Đà Lạt bị lụt
Thấy trên mạng xã hội đưa hình ảnh Đà Lạt bị lụt khiến mình lại nhớ nhưng mùa mưa Đà Lạt xưa, thường khu vực mấy vườn su nằm từ cây số 6 xuống Lò Gạch là bị ngập nước nghĩa là nước lên tới đầu gối của mình khi xưa độ 12 tuổi. Còn trên đường Phan Đình Phùng thì không bị ngập nước chỉ khu vực cạnh hai con suối là bị ngập.
Có nhiều người thắc mắc kêu cao nguyên mà bị lũ lụt. Trên cao có đồi có núi nhưng cũng có thung lũng, và nước từ đồi núi chảy xuống thung lũng mà nếu không có hệ thống thoát nước cần thiết thì sẽ bị ngập. Như trường hợp công viên quốc gia Yosemite thì hàng năm vào mùa Xuân khi tuyết tan thì nước chảy xuống thung lũng làm ngập cả khu vực thảo nguyên vì nước chảy thoát không kịp theo con sông nhất là năm có tuyết nhiều.
Khi mình mới dọn về Bolsa ở thì mùa mưa có nhiều năm El Nino, mưa tơi bời hoa lá, chỗ mình ở ngập gần vô cửa ở sau vườn vì hạ tầng cơ sở cũ không đủ để giúp thoát nước khiến mua bảo hiểm đắt như tôm tươi. Lý do khi xưa khu này là vườn trồng rau, dâu nên khi mưa toàn là đất nên thấm nước nhanh. Sau này đô thị hóa nên hạ tầng cơ sở cần được cập nhật hóa để có thể xử lý nước mưa tốt hơn vì xung quanh là nhà và nhà. Ống cống phải làm to hơn nên mấy năm trước thấy họ thay ống cống bự hơn độ 3 feet đường kính.
Điển hình mình có miếng đất đối diện mặt tiền thì đường có hệ thống ống cống nhất là ống nước được thay từ 6 inches lên 12 inches. Nên được phép xây cất vì sở cứu hỏa phải đến đo áp suất vì lỡ cháy nhà thì họ có thể chữa. Trong khi lô bên cạnh thì không Được xây cất vì chưa được thay hệ thống Ống cống và ống nước lớn dù cách nhau có 100 mét.
Sau này Quận Cam mới cho xây một con kênh gọi Santa Ana canal nên khi mưa nước chảy ra đó hết nên hết lụt. Con kênh kéo dài từ trên Corona về chạy ra biển. Có thể đi bộ hay đạp xe đạp ra tới biển luôn.
Cũng vì vậy mà làm nhà mới sau này, họ bắt làm cái nền nhà phải cao hơn mặt đường 3 feet. Do đó khu nhà mới bây giờ cái driveway ngắn và có dốc rất cao. Để lỡ ngập lụt thì không có nước vô nhà.
Mình đi Saudi Arabia khi vẽ ba ngân hàng Saudi Bạnk thì xứ nóng ít mưa. Họ có ống cống to đùng theo tiêu chuẩn của Hoa Kỳ nhưng xứ này có cát nhiều nên gió thổi cát ngập mấy ống cống nên lâu lâu mưa một cái là nước ngập đầy đường.
Lý do xưa khu vực thấp như đường Phan Đình Phùng bị ngập vì người dân sống xung quanh lười mang rác ra đường khi có xe rác đi lấy rác nên họ đem ra hai con suối nhỏ đổ rác xuống khiến nghẹt con suối vào mùa khô. Đến khi mùa mưa kéo về thì nước bị nghẹt không chảy được nên dâng lên ngập mấy nhà vườn bên suối như vườn nhà ông Ba Đà mướn đất của ông bà Võ Đình Dung.
Mưa ngập Đà Lạt được kể là lớn nhất dưới thời pháp là ngày 4 tháng 5 năm 1932. Nước phá hủy cái đập từ cây xăng Esso qua đến bùng binh đường Đinh tiên Hoàng và Võ Tánh. Cuốn bay luôn nhà cửa của khu phố người Việt ở địa điểm Ấp Ánh Sáng ngày nay khiến 15 người Việt bị thiệt mạng.
Để giải thích là khi người Pháp bắt đầu xây dựng Đà Lạt thì họ đột phá tư duy làm một hồ nhân tạo để chứa nước để cung cấp cho thị dân nên xây cái đập chỗ gần thủy tạ ngày nay, từ đường Trần Quốc Toản chạy qua bên kia hồ chỗ bùng binh Đinh Tiên Hoàng tạo thành hồ lớn, Tây gọi là Grand Lac. Ngoài ra họ có làm một cái đập khác nhỏ hơn để làm một cái hồ nhân tạo nhỏ hơn được gọi là Petit Lac để khi mưa nhiều thì họ xả xuống hồ này. Hồ Xuân Hương là nơi họ bơm nước vào nhà máy nước nơi ông bố mình làm việc, lọc rồi bơm cho cả thành phố dùng.
Khi họ định xây cái thủy tạ, câu lạc bộ thể thao nước như chèo thuyền buồm. Thì ngày 4 tháng 5 năm 1932, ông trời buồn Đời mưa nhiều và họ tháo nước không kịp nên cái đập bị vỡ cuốn luôn nhà cửa ở khu vực người Việt và người Tàu ở hạ lưu.
Mình có tấm ảnh chụp khi họ xả nước hồ Xuân Hương để vét bùn. Hình chụp trên không, có thấy dấu vết của cái đập xưa. Ai buồn đời thì tìm trên bờ lốc bài về hồ Xuân Hương.
Sau vụ này thì họ đập phá luôn cái đập bị vỡ và xây một cái đập chỗ hồ nhỏ bằng xi măng cốt sắt mà người Đà Lạt gọi là cầu ông Đạo (quản đạo). Xem hình và bản đồ thì thấy họ cho làm thêm hai cái hồ: hồ Đội Có (vì ông ta đứng ra xây dựng) và hồ Tống Lệ cạnh sân Cù. Hồ Tống Lệ thì nhỏ thôi nhưng sử dụng để chứa nước của sân cù chảy xuống và hồ Đội Có để hứng nước từ Võ Tánh và Đinh tiên Hoàng chảy xuống.
Khi họ xây dựng khu vực nhà nghỉ dưỡng được gọi là thành phố Decoux vì được thành lập dưới thời ông này. Họ có xây một hồ nhân tạo mang tên là hồ Vạn Kiếp. Để hứng nước mưa chảy từ các khu vực cao bên cạnh.
Thời ông Diệm thì có chương trình trồng cây. Nếu nhìn kỹ mấy tấm ảnh Đà Lạt xưa trước năm 1955 thì thấy ít cây cối như đồi cù hay đồi dinh tỉnh trưởng,…
Ở Chi Lăng thì có hồ Than Thở và hồ Mê Linh được xây dựng để hứng nước các vùng cao xung quanh. Giúp cản nước chảy về hồ Xuân Hương. Rồi người ta cho xây dựng một cái đập trong thung lũng tình yêu mà học sinh như mình hay vào đó tắm gọi là đập Đa Thiện. Có nhiệm vụ chận nước ở các đồi cao xung quanh chảy xuống thung lũng tình yêu. Mình chỉ có độc nhất một tấm ảnh của Thung lũng này trước cái đập được xây vì sau đó khu vực thung lũng chìm trong nước hồ. Từ khi có cái hồ Đa Thiện thì khu vực vườn tược ít bị ngập lụt, khu vực Cường Để không thấy bị ngập nước nữa.
Hệ thống thoát nước ở Đà Lạt khi xưa thì mình không rõ lắm. Chỉ biết ở đường Hai Bà Trưng nơi mình cư ngụ khi xưa. Phía bên đường số lẻ thì có hệ thống mương rãnh làm bằng xi măng và có nắp đậy và có mấy lỗ trống kiểu bên Tây. Nên khi mưa thì nước từ mặt đường có thể chảy xuống mương rồi chảy xuống dốc chỗ vườn ngay dốc hai bà trưng lên cư xá bưu điện. Từ chỗ đó có ống cống xuyên qua đường chảy xuống suối bên cạnh nhà thằng Hải. Cho nên nước dơ trong cư xá công chánh là chảy xuống Ống cống này rồi ra suối về thác Cam Ly. Mình đoán nguyên đường Hai Bà Trưng và Phan Đình Phùng nước cống đều được xử lý thoát ra hai con suối phía sau nhà ở.
Tương tự đường Calmette trên cao có đương mương chảy xuống đường Thi Sách qua đường mương từ Calmette xuống thông qua trước dãy nhà của gia đình Ấm Thảo xuống đến Thi Sách rồi chảy về phía vườn Bà Lành rồi chảy đi mình không biết. Chỗ đường mương chạy qua đều có tấm dalle lớn bắt trên đường mương đi vào nhà.
Có thể nói là chính quyền thời đó cho xây cái đập Đa Thiện đã giảm vụ ngập nước ở đường Phan Đình Phùng và Hoàng Diệu.
Mình về thăm gia đình tại Đà Lạt thì khám phá ra như đường Hai Bà Trưng, họ làm lại đường nhựa nhưng vấn đề là có lẻ vì ngân sách bị ăn bớt nên thay vì họ cạo đường ra đem đổ, họ cắt giai đoạn này và cho đổ lên lớp cũ rồi rưới dầu hắc lên vô hình trung lấp luôn mấy ống cống. Ngoài ra mặt đường lại cao hơn nền nhà của cư dân nên mưa xuống thì nước trên Calmette, Thi Sách chảy xuống không có ống thoát nước, chỉ có cách là chui vô nhà dân.
Hồ Vạn Kiếp đã bị lấp thì nước trên cao của vùng đó chảy đi đâu. Dưới Chi Lăng thì hồ Mê Linh bị lấp và hồ Than Thở hình như bị rào nghe nói sửa chửa cũng có thể để xây nhà cửa mới. Không có chỗ thoát nước thì nước chảy về đâu.
Ở chỗ mình ở thành phố nào cũng có xây dựng hồ để hứng nước mưa sau đó họ thanh lọc rồi sử dụng nước đó để tưới cây ở các nơi công cộng mà họ gọi recyled, tái sinh. Mấy loại nước này được chuyển qua các ống nước màu tím để khỏi lộn với nước uống màu trắng.
Về Đà Lạt đi vòng vòng là thất kinh vì hạ tầng cơ sở không có. Ống cống là rất quan trọng cho vệ sinh môi trường và cộng đồng. Khi xưa. Đi đường Phan Đình Phùng hay Minh Mạng mình đều thấy có mấy thang cấp từ mặt đường, nay thì ngược Lại, mặt đường cao hơn nhà dân. Chỗ tiệm vàng ông Bùi Duy Chước có mấy bậc thang cấp mà tối tối bà Bảy Quốc có xe bán sữa đậu nành. Có mấy thang cấp thiên hạ ngồi uống sữa đậu nành nay thì mấy thằng cấp biến mất vì lộ đường cao hơn xưa độ nữa thước. Chán Mớ Đời
Đi đến ngã ba Sohier, ngày nay thì thất kinh vì bùn động lại và hôi hám vì ống cống nếu có đúng hơn là nước thải của khu vực chỗ nhà ga chảy xuống. Kinh hoàng
Cứ mỗi lần mưa là chỗ này bị ngập nước vì nước từ các địa điểm cao xung quanh chảy xuống, từ đồi cù hay xung quanh mà họ không dám xả nước ở đập cầu ông Đạo vì làm vậy sẽ ngập nguyên khu vực từ ấp ánh sáng ra tới Hoàng Diệu vô Cam Ly.
Lâu rồi mình có thấy chương trình xây dựng lại khu Hòa Bình và đồi dinh tỉnh trưởng nhưng tìm mãi không thấy sơ đồ xử lý nước thải. Hay cứ để chảy xuống đường Phan Đình Phùng và chợ Đà Lạt rồi chảy ra hồ Xuân Hương. Chán Mớ Đời
Mình có xem phim tài liệu nói về ngập lụt của Sàigòn. Nếu ai coi xong thì nên tìm về chỗ xa hơn và cao hơn để tương lai không bị thất thủ. Hình như của đài Tân Gia Ba hay đài Đức quốc. Mình hay xem hai kênh này về đô thị trên thế giới.
Còn Hà Nội thì thấy cũng bị lụt dù có nhiều hồ để hứng nước. Thấy thương những người mua biệt thự đắt tiền rồi chìm trong lụt như Hội An.
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
