cố đạo hồi giáo cũng dạy con chiên đạo hồi không được tham lam, cho vay ăn lời, có bao nhiều thiên cúng dường cho các Mollah, xây nhà thờ. Rồi nhà thờ Tin LÀnh từ từ có những nhóm khác, có tư duy muốn cải cách nhà thờ nên tạo ra những giáo phái khác. Giải thích đến đây thấy vợ mình ngáy khò khò nên mình ngừng.

Đường vào thị trấn Mestia thì thấy rất nhiều đài canh gác cổ xưa, sẽ đi thăm viếng trước khi về vì ngày mai lên núi. Chỗ này thấy có nhiều đường mòn cho dân dã ngoại. Thị trấn ở cao độ 1,500 mét tương tự như Đà Lạt. Thành phố nghèo sau bao nhiêu năm được liên sô cai trị. Bù lại tối nay hai vợ chồng ăn cơm rất thịnh soạn, cá chiên, trái cây đủ loại nhưng món cà tím trét Patê quá phê. Phòng ăn chỉ có hai vợ chồng, thấy đời lên hương mệt thở.

Mấy làng nhỏ có mấy đài quan sát cao. Để hôm nào mình kể thêm chi tiết

Mình chưa mạc Khải về các tôn giáo nói trên. Mình có đọc Koran, Tora, phúc âm,… chỉ nhận định theo ý của mình, không phản bác tôn giáo nào cả. Bác nào rành hơn thì làm ơn chỉ cho em chỗ sai chớ đừng có kêu em sai rồi chả hiểu lý sai sai chỗ nào. Khi nói đến tôn giáo thì phải có lòng tin nên khó mà tranh cãi với niềm tin. Qua chuyến đi này, mình thấy họ trùng tu lại các nhà thờ thiên chúa giáo cũng như hồi giáo để kinh doanh không phải để quảng bá lời dạy thiên chúa hay Allah. Tương tự ở Việt Nam, chùa mọc như nấm để kinh doanh.

Về địa lý người ta chia phía Âu châu và Á châu thêm văn hoá lịch sử nhưng người theo thiên chúa giáo dù ở phía Á châu, bị MÔng Cổ, Hun chiếm đóng cai trị lâu năm nhưng họ vẫn tin rằng họ thuộc về Âu châu. Ai cãi.

Ăn xong hai vợ chồng đi bộ, cứ gặp bò và chó hoang. Dân tình nuôi chó xong, thấy tốn tiền nên đem thả xa xa nhà, khiến chó chạy đầy đường. Phân bò đầy đường còn chó lâu lâu thấy xe chạy qua là rượt sủa. Hôm qua đồng chí gái kêu mình chụp hình, thì con chó chạy lại cắn áo. Chạy qua các cánh đồng thấy heo người ta nuôi thả chạy đầy đường, dê nằm ngủ giữa đường, xe bấm còi lia chia mới đứng dậy. (Còn tiếp)

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo phơi nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Tbilisi Georgia

 

Mình chưa bao giờ nghĩ sẽ viếng thăm xứ Georgia này đến khi một chị bạn rủ đi rồi cuối cùng chị ta có vấn đề sức khỏe, hai vợ chồng tiếp tục chuyến đi theo dự tính viếng thăm quê hương của tên đồ tể Stalin nổi tiếng một thời. Nói chung mình không biết gì hết về xứ này trước khi lên đường, ngoài trừ biết năm 2008, Putin đem quân qua chiếm độ 20% đất đai của xứ này như đã làm sau đó ở Ukraine năm 2014 để cảnh cáo xứ này đừng theo âu châu vì họ muốn gia nhập Liên Hiệp Âu Châu như Ba LAn,… ngoài ra có ông ngoại trưởng cuối cùng mà mình không biết đánh vần ra sao của Liên Sô cũ.

Rời Uzbekistan hai vợ chồng bay đến Tbilisi, thủ đô của xứ Georgia. Thú thật mình không biết nhiều về xứ này. Chỉ biết xứ này khi xưa thuộc Trung Á, đa số dân chúng thuộc các chủng tộc Á châu. Tôn giáo thì đa số theo đạo cơ đốc chính thống, có các tôn giáo khác sống hoà bình với nhau như do thái, tin lành, công giáo, hồi giáo và Armenia.

Khi xưa, thành phố này nằm trên đường tơ lụa, vùng giao thoa của âu châu và á châu nên khá thịnh vượng đến khi mấy ông Mông cổ đánh phá, họ nghe lời ra hàng nhưng sau đó người mông cổ giết trụi lủi. Họ rất hãnh diện là một trong những quốc gia theo thiên chúa giáo đầu tiên ở thế kỷ 4 nên trên lá cờ quốc gia có 4 chữ thập đỏ.

Khi xưa ông tây nói vùng này quân Mông Cổ chiếm đóng rồi đến Ba Tư rồi đế chế Ottoman đến Sa Hoàng chiếm đóng đến thời Liên Xô lên thì sát nhập vào cộng hoà Liên Xô. Khi Liên Xô sụp đỗ thì họ đòi tự trị dành độc lập, và muốn âu châu hoá, để gia nhập vào khối cộng đồng âu châu khiến ông thần pUtin nổi khùng, đêm quân đánh, hình như còn chiếm đóng một phần đất của họ. 

Kinh tế chắc èo uột vì chính phủ mới bắt bỏ tù một ông tổng thống, học bên mỹ về, được Hoa Kỳ ủng hộ nhưng Putin không chịu có NATO bên cạnh nên đánh khiến họ ngưng theo tây phương. Ukraine thì ngoan cố không nghe nên đánh sơ sơ thôn tín vài tỉnh năm 2014 thì phải nhưng cuối cùng Putin Chán Mớ Đời nên đem quân sang năm ngoái và ngọng từ đó như ở Á Phủ Hãn.

Viếng thăm một tu viện cổ xưa ở thủ đô cũ của xứ này. Xứ này lạ lắm thấy chó đi lang thang đầy đường, nằm ngủ, không thấy ốm đói. Dân xứ này lười lắm, dân địa phương kêu thợ thuyền làm việc 10 phút, đứng hút thuốc 10 phút. Phải công nhận dân họ hút thuốc lá mỹ đầy đường.

Trong nhà thờ, các fresco tôn giáo đều bị xoá bỏ dưới thời sô viết, nay đang được trùng tu lại nhưng có lẻ họ không có tiền nhiều để sửa chửa như Uzbekistan có lẻ được các mấy ông vua dầu hoả cho tiền thêm

 Phụ nữ gặp ngoài Đường có nét Âu châu lai Á châu nên nước da trắng trắng, đẹp đẹp. Tỉnh đầu tiên viếng thăm sau thủ đô Tbilisi là cựu thủ đô của xứ này rồi đến Gori nơi ông đồ tể Stalin sinh ra đời nhưng chỉ sống độ 4,5 năm thì được bà mẹ dẫn đi trốn ông bố hay kéo đầu ra khệnh. 

Lớn lên ông được đi học ở chủng viện thừa sai để thành cố đạo nhưng rồi dòng đời đưa ông ta gặp những người chống lại sa hoàng và đi theo công sản. Có lần ông ta về thăm mẹ già, bà mẹ hỏi ông ta làm gì thì ông ta kể tổng bí thư khiến bà mẹ không hiểu nên ông giải thích tương tự như vua. Bà mẹ kêu con làm cố đạo tốt hơn làm vua. Nhất chúa nhì cha thứ ba Ngô tổng thống Chán Mớ Đời 

Viện bảo tàng Stalin ở Gori sau bức tượng, có căn nhà cũ gia đình ông ta mướn ở, được bảo trì lắm nhưng minh không chụp hình vì Chán Mớ Đời 

Anh tài xế kêu ông bố ngưỡng mộ Stalin nên anh ta cũng tôn thờ ông ta như tố hữu trong khi anh hướng dẫn viên thì kêu không nên mình cũng không dám hỏi nhiều. Nói chung thì giới trẻ muốn theo âu châu, ăn hamburger, bận áo quần thấy toàn là các thành phố nổi tiếng Hoa Kỳ, uống coca. Phải công nhận dân họ uống coca nhiều hơn người Mỹ.

Đến thành phố thì gặp mưa khiến mình nhớ đế nhà thơ cách mạng tố hữu khóc khi ông ta chết khiến mình thất kinh’

Bữa trước mẹ cho con xem ảnh
Ông Stalin bên cạnh nhi đồng
Áo Ông trắng giữa mây hồng
Mắt Ông hiền hậu, miệng Ông mỉm cười
Stalin! Stalin!
Yêu biết mấy, nghe con tập nói
Tiếng đầu lòng con gọi Stalin!
Hôm qua loa gọi ngoài đồng
Tiếng loa xé ruột xé lòng biết bao
Làng trên xóm dưới xôn xao
Làm sao, Ông đã… làm sao, mất rồi!
Ông Stalin ơi, Ông Stalin ơi!
Hỡi ơi, Ông mất! đất trời có không?
Thương cha, thương mẹ, thương chồng
Thương mình thương một, thương Ông thương mười
Yêu con yêu nước yêu nòi
Yêu bao nhiêu lại yêu Người bấy nhiêu!
Ngày xưa khô héo quạnh hiu
Có người mới có ít nhiều vui tươi
Ngày xưa đói rách tơi bời
Có người mới có được nồi cơm no
Ngày xưa cùm kẹp dày vò
Có người mới có tự do tháng ngày
Ngày mai dân có ruộng cày
Ngày mai độc lập ơn này nhớ ai
Ơn này nhớ để hai vai
Một vai ơn Bác một vai ơn Người
Con còn bé dại con ơi
Mai sau con nhé trọn đời nhớ Ông!
Thương Ông mẹ nguyện trong lòng
Yêu làng, yêu nước, yêu chồng, yêu con
Ông dù đã khuất không còn
Chân Ông còn mãi dấu son trên đường
Trên đường quê sáng tinh sương
Hôm nay nghi ngút khói hương xóm làng
Ngàn tay trắng những băng tang
Nối liền khúc ruột nhớ thương đời đời. 

Tượng bác Stalin của tố hữu

Xe lửa bác Stalin đi chuyển. Nghe nói ông ta sợ đi máy bay

Bài thơ này khiến chả bao giờ nghĩ một ngày nào viếng thăm nơi chôn nhau cắt rốn của tên đồ tể tàn bạo nhưng có duyên thì đi. Ra phi trường thì tài xế chở về khách sạn trong khu vực cổ của thành phố. Thành phố thành lập dọc theo dòng sông và 3 ngọn đồi nên khá lạ về quân sự thì khó bị quân thù tấn công. 

Tượng đài người mẹ anh hùng như bao quốc gia theo cộng sản

Nghỉ ngơi một chút hai vợ chồng được hướng dẫn viên dẫn đi bộ trong phố cổ. Bên cạnh bờ sông có một công viên mới được xây dưới thời ông tổng thống sau khi dành độc lập khi liên Xô xụp đỗ. Ông này học ở Hoa Kỳ được Bush ủng hộ về xứ để thành lập một nước dân chủ cộng hòa nhưng anh Putin bên cạnh không ưa nên đem xe tăng khểnh cho vào cái nên đâu vào lối cũ. Anh tổng thống được họ ủng hộ bị ở tù. 

Nếu Ukraine thắng thì hy vọng ông ta ra tù chớ ở lâu ông. Putin buồn đời kêu đệ tử giết bằng polonium là mệt. 

Hôm trước, đi ăn đám cưới, ngồi nói chuyện với ông Mỹ thuộc lực lượng đặc biệt Hoa Kỳ, cho biết ông ta đang được huấn luyện để đi Phi Châu. Nay thấy tin tức đủ loại lật đổ, súng ống nổ ở mấy xứ Phi Châu. Hoa Kỳ sắp nhập cuộc đánh mấy anh tàu khỏi phi châu để giữ các hầm mõ. Ở xứ này Trung Cộng có cho xây một con đường nối liền Ajerbajan qua xứ này và đến Thổ Nhĩ Kỳ.

Thấy bên đường có trái lựu nên ngừng lại uống nước lựu tươi ép. Ngon cực. Đi vòng vòng thấy tương đài kiểu liên Xô một phụ nữ kêu là người mẹ anh hùng Georgia, cầm cái gươm kinh. Vùng này có nhiều núi nên dâng đi trời lại đổ mưa nên chạy vào quán cà phê rồi kêu taxi về khách sạn. Mai lại lên điện 5 ngày nên tối nay nghỉ xả hơi không ăn nữa vì mấy tuần nay ăn mệt thở. 

Tbilisi 

Chuyến này thì chỉ ăn sáng ở khách sạn sau đó có chiều tối ăn cái gì thôi chớ mấy tuần qua ăn ngày ba bữa nên hơi oải. Sáng mai sau ăn sáng , công ty đến chở đi một vòng xứ này, lại khăn gói lên đường. (Còn tiếp)

Nguyễn Hoàng Sơn 

Kết thúc chuyến đi Uzbekistan

  

Tối nay ăn tối xong hai vợ chồng tà tà đi bộ trong phố cổ Khiva như phố cổ hội an, không có xe cộ nhẹ nhàng vì sáng mai dậy sớm bay về Tashkent rồi chuẩn bị bay qua Tbilisi của nước Georgia bên cạnh nga la tư. 

Đi chuyến này mình giác ngộ cách mạng nhiều điều; sự tồn vong của quốc gia cũng như cá nhân. Nếu anh tự cao tự mãn, không nghe lời khuyên của người thương anh hoặc anh bám vào địa vị và quyền lực dù không có khả năng lãnh đạo hay viễn kiến thì sớm muộn cũng thất bại. Để lại đau thương cho dân và gia đình. 

Mình khám phá ra Stalin lưu đày hơn 40,000 người mãn châu sang vùng này vì sợ dân mãn châu tiếp tay với Trung Cộng như người Mỹ đã nhốt các gốc Nhật Bản trong trại tập trung trong thế chiến thứ hai. 

Ngoài ra có một sắc dân gốc Đức quốc được gọi là giáo phái Mennonite, yêu chuộng hòa bình không thích đánh nhau như người phổ nên chiến tranh đến đâu thì họ chạy đi chỗ khác. Sau này họ được bà hoàng hậu Catherine đệ nhất cho sang sinh sống nhưng đến thời sa hoàng Alexander thì bị đày. Thế là chạy qua vùng Khiva được imir xứ này cho định cư. Họ đem theo các giống khoai Tây, cà chua, dưa leo và các thủ công nghệ như làm tủ bàn ghế và được imir mời dạy nghề cho người của ông ta. Sau đó thì bị Stalin rượt chạy nên một số chạy qua Hoa Kỳ còn một số thì sống rải rác khắp nơi. 

Viện bảo tàng lịch sử được xây cất dưới thời liên xô ở Tashkent 

Nói chung thì không thấy phụ nữ ở đây đẹp nhất là mấy bà trên 40-50 tuổi. Lâu lâu cũng thấy nhiều cô trẻ tươi vui như nhìn chung thì họ pha giống quá nhiều nên hằm bà lằng nhất là giống Mông Cổ. Văn hóa Mỹ đang xâm nhập vào xứ này qua ăn uống như hamburger uống CoCa. Thấy dân tình kêu uống loại này như mình khi xưa tại Việt Nam. Chúng ta được biết thức ăn chiếm độ 1/3 tiền lương nên các công ty thực phẩm Hoa Kỳ chiếm phần này là đủ giàu. Dân họ cũng phải đi lao động bên nga, bên nam Hàn, chỉ có là họ trùng tu các nơi du lịch khá đẹp. Rác trong thành phố thì không thấy vì cứ mỗi 30 thước là thấy một thùng rác. Đa số du khách trên 6 bó từ Âu châu sang nên họ không xã rác bừa bãi nên khá sạch ít thấy ruồi như ở Ai Cập. 

Liên Xô Đi thì Pepsi đến. Thấy một công viên to đùng và toà nhà ban đêm không biết là gì đang được họ trang hoàng để làm một buổi hào nhạc do Pepsi tổ chức. 

Ăn uống thì được nhưng không ngon bằng Thổ Nhĩ Kỳ. Công ty dẫn mình ăn toàn những tiệm được xem là ngon nhất thành phố. Xứ này dân tình nói chúng tôi có vàng 9999, vàng đen, vàng xanh (ga), vàng đỏ nhưng không biết tiền ở đâu không đến tay chúng tôi. Họ bán ga và dầu hỏa cho Nga và Trung Cộng có đường ống dẫn ga về Nga la tư . Kinh tế vẫn phụ thuộc độ 70% vào canh nông. 

Xe cộ thì toàn là do Chevrolet còn xe vẫn thì Hyundai của nam Hàn. Dân mãn châu ở cùng này khá đông nên thức ăn kiểu chiên xào và sủi cảo hay mì trắng khá nhiều. Có ăn được món bún làm bằng rau thì là khá lạ. Được cái là ăn rau quả của mùa nên rất tươi, không như ở Cali ăn rau quả hái từ mấy tuần trước.

 

Nước nào mà để tôn giáo dính vào chính trị là xem như chỉ có đi xuống không có đi lên. Chúng ta đã thấy trong thời trung cổ tại Âu châu. Xứ hồi giáo này cũng vậy. Chỉ thấy họ mở trường dạy chữ thánh Allah. Xây cất nguy nga rồi mấy ông cố đạo hồi giáo được cho về thành phố của mình hay làng xã để hướng dẫn con chiên theo lời dạy của Allah. 

Họ cũng chê bai tiền bạc, kêu là xấu, đưa đến tội lỗi như trong phúc âm, cho vay tiền ăn lời là tội lỗi nên không ai cho hay mượn tiền để khuếch trương buôn bán cả chỉ có mấy ông thần đạo do thái làm môi giới buôn bán lấy lời. 

Món cơm Plov nổi tiếng vùng này. Dân ba tư và ấn độ gọi là pilaf và pilau. Có miếng dồi thịt ngựa. Dân ở đây ăn thịt ngựa, mình nói ở Pháp khi xưa mình hay ăn thịt ngựa vì rẻ khiến mụ vợ nhìn mình như ma quái. Ở Pháp người ta ăn thịt ngựa rất nhiều. Có mấy boucherie chevaline bán toàn là thịt ngựa ngay cả thịt Halal, không biết có Kosher 

Cà chua được đưa đến xứ này qua người Mennonite từ Đức quốc 

Đi buôn trên đường tơ lụa mất trung bình 6 năm cho một chuyến. Đi xe hơi 400 cây số mất 8 tiếng đồng hồ thì bằng lạc đà thì chắc 1 tuần lễ nên đa số đi một chuyến khá lắm là hai thì ở nhà để thằng con trai đi. Lỡ bị chuyện gì coi như mất hết tài sản. Ai đọc cuốn The richest man in Babylon sẽ nhớ ông bố ở nhà rồi kêu thằng con đi buôn bị vớt giết tiền đến 10 năm mươi trở lại. 

Đài tình yêu chưa xây xong thì ông hoàng tử bị giết khi đi đánh hàng xóm kiếm tiền xây cho vợ tương lai thấy tài của mình

Thêm người ta có tiền thì bị các cố đạo hồi giáo kêu đóng góp xây nhà thờ. Xong om. Dân tình sống khá lắm là 30, 40 tuổi nên khó khăn nhiều vì không có người lớn tuổi với nhiều kinh nghiệm truyền dạy. (Còn tiếp)

Nguyễn Hoàng Sơn 

Đến Khiva, vùng Aryan cổ xưa

 

Sau khi ăn sáng, 2 tài xế của công ty đến chở hai vợ chồng đi Khira, cách Bukhara độ 400 cây số, cạnh biên giới với Turmenistan, hướng đông Bắc của Bukhara. Từ 9:00 sáng đến 5:00 giờ chiều. Xe phải chạy về liền nên có thêm một bác tài xế khác. 

Tường thành của thành phố khira rất đẹp 

Xe chạy trên xa lộ do ngân hàng Á châu cho mượn tiền, được chia làm 3 khúc do Nam Hàn, Đức quốc và Tajikistan thực hiện. Thấy phần Đại Hàn đang làm như xa lộ Đại Hàn ở ngoại ô Sàigòn mà mấy chục năm nay vẫn tốt. Mình thấy họ đổ độ 12, 15 phân xi măng trên độ nữa thước đá sỏi rồi trải nhựa đường trên. Ba phần thì thấy rõ ai làm vì đại Hàn thì bốn làn xe chung để nước chảy ra ngoài ruộng hai bên đường. Đức quốc thì làm như bên Hoa Kỳ, hai đường làn hai bên còn ở giữa thì có một hố sâu để khi mưa nước chảy xuống dưới đó thêm tránh tai nạn xe cộ, ở  Sàigòn thì xem Phú Mỹ Hưng. Mình thấy nhiều chỗ có mấy bức tường thép làm hàng rào bị xe tông vào đó móp méo nhưng không thấy sửa chửa vì hết tiền chắc. 

Xa lộ Đức quốc xây khúc này, cảnh sát kêu dừng lại để nghỉ lái tránh mệt mỏi gây tai nạn nhưng mấy ông lái xe tải lớn thì chạy suốt. Thấy hai làn xe chạy mỗi chiều, rồi ở giữa có một khu đất trống để nước mưa đỗ xuống đó tranh ngập lụt nhưng chính là tránh xe ngược chiều tông nhau

Nhìn thấy cột điện thời liên Xô nhỏ bé lâu lâu có nơi họ phải lấy tấm gỗ chống bốn bên để cột điện khỏi ngã. 

Đây là ống nước và ống ga nhỏ hơn được thiết bị trong thành phố. Mình đoán thời liên Xô. Động đất là coi như gãy hết, ống ga bể thì gây hỏa hoạn. 

Cột điện thời liên Xô. Họ trồng cột trụ xong thì tròng cái khuông sắt lên để nối bốn dây điện

Xe chạy hướng Tây Bắc toàn là sa mạc hai bên đường. Cứ 100 cây số là cảnh sát bắt dừng lại bên đường 10 phút, nghỉ lái để tránh gây tai nạn vì mệt. Cũng hay. Ở Hoa Kỳ thì cứ mấy mấy chục dặm lại có một khu nghỉ để xả sú bắp cho dân đi đường. Ở đâu không có thì có nhà dân vào tè trả độ 4,000 đồng Việt Nam nhưng hôi thối phải nín thở không dám nhìn. Trong thành phố thì sạch sẽ ra ngoại ô là thấy rác, chai nhựa và bịch nylon quăng tùm lùm. 

Rác ngoại ô còn thành phố rất sạch

Nói đến chỗ nghỉ thì trên đường tơ lụa khi xưa cứ mỗi 30 cây số họ làm một trạm nghỉ ngơi, có nước để lạc đà uống và thiên hạ tắm rửa, cầu nguyện. Ở Ba Tư có một hệ thống điện gió thời xưa và cách lấy nước của họ rất hay nhưng không biết chừng nào viếng thăm được. Ở Peru tương tự có một hệ thống dẫn thủy nhập điền của dân tộc inca rất hay dây chuyền bởi mấy cái giếng. Lần sau dẫn vợ đi viếng xứ này phải bò đến đây thăm viếng. 

Xe gần đến thì thấy phía xa. Có cây cối hóa ra là có dòng sông uốn quanh, dân cư đông. Thấy nhà cửa hai bên đường rất sầm uất mới to đùng. Hóa ra là khu vực kỹ nghệ của xứ này. Chevrolet mở xưởng chế tạo tại đây, có mấy công ty tàu và nam Hàn ở đây. Thấy rõ ràng là giàu có ngay. Không có dòng sông thì không có sự phát triển. 

Xe đưa đến một khách sạn to đùng dùng làm hội thảo cho vùng. To lớn sang trọng nhưng vắng khách. Sáng mai hướng dẫn viên địa phương sẽ đến dẫn tụi này đi tham quan các di tích cổ trong vùng. Rút kinh nghiệm từ Ai Cập và Jordan, mình muốn được hướng dẫn viên địa phương dẫn đi thăm viếng vì họ rành vùng này hơn thay vì công ty cho một hướng dẫn viên đi theo mình suốt lộ trình. Thứ nhất là đắt hơn vì phải trả thêm tiền phòng trọ cho hướng dẫn viên mà họ mù tịt về địa phương. Khá lắm là đọc sách như mình. Người địa phương biết món gì lạ tiệm ăn nào. Tốt hơn khi Đi Ai Cập họ cho một hướng dẫn viên từ thành phố nào đi theo mình suốt lộ trình còn Jordan thì tài xế chở mình đi thôi. 

Đi lại những địa danh của con đường tơ lụa mới hiểu thêm về lịch sử, kinh tế, tôn giáo lý do thịnh vượng và sụp đổ. Khi họ giao thương từ trung hoa qua Âu châu thì khu vực này là trung tâm của con đường giao thương nên giàu có đến khi mấy ông Tây khám phá ra là dùng tàu di chuyển thì nhanh hơn và ít bị đánh thuế mãi lộ qua vùng này khiến đế chế vùng này xuống dốc như bao đế chế trong lịch sử rồi bị các đế chế khác xâm chiếm. Khi xưa người Tàu chế tạo tàu biển rất lớn to hơn tàu của Kha Luân Bố dùng khám phá ra Mỹ châu nhưng có lẻ họ không nghĩ đến dùng tàu để giao thương như người Tây phương nên dẹp, bế môn tỏa cảng chỉ dùng con đường tơ lụa và khi người Tây phương sử dụng tàu biển thì vùng Trung Á này sụp đỗ vì không có đường ra biển. Trong khi đó các nơi có biển sâu để tàu bè cập bến lại phồn thịnh vì giao thương như thời Hy Lạp, là mã. 

Thấy cái bình đựng dầu olive với dấm đen được thiết kế hai bình với hai vòi khác nhau. Rất tiện để ăn với bánh mì 

Tương tự người Tàu làm ăn buôn bán với các nước này nên đã gây ảnh hưởng nhiều. Có thức ăn tàu tại vùng này hay lai giống cũng như kỹ thuật của họ như làm giấy viết vẽ, trồng bông Gòn để làm pháo bông. Đến vùng này mới thấy lộn xộn. Có trên 170 giống Người bộ lạc đủ trò. Có một bà hướng dẫn viên kêu là người tartar khiến mình thất kinh nhớ lại cuốn tiểu thuyết và cuốn phim về sa mạc tartare. 

Có dịp mình sẽ kể về vụ này khá hay. Một trong những điển tích khiến mình mê say vùng này, muốn đi viếng. May mụ vợ đi theo thay vì nghe lời mấy bà bạn kêu đi nguy hiểm đủ trò. Xứ này ra đường ban đêm mình cảm thấy thân thiện không lo ngại gì cả. Các chỗ tham quan đều có văn phòng cảnh sát du lịch. Dân tình buôn bán không chèo réo như ở Việt Nam hay các nước hồi giáo như ở phi châu. Tối hai vợ chồng sau cơm chiều là đi bộ tà tà về khách sạn, cho tài xế. Về trước với gia đình. 

Mình nhờ tên cố vấn cho sang năm đi viếng thêm 3 nước 3 tuần ở vùng này. Có anh bạn kêu sao ông Lại đi mấy xứ này? Vì rẻ. Thật sự không rẻ chút nào. Mình thích mấy vùng này được xem là cái nôi của các nền văn minh nhân loại. Một trong những 5 trung tâm văn hóa của loài người mà ông Tây khi xưa giảng khiến mình ngáp ruồi. 

Điển hình Khira là nơi trong phúc âm có nói đến Noah tìm ra cái giếng trong sa mạc. Rồi là nơi giao thoa của Á châu và Âu châu nên gọi là Trung Á. Khu vực này có dầu hỏa, vàng, ga và xăng nên các xứ tranh dành sau khi bỏ phế mấy trăm năm. Uzbekistan bán dầu hỏa và ga cho Trung Cộng. Nghe nói loại xấu cần phải lọc lại. 

Khi xưa đi học mấy ông Tây chửi ngu nên nay có dịp đi viếng để bớt ngu. Càng tò mò càng thấy mình ngu như ông Tây khi xưa chửi. Chán Mớ Đời 

Vùng này là khi kỹ nghệ chính của xứ Uzbekistan nên khách sạn khá sang và lớn. Sáng nay sẽ đi viếng vùng này, ngày mai thì bay về Tashkent rồi ngày mốt bay qua Georgia. Xong om

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo phơi nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Đến Bukhara để khóc Đà Lạt

Các tường ngoài được trùng tu với gạch men. Cái đài cao để kêu gọi tín đồ đi cầu nguyện được trùng tu quá đẹp. Bộ hành ít tiệm buôn bán đồ lưu niệm nên không choáng chỗ không gian

Đền này bắt chước bên ấn độ. Một ông nhà giàu xây vì có 4 cô con gái không có con trai nên xây cho đời nhớ đến ông ta không có con trai thừa kế

Mình bay mấy chục ngàn cây số để viếng thăm thành phố Sukhara, Uzbekistan một trong những thành phố quan trọng nhất trên con đường tơ lụa khi xưa. Đến đây thấy bao nhiều năm biến đổi với chính trị, ngoại bang cai trị, đập phá các di tích lịch sử, văn hóa của họ để rồi năm 1991, họ đòi tự trị, dành độc lập và tìm cách về nguồn, tìm lại bản thể mà hơn 100 năm qua họ bị sa hoàng xâm chiếm và bolcheviks cai trị. 

Mình đến thăm cái tường thành mà họ thiết lập rất hay, tường nghiêng nghiêng để họ đứng trên thành có thể tấn công bắn chéo các lính đối phương leo lên thành, họ dùng các cây để làm thành dàn giáo để xây thành sau đó chỉ chặt khúc dư quăng đi còn để lại khúc cây dính trong tường để thông ống nước chảy ngập xuống đất từ phía trong xuống lòng đất. Từ 10 thế kỷ qua họ đã có kỹ thuật quá giỏi trong khi Đà Lạt ngày nay, chỉ xây cái talus có chút xíu không để lỗ hổng cho nước tụ phía sau tường chảy thoát ra khiến sạt lỡ đất giết hại thường dân. 

Thấy Bolshevik thả bom bắn đại bác, cày nát một phía thành rồi sau khi chiếm được thì tìm cách xóa tan di tích lịch sử, văn hóa của họ. 

Đây là các khúc gỗ còn sót lại sau khi được sử dụng làm dàng giáo để xây tường thành đồng thời giúp nước ứ sau tường gạch có chỗ thoát đi thay vì ứ lại và làm sạt lỡ như trường hợp tại Đà Lạt mấy tháng trước. 

Các tường thành làm tròn để tránh đạn phá 

Bỏ công bay hai ngày tới đây để xem được tường thành này khiến mình mãn nguyện khi xưa có học về bức tường này

Sau khi dành độc lập, lãnh đạo của họ có ý chí trùng tu các di tích lịch sử của cha ông để lại , nhất là các nhà thờ hồi giáo được các tín đồ hồi giáo muốn thăm viếng. Trong phố cổ thấy họ trùng tu lại, tuy nghèo nhưng rất chuẩn. Một thành công rất lớn cho các nước nghèo noi theo học tập thay vì phá nát như Đà Lạt. 

Lúc đầu họ cũng gặp phải nhiều lỗi lầm do tư duy được Bolshevik cấy trong đầu; phá cái cũ làm cái mới theo tin thần cách mạng do LÊNIN dạy. Có một tỉnh được unesco phong làm khu bảo tồn văn hóa của thế giới. Họ theo tư tưởng của bác LÊNIN nên đập phá hết để xây lại cái mới thêm màu sắc tươi tắn ngày nay. Ngoài ra họ chặt hết cây được trồng cách đây mấy trăm năm, nhiều loại được mang từ trung hoa về che nắng vào mùa hè. Thay vào đó họ trồng mấy vườn húng quế vì lãnh tụ yêu thích ăn loại rau này thơm. Họ cho xây ngay bên cạnh nhà hàng và mấy ngàn phòng ngủ khách sạn. Rốt cuộc không có thằng Tây con đầm nào bò lại thăm viếng chi tiền nên chỉ biết khóc. Unesco buồn đời nên thu hồi bảng tuyên dương khu bảo tồn văn hóa thế giới. Tài xế chở đi xa nhưng không có gì để xem ngoài cái cổng thành được họ trùng tu lại màu mè xến như phải công nhận là rất đồ xộ và đẹp nếu không tư duy đột xuất pha chế màu mè như ở thành nội Huế. Chán Mớ Đời 

Rút kinh nghiệm họ mời các chuyên gia ngoại quốc đến dạy cách trùng tu cho người của họ, cho người đi quan sát học hỏi ở nước ngoài nên trùng tu lại các di tích cổ rất chỉnh chu. 

Đi viếng xứ này khiến mình nhớ đến Đà Lạt nên buồn. Cũng một lò Bolshevik ra nhưng một bên làm được một bên phá bú xưa là mua. Cho thấy tư duy rất quan trọng nhất là tư duy của lãnh đạo. 

Có lần về Huế mình đi thăm lăng tẩm và thành nội. Mình thất kinh khi thấy họ lấy sơn tàu để quét sơn mấy di tích trùng tu như sơn mái ngói vàng hay xanh rồi mấy cột thành màu đỏ. Mình hỏi mấy ông thợ thì họ cho biết là trên đưa sơn để sơn nên cứ sơn. Gỗ thì không kiếm gỗ thời xây kinh thành mà lượm ở đâu rẻ đem về trùng tu lại. 

Khi trùng tu người ta phải nghiên cứu khi xưa tổ tiên họ dùng loại gì để sơn màu. Khi người Tây phương trùng tu một bức tranh họ phải điều nghiên kỷ lưỡng qua quang tuyến để biết bao nhiêu lớp sơn mà họa sĩ đã vẽ, loại sơn nào xuất xứ từ đâu để họ tìm mua hay chế tạo lại loại sơn đó để trùng tu cho đúng với bức họa xưa. Họ đâu có mua sơn của người Tàu đem về rồi tự động sơn son thép vàng như đại nội. Rồi cho mướn làm vũ trường hát karaoke. 

Điển hình ở Bukhara mình đi viếng một cái thành từ mấy trăm năm hư hao nhất là Bolshevik nả pháo vào làm hư hao. Thấy họ trùng tu lại với gạch làm bằng gạch đất của vùng này. Họ làm bài bản lắm thêm sử dụng gạch men để trang trí như xưa. Đều sử dụng phương pháp cổ truyền để trùng tu. 

Họ tìm kiếm đá mà tổ tiên họ sử dụng, đem về nghiền cho nát để dùng để Sơn các gạch men hay các tô chén. 

Mình viếng một xưởng vẽ tranh cổ thấy họ dùng bốn loại màu để pha chế như lấy hạt lựu làm nước để vẽ. Họ dẫn mình đi viếng xưởng của họ. Họ trồng cây dâu cho tằm ăn rồi lấy nhánh cây để ngâm nước ra chất trắng rồi họ nhúng cái khuôn vào nước rồi ngâm thêm starch của gạo bỏ lên nhiều lớp theo phương pháp từ cổ xưa của người Tàu làm giấy. Sau đó phơi khô rồi vẽ lên đó rất công phu. 

Để khuyến khích các nghệ nhân chính phủ không bắt họ đóng thuế nhưng với điều kiện họ phải nhận học trò để truyền nghề. Do đó họ sống sung túc để sáng tác. Các trẻ em theo học được khuyến khích đọc sách để có ý tưởng mà tạo ra những bức tranh đẹp khác. Họ bán giá rất đắt vì phải mất cả tháng hay năm để vẽ.  Tương tự khi viếng thăm một xưởng thêu, ông nghệ nhân chỉ mình cách họ làm chỉ rồi thêu ra sao nhưng phải nhận học trò để có truyền nhân. Ở Thổ Nhĩ Kỳ mình có mua một bức thêu mà nghệ nhân mất hai năm để thêu. Có lẻ tấm tranh đẹp nhất mà mình thích. 

Trong khi đó gấm lụa Việt Nam cứ mua từ Trung Cộng về rồi bán gọi là lụa Việt Nam. Về Việt Nam thấy có một công ty lụa chém người mua rất đắt sau này khám phá ra là họ mua từ Trung Cộng mang về. Dần dần số nghệ nhân biết cách thức làm lại Việt Nam qua đời xem như thất truyền. Chán Mớ Đời 
Khi xưa mình về Việt Nam ghé Nha Trang hay Đà Nẵng thì thấy họ phát triển rất khá đến khi mấy ông tàu vào đầu tư thì Chán Mớ Đời cứ tưởng Sihanoukville. 

Cho thấy muốn phát triển chúng ta cần có viễn kiến, cần có bản thiết kế toàn phần đến khu vực không thể nào đột phá tư duy rồi làm. Sai thì sửa. 

Phải chi các lãnh đạo viếng thăm mấy thành phố được trùng tu lại trên thế giới để học hỏi thay vì phát triển theo kiểu Tây ba lô tạo ra các phố Tây. Tây ba lô không có tiền như mình khi xưa còn sinh viên, đâu có tiêu tiền nhiều. ở Uzbekistan không thấy Tây ba lô, chỉ có du khách đến từ Âu châu như Ý Đại Lợi và pháp. Có đại Hàn và Trung Cộng. Mấy người này đi viếng để khám phá về văn hóa ngàn năm của xứ này nên phố cổ của họ, cấm xe hơi di chuyển, chỉ để bộ hành và các xe điện nhỏ không gây ồn ào và chạy nhanh. 
Nguyễn Hoàng Sơn