Thấy hình mấy thùng gỗ đựng rau cải Đàlạt thời lính mỹ qua Việt Nam khiến mình nhớ đến dạo đi đóng thùng gỗ ở nhà ông Lào, xóm Địa Dư, kiếm tiền tiêu vặt. Chiến tranh đã giúp khá nhiều người ở Đàlạt giàu có. Họ thầu buôn bán, cung cấp thực phẩm tươi cho quân đội mỹ như rau quả nên người ta mua đất trồng rau cải khá nhiều. Các vùng ngoại ô Đàlạt được người ta mua để làm vườn như ấp Sòng Sơn, Thái Phiên, Trại Mát, hát xung quanh Đức Trọng, Đơn Dương.
Ở xóm mình có chị của Võ Việt Điểu, làm sở Mỹ, nói tiếng Anh như gió, khi được lính mỹ chở về. Mẹ mình có cô em chú bác, trước kia làm thư ký cho bà Hậu, người mẫu đầu tiên áo dài của Cát Tường LeMur, làm thị trưởng Đàlạt. Sau bà Hậu xuống, dì đi làm cho Mỹ, cũng xí lô xí la tiếng mỹ như gió khi mình đến nhà thăm, thấy một hai tên mỹ đứng xớ rớ. Sau này, gặp lại dì ở bên mỹ, thấy tiếng anh của dì của thuộc dạng ESL như mình. Chán Mớ Đời
Hình chụp ông lính mỹ “anh nuôi”đi mua rau cải Đàlạt cho quân đội mỹ, chất lên xe lửa, chở về Phan Rang. Sau này Việt Cộng đánh phá con đường rầy nên hết sử dụng xe lửa.Ông cụ có ông bạn thời quân ngủ, làm sở mỹ, ở cư xá Địa Dư, gần trường Grand Lycee, thấy ông ta sang trọng như mỹ. Đến nhà, thấy có cái tủ lạnh đựng thức ăn thức uống đầy. Đó là lần đầu tiên mình nhìn thấy cái tủ lạnh trong đời. Ông này, lấy cho mình một lon coca để uống một mình, lần đầu tiên trong đời mình uống coca, nước ngọt mà không phải chia với mấy người em. Hạnh phúc kể gì.
Bố của ông dượng mình, tài xế xe rác ở Đàlạt, nhà ngay ngã ba chùa, cũng giàu khá lên nhờ chở rác quân đội mỹ, lượm đồ của Mỹ quăn đem bán cho dân việt. Nói chung dân miền say sưa làm giàu nhờ quân đội mỹ nên quên vụ đánh Việt Cộng. Có người buôn bán với Việt Cộng, cung cấp gạo đường,…
Mình đọc tài liệu của Việt Cộng kể thời ấy họ chỉ tìm cách đổi tiền đôla, có mấy ông tàu chợ lớn cũng nhảy vào chuyển tiền từ HongKong , từ Pháp về Việt Nam qua cách nhập cảng máy móc, đồ phụ tùng. Thiếu tá phong kể đi hành quân có lần bắt được Việt Cộng, có trong mình mấy trăm ngàn đô la, đêm chia cho đồng đội ăn chơi thoải mái, tiền đôla rớt tùm lum trên Núi Voi. Mấy người làm ăn với Việt Cộng sau 75 được gọi là tư sản yêu nước, cách mạng chi đó rồi đến phiên bị đổi tiền, đánh tư sản nên kiếm ghe trốn khỏi Việt Nam. Xong om
Mẹ mình cũng có tư tưởng làm giàu nên mua 2 mẫu tây đất trong Suối Tía, ấp Sòng Sơn, chỗ đồn Quân Cụ đi vào. Khởi đầu, ông cụ mình cũng hồ hởi phấn khởi với mộng làm giàu, làm vườn bán rau cải, khoai tây cho lính mỹ. Được vài tháng thì cảm thấy lao động vinh quang mệt quá, cả tuần đi làm công chức, cuối tuần đi cuốc đất, giao cho người làm vườn, đi binh xập Xám. Chán Mớ Đời
Ở Đàlạt xưa, có bà vợ đầu của ông Marcel được thiên hạ nể nang và cảm phục. Bà biết lái xe hàng, đi mua rau cải trước mùa. Tới kỳ rau cải lớn, đến gặt hái đem bán. Đi mua trước thì mua rẻ, dân làm vườn, cần vốn để chuẩn bị cho mùa sau, nên gia đình này giàu có, 18 người con thì phải mà nuôi đầy đủ. Nói chung là phải làm như bà Marcel, thì mới giàu, còn làm vườn không vốn thì bù trớt.
Họ sử dụng thùng gỗ để đựng rau cải, bao tải để khoai tây, còn cần xé tròn để bắp sú.
Mình nhớ cuối tuần, ông cụ mượn chiếc xe đạp của chú Dũng, con bà Thường, hàng xóm. Hai bố con đèo nhau trên chiếc xe đạp từ Hai Bà Trưng, lên đến đường Hùng Vương, rồi dắt xe lên dốc đường Pasteur, rồi qua đường Triệu Việt Vương. Sau đó mới từ từ thả dốc đến đồn Quân Cụ, rồi dắt lên cái dốc kinh hồn, vào mùa mưa thì trơn trợt vì đất đỏ, đất sét. Mình bị té một hai lần trên con dốc này, đầy dấu vết xe be, xe hàng.
Ông mỹ này đi tới tận vườn để xem rau cải. Xem hình thì nhà vườn này giàu to vì bán trực tiếp cho mỹ, nên ở nhà lầu.
Đây trồng hành, để trên cả sập gụ. Mình nhớ trong vườn mình cũng tương tự, khoai tây ủ để làm giống, đầy góc nhà. Thường thì lấy củ khoai tây cắt làm 2 hay làm 3 để ủ, cho mọc nầm thì đem ra trồng lại.
Khi xưa, người ta cân gạo đường, hay dừa,…ngoài chợ bằng cái cân loại này. Xà lách Đàlạt mình thích nhất loại xà lách couronne, về Đàlạt mình vẫn thích ăn loại này, dòn dòn đắng đắng, ăn phở có rau này.
Tuần lễ đầu, hai cha con đạp xe đạp vô vườn để phác cỏ làm rẫy. Ông cụ mình hồ hởi theo giấc mộng làm giàu khoai tây, cầm cái rựa, phác cây, cuốc cỏ còn mình thì kéo nhánh cây vào một ụ để khô rồi sẽ đốt sau này. Hai ngày lao động vinh Quang, ông cụ đuối rồi, không còn hồ hởi nữa, bàn với bà cụ mướn người. Tuần sau, có chú CHiếu, lao công của ty CÔng Chánh, đi bộ với 2 cha con vào vườn, qua dốc Nhà Bò, Đào Duy Từ.
Hình như họ bỏ bí và bắp sú trong thùng gỗ mà có dạo mình đóng mấy thùng này ở nhà ông Lào để có tiền ăn quà. Nghe nói Việt Cộng họ lấy thuốc độc, tiêm vào dưa hấu bán cho mỹ, gây bệnh hoạn cho lính mỹ. Không biết có đúng hay không, chỉ nghe kể khi xưa.
Hình này cho thấy, họ chồng mấy thùng rau cãi lên nhau rồi cho trực thăng không vận đến nơi đóng quân của lính mỹ.
Dân làm vườn đang ăn cơm, hay có bà nào bán dạo, đi qua. Phái sau thấy Giáo Hoàng Học Viện. Mình đoán nơi khu vườn đường Võ Tánh.Mình vác cái gà mên đựng cơm vắt và khúc thịt sườn heo rô-ti cho 3 người. Đó là lần đầu tiên mình được ăn sườn nướng một mình nên rất thích làm vườn. Sau 2, 3 thứ 7 và chủ nhật, Chú Chiếu đề nghị là nên mướn người thượng để làm cho nhanh. Mình thấy ông cụ trả giá với ông thượng già nhất rồi cuối cùng phải chấp nhận giá của họ. Tuần sau, mình đem thức ăn và gạo vào cho họ thì thấy độ 1/4 vườn đã được phác rẫy, khói đốt cỏ cây mù mịt một góc trời. Độ 1 tháng là xong thì thấy họ làm mấy luống rau để trồng khoai tây. Lần đầu thì ông cụ mình mua khoai giống ở đâu đem lại trồng. Sau này thì đào khoai lên bán thì giữ lại độ 5 giỏ cần xé, để ủ mọc mầm.
Dạo ấy Việt Cộng chưa vô nên chưa có vụ trồng khoai làng đào lên thấy khoai mỳ.
Xe nhà binh mỹ đến chở khoai tây, bắp sú, xà lách về chỗ đóng quân.
Tên mỹ quay phim vì thấy lạ cái cân thời xưa, đời tây để lại.
Bắp sú được chặt, trước khi quăn lên xe tải để chở về Sàigòn, Nha Trang. Nhiều người đứng nối nhau để chuyền bắp sú, người cuối thì quăn lên lên xe tải, có người chụp chất vào xe. Rất mất thì giờ, nhiều khi cả buổi mới chất đầy xe. Ông này đội mũ thì mình đoán là vườn trong ấp Hà Đông, vì khi xưa chỉ có mấy ông ngoài bắc vào mới đội mũ loại này, còn người HUế thì nón lá. Ngày nay, mình thấy người ta đem bao đến vườn, đựng rau cải rồi chất lên xe.
Mấy luống đất trồng gì không rõ, có lẻ là xà-lách, ở giữa để trồng khoai tây. Dạo ấy còn tưới bằng tay, bằng gáo. Gánh đôi thùng nước từ suối lên. Mình không hiểu sao cái luống đất rất rộng. Có lẻ họ ươm trồng gì khác ở giữa. Mình đoán khúc này là vườn rau của ấp Ánh Sáng vì cái suối Cam Ly, vào mùa mưa thì khu này ngập nước.
Vườn mình thì dạo ấy, có con suối, và có cái máy bơm đặt gần suối để bơm nước lên tưới rau cải.
Đây tương tự, khu vườn của ấp ÁNh Sáng. Cuối hình là đường Bà Triệu, bên trái là đường Phạm Ngũ LÃo. Có lẻ chụp ngay cầu Ông Đạo xuống. Có lần Việt Cộng pháo kích trúng gần đây, cạnh bến xe đò Sàigòn-Đàlạt khiến đội đội 302, phải bắn một vài Việt Cộng đem xác bỏ nơi cái hố 122 ly để trấn an người dân Đàlạt.Từ đó suốt hai năm trời, cứ cuối tuần là mình phải bò vào vườn vào cuối tuần để đem gạo và lương khô cho hai cặp vợ chồng làm vườn, người Quảng Ngãi. Cuộc đời làm vườn của mình chấm dứt khi Mậu Thân đến, hai ông làm vườn, bị động viên. Sau này nghe tin chú Nhị chết trận, còn ông anh tên Hai thì mất tích luôn. Mình nhớ thím Nhị, mang bầu đến nhà mình báo tin. Buồn chi lạ. Hình ảnh thím Nhị khóc chú NHị chết và mấy bà vợ trẻ khác khóc chồng chết trận trên Nhà Xác, cạnh bệnh viện khiến mình không muốn đi lính.
Mẹ mình hay kể về giai đoạn làm vườn. Nói chung là thất bại hoàn toàn. Ông cụ mình thấy làm giàu bằng lao động qua oải, khó khăn quá nên đâm ra thích làm giàu bằng binh xập xám nên cứ kêu bà cụ mình đưa tiền để mua phân bón, máy bơm nước,.. bà cụ nói phân bón vườn tốn gấp 3 vườn người khác, máy bơm nước thì 3 cái nhưng trong vườn chỉ có một cái, chạy lập xập. Nói chung ước mơ làm giàu của bố mẹ mình thất bại hoàn toàn.
Ông cụ mình ít khi vào vườn lắm, chỉ vào khi xe hàng đến lấy khoai tây và bắp sú. Mình phải vào vườn khi nghỉ hè và cuối tuần nhất là khi khoai tây lớn và bắp sú to, sợ hai cặp vợ chồng làm vườn bán lẻ cho ai khác. Vào vườn rất sớm để xem người làm vườn có ra đồng sớm hay còn tẩm quất với vợ, rồi phải về trễ, đi trên con đường ra đồ Quân Cụ, giữa tiếng thông reo như ma kêu nên vừa di vừa khấn Bồ tát Quán Thế Âm.
Mình học được bài học là khi làm cái gì, phải có mặt ở đó vì thợ không làm nếu không có chủ bên cạnh, thêm sợ họ gian lận. Kiếm được người làm giỏi, chăm chỉ rất khó và nếu kiếm được thì phải nuôi họ tốt, nếu không họ bỏ đi làm cho kẻ khác. Sau Mậu Thân, hai chú làm vườn đi lính thì mẹ mình ngưng làm vườn. Cuộc đời làm vườn của mình được giải phóng từ đó.
Từ giả đời sống nông dân, mình thâm nhập vào cuộc sống thợ thuyền. Dạo ấy trong xóm mình có ông Lào, anh của ông Mai, ba thằng Banh, xóm địa dư, thầu đóng thùng gỗ cho nhà thầu bán rau cãi cho mỹ. Ông ta kêu hàng xóm đến đóng mấy thùng bằng gỗ thông đã được cắt gọn gàng từng bó. Cái thùng chỉ cần đóng 2 mặt hình vuông và 4 mặt hình chữ nhật nên chỉ lấy búa để đóng. Tối sáng, cứ nghe tỏng xóm tiếng lóc cóc đóng đinh như ngày hội đóng thùng gỗ. Lần sau về Đàlạt, sẽ ghé thăm ông bà Lào, vẫn còn sống, lâu lâu có gặp bà cụ mình.
Mình nhớ thùng chỉ có 4 miếng gỗ, mình hay lấy về để làm súng gỗ bắn lóc cóc. Có hai chồng gỗ ngắn và gỗ dài rồi cứ theo mẫu mà đóng thôi. Chỉ cần được chỉ một vài lần là trở thành chuyên nghiệp. Kích thước thì không nhớ vì còn bé, đoán độ 1 mét x 0.5 mét.
Lúc đầu, mình đến nhà bà Hoà hàng xóm đóng vì bà này lãnh về để con bà đóng, kêu mình đóng phụ. Vấn đề là bà này có trò làm bột mì chiên, vấn như con sâu đóm rồi thảy vào chảo dầu chiên. Mỗi lần mình đi đóng thùng là bà ta đem ra chào hàng, mình cứ lấy ăn rồi khi lãnh tiền thì bà ta cứ trừ khiến mình chả còn đồng nào cả. Mình bị bà ta bốc lột như những tên cường hào ác bá. Chán Mớ Đời
Buồn đời, mình ghé nhà ông Lào, hỏi mấy thằng con xem cho mình đóng không. Nó đồng ý vì hay đá banh với mình. Thế là trong mấy tháng hè, sáng ngủ dậy, mình vác cái búa đi xuống nhà ông Lào, ngồi ngoài đường đóng, trưa về nhà ăn cơm, rồi chiều lại bò xuống làm nghề nhân công. Sau này, lính mỹ rút quân nên hết làm nghề này nữa vì ngay con ông Lào cũng hết việc. Nghe kể ông bà Lào còn sống, con cháu đều thành công.
Sau này, nhà mình có vạc đất trống nên mình nhớ thời làm vườn ở trong Suối Tía nên có làm dường mương từ trong nhà chảy xuống đường Hai Bà Trưng. Mình chận lại để nước chảy vào vạt đất của mình để có nước tưới cây. Mình trồng đậu Hoà lần, cà chua, dàn su Đàlạt. Sau này quen tên Phạm Anh Tuấn và Ngô Văn Thuỷ nên xin hoa Hồng về trồng. Hoa mới ra được một cái, có cô nào bò vào xin. Mình lắc đầu, kêu là Diêu Bông. Sáng hôm sau, ra vườn, hoa Hồng đầu tiên không cánh mà bay. Từ đó sợ đến già, không trồng hoa nữa vì đám con gái sẽ ăn cắp.
Thế là mình chả biết làm gì ngoài đi đánh bóng bàn, tập Thái Cực Đạo, không có tiền tiêu, đến ngày đi tây.
Nay về hưu chả biết làm gì, thiên hạ kêu mua 20 mẫu vườn bơ để xây nhà bán. Nay chả muốn xây nhà nữa nên trở lại nghề nông dân xưa. Mật ong mới của năm nay mới về. Bác nào cần mua mật ong thì cho em biết , em đến nhà nhà ông mỹ nuôi ong, mua hộ. Chán Mớ Đời
Nguyễn Hoàng Sơn
