4 chị em họ Chử một thời
Hôm trước mình có kể về các dòng tộc khoa bảng tại Huế như Thân Trọng, Hà Thúc hay hai anh em Dương Khuê, Dương Lâm ở ngoài Bắc, có hậu duệ là nhạc sĩ Dương Thiệu Tước, bà Dương Vân Mai và Dương Nguyệt Ánh,.. luôn trớn mình kể về 4 chị em họ Chử, Đà Lạt đậu tú tài năm 1974 cùng năm và được bộ giáo dục cho du học ở Hoa Kỳ. Ngày xưa, phải xin phép Nha Du HỌc, được duyệt xét đủ trò mới được đi du học, không như ngày nay, có tiền là đi.
Gia đình thầy Chử Bá Anh trước tư gia, số 30 Nguyễn Du. Nhớ có lần lái xe chở cả đám đi Tùng Nghĩa lạc quyên. Xe bị hư nên về trễ. Bố mẹ mấy cô và thầy Chử Bá Anh lo sợ đến khi xe mình chạy vào đây, giao cái thùng lạc quyên thì mọi người mừng như bắt được vàng.
Mình được nhiều người hỏi về mấy chị em họ Chử ở trường Văn Học Đà Lạt khi xưa nên đã xin phép mấy chị em này để viết về những gì mình biết và những kỷ niệm với gia đình thầy Chử Bá Anh. Lý do là khi xưa ông bà cụ mình rất thân với thầy cô Chử Bá ANh. Mẹ mình kể khi xưa, thầy Chử Bá Anh hay dừng xe khi thấy mẹ mình đi bộ ra chợ, mở cửa mời mẹ mình lên xe chở ra chợ. Bố mình đi làm về, đi học thêm ban đêm ở trường Hiếu Học, số 10 đường Hai Bà Trưng do thầy làm hiệu trưởng để thi lấy cái bằng tiểu học, nói như người lớn khi xưa bằng primaire. Mình nhớ có học khóa hè ở trường Việt Anh, năm 11B trước khi qua Văn Học, có một cô học chung lớp hè ở ngay số 10 Hai Bà Trưng, tên Hoàng Lan thì phải, nữ sinh Bùi Thị Xuân.
Hello Sơn,Hầu hết chúng ta nay đã vào tuổi xế chiều. Những thành công, thất bại cũng như niềm vui, nỗi buồn cũng đãđến và đi qua trong đời chúng ta, không còn gì là quan trọng nữa.Nếu Sơn còn nhớ một vài kỷ niệm ngày xưa với bốn chị em Nhất Nhị Tam Tứ Anh ở Văn Học Đalat, nhất là với Nhị Anh và Tam Anh thì Sơn cứ ghi lại cho vui.Xin cám ơn các bạn đã nhớ đến và hỏi thăm.Kính chúc những điều tốt đẹp nhất.Nhất AnhOn Fri, Jul 25, 2025 at 10:41 AM sony nguyen <sonyconstruction@yahoo.com> wrote:Dạo này dân Đà Lạt xưa nhắn tin hỏi mình rất nhiều về 4 chị em họ Chử. Mình trả lời một hai người được nhưng nay đông quá nên muốn hỏi 4 chị em có cho phép mình kể về 4 chị em học cực giỏi Đà Lạt xưa mà mình có duyên được học chung.
Khi thầy Chử Bá Anh mở trường Văn Học tại số 4 đường Hoàng Diệu thì giao lại trường này cho thầy Trần Đại Bảng, em vợ rồi đổi tên Thăng Long. Hồi nhỏ tối tối mình hay đi đón ông cụ tan học ra. Sau này mình đi học thêm về tài chính ban đêm, tối về thấy hai đứa con nằm dưới đất trước phòng ngủ, kiểu như đợi đón bố về mệt quá rồi lăn ra ngủ luôn.
Thầy Chử Bá Anh là con trai của ông Chử Ngọc Liễn, khi xưa làm lớn trong thời Việt Nam Cộng Hoà. Không nhớ chức tước. Theo Nhất Anh cho biết là Đổng Lý Văn Phòng ở bộ nội vụ. Lý do mình nhắc vì có nhiều người hỏi liên hệ giữa hai người này. Ngoài thầy Chử Bá Anh mình có dịp gặp hai cô em gái của thầy tên Mai Anh ở Virginia và Hoàng Anh ở Quận Cam.
Thầy Chử Bá Anh người Bắc, còn cô Vi KHuê, người Huế, họ Trần, cùng tên với mẹ mình. Hai người phát hiện ra nhau tại Huế. Dạo ấy cô Vi Khuê làm cho đài phát thanh Huế. Cô có tài nói giọng Bắc, nhưng nói giọng Huế khi gặp mình. nhớ cô chỉ mình kho cá với nước trà để khỏi hôi nhà và thịt cá ngon hơn. Thầy Cô vào Đà Lạt chắc sau bà cụ mình nhưng khi ấy Đà Lạt nhỏ, nên ai cũng biết nhau, mẹ mình bán hàng xén sau này có bán thêm gạo nên cô Vi Khuê hay ra mua gạo vì mẹ mình chọn gạo ngon để bán cho cô.
Điểm vui là ông cụ mình người Bắc, còn bà cụ lại Huế chay. Vào Đà Lạt định cư nên mình và mấy chị em họ Chử cũng hơi tương tự gốc gác cha Bắc mẹ Trung. Chỉ khác là bên học ngu bên học cực giỏi. Mình phục cô Vi Khuê là có 4 người con mà vẫn tiếp tục học đại học, đổ cử nhân văn khoa. Dạo ấy ở Việt Nam Cộng Hoà rất hiếm phụ nữ như cô. Khi sang Hoa Kỳ cô có tặng tập thơ Cát Vàng mà có nhiều nhạc sĩ phổ nhạc. Sang Hoa Kỳ mình quen một bác gái, muốn thay thế bố mẹ mình đi hỏi vợ cho mình. Bác là dược sĩ ở Việt Nam, qua Mỹ đi học lại kỹ sư, làm việc mấy năm rồi bị sa thải. Bác buồn đời đi học thi lại dược sĩ, cái bằng hành nghề bác mất đâu 6 năm, vì bị rớt Hoài. Cứ gần kỳ thi là mấy bà họp mặt nhau, đóng cửa học, không gặp chồng con gì cả. Rớt 6 lần mới chịu đậu nên phục lăn luôn.
Có bài thơ cô Vi Khuê làm năm 1969 về 4 người con, xin tải lên đây:
Thiên Đường Nhỏ
Đây thiên đường nhỏ của tôi đây
có gối chăn và giấc ngủ đầy
có tiếng chim ca xanh lá cỏ
có bàn tay để ấm bàn tay
Vườn buổi sớm cây đầy trái chín
bàn chân non, đá sỏi ngọt ngào
tôi lỡ uống một ly trời mát lịm
cổ nghẹn, và không biết nói sao
Ở đây có tình người yêu người
có tuổi mười lăm đòi giận hờn
ôi cao sang quá tôi làm mẹ
ngự giữa thiên đường con, đó con
Ở đây ríu rít bầy chim nhỏ
hợp xướng bản tình ca xưa cũ
tình mẹ muôn đời như trăng soi
tình con bây giờ như nước lũ
Tôi sẽ bình yên mà đợi chờ
ngày con khôn lớn đến bây giờ
mười năm cô bé lên mười tám
tôi nhớ, quên người trong gió mưa
Hạnh phúc đôi khi cũng đủ đầy
như vầng trăng giữa độ tròn no
tôi xin ôm lấy thiên đường nhỏ
và trả cho người ảo mộng xưa
Vi Khuê
Sau này Tam Anh có chuyển ngữ qua anh ngữ như sau:
To my four children
Here's that little paradise of mine
With pillows and plentiful nap time
With birds' singsongs over green leaves
With hands that warm those of mine
Morning garden filled with ripe fruit trees
Tender feet sweetening the pebble path
I drank from a fresh heavenly glass
Choked, and speechless I became suddenly
In here is a love between us
There is a sullen fifteen year old
Oh the majesty of being a mother
Presiding over your paradise, my little daughter
In here, the chirping of little birds
Singing the chorus from an old love song
A mother's love, forever the shining moonlight
A daughter's love, now a flooding tide
I will be waiting in harmony
For the days when you grow up to be
In a decade you'll turn eighteen
Still I remember one in windy rain?
Happiness can be abundant at times
Like the moon in its fullest size
I want to embrace my little paradise
And return to you the old elusive dream
Sau này Nhị Anh dịch qua anh ngữ rất nhiều bài thơ của cô Vi Khuê, có ra sách nhưng mình không có. Ai tò mò lên trang nhà của trường Văn Học và Văn Khoa Đà Lạt xưa.
https://van-hocdalat.smugmug.com/
Mình được thầy Chử Bá Anh cho học bổng nên chạy sang trường Văn Học 2 năm cuối trung học; 11B và 12B. Năm 11 B thì mình không học chung với 4 chị em nhà này vì họ học ở trường Văn Khoa, dưới Chi LĂng, do cô Vi Khuê làm hiệu trưởng, đường Phan Chu Trinh. Nay Việt Cộng lấy làm trường học gì đó, có chạy xe ngang. Lần đầu tiên về Đà Lạt, mình có ghé nhà của Thẩy Cô ở số 30 Nguyễn Du, chụp vài tấm ảnh để gửi cho thầy cô xem. Thấy họ nuôi heo này nọ trong căn biệt thự đẹp khi xưa mà mình có dịp ghé lại vài lần khi còn đi học trường Văn Học. Việt Cộng rất lạ, biệt thự to đùng mà lại làm hợp tác xã để nuôi heo. Mình thấy có mấy biệt thự như vậy trên đường này, cũng nuôi heo. Tư duy hơi lạ. Cứ tưởng nhà để người ở thay vì nuôi heo. Chán Mớ Đời
Nhà thầy ngày nay. Chán Mớ Đời
Đến năm lên 12 B thì mình mới có dịp biết đến 4 chị em họ Chử. Lý do là mình học 12 B với Chử Nhị Anh và Chử Tam Anh, 2 người con trai còn hai cô con gái tên Chử Nhất Anh và Chử Tứ Anh thì học 12 A. Trường Văn Khoa mới thành lập nên chưa đủ học sinh cho lớp 12, để mướn thầy cô dạy 3 ban một lúc. Mình biết mặt hai cô con gái nhưng chưa bao giờ nói chuyện vì khác lớp. Có lần mình xuống nhà thầy cô với đám học sinh trong lớp tập văn nghệ. Mình thì hát hò không biết nhưng thấy căn nhà quá đẹp, ước gì mai sau có căn nhà tương tự. Mình mê nhất là căn nhà của công ty Esso mà dân Đà Lạt hay gọi nhà kiếng, đường Yersin, đối diện tiểu khu Tuyên Đức, góc Pasteur. Khi xưa đi học Petit Lycee ra, cứ thấy căn nhà này nên mê. Lạ là nhìn lại thấy khi xưa mình mê nhà hơn là mê gái. Mình có mấy tấm ảnh của căn nhà, hôm nào rảnh mình kể về căn nhà này. Ai biết thêm tin tức về căn nhà này thì cho mình xin.
Nhất Anh hát rất hay, ra chơi trường hay mở các băng nhạc do học sinh của trường hát và thâu âm. Có rất nhiều tên mê cô nàng dạo ấy. Có dạo Chị Cả chỉ mụ vợ mình cách thâu âm mấy bài hát karaoke khiến mình phải nghe đi nghe lại ở nhà giọng mụ vợ. Có lần vợ mình đi chơi hay công tác sang Virginia, có ngụ lại nhà Nhất Anh hay Nhị Anh. Hát hò suốt đêm. Hồi chiều đi bộ với vợ mới khám phá ra mình may mắn trong đời. Tối đi ngủ có vợ đàn hát ru mình ngủ, ngồi đọc sách cũng có vợ đàn hát bên cạnh thậm chí đi bộ cũng nghe vợ Đi trước hát. Chán Mớ Đời
Lớp 12 B thì học chung với hai anh em Nhị Anh và Tam Anh. Ban B nên ít người học nhất là con gái. Chỉ có một chị rớt năm vừa rồi, học lại và độ 20 tên khác. Tuy không thân nhưng nói chuyện hàng ngày. Dạo ấy mình hay làm cô mụ đặt tên cho thiên hạ trong trường, hay trong lớp nên mấy chục năm sau, vẫn còn người thù dai. Nhắn tin qua bạn học chung kêu vẫn còn căm thù thằng Sơn Đen đặt tên cúng cơm họ. Lý do là ngày nay, hỏi tên ai ai thì không ai nhớ nhưng nói tên do cô mụ Sơn đen đặt thì ai cũng nhớ lại. Chán Mớ Đời
Có lần về Đà Lạt gặp bạn học xưa ở Văn Học. Có cô đến bắt tay mình tự xưng là Kim Anh khiến mình chới với vì trong lớp 11 B khi xưa chỉ có vài cô nên mình nhớ tên hết thêm dáng người. Mình làm trưởng lớp năm ấy nên nhớ tên mấy cô, mấy tên nào phá phách trong lớp,..Như hiểu tâm trạng của mình, ca sĩ ngân hàng giải thích là Phạm Thị Gái đó. À thì ra Gái Đen mà trong lớp bạn học hay gọi. Có lẻ vì vậy cô nàng làm bữa cơm xin đổi tên cúng cơm. 47 năm sau gặp lại chưa chắc đã nhận ra nhau, nay cô Bạn đổi tên thì bố của bác LÊNIN cũng chịu thua.
Gặp lại Hùng Con Cua sau 45 năm và mấy cô học chung khi xưa. Trong ảnh có đối tượng một thời của Hùng Con Cua. Hắn mướn xe chở cả dòng họ và chồng đối tượng một thời từ Georgia sang Cali.
Mình đặt tên Nhất Anh là Chị Cả vì con đầu, Nhị Anh là Anh Hai, Anh Ba là Tam Anh còn Chị Tư là Tứ Anh. Nhìn lại thì Tam Anh là người đã khiến mình sang Hoa Kỳ làm việc. Lý do là khi mình du lịch sang Hoa Kỳ lần đầu thì có gặp lại Tam Anh. Anh chàng đang làm luận án tiến sĩ ở M.I.T., nên quen sinh viên gốc Việt rất nhiều nhất là con gái. Lý do là anh chàng nghiên cứu tử vi rồi sẵn máy điện toán của đại học nên viết phần mềm tử vi, giải sao giải hạn cho mấy cô. Cô nào anh ta thích thì giải ý trung nhân tương tự như anh ta. Kêu gái Bắc kỳ mê tử vi lắm nên sau này lấy vợ gốc Bắc.
Anh chàng giới thiệu mình với 2 cô sinh viên, một học Harvard, và một học B.U. Mình bị tiếng sét ái tình nên năm sau lấy hè sang Hoa Kỳ kiếm việc và được nhận nên dù đang làm cho kiến trúc sư Norman Foster danh tiếng ở London, thương em anh cũng bỏ Luân Đôn, bỏ Norman Foster, bỏ vẽ phi trường Stansted để theo em. Công ty mướn luật sư làm giấy tờ bảo kê cho mình sang Hoa Kỳ làm việc. Làm cho công ty của kiến trúc sư I.M. Pei, thiết kế cổng Kim Tự Tháp của viện bảo tàng Louvres.
Ở M.I.T. Tam Anh có giới thiệu mình một anh chàng, sau này làm mai mình cho đồng chí gái. Anh chàng này cũng tiến sĩ M.I.T., có ông anh cũng tốt nghiệp M.I.T. , với 7 bằng của M.I.T. 1 Ph. D, 2 cái master và 4 cái Bachelor. Mình học mệt thở suốt 6 năm liền mới được cái bằng master còn ông thần này chơi một lúc 7 cái bằng M.I.T. 3 anh em họ Nguyễn này cũng học giỏi khét tiếng, đều ra tiến sĩ hết. Lâu lâu có gặp mặt ông Mai MIT. Boston là địa danh nơi mình bị tiếng sét ái tình, và phát hiện ra đồng chí gái. Từ ngày lấy vợ thì không gặp ông thần 7 bằng lại nữa. Sau đi làm cho IBM nay chắc về hưu. Ông Mai thì ở gần Los Angeles, nên lâu lâu có gặp nhau ăn uống hát hò vì cô vợ là giáo sư âm nhạc. Có người cho biết là Ông thần 7 bằng lấy vợ tàu nên sau này lấy thêm một bằng về văn hóa tàu chi đó. Mình nhớ dạo ông thần mới ra trường có đi chơi với cô tàu, nói đúng học thêm tiếng tàu để đả thông tư tưởng.
Có người hỏi lý do 4 chị em học chung. Mình nói chắc thầy Chử Bá Anh là hiệu trưởng nên cho học chung đỡ mất thời gian. Mình có cô em út, sau 75 lớn lên, mẹ mình đi bán, bố mình ở trại cải tạo nên khi mấy cô chị đi học, không ai trông coi ở nhà nên dẫn theo lén vào lớp học trường Trinh Vương gần Ngã BA Chùa. Ngồi núp bên cạnh chị cho vui ai ngờ cô em tưởng ngồi chơi ai ngờ học ké, sau này học chung lớp với chị. Kiểu nhảy lớp khi xưa.
Nếu dạy con nít học từ bé tuỳ theo khả năng hấp thụ của chúng thì dễ lắm. Hệ thống giáo dục hiện nay được thành lập từ thời Bismack nên cổ quá, đào tạo chuyên viên cho nhà máy, không hợp với thời nay. Con mình hồi nhỏ cho học trường Montessori. Cô giáo kêu mình mua sách toán cho nó. Nội 2 ngày trời ở nhà nó làm sạch mấy bài toán trong cuốn sách phải mua cuốn khác. Đến khi vào học trường công thì phải đợi các học sinh khác vì khả năng hấp thụ khác nhau nên nó hết hứng học toán. Đến khi cô giáo chuyển qua trường GATE thì bài tập ít đi nhưng được đi viếng viện bảo tàng, này nọ nhiều hơn thay vì học ngày chưa đủ tranh thủ học đêm.
Mướn gia sư dạy một lúc 4 người con cùng lớp cho khoẻ. Đỡ tốn tiền. Khi xưa hè mình có đi học thêm nhưng học sinh Yersin trên mình mấy lớp dạy kèm, thêm gốc nông dân cốt cách ngu vẫn ngu còn đây 4 chị em được chính mấy giáo sư trong trường dạy nên học 1 biết 10. Ở Hoa Kỳ lâu lâu thấy họ đăng các học sinh trẻ tuổi vào đại học. Có lẻ nhờ bố mẹ dạy học ở nhà (home schooling) nên học nhanh hơn thay vì trong lớp phải đợi các học sinh khác, học chậm hơn hơn khả tiếp thu.
Mình không có học với hai cô con gái nên không biết họ học ra sao, còn hai ông con trai họ Chử này thì giỏi thật. Nhớ đầu năm, có ông thầy người Huế vào dạy Vật lý, kêu đang học thêm cao học này nọ. Mấy học sinh dưới lớp hỏi này nọ khiến ông thầy hoảng, mình phải lên bảng làm cho xong bài toán. Chắc hai anh em về nói lại sao với thầy Chử Bá Anh nên thấy đổi giáo sư khác vào tiết học sau. Năm 11 B mình chuyên đứng đầu, lớp sinh ngữ Pháp văn nhưng lên 12 B thì thua hai ông thần này. Rất giỏi anh ngữ. Ngày nay xem mấy bài thơ dịch của hai ông thần rất cực đỉnh. Bác Huỳnh Sinh Thông dịch Truyện Kiều, thấy không bằng hai ông thần này.
Bù lại mình được phong chức trưởng lớp nên được thầy Chử Bá Anh kêu kiếm người tập dược hát hò để tham dự đại hội nhạc trẻ học sinh Đà Lạt, năm đó được tổ chức tại trường Trí Đức, sau lưng nhà thờ Con Gà. Chỗ trường Trí Đức này khi xưa, toạ lạc nhà thờ Công Giáo đầu tiên của Đà Lạt trước khi nhà thờ chánh toà (Còn Gà) được xây dựng. Những học sinh Trí Đức đều nhớ vụ này. Ai tò mò thì đọc bài nhà thờ đầu tiên ở Đà Lạt. Tổ chức văn nghệ nấu chè kiếm tiền, đi picnic ở thác Datanla nên ngày nay mới có chuyện đời xưa để kể. Còn hai anh em này chỉ học và học nên ngày nay khi mình kể chuyện hai anh em khi xưa đánh đàn trong buổi văn nghệ bỏ túi ở trường thì họ không nhớ. Chán Mớ Đời
Mấy tên trong lớp quen gọi hai anh em họ Chử là ANh Hai với Anh Ba rồi mấy cô học chung nào là chị Hai , chị Sui,…. Khiến mấy tên như Thanh Dũng, với anh chàng người Huế, cũng học sinh Văn Khoa qua Văn Học học năm 12 B, cứ đi theo mình năn nỉ giải thích ai là chị Sui, ai là chị Hai, chị Cả, chị Tư,… nhưng rồi vài ngày sau lại tiếp tục hỏi. Nói chung thì mấy tên học khá đều lộn xộn vụ tên cúng cơm được đặt trong lớp hay trong trường. Có lần gặp mặt tại Cali, ngồi nói chuyện mới khám phá ra một chị trong lớp khi xưa được gọi là “T. Dâm” khiến mình thất kinh. Cô này thì do ai khác đặt. Rồi chị bạn khi xưa, đè đầu xuống hỏi mình đặt tên họ là gì khi xưa như người đẹp fao câu,.. ngồi kể chuyện đời xưa trong lớp khi xưa quá vui. Nhắc đến Thanh Dũng, mình có gặp lại anh chàng ở Sàigòn. Nghe anh ta kể đang học y khoa đại học Huế, thì công an vào lớp kéo đầu ra không cho đi học nữa nên chỉ biết đi làm lặt vặt sống qua ngày.
Hai anh em chuyên gia học, ra chơi thì Tam Anh hay ngồi trong lớp với tụi này chỗ cửa ra vào. Lý do là nhìn thẳng đến cầu thang của trường nên có thể ngắm mấy cô đi lên đi xuống, rồi bàn tán thế sự, đặt tên cô này, cô kia. Có lần Võ Hoàng Đa trong lớp, hỏi Tam Anh, “anh Ba ghế ở dưới trường Văn Khoa có đẹp không?”, anh chàng tình thật trả lời “ghế bàn mới đóng nên còn đẹp” khiến cả nhóm cười nức nở. Trường Văn Khoa mới được thành lập có 1, 2 năm. Cuối năm thì hai anh chàng nói tiếng lóng mệt thở. Cho thấy gần mực thì đen, gần sơn đen thì càng đen hơn. Chán Mớ Đời
Ông Tam Anh thì ngồi trong lớp với tụi này nhìn mấy cô còn tên Nhị Anh thì đánh bóng bàn với mấy cô và Thanh Dũng. Hình như có một cô học dưới một lớp tên Thanh Thuỷ, nhà đâu ở dưới Tùng Nghĩa. Nay ở San Jose, có gặp lại một lần tại nhà con gái của tiệm Quốc Hương hay Mỹ Hương, có tiệm giò chả dưới chợ. Cũng giỏi hát hò, sáng tác nhạc về Đà Lạt rất hay.
Sau vụ hát hò, đại hội nhạc trẻ học sinh Đà Lạt xong, bán chè có tiền tổ chức đi Picnic ở thác Datanla xong thì bắt đầu học thi tú tài nên chả thấy mặt mũi đâu cả. Có lần mình đang ở nhà thì thầy Chử Bá ANh gõ cửa nhà hỏi ông cụ mình. Nói ông cụ không có nhà, thấy chiếc công xa của ông cụ, thầy hỏi mình biết lái xe, nói biết. Thầy nhờ lấy xe chạy lên đường Thi Sách, chỗ nhà bà Hành gần giếng ông Ba Tây kéo xe của thầy. Lý do là ông thần Nhị Anh lái chiếc xe Mercedes màu trắng của thầy chạy ngang đây, dính phải bãi sình nên kẹt. Mình lấy dây dừa cột vào đầu xe rồi kéo ra bãi sình. Sau này gặp nhau lại ở Hoa Kỳ, kể chuyện này ông thần Nhị Anh như bò đội nón, kêu sao chả nhớ gì cả. Ông ta còn phán mình là tên học chung lớp khi xưa, cùng thầy cùng thị xã Đà Lạt mà sao hắn biết nhiều chuyện khi xưa về Đà Lạt hay nhớ chuyện trong lớp còn ông thần thì ngoài chị Sui chả nhớ gì cả.
Trong mùa học thi, một hôm ông thần Nhị Anh ghé nhà hỏi thăm học thi ra sao. Nói chung thì khi xưa học chung lớp nên có vài kỷ niệm chung nhưng không thân lắm. Chỉ sau này ra Hải ngoại gặp nhau lại thì mới thân, hiểu nhau nhiều hơn.
Rồi cả lớp đậu tú tài IBM, ngoại trừ 3 người. 4 chị em họ Chử đậu cao được nghị định du học cùng với Hùng Con Của, Phạm Thành Nguyên và mình. Xem như năm đó trường Văn Học có 7 người được đi du học. Khi xưa, đậu cao mới được đi du học. Bị sưu tra này nọ. Dạo đó mình và ông cụ hơi lo vì khi xưa mẹ mình bị bắt 2 lần khi theo Việt Minh. Đâu có biết chỉ đợi thêm vài tháng là có thể di tản hay sau này vượt biển. Biết vậy khỏi cần học cũng được đi ngoại quốc. Chán Mớ Đời
Mình đi Tây, vài tháng sau Đà Lạt bỏ ngõ rồi 30/4 đến. Mất liên lạc với gia đình. Dạo đó có tờ báo in khổ A4, mình lượm ở đâu hình như ở chợ Thanh Bình. Như tờ liên lạc của người Đà Lạt di tản. Mình đọc có tên thủ môn đội túc cầu cảnh sát quốc gia Đà Lạt tên Rớt, lạc đâu qua Ấn Độ đang cầu cứu dân Đà Lạt giúp đỡ. Chả có ai quen khác nên gửi thư đăng tin tìm người thân thì sau đó nhận thư của thầy Chử Bá Anh. Rồi thư chung của mấy chị em họ Chử. Mỗi năm mình đều gửi thiệp chúc Tết mừng Xuân đến gia đình thầy cô.
12 năm sau , đang làm việc tại Luân Đôn, mình có cơ hội sang Hoa Kỳ chơi để viếng các toà nhà kiến trúc danh tiếng trên thế giới. Trạm đầu tiên là New York, sau đó liên lạc được với gia đình thầy Chử BÁ Anh mới lấy máy bay xuống Virginia. Thầy ra đón, đưa về nhà. Lúc đó mới gặp cô Vi Khuê lần đầu. Sau đó mới gặp lại Nhất Anh, nay đã có hai con. Cô nàng chở mình chở con đi viếng mấy toà nhà đẹp trong vùng. Anh chồng là dân du học ở Tây Đức, có gia đình di tản ở Mỹ nên hè sang thăm và phát hiện ra mối tình hữu nghị Tây Đức - Hoa Kỳ. Anh chàng này mê đá banh lắm, làm huấn luyện viên cho đội đá banh người Việt trong vùng. Rất hiền.
Dạo ấy Tứ Anh đang học y khoa, hình như có đọc báo chí nói là cô nàng, sinh viên y khoa được nhận vào trường trẻ nhất thời đó. Được tổng thống Reagan khen thưởng. Dân ngu như mình khi ra Hải ngoại còn học không thua thằng Tây nào thì mấy chị em họ Chử học giỏi nổi tiếng ở Việt Nam thì bắt buộc phải giỏi. Sau này ra trường có ông tiến sĩ người Huế, du học trước 75, làm cho Ngân Hàng Thế Giới vớt. Có hai con theo chỉ tiêu trai hay gái chỉ hai mà thôi. Lần trước ghé Virginia không gặp lại, bận nhà thương chi đó.
Sau đó thì bay sang San Diego chơi, gặp lại ông thần Nhị Anh đang chuẩn bị lên xe bông. Hình như làm việc cho Hải quân Hoa Kỳ. Anh chàng chuyên làm cho quốc phòng Hoa Kỳ nên không được đi Việt Nam và nhiều nước thù địch, mời mình sang dự cưới nhưng mình đã hết hè dù muốn lắm vì đối tượng một thời rủ rê qua thăm cô nàng ở Nam Cali. Anh chàng này tốt nghiệp MAster ở MIT rồi đi làm. Sau này con cái lớn, bỏ thêm thời gian đi học thêm tốt nghiệp Tiến Sĩ. Kinh. Mình phục vì nói tới học là mình mở óc không ra. Lấy vợ rồi đầu óc nó ngu ra, óc bị nấu nhừ hết. Ông thần lại buồn đời học chữ Hán đâu được 5,000 chữ nên khoe. Khiến mình bắt chước nhưng học rất chậm. Học như rùa. Có hai con gái học cực giỏi, tốt nghiệp đại y khoa Stanford, rồi nội trú ở Harvard. Chồng cũng y sĩ. Còn cô con gái út thì làm về design ở New York.
Kỷ niệm vui nhất là khi Nhị Anh và vợ sắp cưới rủ lên Los ANgeles để lo chuyện đám cưới chi đó. Trên đường về, ngồi xe mệt. Khi xe ngừng thì mình mở mắt ra vì ngủ trên đường, thấy một bảng hiệu to đùng tên “Pollo Loco” theo tiếng Việt là Gà Điên. Khiến mình thất kinh. Đang ở Anh quốc, có nạn dịch Bò Điên rồi sang Hoa Kỳ lại gặp nạn Gà Điên. May quá đó chỉ là tên tiệm ăn Mễ, chuyên bán gà nướng. Sau này phát hiện ra đồng chí gái, cô nàng thích ăn gà nướng nên cứ dẫn vô đây cho cô nàng ăn mệt thở. Cứ sáng phở gà Nguyễn Huệ, chiều Gà điên, rồi mối tình cũng chín nhừ lên xe bông, đăng ký quản lý đời nhau. Nhị anh mời mình ăn thịt bò 7 món của tiệm Ánh Hồng nằm sát tiệm Gà Điên. Quá ngon. Khi mình muốn hiến máu, họ hỏi thời gian trước 1986 ở đâu. Nói ở Anh quốc thì họ đóng hồ sơ ngay, kêu cảm ơn vì có bò điên xuất hiện tại Anh quốc dạo đó. Có lẻ vì vậy lâu lâu, mình hơi điên vì ăn thịt bò điên Anh quốc khi xưa.
Sau này mình qua Hoa Kỳ thì mới làm quen lại. Email gặp nhau lại khi anh chàng về quê vợ. Nay chắc sức khoẻ yếu nên ít thấy xuất hiện ở Cali. Lần trước mình ghé Virginia thì hẹn nhau gặp rồi đùng một cái trên đường đi nghe tin cô Vi Khuê qua đời nên hẹn lại lần khác. Theo mình biết thì mấy chị em họ Chử tiếp tục chương trình dạy việt ngữ vào mùa hè cho học sinh gốc Việt miễn phí. Hè học sinh nghỉ nên thầy Chử Bá Anh và các phụ huynh trong vùng tổ chức dạy Việt ngữ và văn hoá việt rồi khi thầy qua đời thì mấy chị em vẫn tiếp tục thiên chức làm thầy làm cô trong mấy tháng hè đến nay. Mình phục mấy chị em này vì mình cái gì không làm ra tiền thì không thích dính dáng đến.
Đồng chí gái thì thích mấy vụ này. Như đi hát trong các viện dưỡng lão, nấu ăn cho người vô gia cư như để giải bớt cái nghiệp của thằng chồng gây nên.
Có ông thần, bạn của Nhị Anh cũng tốt nghiệp MIT, nhắn tin muốn kết bạn với mình kêu bạn học với Tam Anh và Nhị Anh, kêu mụ vợ mình có ngủ lại nhà ông thần với chị vợ của ông thần. Mời mình ghé lại nhà khi có dịp sang Virginia. Mình có nghe mụ vợ kể sơ sơ về bậc chân tu này. Cũng có chân trong chương trình dạy việt ngữ vào mùa hè ở Virginia. Thấy người ta thánh thiện quá nên mình hơi bị nhục. Thôi để kiếp sau làm người thánh thiện cũng chưa muộn. Mình tình nguyện xuống địa ngục để mụ vợ lên thiên đàng. không làm từ thiện. Thứ 7 vừa rồi hai cha con đi tăng tiền nhà. Chán Mớ Đời
Từ San Diego, mình bay lên San Francisco, ông thần Nhị Anh giới thiệu một ông thần khác cũng tốt nghiệp MIT, nay đi học y khoa ở UCSF. Ông thần này học kỹ sư ra chế đầu đạn giết người nên thấy mất chân tu nên bỏ nghề đi học y khoa. Sau tốt nghiệp làm bác sĩ thẩm Mỹ giúp mấy bà đẹp thêm, làm đẹp cho đời. Nay về hưu sớm, leo núi Machu Picchu với mình. Bố mẹ ông thần, đại diện ông bà cụ mình đi hỏi vợ cho mình. Nay đã qua đời, bác Gái mới qua đời sau khi vợ chồng mình ghé thăm lần cuối tại Sàigòn hồi Tết. Sống hơn 100 tuổi.
Sau đó đi tứ tung trước khi bay sang Massachusetts, thăm ông thần Tam Anh. Ông thần này làm luận án tiến sĩ ra trường gặp phải vấn đề văn hoá. Anh ta kể là mình người Việt với văn hoá á đông nên quen đợi thầy hay giáo sư chỉ cách, mở đường cho nghiên cứu nên cứ dừng tại chỗ vì cứ đợi ông thầy nói tiếp bước kế tiếp. Đến khi ông thầy nhận ra sự việc mới giải thích là trong nghiên cứu, không có ai hơn ai cả. Tôi là người đi trước, từng quen nghiên cứu nhưng đề tài của anh đang nghiên cứu, tôi không biết gì cả. Tôi hướng dẫn anh cách nghiên cứu còn đề tài của mình thì anh tự phải lo liệu. Anh ta lại kể người Việt mình hay có tính trực giác, nghĩ cái này là đúng này nọ nhưng ông thầy kêu không được. Anh phải giải thích từ đầu. Anh hứng lên làm được vài câu Haiku. Trong khoa học anh phải giải thích từ đầu, các vần A, B, C rồi ghép lại ra sao thành chữ rồi mới giới thiệu các câu thơ của mình. Chớ không phải xuất khẩu thành thơ. Không ai hiểu. Muốn đọc thơ thì phải biết đọc trước để ghép mấy mẫu tự,..
Anh chàng này đọc sách rất nhiều và viết nhiều nên xúi mình viết véo từ đó. Anh ta kêu mình khác với đa số người Việt. Sang đây ai cũng đi học kỹ sư hay bác sĩ, còn mình thì học kiến trúc nên hơi lạ. Mình bắt chước sau này đọc sách rồi tóm tắc ghi lại như anh chàng. Trong hai anh em có lẻ mình gần với Tam Anh nhiều hơn về suy nghĩ. Khi mình sang làm việc tại Hoa Kỳ thì có giúp sinh viên tổ chức các buổi họp mặt giới thiệu văn hoá Việt Nam. Nếu không thì thế hệ con cháu sau này sẽ thiên về Hà Nội. Có vợ 2 con ; một trai một gái , sinh cùng năm với hai đứa con của mình.
Lý do là đi học ở trường khi nói đến chiến tranh Việt Nam, người Mỹ bị đầu độc cho rằng Việt Nam Cộng Hoà là tay sai của Mỹ này nọ. Bố mẹ lại không giải thích theo kiểu giới trẻ được huấn luyện tại Hoa Kỳ. Phải giải thích từ A đến Z thay vì cứ kêu Việt Cộng chúng nó tàn ác lắm. Đừng bao giờ tin chúng.
Cứ tưởng tượng giới trẻ việt ở Hải ngoại, cứ lừng khừng như vậy rồi Hà Nội gửi các văn công sang tuyên truyền. Họ đem múa rối nước , hát quan họ, biểu diễn múa, hát cổ truyền Việt Nam. Sẽ khiến giới trẻ hãnh diện về quê cha đất tổ, và sẽ theo Việt Cộng. Như các Việt kiều yêu nước khi xưa trước 75. Tụi này giới thiệu để sinh viên mời các giáo sư gốc Việt trong đại học Hoa Kỳ như giáo sư Nguyễn Quỳnh, đại học Columbia, bác Huỳnh Sanh Thông, người gốc việt đầu tiên đoạt giải MacArthur Foundation, nay có Ocean Vương. Giáo sư Hoà của Harvard hay giáo sư Nguyễn Thuyết Phong, giáo sư về nhạc dân tộc cổ truyền. Khi sinh viên thấy các giáo sư gốc việt trong đại học sẽ thấy người Việt mình cũng giỏi, giúp họ thêm tinh thần phấn đấu học tập và nghe các giáo sư trình bày về lịch sử chiến tranh Việt Nam trung thực hơn là Hà Nội.
Sau này có con mình cho chúng học đàn tranh và đàn bầu. Khi xin vào đại học, thằng con phải viết tiểu luận nó viết về cái đàn bầu. Cho biết khi nghe tiếng đàn bầu, nó cảm thấy quen quen từ đâu đó. Cố gắng tập đến một ngày mới đánh đúng tiếng âm thanh mà nó đã nghe từ lâu.
https://youtu.be/iit7aKRh5js?si=K3uKw5RoPj4wxVm0
Rồi giúp các nhóm thanh niên ở miền đông Bắc tổ chức trại hè, giúp giới trẻ tìm về nguồn. Có lẻ điểm son là khi các sinh viên tự đứng ra xin phép tổ chức cuộc tuần hành tại đại lộ số 5, Fifth Avenue của New York. Kêu gọi chính phủ Hoa Kỳ nhận các người tỵ nạn trên đảo vì không có ai bảo lãnh. Và viết thỉnh nguyện thư, thu thập đâu trên 25,000 chữ ký của sinh viên đại học Hoa Kỳ để gửi cho thượng nghị sĩ Mark O Hatfield, tiểu bang Oregon, chống cưỡng bách hồi hương.
Mấy tháng trước có thằng cháu họ bên vợ, học đại học UCLA, ghé nhà mình ngủ qua đêm. Sáng nó thức giấc thấy trong tủ sách của mình có sách tiếng anh về chiến tranh Việt Nam. Tò mò nó lấy đọc sau đó khi mình thức giấc, nó mới hỏi chuyện. Nó cho biết là tò mò về Việt Nam nhưng chưa bao giờ đọc sách anh ngữ về Việt Nam giải thích rõ ràng như vậy. Ngồi nói chuyện thì thằng cháu ngạc nhiên là mình biết Ocean Vương, hay giáo sư Nguyễn Việt Thanh,… mình giải thích này nọ, còn bố nó thì nói em i tờ về Việt Nam. Sinh sau đẻ muộn nên không rành về chiến tranh Việt Nam. Cũng như không tò mò muốn tìm hiểu.
Mình không ngờ gặp lại Tam Anh lại khiến mình có duyên gặp người tình và vợ tại M.I.T. Tam Anh giới thiệu một cô sinh viên nha khoa khiến mình bị tiếng sét ái tình, rồi tình duyên không thành thì đàn em của Tam Anh ở MIT lại giới thiệu đồng chí gái cho mình. Boston đi dễ khó về, sơn đi có vợ em về có con.
Có lần gia đình mình đi chơi, lái xe từ Florida lên miền Bắc, ghé lại nhà Tam Anh ở mấy đêm. Mấy đứa con cùng tuổi nên thích nhau, có liên lạc với nhau sau lớn lên thì hết vì không gặp lại nhau nữa. Anh chàng kể ra trường thì về Austin, Texas làm việc. Mình có ghé thăm dạo ấy. Hai tên đi thăm thầy Hứa Hoành, dạy sử địa khi xưa ở San Antonio. Không ngờ gặp thầy lần đó xong thì nghe nói thầy qua đời. Chỉ nhớ là anh chàng kêu phở đây dỡ lắm, đi ăn ở Houston. Anh chàng lái xe cứ thấy toàn là đồng trống đến khi đậu lại bãi đậu xe. Hai tên bước ra run run chân vì đói. Bò vào tiệm Kim Sơn thì phải, ăn được tổ phở xe lửa rồi kêu hai tô đem về nhà. Lái xe về đến nhà chân tay cũng run run, vào hâm phở lên ăn mới hết run.
Sau này, lấy vợ qua Silicon Valley làm việc rồi Nhị Anh rủ về Virginia mở công ty. Công việc lên như diều vì làm contractor cho quốc phòng Hoa Kỳ. Ông thầy cũ biết hai anh em giỏi nên giao việc. Đùng một cái thì dotcom chấm dứt nên phải đi làm cho thiên hạ lại. Có mấy bằng sáng chế mà vợ con nay vẫn nhận được tiền hoài.
Không ngờ lần gặp lại nhau đó là lần cuối. Sau đó gia đình tụi này chạy lên New York, để viếng thác Niagara, ở giữa Gia-nã-đại và Hoa Kỳ. Thăm một người bạn học khác ở Văn Học. Anh chàng ở Ottawa nên hẹn mình ở Niagara. Ai ngờ chuyến đi gặp hai người bạn thân Đà Lạt cũng là lần cuối gặp nhau. Độ 6 tháng sau, mình thấy nhắn tin của một chị bạn, hỏi có thiệt không. Mình hỏi chuyện gì. Nghe nói Tam Anh qua đời. Mình gọi điện thoại cho Nhất Anh thì cô nàng oà lên khóc và kêu mình đừng bay qua. Rồi hai tháng sau anh bạn ở Gia-nã-đại cũng gọi điện thoại kêu báo tin này không phải chuyện đùa. Hỏi chuyện gì. Kêu tao bị ung thư giai đoạn 3. Mình hỏi cần tao bay sang không. Kêu không cần. Nghe đi chơi với đại gia đình xong thì đâu mấy tuần lễ sau, điện thoại reo, bên đầu giây chị vợ òa lên khóc. Hình như người hiền lành đều ra đi sớm, còn gian ác thì ở lại hơi lâu.
Có lần Nhất Anh nhắn tin, kêu mới tìm ra một người bạn cũ. Chị này đọc tin tức biết Tam Anh qua đời nhưng ngại liên lạc trong khi tang gia bối rồi. Sau đó một năm mới liên lạc. Nghe tin mình mới kể chuyện đời xưa khi học chung ra sao. Đọc i-meo mình thì mấy nàng hỏi còn chuyện gì kể tiếp và mình tiếp tục kể chuyện thời nhát gái ra sao, những bông Hồng Văn Học. Không ngờ đó là khởi đầu cho bờ lốc Mực Tím Sơn Đen. Nay có 1,192,078 lược đọc. Kinh
Một hôm Nhị Anh nhắn tin, kêu cho xin vài tấm ảnh ông bà cụ mình. Rồi mấy tuần sau đó anh chàng gửi cho cuốn sách mang tên Mực Tím Sơn Đen. Anh chàng lựa ra 100 bài tiêu biểu mình kể về thời đi học ở Đà Lạt, thời du học, thời giang hồ,… rồi biên tập, sửa lỗi chính tả này nọ. Anh này có khiếu về biên tập văn chương vì có dịch thơ của cô Vi Khuê ra tiếng Anh, thiết kế sách báo. Hoá ra anh ta cũng có nhiều Hoài bảo, nhiều trăn trở về quê hương như mình. Đường dẫn mực tím Sơn đen do Tiến sĩ Chử Nhị Anh biên soạn.
https://van-hocdalat.smugmug.com/MTSD
Mình đoán rất đông những người thế hệ của mình đều lâm vào trường hợp này. Nên khi đọc những bài mình kể, họ cảm nhận có chút gì của họ trong đó. Có người đưa thêm thông tin cho rõ hơn vì mình chỉ nhớ mại mại nên ghi lại như một ký ức cộng đồng. Nhiều mảnh nhớ của mọi người từng sống tại Đà Lạt sẽ tạo lên một miếng mosaic lớn và rõ hơn của Đà Lạt khi xưa. Mình rất cảm động khi nhận được cuốn sách vì mình chưa bao giờ nghĩ đến viết nhất là in sách báo này nọ.
Đà Lạt xưa và nay cho thấy dân tình Đà Lạt khi xưa rất hiền hoà còn nay với xây dựng kiểu này thì rối như canh hẹ
Mình viết về suy nghĩ của mình như Tam Anh khi xưa thường làm và có khuyến khích mình để anh ta in báo này nọ. Có lần Tam Anh kể là khi xưa học và học nên không có tuổi thơ, không như Sơn học ít nên nhớ nhiều thứ ở Đà Lạt thời còn bé. Sau này có con, mình không bắt chúng học nhiều. Cho đi chơi hướng đạo, thể thao hay nghỉ hè với gia đình để tạo những kỷ niệm thời bé vì đó là những điểm người ta nhớ nhất khi về già.
Rồi mấy người đọc bài trên mạng, khơi khơi kêu mình nói để họ làm bờ lốc cho. Rồi thiên hạ tự động làm bờ lốc cho mình. Chớ chưa bao giờ nghĩ đến bờ lóc với bờ rọc. Cho nên nhiều khi có độc giả hơi khắc khe kêu mình viết bú xua la mua, sai chính tả này nọ. Họ không biết mình từ bé học chương trình Pháp, chỉ có hai năm cuối trung học là chương trình việt được thầy Chử Bá Anh cho học bổng nên chạy qua Văn Học, học ban toán nên ít cần tiếng Việt. Thêm thi tú tài IBM nên đậu vì không cần tiếng Việt, chỉ đọc và ABC khoanh chớ kêu viết tiếng Việt là ngọng.
Thật ra mình không để ý lắm. Ai chửi thì họ nghe, ai kêu sai thì mình ghi nhận, có người làm cô giáo khi xưa, lâu lâu đọc bài của mình rồi nhắn tin kêu sai lỗi chỗ nào, sai tên này nọ. Mình thu nhận và sửa lại cho đúng. Họ mến mình mới bỏ thời gian để nhắc nhở mình hoàn thiện. Nói cho đúng mình bắt đầu viết là nhờ Tam Anh khuyến khích còn bắt đầu kể chuyện Đà Lạt là nhờ Nhất Anh yêu cầu. Mình viết theo dạng đặt hàng. Chả muốn ai biết đến mình cũng như chả muốn làm nhà văn gì cả. Lý do mình dốt tiếng Việt. Nói như Phong tiệm may VĂn Gừng, là khi xưa tụi mình học trường Tây, sinh ngữ chính là việt ngữ, sinh ngữ 2 là anh văn.
Thật ra trước đó mình đã bắt đầu viết bằng tiếng anh về quê quán Đà Lạt, quê nội quê ngoại khi làm di chúc và làm gia phả cho gia đình để con cháu sau này biết và nếu thích thì mò về tìm. Sau này Nhất Anh kêu viết về Đà Lạt thì mình bắt đầu viết tiếng Việt đến giờ.
Nhìn lại thì trên đường đời mình may mắn đồng hành với nhiều người bạn rất tốt, trong đó có 4 chị em họ Chử. Xem như kiếp này mình có duyên với nhau, hy vọng kiếp sau vẫn có duyên tiếp tục làm bạn với nhau, đồng hành tiếp. Hai năm học Văn Học tuy ngắn ngủi nhưng để lại dấu ấn đẹp nhất trong đời mình. May mắn vẫn còn mấy người bạn như mấy chị em họ Chử. Xin cảm ơn Chị Cả, Anh HAi, Anh BA và Chị Tư, vẫn giữ được cái tình bạn học trò đến ngày nay.
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
cụ Chữ ngọc Liễn làm chức Đổng lý Văn Phòng Bộ giáo Dục thời Việt nam Cọng Hòa
Trả lờiXóaDạ cảm ơn Đã bổ túc vào bài
Xóa