Mượn đầu heo nấu cháo

 Hồi bé, mình ra chợ phụ dọn hàng cho bà cụ, bán hàng xén. Lâu lâu có người đến hỏi mấy món mẹ mình không có bày bán. Mẹ mình cứ kêu có, khiến mình như bò đội nón, bảo mình trông hàng rồi chạy đi đâu, rồi quay lại lấy tiền người hỏi rồi dẫn đi đâu lấy hàng. Lớn lên 1 tí thì hiểu mẹ mình tuy không có các món hàng đó nhưng biết người quen có bán mấy món hàng này nên kêu có rồi chạy đi hỏi người quen giá bao nhiêu rồi nói giá với người hỏi mua hàng, lấy thêm tiền lời, kiếm tiền nuôi đàn con. Đó là kiểu “mượn đầu heo nấu cháo”. Mình học ở mẹ mình cái tính này, không bao giờ khư khư giữ vững lập trường như bố mình. Nhìn lại, mấy cô em mình thì lại giống tính bố mình. Rất gia trưởng. Chán Mớ Đời 

 Sau này, ma dẫn lối quỷ đưa đường, kéo mình vào nghề mua nhà cho thuê. Cái khổ là mình không có tiền. Mình thấy người quen, bác sĩ, tiền như nước, cứ mua nhà ào ào để bớt đóng thuế khiến mình thất kinh. Rồi mình cũng mua được nhà cho thuê, chỉ tốn công sức, sơn phết lại, cho thuê, ít phải đặt tiền cọc. Căn nhà mình đặt cọc nhiều nhất là $8,000, còn thì chỉ độ 1% giá trị căn nhà.

Đồng chí gái kêu mình không biết ăn nói, mà người mỹ lại bán cho mình và cho vay lại. Đến nay, mụ vợ cũng chưa hiểu lý do. Đối với đồng chí gái, mình không biết ăn nói, nịnh hót, khen thiên hạ, xấu như ma mà cứ khen là hằng nga, bú xua la mua. Chán Mớ Đời 

Cách đây 6 năm, có ông chuyên viên địa ốc quen, từng mua cho mình rất nhiều nhà cho thuê với giá hữu nghị, hú mình, hỏi có muốn mua 2 duplex, và một căn nhà trên 5 mẫu anh hay không. Mình trả lời mụ vợ tôi không cho mua thêm nhà nữa. Mụ vợ kêu đủ rồi. Cuối cùng mình cũng lén đồng chí gái, bò đi xem. Mình hỏi chủ nhà cho vay lại thì mình mua. Họ đòi 1.2 triệu, cuối cùng mình trả 1.1M với đặt cọc là $140,000, họ cho vay lại $960,000. Vấn đề là mình không có tiền nên rút tiền trong HELOC (home equity line of Credit) để mua. Lý do mình đặt cọc 10% vì chủ nhà cần ít tiền và phải trả nợ thêm tiền huê hồng cho ông chuyên viên địa ốc.

Thường khi đi mua nhà thì ngân hàng bắt mình đặt cọc 20%, và họ cho vay 80% còn lại. Mình nên làm một cái nợ HELOC của ngân hàng để phòng bị lỡ cần tiền bất tử để chạy gạo hay mất việc thì lấy ra mà ăn, đợi ngày mai tươi sáng hơn. Hình như tối đa, họ cho $250,000. Dù không cần, mình cũng lấy ra một ít để trả tiền lời, giúp ngân hàng vui vẻ. Nếu họ không thấy mình xài, họ có thể cắt số vốn $250,000 mình có thể mượn.

Nếu nhà xuống thì rút hết tiền ngay cho đủ $250,000 vì nếu nhà xuống thì họ sẽ bớt số tiền $250,000. Năm 2008, mình đang có $250,000 ngon lành, đợi nhà xuống rồi rút ra mua. Ai ngờ sợ đóng tiền lời nên mình lấy ít ít, họ giảm xuống $90,000 thay vì $250,000 như trước. Nếu mình rút ra trước thì có thể mua thêm mấy căn nhà vì dạo ấy mình mua 4 căn có $99,000. Kinh nghiệm đau thương, ngân hàng réo mình, kêu có nhà tịch thâu bán như điên nhưng không có tiền. Mình bảo họ rút hết vốn của tôi rồi. Chán Mớ Đời 

Mình rút ra từ HELOC $140,000 để mua căn nhà và 4 căn hộ. Tiền lời mình trả mỗi tháng $3,875. Thuế thêm bảo hiểm , $1,200/ tháng. Tổng cộng trả $5,075/ tháng. Ông chủ bán vì bà vợ, chuyên lo cho thuê 4 căn hộ mới qua đời. Buồn tình một bà mướn nhà tới phụ giúp ông ta khi đau ốm, rồi lên giường luôn. Ông ta không muốn lo vụ nhà cửa nên bán.

Ông ta bán cho ai đó 1.2 triệu nhưng rồi lộn xộn sao đó, ông này lấy lại. Ông ta ở một căn nhà chính và có 4 căn hộ bên cạnh.

Mình mua thì ông ta đề nghị là cho ông ta ở lại căn nhà và đợi khi nào mình xây nhà, bán thì ông ta dọn đi. Ông ta chịu trả $1,000/ tháng. Mấy căn hộ kia không bao giờ tăng tiền nhà từ 10 năm nên chỉ lèo tèo đâu $800 trong khi giá thị trường thì cao hơn. Có một căn trả $900/ tháng. Cô thuê nhà kêu tại sao tôi trả $900 trong khi mọi người trả có $800. Mình nói theo tinh thần dân chủ, mình tăng lên hết $900 để khỏi ai kèo nèo khiến mấy người hàng xóm đè đầu cô ta ra chửi. Thế là được $3,600 + $1,000 của ông chủ bán, được $4,600/ thánh trong khi mình phải trả đến $5,075. Xem như lỗ $475/ tháng chưa kể là phải sửa chửa vì rất cũ, xây năm 1930. Ngoài ra mình còn lỗ tiền lời của HELOC mất $524. Xem như mỗi tháng mình lỗ $1,000.

Bù vào đó, mình được khấu trừ phần nhà cửa trong vòng 27.5 năm. Khoảng $75,000/ năm vào lợi tức hàng năm của hai vợ chồng cộng thêm tiền lỗ mỗi tháng $1,000/ tháng hay $12,000/ năm, tổng cộng $87,000/ năm. Mình định sau 1 năm sẽ tăng giá tiền nhà thì sẽ bớt lỗ. 

Đùng một cái con của bà mướn nhà, sau lấy ông chủ bán dọn ra nên mình cho thuê $1,200 thêm được $300/ tháng hay $3,600/ năm. Nhà bên cạnh là bố mẹ của cô nàng khiếu nại là trả cao hơn mọi người, kêu dọn sang cho cô con gái, mình lấy $1,200, thêm được $300/ tháng hay $3,600/ năm. Rồi có người khác đến mướn mình lấy thêm $1,200. Xem như 3x$1,200 + $900 +$1,000 = $5,400. Thấy đỡ khổ.

Cô ở căn bìa kêu là tiền Children support, tên chồng cũ đưa 2 tuần 1 lần nên xin đóng tiền nhà 2 lần một tháng (biweekly). 1 năm có 52 tuần, chia ra làm 2 thì cô ta phải đóng 26 lần hay 13 tháng tiền nhà, xem như thêm được 1 tháng tiền nhà. Thay vì đóng $900 x 12 = $10,800, nhưng vì đóng 13 tháng nên mình được thêm $900/ năm, hay tổng cộng tiền thuê nhà là $11,700. Trong khi mấy căn hộ kia đóng $10,800 năm đầu tiên, sau đó mình tăng tiền nhà thêm. Nay thì $1,600/ tháng hay $19,200 trong khi cô đóng 2 tuần 1 lần thì trả thêm $1,600 là $21,800. Dễ thở hơn.

Ngân hàng hay dụ khị thiên hạ trả thêm hàng tháng để trả hết nợ cho mau. Khi mình mới lấy vợ, không biết gì cả về tài chánh, đồng chí gái kêu trả như ri, mau hết nợ, mình nhất trí dù chả hiểu gì cả. Trên thực tế, mấy chục năm đầu toàn là trả tiền lời giúp ngân hàng có tiền nhiều. Không bao giờ nghe ngân hàng xúi bậy. Họ chỉ lấy 1 số tiền lời mấy năm đầu sau đó đem bán cái nợ của mình lại cho thiên hạ. Mình có mấy cái nợ mượn của ngân hàng, cứ vài năm sau, là họ bán cái lại cho ai khác.

Cái mất dạy nữa là họ xúi mình trả mau tiền lời cho họ rồi họ xúi tái tài trợ lại vì trung bình cứ 5 năm, người Mỹ tái tài trợ lại căn nhà hay dọn ra, mua căn khác. Cho nên đừng nghe những gì ngân hàng nói, hãy nhìn kỹ những gì ngân hàng làm. Đừng bao giờ nghe lời tài phiệt. Mình đang dạy nghề cho thằng con, thấy nó tiếp thu cũng khá nhiều nên mừng. Trong cuộc đời, phải học thêm về tài chánh nếu không thì ngọng.

Đúng hơn là người quen mình xúi dại. Đồng chí gái có mấy người em bà con làm nghề mượn tiền ngân hàng. Bà con nên nhờ họ mượn nợ ngân hàng. Cứ lâu lâu họ bò lại nhà kêu tiền lời rẻ lắm, tái tài trợ đi. Mình bị họ xúi 3 lần đến khi mình đi học về tài chánh là kêu KHÔNG. Bà con chỉ nghĩ đến huê hồng của họ. Chớ chả yêu thương gì đồng chí gái.

Mình biết bao nhiêu cặp vợ chồng ly dị vì tài chánh. Không phải họ không yêu nhau nhưng vì không hiểu về tài chánh, chi tiêu nên quyết định sai lầm, đưa đến hậu quả sai. Rồi đổ lỗi cho nhau rồi chửi nhau rồi bỏ nhau rồi hát dù sao đi nữa tôi vẫn yêu em. Chán Mớ Đời 

Mình có quen 2 ông bác sĩ lợi tức trên 1 triệu khi xưa, khi về già banh ta lông hết vì không am hiểu về tài chánh. Khi có tiền thì đám ruồi bu lại kiếm ăn, xúi bậy bạ, đầu tư bú xua la mua rồi bể, ôm đầu máu.

Nay có người trả mình một số tiền khiến mình không thể từ chối. Lý do, là 5 mẫu anh của mình nằm trong khu vực, gọi là Opportunity Zone. Chính phủ liên bang, ra đạo luật Opportunity Zone, để giúp tái thiết lại các vùng trung tâm thành phố bị bỏ hoang. Khi người ta xây nhà ở ngoại ô thì thiên hạ bỏ chạy ra ngoại ô để ở nên thành phố cũ trở thành những Ghetto toàn là dân nghèo ở. Nay chính phủ ra luật mới, nếu mua và xây sửa chửa lại các vùng này thì sau 10 năm, bán đi sẽ không bị đánh thuế.

Vấn đề mà mình quên, không xem xét trước khi mua là khu vực này nằm trên đường bay của phi trường không quân nằm cách đó 5 dặm. Khu vực này, thuộc vùng xây được 15 căn hộ trên mỗi mẫu anh. Nghĩa là có thể xây được 75 căn hộ. Nếu xây căn hộ cho người ít lợi tức hay người già thì được xây gấp 2. Cơ quan an ninh phi trường chỉ cho xây tối đa 3 căn hộ cho mỗi mẫu anh. Thế là ngọng. Được cái là cơ quan không lực cho rằng nếu thành phố chấp thuận thì họ chấp thuận được phép xây nhiều hơn thì mất thì giờ hơn. Nay phải tốn tiền luật sư đủ trò nên mình ngưng thiết kế dự án 150 căn hộ cho người cao tuổi. Tốn cũng $30,000.

Tên chuyên gia địa ốc mỹ cứ xúi mình bán để hắn ăn huê hồng. Hắn kêu có người trả $1,600,000 là lời rồi nhưng mình không chịu. Mình tính chia lô lại, gom 2 duplex và căn nhà lại 1 lô, số 4 mẫu anh còn lại bán riêng. Cuối cùng thì họ trả giá mình muốn lúc đầu. Trả tiền mặt trong vòng 3 tuần lễ. Mình đoán là họ đã mua được mấy miếng đất bên cạnh để xây cái gì đó nên chỉ đòi trả trong vòng 3 tuần lễ vì sợ mình đổi ý là họ ngọng. Mình kêu đang thương lượng hùn với một nhóm khác để xây viện dưỡng lão. Chưa đi tới đâu.

Họ trả tiền tươi trong vòng 3 tuần lễ. Không biết tính sao. Có nhờ tụi chuyên viên địa ốc kiếm dùng mấy nhà hàng Taco Bell hay tiệm cà phê như Starbuck Coffee,..để mua rồi cho các franchisee thuê trong vòng mấy chục năm. Để xem nếu tìm được thì mua còn không thì đóng thuế, rồi đợi nhà xuống, chạy ra mua tiếp như năm 2008. Kẹt lắm thì mua nhà cho thuê, cũng được. Còn không thì đóng thuế tiền lời rồi, rồi để dành tiền, đợi nhà xuống rồi mua lại.

Tháng trước mình mua 6 căn nộ với tiền lời 4.5% nay lên đến gần 6% nên gía nhà sẽ không lên như điên nữa thêm tin tức chiến sự từ Ukraine nên có thể banh-ta-lông hết.

Sáng nay, mình ghé tiệm ông chủ trước bán lại cho mình, để nói chuyện. Hỏi ông muốn mình trả lại hết số tiền nợ $960,000 thì ông ta sẽ đóng thuế 20% = $180,000. Hay muốn mình chuyển cái nợ này sang 1 cái nhà mình đang cho thuê. Mình tiếp tục trả nợ hàng tháng cho ông ta trong vòng 30 năm tới. Người Mỹ gọi “walk the mortgage”. Ông ta nói sẽ suy nghĩ và cho mình biết thứ 2 tới.

Theo mình đoán qua những gì ông ta nói thì bà kế toán viên của ông không rành lắm về thuế vụ, sang bán nhà cửa và cho vay lại mà người Mỹ gọi là “installment sale”. Mình nói ông ta lấy hẹn với bà làm kế toán cho ông ta để mình gặp mặt, trình bày cho rõ, cả lạn quặng ông ta bị đánh thuế ná thở.

Hôm trước, đang ở Sedona, có ông Broker, gọi mình hỏi vụ 1031 exchange. Broker trên nguyên tắc là rành về địa ốc, lại hỏi thằng nông dân về luật địa ốc. Chán Mớ Đời  Khách hàng ông ta bị quá thời hạn để đổi nhà. Khi bán nhà mà lời thì có hai vấn đề: tiền lời phải đóng thuế còn nếu không muốn đóng thuế thì phải mua nhà khác để thế nhà mới bán.

Nếu nhà mình đang ở trên 2 năm thì sẽ được hưởng quy chế của luật Section 121. Mỗi người được hưởng $250,000 tiền lời miễn thuế. Hai vợ chồng được miễn thuế $500,000.

Lấy thí dụ: ông bà À mua căn nhà 10 năm về trước giá $500,000. Nay bán được $1,000,000. Xem như lời $500,000. Mỗi người được hưởng $250,000, hai vợ chồng được $500,000 thì xem như khỏi đóng thuế. Nếu bán nhà 2 triệu thì phải đóng thuế 1 triệu, bỏ tên mấy đứa con vào, mỗi đứa được miễn $250,000 . Xong om

Ngược lại nếu họ mua căn nhà này, nhưng không ở lại cho thuê. Thì khi bán sẽ phải đóng thuế trên số tiền $500,000 thêm các khấu trừ đã sử dụng.

Để tránh đóng thuế, người ta phải mua căn nhà khác với giá 1 triệu trở lên. Người ta gọi là “1031 exchange”, mang tên đạo luật này. Ông Broker kêu khách hàng bán cái Bin-Đinh 2.5 triều nhưng tìm chỗ khác để mua nhưng không được. Sau khi bán thì họ có 45 ngày để chỉ định 3 căn nhà để mua và có đến 6 tháng để đóng hồ sơ mua đổi.

Khách hàng ông ta chỉ định đến giờ phút 25, nghĩa 1 tuần lễ sau 45 ngày quy định. Thế là ngọng. Ông ta gọi hỏi mình cách binh, mình kêu phải hỏi luật sư hay CPA. Đa số mấy người này có thể đổi ngày tháng, ít ai để ý những nếu ty thuế vụ khám phá ra là ngọng.

Hôm qua, bà địa ốc gọi mình cho biết là cái nợ mà khách hàng bà ta mượn của mình từ tháng 11 vừa rồi, sắp sửa trả cho mình trước hạn kỳ khiến mình vui. Năm ngoái, gần cuối năm, mình nghe có bà nào muốn mượn tiền mua một cái business sẽ trả trong vòng 12 tháng. Cuối năm, thường cổ phiếu trên thị trường chứng khoán sẽ bị lộn xộn nên mình bán một số cổ phiếu, rút một ít trong quỹ hưu trí Solo 401k cho bà này mượn.

Bà ta mượn $125,000. Tiền Huê Hồng là 2% hay $2,500.00. Tiền lời là 12%, mỗi tháng bà ta đóng $1,250. Nay hồ sơ mượn tiền để tái tài trợ căn nhà của bà ta đã được ngân hàng phê chuẩn thì thủ tục sẽ trong vòng 30 ngày. Nếu tháng 4 tới, bà ta trả thì sẽ trả lại cho mình $125,000 cộng với 8 tháng còn lại vì trong tờ giấy nợ, cho rằng nếu trả sớm hơn thì vẫn phải trả đủ số tiền nợ trong một năm. Vậy mình có thêm 8 tháng tiền lời.

Bà này mua một cái thương mại nhưng thiếu tiền nên cần vay gấp, chịu trả tiền lời cao. Bù lại thì thương mại này sẽ đem lại cho bà ta lợi tức 3, 4 trăm ngàn hàng năm nên tiền lời không thành vấn đề. Cũng mượn đầu heo nấu cháo.

Để xem: $125,000 + $12,500 = $140,000 trong vòng 4 tháng. Xem như cho vay được 36%. Xong om

Tóm lại là căn nhà của mình, luôn luôn gắn thêm một cái nợ thứ 2, bằng một HELOC. Giúp phòng bị khi mình cần tiền để trả bệnh viện hay mất việc. Hay gặp dịp có căn nhà nào bán được giá thì rút ra, để đặt cọc. Đừng có lấy ra xài, mua xe xịn hay sửa nhà sửa cửa, tốn tiền mà khi cần bán không lên giá bao nhiêu. Có thể cho thiên hạ vay ngắn hạn trong vòng 1 năm với điều kiện là thế chân vào cái nhà của họ. Họ không trả thì mình xiết nhà của họ. Bà con anh em gì cũng làm như vậy cả. Đừng bao giờ cho vay quá một năm. Có nhiều người mua nhà, sửa chửa lại rồi bán, người ta gọi là Flipper. Họ cần tiền gấp thì mình cho vay ăn lời cao. Mấy tên này thương kêu “I Buy Ca$h”, thật ra thì họ mượn tiền của thiên hạ.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Một ký ức Đà Lạt vừa bị xoá bỏ

 Mình định viết về tấm ảnh này từ lâu, về căn nhà đối diện hồ Xuân Hương của bà dược sĩ, kiêm dân biểu Nguyễn Thị Hai khi xưa. Không biết tác giả của tấm ảnh là ai, có thể chụp lén một cặp trai gái đang ngồi cạnh hồ Xuân Hương, nơi bệ xi-măng, xây tròn xung quanh những cây tùng, nhìn qua biệt thự của bà dược sĩ Nguyễn Thị Hai, mang tên Trang Hai. 

Biệt thự, mình ước mơ một ngày được ở trong đó khi còn bé. Nay thì thất kinh vì họ đã cho dẹp bỏ, xoá hết tàn dư của chế độ cũ. Chắc để xây khách sạn cao cấp tại đây. Chắc sẽ dện cả chục tầng cao hơn mấy cây thông. Có người cho biết là để nới rộng đường Trần Quốc Toản vì giao thông Đà Lạt bị banh-ta-lông. Dần dần đồi núi Đà Lạt sẽ bị xén đất hết, trở thành đồng bằng. Chán Mớ Đời 

Khi xưa, đường Hai Bà Trưng, khúc lên đồi bệnh viện Nhi đồng, cư xá viện Pasteur là đồi. Nay về thấy họ xắn đất, để xây nhà nên mình hơi lo là một ngày nào đó, đất sẽ bị trùi vì nước mưa đọng lại, bao nhiêu đất trên đồi sẽ phủ hết phía dưới đường Hai Bà Trưng tương tự như khu vực mới bị lỡ đất ở xóm Bà Thái khi xưa. Đất Đà Lạt toàn là đất sét thêm hệ thống dẫn thoát nước mưa khá thô sơ. Lâu ngày, nước tụ sẽ đẩy đất ở dưới vì bị đọng nước.

Gần nhà mình ở Cali, cách đây độ 15 năm có một cái tường talus xây cao độ 3 tầng lầu để chống giữ đất đồi bị trùi. Một năm bị El Nino đến thăm, mưa liên tu ti mấy ngày khiến đất bị trùi, kéo theo bức tường xi-măng dầy độ 30 cm và nhà cửa trên cao.

Hồi nhỏ, mình mơ có một ngày sẽ làm chủ căn biệt thự của ông bác sĩ Sohier và căn nhà này. Không hiểu tại sao, dạo học Văn Học, mình hay chạy xe lòng vòng Đà Lạt, xem các biệt thự thay vì đi ngắm gái, đánh bi-da như xưa với mấy tên bạn. Bên cạnh biệt thự này, phía tay phải, ngay cầu Ông Đạo đi qua, có căn biệt thự của gia đình một cô bạn học chung năm xưa 11B tên Hà, và một cô khác tên Vy Thị Thu Thuỷ ở trọ. Mình có đến nhà vì muốn xem bên trong nhưng không được cho vô nhà, chắc họ sợ mình chôm đồ. Mặt mình rất là gian gian từ xưa đến nay. Ít ai mời vào nhà họ.

Theo mình, kiến trúc biệt thự này không đẹp như các căn khác tại Đà Lạt ở đường Trần Hưng Đạo, Hùng Vương hay Huỳnh Thúc Kháng,… chắc không phải do ông kiến trúc sư tây vẽ. Cũng có thể chỉ là nhà nghỉ mát cho gia đình ở Sàigòn, lâu lâu lên Đà Lạt chơi nên không xây cất to lớn. Hình như mình có kể về ông tây này, đã thiết kế những căn biệt thự tại Đà Lạt xưa, rất đẹp. 

Sau này, thời đệ nhất Cộng Hoà, bổng nhiên có một thế hệ kiến trúc sư trẻ Việt Nam xuất hiện, thiết kế các công trình ở Đà Lạt rất đẹp, khá tân tiến và hiện đại cho vùng Đông Nam-Á thời ấy như chợ Đà Lạt, Giáo Hoàng Học Viện, trường Võ Bị Quốc Gia, viện đại học Đà Lạt,…

Thường thì văn học và nghệ thuật nói lên tư duy của người dân, trí thức trong hoàn cảnh hiện tại và những viễn kiến cho tương lai. Việt Nam Cộng Hoà, thời ông Diệm như một thời đại khai phóng, mở đường cho một Việt Nam mới hiện đại, sau khi dành lại độc lập. Nhờ đó mà kiến trúc và nghệ thuật thời ấy khá mới mẻ, đầy sáng tạo. Cộng thêm các nhà trí thức và văn nghệ từ Bắc di cư vào nam, tạo ra một nguồn lửa văn học và nghệ thuật rất đặc biệt và còn ảnh hưởng đến ngày nay, vẫn tồn tại trong người Việt.

Mình thấy tấm ảnh rất đẹp. Chụp trên đường Nguyễn Thái Học, gần đường lên Nhà Lao, nơi mẹ mình bị nhốt tại đây gần 6 tháng thời Tây. Cặp trai gái Đà Lạt trong tấm ảnh, chắc đang bàn về tương lai, sở hữu một căn nhà như biệt thự của bà dược sĩ Nguyễn Thị Hai, nằm trên đường Trần Quốc Toản mà khi xưa đi học, mỗi ngày đều chạy qua đây. Nhưng muốn đến căn nhà, phải làm sao qua hồ nước. Một thử thách của đời người. Bơi qua hồ hay đi vòng cầu Ông Đạo Trần Văn Lý. Có người cho biết là biệt thự mang tên “Trang Hai”, chắc mang tên tiệm dược khoa mang tên Trang Hai Dược Cuộc của bà Nguyễn Thị Hai.

Tấm ảnh này có lẻ khi mới được xây cất thời Tây, trước năm 1922, cùng thời với khách sạn Palace. Khi tây về nước, người Việt mua lại rồi làm vũ trường, nhà hàng. Mình nhớ hồi nhỏ có vào đây một lần với ông cụ khi có bạn ở đâu đến chơi, ngồi ngoài vườn, uống nước cam vàng dưới mấy cây thông khiến mình mê căn nhà này. Thấy tên tiệm là “Au Cabaret”. Sau này bà dược sĩ Nguyễn Thị Hai, ở Sàigòn mua lại rồi cho xây thêm một gian bên tay trái, tương đối đẹp hơn trước. Thấy lạ, mặt tiền này hướng về hướng Bắc của Đà Lạt, có lẻ vì vậy mà họ xây cửa sổ cao hơn mấy cánh cửa ra vào, vì cái mái nhà và veranda che khuất ánh sáng.

Hình này cho thấy sau khi được xây thêm một phần bên tay trái, cái lan-can trên lầu 2, được phá đi chỉ còn chỗ phòng ngủ chính đi ra veranda, để đứng ngắm hồ Xuân Hương. Dựa trên ảnh trên thì mình đoán căn nhà được nới rộng thêm về hướng BẮc, so với bức tường của nhà bếp. Do đó họ làm một dàn Pergola để nói hai phần mới và cũ. Hướng bắc thêm nhìn ra hồ nên họ làm cửa sổ sát trần nhà để có cái nhìn rộng hơn về hồ Xuân Hương. Phần bên trái được xây thêm, mình đoán là cửa ra ngoài, cũng là cầu thang lên lầu gần đó, có cửa sổ tròn, không biết có phải nhà tắm tại đây hay không.

Có lẻ không có đất, địa thế trên đồi nên phần cho người làm ở và nhà bếp được xây dính liền. Thường thì mấy biệt thự lớn ở Đà Lạt, có xây phần của gia nhân ở phía sau như nhà của bác sĩ Lương ở đường Phan Chu Trinh thì phải. Cầu thang đi xuống đường Trần Quốc Toản, có lẻ được xây khi còn thời làm nhà hàng “Au Cabaret” để khách có thể đến thay vì đi vòng lên con đường phía sau lên kho bạc, nơi mà có vụ cướp xe ngân hàng của ông Nguyễn Tấn Đời, năm mình học 3ème hay Seconde thì phải. Mỗi lần chạy ngang con đường này, là mình hay liếc vào cổng căn nhà mộng mơ của tuổi trẻ.

Họ cho phá xập hết căn nhà ít nhất cũng trên 90 năm vì năm 1932 có lũ lụt thì hình ảnh cho thấy chưa được xây. Đường Trần Quốc Toản chỉ là con đường nhỏ. Một di tích lịch sử của hồ Xuân Hương. Có người cho mình thấy tấm ảnh chụp trước năm 1932, thấy căn nhà hai tầng này. Xin cảm ơn. Mình viết theo ký ức nên nhiều lúc không chính xác, bác nào thấy sai thì cho biết để em cập nhật hoá.

Đây tấm ảnh của một người tại Đà Lạt, mới gửi cho mình. Mình có tấm ảnh này nhưng không để ý. Hình này chụp trước năm 1932 vì cái đập-đê ngay chỗ Thuỷ Tạ (chưa được xây), đã thấy căn biệt thự có chấm đỏ. Cảm ơn người Đà Lạt đã chỉ cho. Theo giải thích thì năm 1922, khách sạn Palace được xây xong thì đã thấy căn biệt thự này rồi. Có thể là nhà của quản lý khách sạn Palace vì rất sơ sài.

Theo chú thích của anh người Đà Lạt, tấm ảnh trên vào năm 1932, khi khách sạn Du Parc vừa được xây xong (chấm xanh đậm) còn chấm đỏ là biệt thư sau này mang tên Trang Hai, chỉ hai gian nhà như tấm ảnh nhà hàng “au Cabaret”. Xem tấm ảnh này thì hoá ra khu bị lũ lụt năm 1932, nằm phía bên kia cầu Ông Đạo. Mình lại đoán phía bên nhà hàng Thanh Thuỷ. Để hôm nào, mình rảnh sẽ sửa lại. Không nhớ bài nào. Chán Mớ Đời 

Nhìn từ bên kia hồ sang (đường Nguyễn Thái Học). Phía sau căn nhà này là đường chạy lên bưu điện. Vấn đề là nới rộng ra nhưng xe chạy vào chợ vẫn phải đi qua cầu Ông Đạo nhỏ bé, vẫn gây ùn tắc. Chán Mớ Đời 

Xong om

Năm 1971-1972 mình đi bộ từ khu Hòa Bình tới Adran mỗi ngày cũng đi ngang ngôi nhà này và vài nhà khác trước khi leo lên những bậc thang Dalat Palace rồi xuống dốc xuống Adran, cũng mơ ước và thắc mắc ai là chủ những ngôi nhà trong mơ này.

Nhờ Sony NguyenUsa - Hoàng Tử Bé Đà Lạt - Le Dalat Petit Prince'S Me, mới biết chủ ngôi nhà là dược sĩ Nguyễn Thị Hai, chủ nhân viện bào chế Trang Hai, bà Hai cũng là dân biểu Nguyễn Thị Hai. Dược sĩ Hai cũng dính dáng xa gần với cô trình dược viên Nguyễn Thị Mai Anh (https://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Th%E1%BB%8B_Mai_Anh) là phu nhân tổng thống Nguyễn Văn Thiệu trước khi cô lấy chồng, nghĩa là bà Hai là big boss và giàu có từ hồi bà Thiệu còn là con gái, hồi còn Tây mà đã làm chủ viện bào chế dược phẩm. (Dũng Le)

Bùng binh hồ Xuân Hương ngày nay. Chắc chụp trước rạp xi-nê Ngọc Lan, chỗ quán phở ngày xưa, bãi đậu xe Honda cho khán giả xem xi-nê. Mình nhớ có leo lên đây với ông cụ một lần khi về thăm Đà Lạt. Đó là lần cuối mình đi chơi với ông cụ. Lần sau về thì ông cụ yếu. Xong om

Năm 1995, khi mình thiết kế một dự án du lịch của tập đoàn Tân Gia Ba, phát triển khu Dankia. Tập đoàn này mướn công ty mình thiết kế khách sạn Equatorial ở Sàigòn. Mình có nghĩ về sự phát triển Đà Lạt trong tương lai. Theo mình thì Đà Lạt nên dời hệ thống hành chánh và kinh tế về Bảo Lộc, cũng thuộc tỉnh Lâm Đồng, cận Sàigòn, Long Khánh hơn là phải chạy thêm 150 cây số. Long Khánh, khi về Sàigòn, mình có chạy qua khi lên Đà Lạt, xa Sàigòn một tị, nên xây phi trường quốc tế để không gây kẹt xe tại sân bay trong Sàigòn.

Du khách quốc tế hay nội địa từ phi trường ở Long Khánh, có thể lên Bảo Lộc nhanh. Phi trường Liên Khương nhiều khi bị mây mù nên khó đáp xuống, làm trễ nải du lịch. Trong khi đó, cho phát triển các trung tâm du lịch và khách sạn cho du khách đến Đà Lạt về phía Đức Trọng, Tùng NGhĩa hay Đơn Dương vì du khách có thể đi tắm biển ở Ninh Chữ, Cà Ná, Phan Thiết hay Nhà Trang. Sáng đi chiều về, hay ngược lại vẫn hưởng được cái lạnh của Đà Lạt. Rau cải trồng xung quanh Đà Lạt như ở Tùng Nghĩa,..

Du khách đến Đà Lạt bằng xe buýt điện từ Đức Trọng, Trại MÁt, Đơn Dương lên trong ngày rồi chiều về lại. Biến Đà Lạt thành một thành phố như ở Thuỵ Sĩ với những phong cảnh, kiến trúc như ở Thuỵ Sĩ, sẽ làm du khách mê và trở lại. Tha hồ mà cho mướn phong cảnh Đà Lạt để các hãng phim quốc tế ở Á Châu mướn, khỏi đi qua Thuỵ Sĩ. Mình làm việc hai năm tại Thuỵ Sĩ, thấy hao hao Đà Lạt nên nghĩ sau này, có về Đà Lạt, sẽ thiết kế theo khung cảnh Thuỵ Sĩ nhưng vẫn giữ tâm hồn của Đà Lạt.

Các khách sạn sẵn có tại Đà Lạt thì trùng tu lại, nâng cấp lên, giá cao hơn. Ở Hoa Kỳ, muốn ngủ qua đêm các trung tâm du lịch, người ta phải đặt phòng trước cả năm hay 2 năm vì giới hạn phòng và giá rất cao, ít tiện nghi.

Các trung tâm du lịch trên núi tại Hoa Kỳ hay âu châu, thường họ không cho xe cộ vào nhiều quá. Đậu phía ngoài rồi đi xe buýt chở vào. Chỉ có những người sinh sống ở trong thì có thể vào hay các khách sạn sang trọng, đắc tiền. Dùng tiền du khách để tu bổ lại Đà Lạt. Đà Lạt sẽ thu hút du khách ngoại quốc nhiều hơn như Hội An. Nếu mình không lầm, ngày nay chỉ có đường Minh Mạng là còn chút gì của Đà Lạt xưa, từ khúc Nguyễn Biểu đi xuống chỗ quẹo. Không gian vẫn còn chút gì của Đà Lạt khi xưa.

Mai mốt, họ đập phá khu dinh tỉnh trưởng xong thì sẽ làm thịt luôn các khu phố xung quanh. Mình không rõ dự án xây khách sạn trên đồi dinh tỉnh trưởng, có thiết kế thêm về chỗ đậu xe cho du khách hay không. Mình chỉ nhớ là có lần ở Sàigòn, một anh bạn học cũ với đồng chí gái, dẫn mình đi ăn cưới con của một người bạn học cũ. Đến một nơi có đến 10 sảnh để tổ chức một lúc 10 đám cưới thì không có bãi đậu xe dưới hầm hay đâu cả. Phải chạy qua khu nhà dân, nhờ họ coi xe, trả tiền họ. Dưới hầm thì khó vì nước. Mình đọc tài liệu thì nước sông Sàigòn dâng mỗi năm mấy cm.

Khi xưa, mỗi lần có chợ Tết, mình thấy kẹt xe hơi rất nhiều ở dưới chợ. Nay dân đông gấp 3, 4 lần và thêm xe cộ nhiều thì Chán Mớ Đời.

Thật ra, người tây phương cũng lầm lẫn rất nhiều khi kiến thiết lại đô thị của họ sau đệ nhị thế chiến. Sau này, họ khám phá ra những lỗi lầm của họ nên đã thay đổi. Mình đi khắp âu châu khi xưa, nên có dịp viếng các trung tâm đô thị bị bom, chiến tranh tàn phá để xem thành phố nào đã tái thiết lại. Có lẻ chúng ta nên rút kinh nghiệm của họ để phát triển Đà Lạt thay vì đọc mấy cuốn sách cũ mèm từ 100 năm qua về thiết kế đô thị, để áp dụng kiến trúc xã hội chủ nghĩa sai lầm của thế giới vào Đà Lạt. Chán Mớ Đời 

Mình nghe nói là họ sẽ đóng cửa đèo Prenn để nới rộng con đường lên Đà Lạt để khỏi bị kẹt xe. Con đường đèo này, được xem là đẹp nhất Việt Nam. Adieu Đà Lạt. 

Làm như vậy để không phát triển Đà Lạt quá tải sẽ hết thu hút du khách. Du khách ngoại quốc đến Việt Nam, họ thích biển hơn là núi rừng vì xứ họ đã lạnh rồi. Hè chỉ muốn ra biển tắm nắng. Do đó muốn thu hút du khách thì Đà Lạt phải có đặc trưng về nét gì đó tương tự Hội An được thế giới biết đến vì Phố Cổ. Du khách nội địa thì chỉ đến vào các dịp Tết,… sau đó thì dân cư Đà Lạt ngáp ruồi, hay bị nhiễm Covid như mấy tuần lễ sau Tết nên chặt chém, làm 3 tháng sống 1 năm như các trung tâm du lịch gần biển ở âu châu.

Các tỉnh ở Đức quốc, bị bom đạn trong thời đệ nhị thế chiến. Ngày nay, người đức họ cho xây lại như xưa với kỹ thuật ngày nay. Đi viếng mấy chỗ này rất đẹp. Ngay Luân Đôn bị Đức quốc Xã dội bom, mình làm việc ở Luân Đôn được hai năm, đi đến những nơi được xem bị bỏ bom thì thấy vẫn như xưa, không có gì thay đổi cả.

Đà Lạt chỉ có xe buýt chạy bằng điện hay đi bộ trong thành phố. Trồng thêm hoa Anh Đào như ở Nhật Bản. Mấy phố như đường Minh Mạng, Hàm Nghi, Tăng Bạt Hổ sẽ như các thành phố nhỏ của Thuỵ Sĩ trên núi. Du khách trả tiền trước ở khách sạn nên không cần bán vé hay soát vé gì cả. Nay thì xong om. Chán Mớ Đời 

Đây là một thí dụ: thành phố Dresden của Đức quốc, khi xưa, quân đội đồng minh, dội bom gần như nát bấy nhưng họ vẫn xây lại như xưa thay vì huỷ bỏ, xây cái mới, rẻ hơn. Phố xá cho đi bộ, không có xe hơi chạy qua.

Hình ảnh thành phố Dresden năm 1968 và sau khi thống nhất được Tây đức bơm tiền để sửa chửa lại hết để người đức trở về. Khi tường Bá Linh sụp đỗ thì người Đông đức bỏ chạy hết qua Tây đức. Hình ảnh năm 1983, đông Đức (cộng sản) đói không có tiền tu sửa lại đến khi thống nhất, Tây đức bỏ tiền kiến thiết lại. May là bọn tư bản không dãy chết nếu không thì những ngôi nhà cũ khi xưa của Đức quốc sẽ không bao giờ được xây sửa lại, làm viện bảo tàn tội ác tư bản.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Tấm không ảnh của Đà Lạt

 Có anh nào dân Đà Lạt tên Phú, cựu học sinh trường Trần Hưng Đạo, gửi cho mình tấm không ảnh, lại khiến mình bay về miền quá khứ, nói như người Mỹ “back to the future”. Mình định không viết về Đà Lạt xưa vì toàn kể những kỷ niệm cá nhân, thấy bơ vơ quá nhưng lại có người liên lạc, gửi hình như thầm nói; viết tiếp. Có ông thần nào, người Sàigòn, yêu thích Đà Lạt nên cứ hỏi mình, rồi lượt gọt những từ phản động, rồi tải lên cho bà con ở Việt Nam đọc. Người Sàigòn còn chú ý đến sự tàn phá của Đà Lạt xưa nên mình kể tiếp.

Mình có tấm ảnh này nhưng thiên hạ gửi lại xem kỹ hơn thì thấy có nhiều điểm khác chưa kể. 

Tấm không ảnh này cho thấy 3 con đường: bên trái là đường Hàm Nghi trên đồi, bị cây che khá nhiều, ở giữa là đường Phan Đình Phùng mà khi xưa, thời Tây được người Việt gọi là Đường Cầu Quẹo và bên phải có một đoạn đường Hai Bà Trưng, từ trường Thăng Long (Hiếu Học) đến dốc Hai Bà Trưng. Sau khi giải ngủ, ông cụ mình đi học trường này ban đêm, lấy bằng tiểu học để vô ngạch công chức của ty Công Chánh Đà Lạt, được thêm lương mua sữa cho con. Tối mình hay đi đón ông cụ đi học ra. 

Trường này, nếu mình không lầm có lần do thầy Chử BÁ Anh làm giám đốc, sau này, dọn về đường Hoàng Diệu, đổi tên thành trường tư thục Văn Học mà mình có học tại đây hai năm cuối trung học đệ nhị cấp, được thầy Chử Bá ANh cho học miễn phí. Như có huông nên sau đó, được học bổng đi tây.

Mình đoán tấm ảnh được chụp từ trên máy bay, trước khi mình ra đời, vì thấy nhiều nơi khi mình lớn lên biến mất và những khu được xây cất thời mình còn nhỏ chưa được xây và sau Mậu Thân khi dân tình chạy giặc Việt Cộng, ở quê vào Đà Lạt.

 Nếu nhìn đường Hai Bà trưng từ bên tay phải sang thì thấy ít nhà cửa. Xa xa thấy dãy nhà của trường Thăng Long (Hiếu Học) xưa. Mình nhớ có học chung lớp hè với một cô nữ sinh trường Bùi Thị Xuân, ở khu chung cư này, tên Hoàng Lan thì phải. Khá xinh. Đối diện, trên đồi, có nhà của Hạnh, học chung khi xưa ở Yersin, mình có gặp lại một lần khi về Đà Lạt với con gái ga-ra STT, tên Phượng, chị của ca sĩ Lệ Thu bên Tây, có đến nhà mình một lần với Tú Anh, tại nhà con gái thầy Tạ Tất Thắng, thêm 1 trong hai chị em sinh đôi ở khu Nhà Chung. Cô chị thì nay ở Úc Đại Lợi.

Có con suối chảy song song đường Hai Bà Trưng, chảy về suối Cam Ly. Thật ra con suối này có chỗ được chia làm hai nhánh, 1 gần đường Hai Bà Trưng và một gần đường Phan Đình Phùng. Khu nhà thầy Thành Bắp Sú, chú Hồng dưới đồi lên nhà thương Đà Lạt, chưa được xây cất, ngay cả mấy nhà gỗ, nơi ông người Tàu, bán xắp xắp ở bên hông rạp Ngọc Hiệp ở.

Nói chung là phân nữa tấm ảnh bên phải là đất đai và nhà cửa của gia đình ông bà Võ Đình Dung. Ông này là thầu khoá có tiếng tại Đà Lạt khi xưa, người thầu xây cất nhà ga xe lửa Đà Lạt, và khu phố Hoà Bình (dãy nhà hàng Mekong, Việt Hoa và phía bên kia từ tiệm bánh mì Vĩnh Chấn đến phòng răng ông Trình). Theo mình đọc hay hỏi thiên hạ còn sống tại Đà Lạt thì từ Mã Thánh đến trường Việt Anh, toàn là đất và nhà của ông bà Võ Đình Dung. Như vườn ông Ba Đà, gần xóm mình.

Có chị bạn, nhà ở đầu đường Hai Bà Trưng, nơi mà nhạc sĩ Nguyễn Đức Quang, hay đạp xe đạp chở người em trai mà bạn bè hay gọi Vinh Kennedy đến thăm cô sinh viên đại học Đà Lạt, từ Sàigòn lên ở trọ sau này cưới nhau, cho hay là bố mẹ mướn nhà của ông bà Võ Đình Dung.

Chính ông bà Võ Đình Dung, đã hiến đất để xây chùa Linh Sơn và Linh Phong cho các phật tử Đà Lạt. Gia đình này có công xây dựng lên Đà Lạt khi xưa. Ông ta làm thầu khoán và nghị viên thành phố Đà Lạt dạo ấy nên biết rõ các khu vực được thiết kế, dành cho người Việt nên bỏ tiền ra mua hết đất đai và xây cất nên được xem là người giàu có nhất Đà Lạt.

Đây là rạp hát LangBian (Lâm Viên), sau này bị đập phá, biến thành cây xăng Ngọc Hiệp. Bên tay phải là tiệm Đức Lập, có cái hẻm đi vào, có tiệm mì quảng Thanh Bình thì phải của ông bắc kỳ nấu đồ ăn miền Trung, ngon có tiếng tại Đà Lạt. Mình có ăn 2 lần.

(Cảm ơn Sơn có nhắc đến rạp hát Langbian, hồi đó mình gọi là rạp Long Biên, là của ông bà nội chị là ông  Cai Sớm làm chủ. Sau vì thất bại trong việc xây dựng cơ ngơi nhà La Faro không được thanh toán sòng phẳng,  bà nội chị phải bán rạp hát lấy tiền trả công thợ. Lúc đó rạp Long Biên chiếu phim Việt Nam và phim Ấn Độ. Tụi chị vô xem khỏi mua vé. Lâu lâu cũng có hát cải lương.)

Nổi bật nhất là rạp xi-nê Ngọc Hiệp và rạp xi-nê LangBian. Giữa 2 rạp chiếu bóng nay là hai tiệm ăn của người Tàu tên Kim Linh và Như Ý. Sau này, rạp Xi-nê Lang Bian được phá bỏ để xây cây xăng Ngọc Hiệp, và dãy quán bên hông dãy phố Đức Tín, có quán mỹ quảng của ông bắc kỳ tên Thanh Bình thì phải.

Mình nghe một chị nữ sinh Yersin cho biết là con trai của rạp Xi-nê Ngọc Hiệp và Ngọc Lan, mới qua đời. Mình có nhắn tin cho Võ Hoàng Đa, bạn rất thân với anh chàng này từ bé nhưng không thấy trả lời.

Chỗ này, sau này họ xây một số nhà cửa trong hẻm này, đưa đến chiếc cầu nhỏ, băng qua vườn thiên hạ rồi đến đường Hai Bà Trưng, khúc trường Nữ Công Gia Chánh, không thấy trong ảnh. Hẻm này mình có học chung với Nguyễn Đình Tài, Lê NAm Sơn, Lê HÙng Sơn và Nguyễn Hùng. Mình có gặp lại Nguyễn Đình Tài, Lê HÙng Sơn và NGuyễn HÙng, còn Lê NAm Sơn thì nghe nói sau 75, làm CM30 nên bạn bè xa lánh, nay nghe nói ở Bảo Lộc, có tiệm mì rất nổi tiếng. 

Khu vực bên đường Hai Bà Trưng thì sau Mậu Thân thì thiên hạ cắm dùi xây nhà cửa nên khó nhận ra. Còn nay về thì chỉ biết tôi đi trong mưa sa.

Theo tấm ảnh thì khách sạn và tiệm ăn Cẩm Đô chưa được xây cất vì cao 2-3 tầng nhưng không thấy bóng dáng. Tương tự phía Hai Bà Trưng chưa thấy khu nhà của tên học chung khi xưa Vy Nhật Tảo. Ngược lại thì thấy tiệm bi-da Hồng Ngọc, nhà của bác sĩ Đào HUy Hách. Khu Dốc Nhà Làng hình như chưa được xây cất luôn. Có thấy mấy căn nhà gỗ mà anh bạn học chung khi xưa ở đó, cho thiên hạ thuê làm tiệm hớt tóc Như Ý, chưa thấy tiệm giầy Hồ Út.

Hôm trước, có đọc một bài viết của anh nào ở khu vực rạp Ngọc Hiệp, kể rất chi tiết các quán ăn, tiệm xung quanh. Ai tò mò thì lên tìm nhóm thân hữu Đà Lạt bắc Cali mà tìm đọc.

Bên phải đường phan đình PHùng, cận cảnh, sau dãy tiệm Đức Tín thì có dãy phố có tiệm sách Minh Thu. Mình gần như mướn và đọc hết sách của tiệm này vào mùa hè. Mình nghe nói con gái của tiệm này, học chung hay quen với Chử Nhất ANh tại Virginia, Hoa Kỳ.

Sau đó có tiệm Luồng Điện, của ông nội tên bạn học chung khi xưa tên Trần Trọng Ân. Mình có đến nhà hắn chơi bắn bi, xem hắn làm Sauce Mayonnaise. Phía sau có một con hẻm và vài căn nhà và đường đi ra ;hía sau vườn trồng rau. Hình như có một cô tên Bạch Tuyết, học trường Thành NGọc với mình. Lâu quá không nhớ rõ. Chán Mớ Đời 

Tên Ân này, nghe kể sau 75, làm công an, chửi bới bạn học khi lên văn phòng hắn, xin giấy đi đường chi đó rồi chết vì say rượu chi đó. Mình chỉ nhớ đi xem phim Độc Thủ Đại HIệp, Bambi với tên này. Hắn mê phim tàu lắm. Mình thì thích phim tây hơn. Sau này lên Grand Lycee thì hết chơi vì hắn học M1 còn mình học M2. Lâu lâu gặp mặt nhau thì cười một cái.

Kế bên tiệm Luồng Điện là tiệm sửa xe đạp và Honda, tên gì mà bổng nhiên quên tên. À Công Thành. Ông chủ là em của bác Cháu, có tiệm bán xe Honda ở đường Phan Bội Châu, bà con chi đó với mẹ mình. Chị em bạn dì chi đó nên mỗi lần gặp là phải chào. Hình gia đình này có một người em có tiệm sửa và bán xe Honda ở đường Mình Mạng, chỗ gần Photo Đại Việt, gần dốc Nhà Làng. Có nhà cậu Lan, từng làm trưởng ty cảnh sát Đà Lạt. Hình như là nằm vùng cho Việt Cộng.

Đại khái là khi xưa, bà cụ mình quen cả chợ Đà Lạt nên đi đâu cũng chào hỏi mà mình thì theo tục lệ xưa, phải cúi đầu chào đủ trò khi ra phố. Kể ra đây chắc ít ai còn nhớ những nhân vật này như bà Tư Bổ, bà Giáo Trình,…

Lâu lâu, đi ngang qua đây, mình hay đứng lại nghe thiên hạ chửi nhau bằng giọng Bắc và giọng Huế. Số là đối diện tiệm Công Thành có một tiệm khác, cũng sửa chửa và bán xe đạp, xe Honda. Thường thiên hạ đi hỏi giá tiệm này rồi qua tiệm kia hỏi gía, ai mất khách thì chửi thề rồi cãi nhau như mổ lợn. Thiên hạ bu lại xem rất đông. Mình nhớ cô gái tiệm Tân Tiến, chửi giọng Bắc kỳ mê luôn. Mình học để khi chửi lộn thì sử dụng. Mình học tiếng Việt nhờ nghe thiên hạ chửi lộn ngoài chợ và ngoài đường. Mình rất mê nghe thiên hạ chửi nhau nhất là phụ nữ. Họ chửi rất bài bản, có vần có điệu nên mình phục phụ nữ từ bé đến nay. Họ làm thơ qua những câu chửi. Ai buồn đời thì tìm mấy bài chửi của mình ghi lại, giọng bắc, giọng Huế đủ thứ. Chán Mớ Đời 

Có tên bạn học, con tiệm vàng Kim Thịnh, chửi tiếng Huế nghe cực đỉnh. Hắn hay đọc bài của mình nên kể lại đây để hắn tưởng niệm lại những ngày tháng năm cũ đã khiến nhiều tên trong lớp  nghe điếc con ráy. Nghe nói, sau này hai tiệm này, chuyên gia chửi ở đường Phan Đình Phùng làm sui gia, ký kết hiệp định tiệm sửa xe Honda, sinh đàn cháu mang tên Romeo và Juliet. Hôm nào buồn đời, mình kể chuyện tình của hai anh chị Romeo và Juliet đường Phan ĐÌnh Phùng. Kinh

Dãy phố cuối bên tay phải có tiệm may của ông Ba Hoà, chuyên may liểng đám ma, nay con ông ta nối nghiệp. Khi xưa, lính ra trận chết nhiều nên ông này giàu có vì Đà Lạt ít ai may liểng đám ma. Bên cạnh tiệm ông này là tiệm bán gạo, tạp hoá chi đó của gia đình một nữ sinh Bùi Thị Xuân, tên Liên, tập Thái Cực Đạo ở Thao Trường. Con trai Đà Lạt dạo đó hay gọi Liên Thái Cực Đạo, rất Tom Boy. Mình có gặp lại cô này tại Virginia, khi cô nàng chở vợ chồng Chử Nhị Anh đi xem nhà để mua. Mình không nhớ cô này có đẹp hay không chỉ nhớ là khá đẩy đà khi mình gặp lại.

Cạnh tiệm may của ông Ba Hoà, có con hẻm nhỏ mà người dân hay họp cho, thường được gọi là Chợ Nhỏ Phan Đình Phùng. Mình hay đi qua để về đường Hai Bà Trưng. Trong khu này có một tên học chung khi xưa ở Lycee tên Đào thì phải. Tên này lớn tuổi hơn mình, chở gái đi chơi khiến mình phục nức nở. Bố tên này có bồ hay sao ở Sàigòn. Mẹ hắn nhờ bà Dì mình, ở Sàigòn 20 năm, đi với bà ta xuống Sàigòn đánh ghen. Dạo ấy, dì mình, thợ may áo dài, từ Sàigòn lên, mướn chỗ may ở tiệm ông Ba Hoà. Kinh

Đặc điểm ở khu xóm này là nhà nào cũng xây một cái tường nhỏ trước cửa nhà để khi mùa mưa đến, bị lụt thì nước không tràn vào nhà. Phía sau khu nhà này có con suối. Dân xóm này, cứ đem rác ra đổ dưới suối, làm nghẹt nên mùa mưa là nước không thoát được, tràn lên bờ. Chuyện rất dễ hiểu, chỉ cần mọi người đồng ý đừng đổ rác xuống suối thì không bị lụt khi trời mưa nhưng dân khu đó theo chủ nghĩa mackeno. 

Đối diện tiệm may ông Ba Hoà thì mình không để ý lắm vì ít khi đi phía bên đó. Chỉ nhớ có tiệm giò chả An Lộc, tiệm Tân Tiến, tiệm gì làm nệm ghế Salon của một tên học Yersin khi xưa tên Châu. Nhà của ông thầy Tường dạy mình Thái Cực Đạo. Ngoài ra có tiệm bán vật liệu xây cất, tên gì có chữ Ký phía sau, bổng nhiêu quên tên. Không biết có phải Lưu Hội Ký, tiệm này hình như ở đường Minh Mạng, đối diện tiệm vàng Kim Thịnh. Cứ ghi xuống rồi khi nào tìm ra sẽ bổ sung. Cạnh tranh với tiệm Đức Lập bên kia đường.

Đối diện tiệm ăn Kim Linh và Như Ý thì chưa thấy dãy nhà phía sau có nhà Chú Cương, an ninh quân đội, bạn ông cụ mình. Thiên hạ hay gọi chú là Cương Đen, có lần chú được bổ sang Nhật Bản học về an ninh quân đội mấy tháng. Sau 75, đi tù rồi đi mỹ rồi về lại Đà Lạt và qua đời tại đây.

Đây là tấm ảnh nghe nói được chụp năm 1936, vị trí rạp Ngọc Hiệp, chỗ đường Mình Mạng quẹo xuống đường Cầu Quẹo, sau được đổi lại thành Phan Đình Phùng. Có chú thích bằng tiếng tây “quartier indigène “  mình có kể theo tấm ảnh này rồi.

Có anh nào, cựu học sinh Trần Hưng đạo, có kể rất chi tiết khu rạp Ngọc Hiệp nhưng không nói đến tiệm bảo hiểm Rồng Vàng của bác Nguyễn Đình Hoè, hay họ Võ thì phải, tay vợt số một bóng bàn của Đà Lạt khi xưa, nằm ngay góc con hẻm đi lên đường HÀm Nghi, chỗ tiệm phở Tùng. Mình có chơi với con trai của bác hồi nhỏ nhưng lớn lên thì quên. (Còn tiếp)

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Ông đồ ngày xuân

 Nhớ khi xưa, học Việt-Văn với Cô Liên. Có năm cô bắt học thuộc lòng khi gần Tết bài “Ông Đồ” của Vũ Đình Liên khiến mình ngọng vì chả bao giờ thấy mực tàu, ông đồ tại Đà Lạt.

Mỗi năm hoa đào nở

Lại thấy ông đồ già

Bày mực tàu giấy đỏ

Trên phố đông người qua...

Đây là hình ảnh ông đồ mà ông Vũ Đình Liên tả. Phải chi khi xưa, mình được thấy hình ảnh này thì có thể hiểu bài thơ.

Học mà chả hiểu gì cả, mình cần có hình ảnh mới giác ngộ cách mạng. Lâu lâu lên chùa thấy mấy dòng chữ Hán là ngọng, đến nay vẫn ngọng. Đi chơi các nước như Nhật Bản, Đài Loan, Trung Cộng thì phải lấy điện thoại ra, rồi mở cái App thông dịch, bấm hình một cái để dịch, hiểu tạm tạm chưa chắc đúng vì chữ Hán rất đa dạng. Đủ để đi du lịch xứ người hay nói chuyện. Cứ bấm nút để điện thoại tự động nói để người mình hỏi đường nghe. Nay thì có gú-gồ nên ít cần hỏi đường, cứ đi theo bản đồ.

Có dạo buồn đời, mình mua sách học chữ Nôm về để học. Được vài ngày là oải. Rồi đến chữ Hán cũng theo số phận lười. Mình có anh bạn học cũ, chịu khó học mỗi ngày một chữ nay nghe anh ta khoe biết được trên 5,000 chữ hán. Có thể mình sẽ ráng neo theo anh bạn năm tới, học lại. Biết đâu sau này có thể đọc sách báo chữ Nôm.

Ngày nay, ở Hoa Kỳ khi đi chùa mình cũng thấy mấy chữ Hán hay Nôm (mình không biết), lại ngọng nữa. Đi chợ Tết ở Bolsa, thấy họ viết chữ Việt theo lối chữ tàu nên mò mò cũng hiểu.

Từ khi người tây phương sang Việt Nam giảng đạo, kêu gọi mọi người trở về đạo. Họ phiên âm Việt Ngữ ra các mẫu tự La-Tinh để giúp họ dễ học tiếng Việt để giảng đạo. Có anh bạn học cũ, kể khi anh ta đi dạy các em người Chu-Ru thì khám phá ra sách vỡ của người Mỹ làm để học chữ Chu-Ru nên dựa vào mấy cuốn sách này, anh ta học được một ít từ để nói chuyện với người dân tại đây.

Nếu mình không lầm Việt Nam là nước có gần 100 triệu người , là cựu thuộc địa của tây phương nhưng vẫn sử dụng văn tự việt ngữ, tỏng khi các nước to lớn như ở châu Mỹ, Ba tây thì dân đông nhưng vẫn sử dụng tiếng Bồ Đào Nha, Mễ Tây cơ rộng lớn nói tiếng Tây Ban Nha,…

Mấy ông cố đạo tây phương đã thành lập được hệ thống phiên âm và viết tiếng Việt bằng chữ la-tinh, được gọi là chữ Quốc Ngữ mà người Pháp đã dùng khi họ cai trị Việt Nam. Đọc tài liệu tây thời thực dân thì được biết ông toàn quyền Doumer, lưỡng lự, không biết nên để người Việt tiếp tục học chữ Nôm hay chữ Quốc Ngữ. Cuối cùng, ông ta chọn chữ Quốc Ngữ. May quá!

Sau gần một thế kỷ, người Pháp áp dụng chữ quốc ngữ để giảng dạy tại học đường đưa đến người Việt trong và ngoài nước, ít ai hiểu được chữ Nôm hay chữ Hán. Hình ảnh trên cho thấy ông đồ thời nay, đội mũ bê-rê kiểu tây, viết chữ Hán hay chữ Nôm, thiên hạ ngồi xung quanh chả hiểu gì cả nhưng bái phục vì chữ viết như rồng bay Phượng múa. Chán Mớ Đời 

Lễ Tịch Điền năm con cọp nước tại Việt Nam. Họ sơn rằn ri lên thân con trâu để biến gien con vật thành loại Sửu-Hổ, hình như con trâu này bụng mang dạ chữa. Xem tấm ảnh thì nghĩ là bên tàu vì thấy nông dân bận đồ tàu. Hoá ra tại miền Bắc, đằng Ngoài vì nông dân bận đồ nâu, trong Nam thì bận đồ đen. Nhìn lại thì thấy một cán bộ quen quen nên thất kinh. Không hiểu bên tàu hay ở Việt Nam.

Hôm qua, thấy trên mạng đăng hình “lễ Tịch Điền” mà khi xưa thường được tổ chức vào trung tuần tháng giêng âm lịch. Tục lệ này khởi đầu bên tàu. Ông vua Lê Đại Hành mới bắt chước du nhập việc tế lễ cúng vua Thần Nông. Đến thời Tây thì dẹp vụ này. Đến khi tây về nước thì người Việt có lập lại cổ tục xưa bị ảnh hưởng tàu. Hoá ra người Việt mình chỉ bắt chước tàu rồi tây rồi lại tàu. Không có gì đặc trưng hay do chính người Việt tư duy đột phá, tự làm ra. Chán Mớ Đời 

Đọc trong Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, mua hồi về Việt Nam. Có viết về sự tích lễ Tịch Điền.

Nhớ hồi nhỏ khi chương trình “Người Cày Có Ruộng” được quảng bá, tuyên truyền kèm theo bài hát “Một Tấc đất là một tấc vàng” do ca sĩ Mai Lệ Huyền hát. Nay nghĩ lại rất đúng. Có vài người hỏi mua vườn của mình với giá mà mụ vợ nghe tới muốn xỉu. Kinh

  https://youtu.be/fRmDMKACIWU

Thấy báo chí, phim thời sự hay chiếu hay in hình ông tổng thống Nguyễn Văn Thiệu, săn quần trồng lúa với các nhà nông hay lái xe máy cày. Hoá ra, Việt Cộng chiếm đất ở miền quê khá nhiều nên chính phủ Việt Nam Cộng Hoà mua đất rẻ của mấy địa chủ rồi tặng cho người dân để họ trồng trọt, theo Việt Nam Cộng Hoà.

Không biết ông quan nhớn trong hình có đọc được hay hiểu mấy tấm biểu ngữ, để trước bàn thờ hay không. Chắc được ban tổ chức giải thích nhưng dân làng thì chắc là không. Nghe nói được chiếu trên truyền hình thì cả nước ít ai đọc được chữ Hán. Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Tìm lại bạn thời thơ ấu sau 50 năm

 Hôm qua, nhận được cú điện thoại từ Gia-nã-đại. Một anh chàng hàng xóm xưa, trên đường Thi Sách, kêu mới nói chuyện với Huỳnh Kim Sang, em bà con chi đó của anh ta, sau 20 năm mất liên lạc. Anh chàng này, có gặp lại cách đây mấy năm tại Quận Cam. Mình chỉ mại mại nhớ vì khi xưa không thân lắm. Anh chàng ở trong xóm của Mai Thế Lương, học trường Thanh Ngọc trên mình 1 vài lớp. Hình như gia đình của Mại Thế Lương mướn nhà của bố mẹ hắn. 

Dạo ấy, mình học trường Thanh Ngọc buổi sáng, chiều thì học Yersin, được xe trường này đưa đón. Hình như có hai chiếc xe, một màu vàng và một màu xanh. Mình đi xe màu vàng. Có tên Mai Thế Lương này đi chung với một tên Thọ, lớn hơn vài tuổi. Nếu mình không lầm hắn có hai cô em gái tên Mai Thế Lan và Mai Thế Liên. Đến nhà hắn, thấy bàn thờ to đùng của ông bố bị Việt Cộng giết đâu dưới đèo Prenn. Sau này, gia đình hắn dọn đi đâu nên hết liên lạc. Có gặp lại hắn một lần trong đập Đa Thiện, Thung Lũng Tình Yêu trước khi mình đi Tây. Hắn cứ như tây, cởi truồng, làm Chử Đồng Tử nhảy xuống hồ vô tư. Chỉ tiếc là không thấy công chúa Tiên Dung đâu cả.

Xóm Thi Sách đoạn này cạnh nhà thương, mẹ anh chàng Phú bán ngoài chợ, quen bà cụ mình. Có vài người mình biết mặt nhưng không quen. Muốn đến xóm này thì phải đi ngang cư xá Pasteur. Dãy nhà này thì cửa chính trổ ra đường Hai Bà Trưng, nhưng phía sau thì đỗ về đường Thi Sách. Có một chị quen ở đây mà mình không biết, kêu là bạn học của chị Tâm, con bác Tô trên đường Thi Sách. Biết chị Mão, anh Toàn, Thằng Hiệp,… qua Cali mới gặp, sau này lâu lâu hai chị em lên đài truyền hình hội thoại của đài Little Sàigòn.

Mình xin điện thoại gọi nói chuyện với Huỳnh Kim Sang ngay, hiện định cư tại Houston. Nghe lại giọng anh chàng này khá cảm động, bặt tin hắn từ năm 1972, sau mùa hè Đỏ Lửa. Việt Nam Cộng Hoà đôn quân, anh chàng sinh 1955 nên không được hoãn dịch, phải lên đường. Có tên em họ của hắn, gặp mình kêu hắn có viết thư cho mình nhưng tên này lười đưa lại, quăn xọt rác.

Mình về lại Đà Lạt lần đầu tiên, có đi tìm anh chàng này, Nguyễn Đình Tài và Ngô Văn Thuỷ nhưng không gặp. Chỉ có Đào Văn Quý, gặp ông cụ mình, báo tin, đến nhà mình thăm. Sau này, về Đà Lạt, không thấy bóng dáng Quý đâu nữa. Ông cụ kêu dạo trước anh chàng chạy xe ôm, sau bị ngựa đá hay sao đó, người lênh bênh, đi làm bảo vệ đâu đó. Anh chàng này học rất giỏi, đậu Assez Bien tú tài tây. Sau 75, làm đủ thứ trò rồi chạy xe ôm nuôi vợ con. Nghe nói vợ bỏ hay sao đó. Gặp lại bạn thấy thương. Không ngờ cuộc đời cho hai người học chung trường, chung lớp, chung thầy nhưng kết cục lại khác nhau. Khó định nghĩa được hay định trước tương lai của mỗi người.

Cũng có thể định nghĩa về cái Duyên, hội đủ điều kiện. Mình sang Văn Học thì chơi với Hùng Con Cua và Nguyên. Có anh du học tại Gia-nã-đại. Hai tên này cũng muốn du học, theo gót chân của anh chúng nên mình cũng ké theo giấc mơ của chúng. Mẹ mình khi xưa làm ô-sin cho bà Phúng, mẹ của cậu Mạnh, du học bên Pháp. Năm 1973, cậu có về thăm Đà Lạt, đến nhà mình thăm mẹ. Cậu kể phục mẹ mình lắm nên giúp mình kiếm được học bổng đi du học bên tây. Cậu Nghị, con ông Đàng, mình có gặp một lần trước khi cậu đi du học, cũng giúp mình ghi danh đại học khiến mình được trời ị trúng đầu, đi tây. Bà cụ tốt với thiên hạ nên thiên hạ giúp mình đi du học. Tương tự sau 75, họ giúp mẹ mình, buôn bán nuôi con và thăm nuôi chồng ở trại cải tạo 15 năm.

40 năm sau, mới gặp lại Tài và Thuỷ nhờ liên lạc qua diễn đàn Văn Học Đà Lạt xưa. Thủy có cho mình số điện thoại của Sang nhưng liên lạc không được, chắc đổi số. Nay gặp lại qua điện thoại thì bao nhiêu kỷ niệm của hàng xóm khi xưa, tự đâu trôi về với vận tốc nhanh của dây cáp thay vì chế độ 3 Gờ.

Hồi bé, hắn học tư với anh Bình, con ông Khoa nên khi ra chơi, cả đám hay chơi bắn bi với nhau. Sau này lớn lên thì hắn học trường Đa Nghĩa nên ít gặp nhau lâu lâu có gặp mặt thì cười như chào nhau. Đến khi mình sang Văn Học thì ngày đầu vào lớp, mình thấy hắn nên hắn ra hiệu mình ngồi cạnh. 

Quen hắn thì mình đang ngây thơ, chỉ thích tập võ hay chơi bóng bàn nay hắn rủ đi ngắm gái. Hắn có cô em học dưới một lớp thì phải, có mấy cô bạn học chung ghé nhà nên hắn tinh thông việc gái gú. Hắn biết cô nào ở đâu, tên gì. Một hôm, hắn ghé nhà, kêu đi chơi. Mình vác xe chạy vòng vòng với hắn. Sau đó, hắn kêu chạy về đường Hai Bà Trưng. Đến gần xóm Địa Dư, hắn kêu chậm chậm lại rồi chỉ sau lưng một cô gái đang đi một mình, ôm tập vỡ như Hoàng Thị Ngọ của ông Phạm Thiên Thư. Thật ra, nhìn phía sau, ai cũng là tiên nữ cả.

Hắn nói xem mặt cô gái. Mình chạy qua, ráng hết cam đảm, quay lại thiệt nhanh để xem cô nàng, sợ cô ta bắt gặp. Hắn hỏi đẹp không. Mình nói Duyệt. Dạo ấy, mình đã cận thị nhưng chưa đeo kính. Trông xa thì ai cũng là hoa Thiên Lý cả. Mình thấy cô ta đi vào chiếc cầu khu nhà ông Lào nên ngạc nhiên. Không ngờ có cô gái ở khúc này mà mình không biết. Nay phải nhờ một tên ở xóm khác chỉ. Chán Mớ Đời 

Khi mình về Hà Nội, tham dự buổi hội thảo về phát triển Việt Nam, sau thời Đổi Mới. Có một bà trong phái đoàn thanh niên cộng sản Việt Nam, đến chào mình, tự xưng là người Đà Lạt. Kêu biết em gái của mình, bố mẹ của mình, và ở xóm Địa Dư, cạnh nhà ông Lào. Mình hỏi có phải em gái của một tên mình hay đá banh chung hồi nhỏ. Cô nàng kêu đích thị khiến mình thất kinh, suýt ngất đi trong sự hổn loạn tinh thần. Mình hỏi anh chàng nhớ cô này, hắn cười, kêu mày còn nhớ à. Chán Mớ Đời

Dạo ấy, hắn và một tên khác thích hai cô trong lớp nên cứ viết thư truyền cho nhau. Mình thấy chúng sao gan cùng mình. Dám nói chuyện với gái. Ở xóm mình, gặp mấy cô láng giềng, mình mở mồm không ra, cứ cúi đầu lủi nhanh.

Mình hỏi hắn còn nhớ Nguyễn Thị Ri? Anh chàng bật cười, kêu mày còn nhớ à. Mày nhắc tao mới nhớ. Mấy chục năm nay, quên mất tiêu. Dạo ấy, mình mới sang trường Văn Học, ma mới nên cái gì cũng lạ. Trong lớp 11B, có độ 20% là nữ sinh. Mấy cô được xếp ngồi phía trên bên tay phải của lớp, bên trái thì con trai và phía sau mấy bàn con gái là đực rựa. Nói chung, mấy cô là thiểu số nhưng mồm rất to. Có một bàn toàn là mấy cô, cứ cười nói rất ồn ào, ăn vụng trong lớp. Gà trống thì gáy còn gà mái thì tục tát để gây chú ý cho gà trống.

Đó là trong lớp, khi ra chơi, tương tự, mấy cô tóm lại từng tụ, mấy tên gom lại một đống, nói chuyện chi đó rồi có thằng bổng ré lên như bệnh thần kinh, rồi lén lén địa về mấy cô. Sân trường cứ như cái chuồng gà. Nay kể lại mới thấy những giây phút ấy quá ngây thơ, giúp mình còn chút gì để nhớ, hồi tưởng lại thời, khởi đầu hỏi ai biểu em là con gái cho đời anh te tua. 

Hắn kể khi xưa, mày hay dùng mấy từ, câu rất lạ tai. Có lần đi sau một cô, mày nói câu … khiến cô ấy quay lại, chửi đồ mất dạy. Chán Mớ Đời . Sau này, khi viết tiếng Việt, bí chữ mình chế luôn cho khoẻ như khi xưa, nói tiếng Việt mình không biết từ vựng nhiều nên hay chế khiến tụi bạn đực ra, kêu hay hay dù mình hay chúng chả hiểu nhưng đại khái là hiểu ý mình muốn nói gì.

Trong số đó có Nguyễn thị Ri, gốc Chàm, từ Phan Rang lên học. Hết năm 11B thì mất tiêu, về quê lấy chồng hay vô bưng. Cũng có thể di tản qua trường Việt Anh. Lên năm 12B, một số rất đông học sinh, chuyển qua trường Việt Anh vì bộ Tam Sư, 3 ông thầy nổi tiếng dạy Toán Lý Hoá Đà Lạt dạo ấy, đầu quân  qua trường Việt Anh. Có hai cô rất xinh, mất tích. Chán Mớ Đời 

NGuyễn thị Ri và Nguyễn thị Đức như cặp bài trùng. Tên Sang và tên Hiệp, lớp 11A kết hai chị này, viết thư nhờ mình trao cho hai cô nàng. Tự nhiên mình được công tác người đưa thư. May mà không bị dính cái huông nếu không ra ngoại quốc đi làm cho bưu điện.

Học buổi sáng, chiều tên Sang này và em họ hắn tên Tuấn rủ mình đi đá banh ở sân vận động, với xóm kho bạc. Có tên Cường nhỏ nhỏ người nhưng đá khá hay. Có 2 anh em Nguyễn Mơ, Nguyễn Ước ở Cô Giang. Thành ở ngay xóm Giếng, trước khách sạn Mimosa, và đám học sinh Việt Anh… cả đám đá banh, trời mưa cũng đá, xỉn lầy, vũng nước cứ lăn ra đá. Cuộc đời thấy nhẹ nhàng.

Có hôm, hắn kêu mình không đi đá banh, đến nhà Nguyễn thị Ri, ở đường Thủ Khoa Huân. Cô này chắc nhà giàu vì ở trọ căn biệt thự to đùng hay là Việt Cộng nằm vùng không biết. Đứng đợi trước cổng thì thấy tên Hiệp 11A bò lại. Hoá ra hai tên này, viết thư hẹn hò với 2 cô kia, nhưng sợ sao đó lại kéo mình theo. Mình để hai cặp đả thông tư tưởng trong nhà. Mình bò ra sân sau, nhìn về hướng hồ Xuân Hương rất đẹp vì thấy luôn ấp Ánh Sáng và đạp cầu ông Đạo. Sau này, chúng hẹn hò ra sao thì không thấy rủ mình nữa. Mình lại bò đi đá banh.

Đùng một cái, Việt Nam Cộng Hoà ra lệnh đôn quân. Mình nhớ khuôn mặt của tên Sang này, cầm giấy gọi nhập ngủ rồi 2, 3 ngày sau. Hắn và tên em họ tên Tuấn, trong lớp có đâu 10% nam sinh, biến mất sau vụ đôn quân. Cả lớp đang vui đùa như trẻ thơ, bổng nhiên cảm nhận ra mình đã lớn, có trách nhiệm với đất nước. Bổng nhiên trở thành Phù Đổng, ra trận, không hiểu vì sao, phải học giết người.

Sang kể đi lính, vào chỗ khám sức khoẻ thì gặp tên Nguyễn Văn Vinh, bạn học chung lớp, đi Thuỷ Quân Lục CHiến, tước đó mấy tháng, bị thương, đang nằm viện. Hắn Chán Mớ Đời. Ngày đầu tiên nhập ngủ mà gặp tên bạn học đi trước hắn đâu trước khi vào học. Ra trận đầu tiên, bị thương. Mình thì không nhớ anh chàng này.

Học tập quân sự xong thì Sang được gửi đi học gở mìn, chất nổ, được biệt phái về phi trường Tân Sân Nhất. Ngày ngày đi tuần, xem có vật nào khả nghi, do mấy ông kẹ gài hay ai đó báo cho biết thì đến lần mò, gở. Không may thì cái đùng to lớn tiêu diêu miền cực lạc. Chiến tranh rất vô tình và tàn ác. Anh chàng kể chỗ ngày nay, Việt Cộng thành lập bảo tàng tội ác mỹ ngụy là nơi anh ta đóng quân. Anh ta thì đi gỡ mìn, chất nổ của đặc công Việt Cộng mà họ lại gắn tội ác mỹ ngụy.

Sau 75, thì bò về nhà. Đi làm thợ, lơ xe đò. Ngô Văn Thuỷ rủ ghi tên vào làm công nhân nhà máy gì đó. Một hôm cuối tuần đón xe về thì gặp ông cậu, đang lái xe tải. Ông cậu cho quá giang về nhà. Tối đó, thấy người lạ lên gác nói chuyện với ông cậu. Hắn bò lên gác, lén lén nghe. Sau đó, ông khách lạ đi đâu thì bò đi theo đến Rạch Giá. Ông khách lạ gặp anh của Sang, nói có thằng nào như công an, cứ đi theo ông ta. Ông anh kêu em tui. Ông anh tổ chức vượt biển nhưng không nói cho ai. Thế là hắn được lên tàu. Ra biển, thuyền chồng chành tưởng chết nhưng được tàu kéo vào bờ.

1 năm sau, định cư tại Hoa Kỳ, ở Houston. Cách đây, 20 năm, về Việt Nam một chuyến, có tên bạn giới thiệu cô cháu. Hắn bò về Cần Thơ gặp. Thấy nghèo quá nên lấy, đem qua Hoa Kỳ. Nay có hai mụn con. Chưa về hưu được vì con gái út mới 14 tuổi. Mình hỏi vợ chắc đẹp vì nghe nói gái miền tây đẹp như tây. Hắn nói không, đẹp thì nó đâu ở lâu ở dài với mình. Anh chàng có gửi hình vợ con thấy cũng hạnh phúc lắm.

Mình nghe hai anh bạn học cũ, kể chuyện vượt biển. Một anh thì khá hài hước, kể chuyến đi ra sao, một anh thì khá ly kỳ. Một anh thì tổ chức vượt biển, bị công an còng đầu, kêu lên Sàigòn, kiếm người về mua bãi. Một anh chàng thì cứ đi theo ông đầu nậu vượt biển. Có thể ông cậu muốn anh ta đi nên kêu đi theo ông này kiểu canh me. (Còn tiếp)

Nguyễn Hoàng Sơn 

Học và viết tiếng Việt

 Dạo này, có ông thần nào “dán tên mình” vào một bài viết của cô nào, than là ngày nay người Việt viết tiếng Việt rất cẩu thả, sai lỗi chính tả, đủ trò. Thiên hạ nhảy vào hội đồng, ném đá những người viết sai chính tả như mình. Chán Mớ Đời 

Mình đoán là các chiến sĩ an ninh mạng, đang định hướng dư luận để họ quên đi vụ công ty Việt Á, được gắn huy chương nhà nước gì đó.

Thật sự, trình độ tiếng Việt của mỗi người Việt rất khác nhau nên không thể so sánh được. Mình lấy thí dụ: một cô bạn học khi xưa ở Yersin. Từ bé tới lớn học trường Tây, sau 75 qua tây học tiếp. Nay sống ở tây nên tiếng Việt không rành lắm. Ông chồng nói với mình là cô nàng đọc nhưng không hiểu những gì mình viết. Lý do là tiếng Việt không rành, chỉ biết nói chuyện vớ vẩn với người Việt tại Pháp. Dạo mình mới sang pháp, gặp người Việt, nói tiếng Việt như con mình ngày nay.

Một cô khác, tương tự, kêu ông chồng dịch ra tiếng tây những email của mình. Rồi email tiếng tây cho mình nhờ, dịch ra dùm tiếng Pháp, khiến mình ngọng. Chắc ông chồng Chán Mớ Đời cứ phải dịch ra tiếng tây cho cô nàng. Nói chung là mấy ông chồng liên lạc với mình nhiều hơn vì phải đọc i-meo của mình, rồi giải thích cho vợ còn mấy cô đọc không xong thì viết gì nổi. 

Mình theo dõi mấy người bạn học cũ Yersin, nay vẫn còn sinh sống tại Việt Nam. Họ viết rất chuẩn tiếng Việt. Lâu lâu có người sửa lỗi chính tả của mình. Lý do từ 1975 đến nay, họ sống tại Việt Nam thì tiếng Việt của họ phải được hoàn chỉnh, khác với các người bạn học cũ, ở hải ngoại.

Do đó, chúng ta không thể nào gọi những người không rành tiếng Việt là mất gốc, khinh thường chữ Mẹ Đẻ,… một người Việt tại Việt Nam, có thể không viết chính tả chuẩn vì họ không được học cao. Ngày nay, nhờ Internet, họ có thể lên mạng, giao tiếp với thiên hạ, nên có thể còm tiếng Việt sai chính tả. 

Nếu mình không lấy vợ việt thì chắc ngày nay cũng ngọng tiếng Việt. Mình đọc sách báo việt ngữ lại khi sang Hoa Kỳ làm việc. Tại New York, mình có gửi mua báo việt ngữ để đọc hàng tháng nên lò mò được chút tiếng Việt.

Cách đây mấy năm, một cô bạn i-meo kêu có liên lạc được với một cô học chung lớp khi xưa nên mình liên lạc và kể qua i-meo những kỷ niệm một thời đi học chung. Ai ngờ, cô bạn kêu còn nhớ gì không, kể tiếp. Thế là từ đó mình khởi đầu nghiệp dư viết ba-láp, ba-sàm cho đến nay. Cô bạn phải sửa chính tả cho mình khá nhiều, gửi cách thức đánh dấu hỏi ngã tùm lum nhưng vẫn sai chính tả. Hình như họ gọi là biên tập viên ở Hà Nội.

Mình nhớ có mua sách của ông Nguyễn Hiến Lê nói về tiếng Việt, xuất bản trước khi mình sinh ra đời. Không ngờ ngày nay, mình vẫn theo ý của ông ta. Khi nói hay viết tiếng Việt, mình cố gắng ít dùng tiếng địa phương (anh ngữ hay tiếng Ý Đại Lợi, tiếng Pháp,…). Có những từ không biết, phải dùng từ tiếng Việt sau 75.

Có anh bạn khi xưa học Marie Curie, ghét mấy người bạn học cũ, gặp nhau là cứ xổ toàn là toi, toi, moi moi,.. có lần anh ta kêu hôm qua tao đi xe lửa, tao lên toa, tao đái trên đầu toi,… cứ tưởng tượng mình đang nói chuyện với người Mỹ, bổng nhiên xổ một tràng tiếng Việt vào, hỏi họ có hiểu không. Mình có tên bạn người Tàu, đại hàn, khi gặp chúng, đang nói chuyện chúng xổ một tràng tiếng tàu hay tiếng Hàn với mấy người đồng hương của họ khiến mình ngọng.

Có lần mình viết tiếng Mễ, dặn ông thợ đến sau thì làm những việc như sau. Khi ông ta đến, mình mới khám phá ra ông ta không biết đọc tiếng Mễ. Ông thợ hay người mướn nhà gốc Mễ, nhắn tin cho mình sai chính tả tiếng Mễ rất nhiều. Mình đâu thể đánh giá họ là mất gốc. Tại quê nhà, họ là nông dân như mình, không được đi học nhiều hay thậm chí không được đến trường.

Mình tham gia hội Toastmasters để tập nói anh ngữ trước công chúng. Mình khám phá ra rất nhiều người Mỹ cũng lấn cấn vấn đề văn phạm nên mỗi buổi họp đều có người thay phiên nói về văn phạm hay nêu ra cái sai của mỗi người khi nói chuyện. Nói chung thì chỉ có những người mỹ lớn tuổi mới để ý đến cái sai văn phạm.

Thật ra tiếng Việt là một sinh ngữ nên thay đổi liên tục, cập nhập hoá với đời sống hiện đại. Nếu chúng ta mở mấy cuốn sách của nhà thi hào Anh quốc Shakespeare, chúng ta thấy anh ngữ thời của ông ta rất khác những gì chúng ta học ở trường. Đọc đã không hiểu mà bà thầy anh văn, dẫn mình đi xem King Lear ở hí viện Luân Đôn. Mình hiểu câu truyện trước đó, chớ khi xem kịch diễn thì ngọng.

Việt Nam có chữ Nôm, được dùng trước khi người Pháp đến, nay xem như là “TỬ NGỮ”, một ngôn ngữ chết như Hy-Lạp-ngữ. Có dạo mình mua sách để học chữ Nôm nhưng được 3 ngày thì bỏ cuộc. Có anh bạn xưa, rất chăm chỉ, mỗi ngày học một chữ, nay khoe học được mấy ngàn chữ.

Mình học chương trình Pháp từ bé, đến khi sang Pháp thì mình ngọng. Cách mình nói, được dạy trong sách vỡ nhưng gặp tây đầm thì họ nói cách khác. Điển hình: mình được ông tây bà đầm dạy nói: “je ne sais pas” thì bọn sinh viên học chung với mình kêu “sais-pas moi”. Ngoài ra là một sinh ngữ nên người pháp dùng tiếng lóng khá nhiều nhất là dân Paris. Mình phải mượn truyện thời đại để đọc, học các từ lóng của Tây đầm.

Dạo còn sinh viên, có một ông nhạc sĩ tây khá nổi tiếng với giới trẻ, tên Renaud. Mình nghe mấy đứa bạn trong lớp mở radio để nghe. Điệu nhạc thì rất đương đại nhưng mình không hiểu gì cả vì ông ta sử dụng tiếng lóng của người Pháp. Mình nghe như vịt nghe sấm nhưng từ từ rồi cũng hiểu được tiếng lóng của Tây đầm.

J'étais tranquille j'étais peinard
Accoudé au flipper
Le type est entré dans le bar
A commandé un jambon beurre
Et y s'est approché de moi
Et y m'a regardé comme ça

T'as des bottes, mon pote
Elles me bottent
Je parie que c'est des santiags
Viens faire un tour dans le terrain vague
Je vais t'apprendre un jeu rigolo
A grands coups de chaînes de vélo
Je te fais tes bottes à la baston

….

Dạo điện thoại bắt đầu có phần nhắn tin. Mình thấy mấy đứa con nhắn tin rất ngắn khiến mình tăm tối như LOL, idk,… nhưng từ từ rồi cũng hiểu ý chúng muốn nói gì.  Mình về Việt Nam, nói chuyện với mấy người em. Mình kêu mai ra “phi trường” khiến mấy cô em nhìn mình như bò đội nón. Một cô em khác nhanh trí kêu là “sân bay” mới giúp cô em kia thoát cảnh bò đội nón. Ngay trong gia đình còn không hiểu nhau thì người ngoài còn khó gấp bội.

Khi xưa, họ có làm mấy cái tách uống cà phê cho người có râu. Do đó, chúng ta không nên vơ đũa cả nắm về người viết không rành tiếng Việt.

Có người ở hải ngoại dị ứng với những từ dùng tại Việt Nam. Ngôn ngữ mà người ta dùng hằng ngày được xem là Sinh Ngữ, một ngôn ngữ sống thì có những từ mới, được phát minh và được người dân sử dụng. Mình học tiếng Việt thời Việt Nam Cộng Hoà, nên khi dùng từ được học ở trường khi xưa. Nhiều khi quên, đọc báo việt ngữ ngày nay, ngay các báo xuất bản tại Hoa Kỳ, cũng sử dụng những từ sau 75. Lý do là người Việt rời sau 75 khá đông. Giới di tản, dần dần vào viện dưỡng lão hết. Trong tương lại sẽ không có ai dùng các từ vựng Việt Nam Cộng Hoà. 

Chúng ta có thể dị ứng với các từ hậu 75 nhưng không thể chối cãi đó là ngữ vựng đang được sử dụng thường nhật. Vài năm nữa, thế hệ di tản ở hải ngoại qua đời, chúng ta sẽ không thấy ai sử dụng các từ trước 75 nữa.

Mình thấy nhiều người dị ứng với các cụm từ hậu 75 nhưng lại tải về trong nhóm các bài viết từ Việt Nam. Theo mình là do các chiến sĩ an ninh mạng viết để định hướng dư luận. Họ viết nhiều chuyện không thể tin được nhưng họ cứ tải về, câu Like mút mùa.

Hồi mình ở Anh quốc, học anh ngữ với người Anh nên dùng mấy từ của người Anh quốc dùng. Đến khi sang Hoa Kỳ thì lộn xà ngầu, các từ người Mỹ dùng hơi khác với người Anh quốc. Còn người Gia-nã-đại vùng Québec thì còn cha thiên hạ. Họ dùng từ của người Pháp 2, 3 thế kỷ trước đây. Giọng của họ khó nghe. Mình nhớ đi xem một phim pháp ngữ của Gia-nã-đại. Đâu 1 tiếng đồng hồ đầu tiên, mình chả hiểu gì cả. Hỏi cô bạn đầm, cũng lắc đầu nên sợ tới già, không dám xem phim tây Gia-nã-đại.

Mình thấy ở Việt Nam, giới trẻ dùng các từ lạ như “cu-te”, hoá ra là đọc từ anh ngữ “cute” theo cách phát âm của người Việt. Hôm trước, mình xem một chương trình hội thoại ở Việt Nam về giới trẻ. Mình thấy họ sử dụng các từ anh ngữ khá nhiều như thế hệ bố mình, xổ tiếng tây.

Có cô ca sĩ, nghe đồng chí gái kêu rất nổi tiếng ở Việt Nam. Cô này nói bận độ “Bờ lắc” khiến mình ngọng, đồng chí gái cười rồi giải thích. Hoá ra cô ta đọc tiếng anh từ “Black” theo âm điệu quan họ. Cô ta kể hôm nay cô ta bận đồ đen vì lý do gì đó. Mình theo dõi mấy đứa cháu trên mạng. Thấy chúng dùng những từ rất lạ. Trong tương lai, các từ chúng dùng ngày nay, sẽ được phổ thông hoá, mang vào tự điển Việt Nam. Xong om

Ngày xưa, nghe mấy ông thầy người Việt dạy trường tây, nói tiếng tây thì quen. Đến khi sang tây thì chới với vì phát âm sai. Mình cần một thời gian khá lâu mới quen phát âm theo tây đầm. Lý do phát âm theo mấy ông thầy, bà cô người Việt dạy chúng không hiểu. Nay mình theo học lớp phát âm tiếng anh tại đại học, để bỏ bớt cái âm hưởng nước mắm.

Có câu chuyện: một ông sư đi ngang một căn nhà, thấy hào quang toả lên. Tò mò ông ta đi vào xem. Ông thấy một bà cụ, ngồi lần chuỗi đọc Chú Đại Bi. Bà ta niệm “Tô Bò Kho”. Ông thầy ngứa mồm, nói bà ơi; Ta Bà Ha, bà niệm sai rồi. Bà cụ tiếp thu lời dạy của thầy nên tiếp tục niệm “Ta Bà Ha”. Bổng nhiên hào quang biến mất. Ông sư thấy lỗi của mình, nên nói tôi nói đùa với bà đấy, cứ tụng “tô Bò Kho”. Chán Mớ Đời 

Năm nay, mình theo học đại học cộng đồng, lớp miễn phí về cách phát âm anh ngữ. Mình tham gia hội Toastmasters, khi nói bọn mỹ có vấn đề hiểu mình vì nhiều từ mình phát âm không chuẩn lắm. Thấy khiếm khuyết thì đi học thêm, nhất là miễn phí. (Còn tiếp)

Nguyễn Hoàng Sơn 

Những bức ảnh Tết Mậu Thân

 Mình có viết về những hình ảnh Tết Mậu Thân, đã ghi khắc trong trí nhớ của mình từ dạo ấy đến giờ. Mỗi lần mình ở trong nhà, bên Mỹ mà nghe tiếng máy bay trực thăng là trong đầu óc mình, các hình ảnh ảnh Mậu Thân lại trở về. Những hình ảnh bắn súng từ trực thăng bay trên đầu xóm mình về phái Số 4, bom dội từ các khu trục cơ Skyraiders xuống Số 4 vẫn đeo theo mình đến giờ. Sau Mậu Thân, hình hư mình bị buột phải lớn nhanh, tuổi thanh xuân hồn nhiên bị cướp mất. Từ đó mình bắt đầu nghi ngờ hàng xóm, người lớn, ai là nằm vùng.

Tuần trước, có người nào nhắn tin, hỏi mình, bài viết về Tết Mậu Thân nhưng tìm không ra nên mình viết lại. Lâu lâu, Facebook nhắc về bài nào thì mình mới đọc lại. Khi đọc lại thì mình hay cập nhật hoá những chi tiết mà mình đã nghe hay ai kể lại sau khi mình viết rồi tải lên lại. Ai có tò mò thì chịu khó tìm trên bờ lốc vì ngay chính em cũng tìm không ra, dù biết mình đã có viết về vụ nào đó.

Mình chỉ có 3 tấm ảnh Mậu Thân tại khu Hoà BÌnh. Một là chiếc xe Jeep bị cháy, một chiếc xe nhà binh của quân đội Mỹ đậu trước rạp Hoà BÌnh và khu photo Hồng Châu bị cháy sau Mậu Thân, có chiếc xe Traction đen, và người đứng bên cạnh xe, hao hao giống ông cụ mình. Lý do dạo ấy, ông cụ mình có chiếc công xa, hiệu Traction. Dạo ấy Đà Lạt chỉ có một chiếc xe loại này còn lưu dụng. Tiệm hủ tíu Nam Vang có một chiếc nhưng đã bán trước đó.

Chiếc xe jeep bị cháy ngay khu hoà bình. Gần cầu thang chợ, trước photo Hồng Châu

Burned Jeep at Hoà BÌNH SQUARE.

Có người còm: Năm 1968 , ông Kỳ là Phó tổng thống, không còn làm Chủ tịch UBHP trung ương .

Sáng mùng 1 Tết MT , chiếc xe jeep chở vài người lên khu HB tìm quán phở ( có thể là phở Bằng ở đường Hàm Nghi )  , bị vc núp trên lầu photo Hồng Châu bắn xuống , mấy ông liệng xe chạy xuống cầu thang chợ ( sát bên Mộng Đẹp ) .

Xem còm này thì có lý hơn. Việt Cộng núp trong mấy căn phố của dãy photo Hồng Châu bắn chiếc xe Jeep do đó mới nằm ụ tại đây. Bố cô bạn học xưa, sống sót nhờ chạy về phái cầu thang giữa khách ăn Mộng Đẹp và La Tulipe rouge

Tuần trước, có người nhắn tin, cho biết chiếc xe Jeep bị cháy, có thể là chiếc xe đã chở bố của họ trong ngày 1/2/1968 và ông ta bị tử nạn khi cũng đồng đội, vào trung tâm Hoà Bình để họp về phòng thủ trường Tham Mưu. Khiến mình tò mò tìm thêm tài liệu và kể bài kế tiếp bài này.

Sự vụ lệnh của đề đốc Chung Tấn Càng, chỉ huy trưởng trường Chỉ Huy và Tham Mưu, Đà Lạt, đã ký giấy phép cho 3 sĩ quan: thiếu tá Nồng Văn Thắng, đại uý Vũ Xuân Sinh, đại uý Trần Hương Trung vào ngày 1/2/1968. 1 trong 3 người này là bố của một chị bạn học khi xưa ở Yersin. Năm ngoái về Sàigòn, họp mặt thì chị ta nói nhỏ cho mình biết.

Permission signed by admiral Chung Tấn Cang, allowed the 4 officers to get out their camp so they could attend the meeting to protect Đà Lạt against the enemies, signed on February 1st, 1968. Last year, in Sàigòn during a reunion, one of my classmates told me one of the officer was her father, the person described by Skip, rolling down the stairs to avoid the shooting range of the Việt Cộng.

Bên hông tiệm ăn Mekong, quân cảnh Hoa Kỳ đậu để kiểm soát các hành vi các lính mỹ tại Đà Lạt.

American MP used to park here to check on GIs in Đà Lạt.

Tiệm ăn Mekong bên tay trái, đối diện tiệm cầm đồ Bùi Thị Hiếu, ngay góc Tăng Bạt Hổ, nơi cô Vi KHuê vào ngày mồng 3 tết Mậu Thân.

Mekong restaurant where my headmaster’s wife wrote about the day before the Việt Cộng attacked Đà Lạt.

Theo hồi ký của cô Vi Khuê, ngày mồng 3 Tết Mậu Thân, cô và Thầy Chử Bá Anh, còn gặp bạn bè tại tiệm ăn Mekong. Lúc đầu, mình đọc bài của cô thì mình thắc mắc vì trên nguyên tắc, tổng tấn công của Việt Cộng là ngày mồng 1 Tết. Lý do nào thầy cô vẫn vui vẻ ở nhà hàng Mekong ngày mồng 3.

Theo âm lịch thì ngày mồng 4 tháng giêng năm Mậu Thân (1/2/1968)

Lunar calendar February 1st, 1968 was the 4th of January the Monkey year.

Trong giấy phép của đề đốc Chung Tấn Cang ký, đề ngày 1/2/1968. Mình truy ra ngày âm lịch của ngày này là ngày mồng 4 tết Mậu Thân. Lý do mình thắc mắc vì ngày mồng 1 là đã nghe trên đài Sàigòn, ông Nguyễn  Cao Kỳ, uy ban hành pháp trung ương, kêu gọi các công chức, cảnh sát, quân đội về phép thì đến trình diện tại địa phương. Do đó, mình nghĩ Việt Cộng đã tấn công Đà Lạt rồi. Nay đọc lại hồi ký của cô Vi Khuê và giấy phép của đề đốc Chung Tấn Cang thì mới giải mả được thắc mắc của mình từ bấy lâu nay.

Đọc bài của mình thì một ông mỹ, Steve Broaring, từng tham chiến tại Đà Lạt, có gửi cho mình bài viết của một binh sĩ mỹ, có mặt hôm ấy. Ông ta ngụ tại khách sạn Mộng Đẹp, của ông Nguyễn LInh Chiểu, cạnh chợ Mới Đà Lạt. Ông Chiểu này, thầu khoán xây dựng chợ mới Đà Lạt. Sau đó ông ta xây khách sạn Mộng Đẹp. Ông này mất dạy cho là xây thêm một tầng, dù không được phép. Theo mình hiểu là kiến trúc sư Ngô Viết Thụ, thiết kế cảnh quang của KHu Hoà Bình, có thể nhìn xuống hồ Xuân Hương, cũng như mọi nơi tại Đà Lạt, có thể nhìn thấy tháp chuông của Khu Hoà BÌnh. Do đó hạn chế khách sạn Mộng Đẹp, nhà hàng La Tulipe rouge, chỉ được xây 3 tầng nhưng ông này chơi cha nên xây 4 tầng rồi chạy chọt mấy ông lớn để bỏ qua. Đó là sau đệ nhất Việt Nam Cộng Hoà, trước đó thì luật lệ rất kỹ luật, ít tham nhũng hơn.

Hôm qua, đọc tin tức mấy chỗ đang xây tại sân cù Đà Lạt, không có giấy phép. Kinh

Theo hồi ký của ông mỹ thì ông ta leo lên sân thượng của khách sạn Mộng Đẹp để quan sát. Theo mình đoán thì thằng bé đạp xe đạp chạy lên dốc Lê Đại Hành, Việt Cộng núp trên mái nhà của rạp Hoà BÌnh, kêu nó dừng lại sau đó, bắn chết. Khi chiếc xe Jeep chạy lên khu Hoà Bình, nếu họ không dừng lại để xem đứa bé bị bắn chết cạnh chiếc xe đạp thì có thể không bị B40 bắn trúng. Theo ông Mỹ thì tài xế lãnh đủ còn 3 người kia chạy xuống cầu thang chợ chỗ cái cầu, chỗ Photo Hồng Châu. Có lẻ bị thương nên qua đời như ông tài xế, rên rĩ.

The aerial picture showing the distance from the Mong Dep (MOdern hotel) where Skip stayed during the attack. He mentioned he went up to the roof of Modern hotel to take a look. So i guess he could see whole area of the square.

Đây hình chụp khách sạn Mộng Đẹp, nơi mấy ông mỹ ngụ lại trong mấy ngày Tết. Theo hồi ký của ông mỹ thì ông ta leo lên sân thượng của khách sạn với đèn đường rọi sáng tương tự có thể trên khách sạn cũng có đèn. Từ đó ông ta có thể quan sát toàn khu Hoà bÌnh. Theo mình ông ta đứng chỗ này, bắn M14 làm chết một Việt Cộng nằm trên mấy bậc thang cấp trước rạp Hoà Bình.

Based on his story, i guess Skip was on the top of the hotel, Lighting from the street could shed some lights on the hotel’s roof . 

Mình kể vụ này, khi đọc bài kể của ông mỹ thì mới hiểu tại sao ông ta lên sân thượng của khách sạn này, và có thể thấy những diễn biến xung quanh khu Hoà BÌnh vì tầng cuối được xây thêm bất hợp pháp.

Hình chụp năm 1968, có thể trước Mậu Thân vì chỗ Photo Hồng Châu chưa bị cháy. Chỗ khách sạn Mộng Đẹp trên sân thượng có thể thấy hết khu Hoà BÌnh. Theo lời ông Skip thì ông ta bắn chết một Việt Cộng nằm trên thang cấp. Mình đoán là trước rạp Hoà BÌnh, có thể phía tiệm đồng hồ Tiến Đạt. Độ 50-70 mét, ngắn hơn sân vận động.

Mới đọc lại thì thấy sau khu Hoà Bình, đường Hai Bà Trưng, có dãy nhà cư xá Pasteur với trường Nữ Công Gia Chánh, nhà mình thì quá mờ để nhận rõ. Ai có phần mềm làm rõ hình thì làm dùm em.

This picture taken in 1968. I guess before the Tet offensive because the Hong Chau photo area wasn’t burnt yet. Behind the downtown, I can see Hai Ba Trung Street, houses near by my home. Too far away. 

Hi Sony:

Your last posting on the Dalat History site intrigued me. I'm glad you translated the photo captions to English. That is one article I wish I could read in its entirety.

For the record, the aerial photo I took of the downtown area you included in the article was taken after Tet,1968, November or December. I didn't arrive in SVN until mid-March, 1968.

By the way, attached is photo of my 1949 Willys CJ-3A Jeep.

Bill

Ông này, tên Bill Robie, người chụp hình ảnh Đà Lạt rất nhiều, cho biết ông ta được phái về Đà Lạt vào trung tuần tháng 3 năm 1968, kể lại trong trang nhà của đại đội hay tiểu đoàn của ông ấy về Tết Mậu Thân tại Đà Lạt như sau:

I explained in Vietnamese what Warren Skip Galinski described what happened those days when he stayed at the Modern hotel. I don’t know what Mr. Galinski was doing in Đà Lạt. Any ideas?

Mình tóm tắc hồi ký của ông Warren “Skip” Galinski, tiểu đội 2, 101st RRC, TDY tại Đà Lạt. Mình không biết ông ta có nhiệm vụ gì, chỉ biết là ông ta kêu ít khi sử dụng vũ khí. Ông ta cho biết là xong quân vụ, đang đợi rời Đà Lạt ngày hôm sau. Ông ta ngụ tại khách sạn Mộng Đẹp (Modern), cạnh CHợ Mới. Tối đó, ông ta thấy người Việt bắn pháo bông, đốt pháo mừng xuân. Mình nghĩ chắc ngày mồng 1 hay Giao thừa thôi vì mồng 1 thì Sàigòn đang bị tấn công.

Ông ta nhớ, ai đó đánh thức ông ta dậy giữa đêm. Mọi người đều cẩn trọng vì quân đội Mỹ bị pháo kích, tấn công. Mình đoán là tại phi trường Cam Ly vì có ông mỹ đóng tại phi trường Cam Ly kể là Việt Cộng tấn công phi trường . Ông ta ngồi dậy và nói với họ là họ điên vì chưa bao giờ có đánh nhau tại Đà Lạt. Đà Lạt là trung tâm nghỉ dưỡng của hai bên. Vừa nói xong thì nghe đạn bắn trúng khách sạn. Ông ta lên sân thượng của khách sạn để xem tình hình. Vài phút thì ông thật ấy hướng phi trường Cam Ly bị pháo kích. Việc này thì ông Howard đóng quân tại Cam Ly có nói cho mình biết hôm ấy. Sau này, tiểu đội của ông ta được lệnh phản công, lái trực thăng, đánh phá các mục tiêu của Việt Cộng tạm chiếm như nhà thờ Tin Lành, ở đường Huỳnh Thúc Kháng hay Phạm Phú Thứ.

Hình chụp khách sạn Mộng Đẹp từ khu Hoà Bình. ông Chiểu cho xây khách sạn cao hơn 2 tầng nên choáng hết cảnh quang của phía hồ Xuân Hương. Theo lời kể của ông Skip thì ông ta đứng trong một trong những cửa sổ của khách sạn, mình đoán là tầng chót để bắn hạ một Việt Cộng tại khu Hoà Bình. Chiếc xe Jeep màu xanh da trời là của ông cụ mình. Đà Lạt dạo ấy chỉ có một xe Jeep màu xanh này.

Based on his account, i guess Skip was shooting from one of those windows to kill the Việt Cộng. The hotel’s owner cheated by building extra story which hide the landscape of the lake from the Hoa Binh square. For that reason Skip could stay on the roof and observed what was going on up the square. The blue Jeep, owned by my parents. There was one Jeep with that color at that time in Dalat. During the debacle, the Charlies confiscated it.

Khi trời sáng, ông ta khám phá ra Việt Cộng đã có mặt xung quanh khu khách sạn. Mình đoán là sau Mậu Thân thì quân đội mỹ, mới mướn hoàn toàn khách sạn này, vì có lính mỹ canh và hàng rào kẽm gai xung quanh chỗ này. Lính mỹ hay ngồi nơi mấy cửa sổ của khách sạn, hay dọc cầu thang, xem người Việt đi lên xuống cầu thang. Có cô nào xinh xinh thì la ó khiến mình bực mình mỗi lần ra chợ, đi ngang đây, thấy cảnh này. Có lần em gái của mợ mình đến Đà Lạt chơi, đi xuống cầu thang này với mình và anh Việt, con dì Ba Ca thì lính mỹ la ó chụp hình bú xua la mua. Cô Sương, sinh viên luật khoa tại Sàigòn, đi lại đám lính mỹ, nói tiếng Mỹ như mít. Mình phục quá cỡ. Sau đó, cô trở lại nói là lính mỹ kêu chụp hình nhưng không có phim vì cô hỏi khi nào rữa hình thì gửi cho cô ở Sàigòn. Chán Mớ Đời

Khi xưa, lâu lâu thấy xe nhà binh mỹ chạy ngang đường Hai Bà Trưng, binh lính mỹ thấy mấy đứa ở xóm Địa Dư chạy theo nên hay quăn kẹo cao su cho chúng. Chúng hả hê tranh nhau trong khi mình thì không bao giờ. Dù rất thèm. Lâu lâu có tiền thì đi qua rạp Ngọc Hiệp, có cái quán nhỏ trước tiệm ăn Kim Linh, mua kẹo cao su nhai. Mở tấm giấy bạc ra, đưa lên mũi hít như cho tháng 3. Thơm nức nở. Từ từ mới bỏ thỏi kẹo vào mồm. Nhai sơ sơ, rồi nhả ra, đưa cho mấy đứa em thay nhau nhai, mũi chảy lòng thòng, rổi hít cái rẹt vào. Kinh 

Trong khách sạn có vài sĩ quan mỹ, họ liên lạc với MACV (Military Assistance Commend, Vietnam), được biết là không chỉ Đà Lạt bị tấn công mà khắp nam Việt Nam. Việt Cộng không tấn công khách sạn thì không nên đá động gì cả, không được đánh đấm gì cả nếu không bị tấn công. Được lệnh, lính Mỹ trong khách sạn, ngồi đợi, phòng thủ trong trường hợp bị tấn công.

Trong lúc này thì Việt Cộng bắt đầu bắn chết người Việt. Ông ta nhớ một đứa bé, đạp xe đạp từ dốc Lê Đại HÀnh lên khu Hoà bÌnh. Đứa bé trai này bị Việt Cộng kêu dừng lại. Đứa bé bỏ xe đạp ngoài đường rồi ngồi nơi lề đường theo lời quát tháo của Việt Cộng. Thằng bé cứ nhìn chiếc xe đạp, cuối cùng thì chạy lại ngồi bên cạnh xe đạp, chắc sợ mất. Vài phút sau, Việt Cộng bắn chết đứa bé vì cãi lời cách mạng hay để lấy chiếc xe đạp đem về chiến khu tải đạn.

Howard did give me his chief’s email so he can explain much better the situation at that time but no responses from him. I explained why Skip called the Jeep White mice due to the Disney cartoons.

Một lúc sau khi đứa bé bị bắn thì ông ta thấy một chiếc xe Jeep, mà ông ta gọi là White Mice (chuột trắng, mình đoán xe Jeep này có hình thù như con chuột nên gọi như vậy. Trong mấy phim hoạt hoạ của Disney hay vẽ các chiếc xe Jeep này theo hình thù con chuột), chạy lên đường Lê Đại HÀnh. Mấy người trong xe, chắc không biết Việt Cộng đã làm chủ tình hình ở khu Hoà Bình nên cứ chạy xe tự nhiên như người Hà Nội. 

Có 1 lính mỹ, đứng canh chừng, ngay khách sạn Mộng Đẹp, giơ tay báo hiệu cho họ và họ vẫy tay lại theo tình hữu nghị quân đội Mỹ-Việt. Xe chạy đến gần xác chết của đứa bé thì ngừng lại để xem xét. Đùng 1 quả B40 bắn vào chiếc xe Jeep. Ông ta thấy 3 người trong xe nhảy ra xe và chạy xuống đường Lê Đại Hành rồi Việt Cộng bắn theo. Theo lời kể của ông thì mình không biết là địa điểm chính xác nơi thằng bé và chiếc xe Jeep bị bắn. Chỉ đoán là nơi chiếc xe Jeep bị cháy.

Hôm ở Sàigòn có cô bạn học chung Yersin khi xưa, cho biết 1 trong 3 người nhảy xuống là bố của cô ta, người lăn xuống cầu thang chợ. Mình cập nhật nơi đây.

Có lẻ người tài xế lãnh trọn trái B 40. Ông ta bị thương, la cầu cứu nhưng Việt Cộng thay vì bắn chết, cứ để ông ta rên rĩ đến khi tắt thở. Trong khi 3 người kia chạy xuống cầu thang chợ như hồi ký của cô Vi Khuê kể lại qua lời của bà Sơ. Không hiểu mấy người ở khu phố photo Hồng CHâu có mục kích vụ này hay không. Nếu có thì cho em hay. Cảm ơn trước. Chỉ muốn định xác địa điểm xe bị bắn.

 Trong ngày, MACV cho biết sẽ phản công với quân đội Việt Nam Cộng Hoà. Lính mỹ cư ngụ tại khách sạn Mộng Đẹp cho biết là Việt Cộng nằm trong khu Hoà BÌnh. Ông ta ở Việt Nam 18 tháng nhưng chưa bao giờ sử dụng vũ khí. Hôm đó lần đầu tiên, ông ta bắn và giết một Việt Cộng, đang nhắm bắn về phía ông ta từ cầu thang. Mình đoán là mấy thang cấp chỗ Khu Hoà Bình hơn là cầu thang đi xuống chợ vì quá gần. Lúc đầu ông ta bắn trật vì không quen bắn. Đó là lần đầu tiên ông ta thấy sức công phá của súng M14 khi viên đạn trúng người lính Việt Cộng. Ông ta vẫn bị ám ảnh hình ảnh giết người lần đầu tiên. Ông ta khó ngủ vì cứ thấy hình ảnh Việt Cộng nhắm bắn ông ta.

Mình không biết những người theo Việt Cộng, bắn đứa bé có bị ám ảnh cả đời như ông lính Mỹ kể trên.

Ông Howard có cho mình email của xếp ông ta để mình liên lạc hỏi thêm tin tức về Mậu Thân nhưng không có hồi âm. Lớn tuổi nên họ cũng lười.

Mình không hiểu, tại sao chiếc xe jeep bị cháy, lại nằm gần chỗ Photo Hồng Châu. Có thể, người ta lấy xác ông lái xe rồi kéo để ở đây, cho xe cộ di chuyển ở khu Hoà Bình, điều tra rồi sau đó mới kéo xe đi. Cũng có thể là nơi chiếc xe bị bắn cháy và đứa bé bị bắn chết. Nếu ở trên sân thượng của khách sạn Mộng Đẹp thì có thể thấy được hết vì chỉ cách độ 100 mét.

Bức ảnh này cho thấy chiếc xe nhà binh mỹ, không bị bắn cháy. Đậu trước rạp HOà Bình, có cảnh đồ bể bị bắn tùm lum 

There was a GMC of American Army, stationed in front of the movie theater. Don’t know why? Any idea?  Howard gave me his boss’ email to contact but he didn’t answer.

Nay đã giải mả được hình ảnh chiếc xe Jeep, có một chiếc quân xa của Hoa Kỳ, đậu trước khu Hoà Bình. Mình đoán là không bị bắn cháy, có thể lính mỹ đậu ở đó vì trên véranda của rạp Hoà BÌnh, mình thấy mờ mờ 2 người ngồi sau bao cát. Nếu mình không lầm thì sau 68, có mấy bao cát để trên sân thượng chỗ này và lính Việt Nam Cộng Hoà phòng thủ.

Còn hình photo Hồng Châu thì mình đoán khi phản công, trực thăng hay thiết giáp Việt Nam Cộng Hoà bắn cháy. Hình như mình có nghe ai nói là Việt Cộng, đốt khu này với cây xăng trước khi rút lui. Ai có tin gì thì cho mình biết để cập nhật hoá để nhìn lại lịch sử Đà Lạt xưa.

Nguyễn Hoàng Sơn