Trường học đầu tiên tại Đàlạt

  

Nhiều khi đăng bài lên mạng mà hay. Trước đây, mình chỉ gửi bạn bè nay có người làm bờ lốc để trữ mấy bài mình đã viết nên có nhiều người đọc mến, gửi cho các hình ảnh, tài liệu về Đàlạt xưa.

 

Mình thấy có nhiều tấm ảnh tại một trường học Đàlạt toàn là tây đầm học nhưng phong cảnh không giống như trường Petit hay Grand Lycée, nơi mình từng đã ngồi lớp nên không hiểu là ở đâu. 

 

Hôm nay nhận được từ ông Nguyễn Kính tài liệu về trường học đầu tiên tại Đàlạt thì giải đáp những thắc mắc của mình từ mấy năm nay. Trường này được gọi là Dalat International School. Trường này lạ là không phải do thực dân tây xây dựng mà là một nhà thờ Tin LÀnh gốc Gia-nã-đại thành lập.

 

Hai ông bà truyền giáo George Irwin và “Hat” (Harriette) Stebbins tuy có quốc tịch Gia-nã-đại nhưng đều sinh trưởng tại Việt Nam, Tourane (Đà Nẳng) của Đông Dương Pháp. Muốn giáo dục con cái tại Đông Dương thời đó là một điều trở ngại rất lớn. Đa số các nhà truyền giáo gửi con họ về cố quốc để nuôi nấng trong khi họ đi giảng tin lành của Chúa đến phương dân.

 

Lớp học đầu tiên tại trường, có 3 học sinh và cô giáo người Mỹ 

Ông bà Irwin này không muốn xa con nên yêu cầu nhà thờ thành lập một trường học cho con họ và con của giáo dân. Nhà thờ của họ là Christian & Missionary Alliance, quyên góp và được ông bà Christie của Chritie Biscuits Company và ông bà Jaffray của Toronto Globe and Mail, tặng cho $5,000 để khởi đầu trường học Dalat.

 

Năm 1928, nhà thờ mua một khu đất để xây trường học với mục đích đào tạo các nhà truyền giáo như ông bà Irwin. Một năm sau, cô giáo từ Hoa Kỳ tên Armia Heikkinen, đến dạy con ông bà Irwin tại trường học được gọi là Villa Alliance. George Irwin là học sinh đầu tiên của trường và của cô giáo người Mỹ. Cô giáo này dạy trường này suốt 28 năm và qua đời ngày 3 tháng 6 năm 2006 tại Minnesota, Hoa Kỳ.

 

Cô giáo đầu tiên của trường Armia Heikkinen (chắc gốc Phần Lan)

Trường hoạt động đều đặn, chỉ tạm đóng cửa năm 1942 khi quân đội Nhật chiếm Đông Dương. Sau này chiến sự gia tăng, nhiều nhà truyền giáo bị Việt Cộng bắt và mất tích nên toà đại sứ Hoa Kỳ thông báo là không thể nào bảo toàn an ninh cho họ. Nên nhớ là các nhà truyền giáo Tin LÀnh đi vào các nơi xa xôi, các buông người thượng để truyền giáo.

 

Mình nhớ có đến một chỗ người tin lành truyền đạo bằng anh-ngữ ở đường Yagut, có rất nhiều người thượng tham dự. Có anh bạn dạy các học sinh người Chu-ru ở ngoại ô Đàlạt, kể là người Mỹ họ đến truyền đạo, họ viết sách học tiếng Chu-ru cứ như các ông giáo sĩ Thiên Chúa Giáo khi xưa mới sang Việt Nam, phiên âm, thành lập chữ quốc ngữ. Anh ta vào buông buồn đời, lấy mấy cuốn sách này học phương ngữ Chu-ru. Nói không thua gì dân Chu Ru.

 

Phi cơ Hoa Kỳ di tản trường qua Thái Lan để bảo đảm an ninh

Năm 1965, toà đại sứ Hoa Kỳ cho trường học này 48 tiếng đồng hồ để di tản. Ngày 16/4/1965, 2 chiếc máy bay chở họ qua Thái Lan rồi sau đó trường dời về nước MÃ Lai đến nay nhưng vẫn giữ tên trường là Dalat School. 

 

Vậy là thắc mắc của mình đã được giải đáp qua căn nhà của trường này hiện ở Penang, Mã-lai-á. Xong om

Hình cô giáo đầu tiên với các học trò đầu tiên của trường

https://www.dalat.org/web/da-dalathome/

Xin xem video về trường đầu tiên Đàlạt 

 

Legacy Decades Project 2 1920s

 

Nhs

Mái trường xưa

 Mình lại được một người bí mật gửi cho mấy tấm ảnh của Đàlạt xưa, đặc biệt là không ảnh của trường tiểu học, nơi mình đã trải qua 5 năm của thời ấu thơ. Từ trên không mình nhìn thấy lại những ngày xưa đầy ắp kỷ niệm. 

 

Dưới mấy lùm cây thông, lộ ra con đường Hùng Vương nơi năm 11 ème, mình được cô giáo dẫn ra khúc đường này, cầm cờ vàng 3 sọc đỏ, đứng chờ mấy tiếng đồng hồ để phất cờ chào mừng Ngô tổng thống, ngồi trên xe Hue-kỳ, có ông mỹ nào bên cạnh, chạy từ phi trường Cam-ly về.

 

Mình thích nhất là thấy mấy xe moto hộ tống, chạy trước thổi xíp-lê. Sau này thì mới biết có một ông tên cò Giao hay đậu xe mô tô ở trước rạp Hoà Bình để xét giấy tờ hoãn dịch.

 

Phía bên kia đường, có 3 căn biệt thự mà hai căn đầu ngay góc Lê Quý Đôn mà ngày nay họ xây khách sạn to đùng. Mình nhớ có mấy thằng tây con hay ngồi chơi ở trước nhà nhất là mấy con gà Tây to đùng. Căn nhà thứ 3 thì mình không nhớ nhưng bên cạnh có con đường nhỏ, dốc đi xuống đến nhà cụ giáo Sâm thì phải, mà mình có học hè. Ông này có cô cháu ngoại hay nội tên Trâm thì phải, học chung với mình.

 

Cụ Sâm có một người con trai du học ở Pháp, lấy vợ đầm, năm 1972, có về Đàlạt chơi theo chương trình đồng bào, sinh viên về thăm nhà của chương trình Dân Vận của Việt Nam Cộng Hoà. Ông này học chung với dì Thanh, con bà Phúng ở Yersin. Có đến thăm dì Thanh khiến mình thèm thuồng muốn đi Tây vì thấy mấy người du học sao sang cực kỳ. Bà vợ đầm Chán Mớ Đời 

Chỗ đường Lê Quý Đôn, băng qua đường, rẽ phía Tây trái sẽ có con đường đất, đi tắt đến trường Petit Lycée mà mình có kể rồi.

https://www.muctimsonden.com/2020/08/petit-lycee-alat.html

 

Nhìn tổng thể không ảnh của trường thì mình nhận thấy thêm khu nội trú phía bên tay phải vì chưa bao giờ được vào khu vực này. Không biết sau này, ông Kỳ đóng cửa trường Tây thì họ sử dụng làm gì. Ở giữa thì có khuôn viên có cái cờ Tam tài mà hồi nhỏ hay đứng chào cờ, nghe thiên hạ hát La Marseillaise mà gần đây, mình có xem một phim Libanais, cũng có màn học sinh libanais hát quốc ca Tây vì học chương trình pháp ngữ, kêu « nos ancêtres sont des Gaulois » Chán Mớ Đời.

 

Chỗ này là học sinh hay được tụ tập để chích ngừa vì có văn phòng y tế (infirmerie). Có lần học sinh được tụ tại đây để xem xiếc. Có con khỉ bận bộ đồ đỏ, đạp xe đạp quá hay thêm biết đánh trống đủ trò. Sau đó mình có thấy đoàn xiếc này ngoài chợ, bán thuốc.

 

Đối diện phong ty tế là Préau , nơi học sinh chơi khi trời mưa, có dãy nhà vệ sinh. Sau đó là sân chơi cho các lớp 8 ème, 9 ème, 7 ème. Các lớp 11 ème, 10 ème thì học dãy lớp phía đường Hùng Vương, ra chơi thì dưới mấy cây thông.

 

Sau dãy nhà vệ sinh là khu đất trống sân chơi, thêm có sân đá banh. Dạo học với cô Huệ, có màn chơi bắt khăn. Cả lớp được chia thành 2 đội, khăn xanh và đỏ rồi đứng hai bên, chạy tới cướp cò hay trò bỏ khăn sau lưng ai đó khi ngồi vòng tròn. Mình nhớ có lần chạy đua. Mình thuộc dạng chạy nhanh nhưng hôm đó mang đôi giày bị há mồm, đinh nhọn làm đau chân. Do đó phải chạy chậm lại, thua thằng Tùng nhớ đời.

Có người gửi thêm mấy tấm ảnh dưới đây, sẽ kể trong bài “tường học đầu tiên tại Đàlạt”.

 

Có tấm ảnh đề ngày 2 tháng 6 năm 1932, với tựa là cửa vào thành phố Đàlạt. Mình đoán là khúc Nguyễn Tri Phương, chỗ dinh Bảo Đại nhưng người gửi tấm ảnh cho hay đây là chỗ vào Đàlạt thời Tây nên mình đoán là khúc ty Dụng Cụ Đàlạt, ga ra sửa xe, có con đường nhỏ bên cạnh Xóm Bà Thái chắc. Thời đó không có đi khúc này nhiều nên không rõ. 

Dạo ấy mình đi về Tùng Nghĩa, hay đi đường Nguyễn Tri Phương rồi đến thác Datanla, rồi đến đèo Prenn. Trên bản đồ dưới đây cho thấy đường cũ vào Đàlạt mà Hà Nội gọi đường Khe Sanh, chạy ra chỗ ty Dụng Cụ, nơi sửa công xa. Có lần xe ông cụ được sửa chửa tại đây.

Để ai không biết, thời trước 75, chỗ xóm Bà Thái là nhà thổ, lính mỹ đến đây để giải quyết sinh lý. Có mấy tấm ảnh của lính mỹ về thời nay nhưng không biết mình có lựa giữ hay không. Xong om

 

Nhs

 

 

Nhà hàng Mekông Đàlạt xưa

 Hôm nay, có người gửi cho tấm ảnh cũ tiệm ăn Mekông Đàlạt xưa khiến mình cảm động. Lý do là 69 năm về trước, đám cưới bố mẹ mình được tổ chức tại tiệm ăn này, nhất là mình được vào đây ăn một lần. Ăn đĩa mì xào lần đầu tiên trong đời.

9 năm trước, mấy anh em, con cháu trong gia đình từ 4 phương trời có về Đàlạt, tổ chức kỷ niệm 60 năm đám cưới ông bà cụ nhưng tiệm này chỉ còn là quán cà phê, đã được xây lại khác xưa nên đành tổ chức tại nhà.

Có lần trên đường về nhà, mình đi ngang tiệm này, thấy ông cụ đang ngồi với mấy người bạn trong tiệm, mình đi tiếp xuống đường Tăng Bạt Hổ, nghe ông cụ mình kêu phía sau lưng, vào đây rồi gọi cho mình đĩa mì xào. Ngon cực kỳ. Ông cụ thưởng khi đậu bằng brevet d’études premier cycle (bằng trung học đệ nhất cấp Tây).

 

Góc đường này có sập báo bên hông tiệm vàng Bùi Thị Hiếu mà nhà mình hay mua. Bên cạnh có ông vá giày, vá dép cho mấy anh em mình. Hình như có một ông thầy bói mà có lần, học việt-văn bài về thầy bói “ số cô có cha có mẹ, lớn lên lấy chồng sinh con đầu lòng không trai thì gái. lợi thì có lợi mà răng chẳng còn”. Mình bò ra đây, với thằng Quý, đứng xem ông ta bói rồi nói câu này khiến ông ta chửi hai đứa chạy mút mùa.

 

Có dạo mình học thái cực đạo với ông thầy Nguyễn Bình, bị đổi từ Sàigòn lên Đàlạt, dạy võ cho sinh viên Võ Bị. Ông thầy chả dạy gì cả. Mình thấy mặt ổng 1 tháng một lần khi đóng võ phí, ông ta để ông Tường, cạnh tiệm xe Tân Tiến, đường Phan Đình Phùng dạy. Ông ta lái xe mô tô, chở mấy cô chạy đi chơi. Có lần, nghe kể ông ta đang ngồi với mấy cô ở nhà hàng Mekông, lính 302 vào chỉa súng, khệnh ông ta một trận, bắt ông ta bò ra khỏi nhà hàng nên võ sinh bỏ học khá đông. Sau này lại nghe thêm giai thoại, ông ta bị ông Phẩm, lính 302 bắn chơi chơi ở đường Trương Vĩnh Ký, chỗ khách sạn Thuỷ Tiên.

 

Tấm ảnh này bên hông tiệm Mekông, góc đường Tăng Bạt Hổ. Thấy quảng cáo, bán cả 4 loại thức ăn, Viêt-tàu-mỹ-Tây. Hình này trước 1972 vì có hai chiếc xe quân cảnh mỹ. Khi quân đội mỹ về nước thì không còn thấy xe quân cảnh mỹ nữa. (Xem kỷ tấm ảnh chụp tháng 9-1970) Đa phần lính từ hai cái đài radar trên Núi Bà và Đơn Dương. Hôm nào rảnh sẽ kể vì có mấy tấm ảnh của lính mỹ chụp ở đây.

Hình trên chụp từ trên lầu khu nhà phía khu Hoà Bình, hình như của ông bà Sáu Còm, hay ông Đội Có. Dãy nhà của Anh Đào, Nam Trân,... học chung khi xưa ở Yersin. Hình này cho thấy dãy phố nhà hàng Mekông, làm bằng gỗ, chưa được nhà thầu Võ Đình Dung xây cất lại bằng gạch và mái ngói như dãy nhà tiệm vàng Bùi Thị Hiếu. Đoán là hình chụp năm 1941. Chưa xây chợ Cũ.

Cuối đường thì dãy phố Vĩnh Chấn, Vĩnh Hoà chưa được nhà thầu Võ Đình Dung xây cất. Chỗ trạm biến điện.

Bên trái là Chợ Gỗ, sau này bị cháy và được xây lại bằng gạch tại địa điểm hội trường Hoà Bình ngày nay. Mình có kể vụ này. Tây vẽ lại và cho phá gỡ phía nhà bên tay trái, phía Chợ Mới Đàlạt sau này.

Tấm này chụp cảnh quang tương tự như tấm trên nhưng từ mặt đường. Thấy dãy nhà hàng Mekông sau này, đường Tăng Bạt Hổ, kế tiệm vàng Bùi Thị Hiếu. Dạo ấy chỉ thấy có một chiếc xe đạp, còn là đi bộ. Hồi nhỏ mình nhớ có xe ngựa, còn xe kéo thì không nhớ dù nay có thấy ảnh xưa Đàlạt. Nhớ có lần đi xe ngựa về ấp Xuân An, thăm gia đình ông Dụ, chú của bà cụ. Sau này, khi xe Lambretta được nhập cảng làm biến mất xe thổ mộ tại Đàlạt.

Hình này chụp ngược lại tấm trên, cho thấy chợ Gỗ, trước khi bị cháy, nhà hàng Mekông làm bằng gỗ, chưa được xây lại. Chụp từ phía bên chỗ nhìn xuống Chợ Mới sau này.

Tấm không ảnh này cho thấy chợ Cũ, được xây lại sau khi Chợ Gỗ bị cháy. Dãy Mekông, Việt Hoa, được xây lại bằng gạch, cộng thêm khu Vĩnh Chấn, tiệm thuốc Tây Nguyễn Văn An. Do nhà thầu Võ Đình Dung. Sau này gia đình ông bà Võ Đình Dung qua Pháp sinh sống, có người thủ quỹ là bà vợ của ông Phạm Thiên Thu, thu tiền cho thuê đất làm vườn rồi gửi sang Tây cho ông bà hưởng già.

Luôn tiện tải tấm ảnh này luôn. Chụp phía sau dãy nhà bên trái ở trên. Thấy họ kẻ quảng cáo “au chat botté » . 

Hình như căn thứ 3 của dãy này sau này, thành tiệm cà phê Tùng. Mình không uống cà phê nên dạo ở Đàlạt, chưa bao giờ vào đây. Nghe nói con chủ tiệm học chung niên khoá với mình tại Yersin, tên Thông nhưng không quen. Có nhà in Lâm Viên của gia đình Nguyễn Văn Phước, có học chung với mình. Có gặp lại hắn ở Cali và Sàigòn. Vợ hắn là cựu học sinh Văn Học, bà mẹ bán hàng cạnh hàng bà cụ mình, ngay đồn cảnh sát ở Chợ Dưới. Vài căn là tiệm phở Bắc Hương, có Nguyễn Đăng Sơn, nay ở Pháp. Hắn học chung lớp với mình sau nhảy lớp và trường, vì lớn tuổi hơn. 

Đinh Gia Lành kêu hắn được xem là một hướng đạo viên gương mẫu của đoàn Lâm Viên. Hắn đậu Tú tài trước mình một năm rồi đi Tây. Qua Tây, mình có thư từ với hắn lúc hắn học ở tỉnh Troyes rồi quên mất tiêu đến sau này, mình quen chị họ của hắn, tiệm chả giò Mỹ Hương ở dưới chợ Đàlạt, ngay cầu thang chợ mà mấy tấm ảnh của lính mỹ chụp xuống, chị này có cho xem hình hắn ngày nay. Cũng già, tóc bạc như đám bạn học cũ mình ngày nay. Xong om.

Nhs