Lữ quán thanh niên Đàlạt (Võ Văn Điểm)

 Có anh bạn đọc những bài mình viết về Đàlạt nên lây bệnh nhớ Đàlạt, viết bài kể về lữ quán thanh niên, nơi anh ta cư ngụ trong thời gian học đại học Đàlạt, sau này anh làm giáo sư trường Bùi Thị Xuân. Mình có gặp anh ta và anh Nguyễn văn Đồng, cựu giáo sư trường Việt Anh, nay nổi tiếng với các tranh anh ta hoạ với hiền thê, hoạ sỹ Nguyễn Thị Hợp. Xin tải lên đây cho mọi người đọc nhất là các cựu học sinh của hai vị giáo sư này. Xin phép anh Điểm cho đăng vài tấm ảnh minh hoạ về những nơi anh kể của Đàlạt xưa. Thường mình chỉ đăng những bài mình viết trên bờ lốc của mình, Bác nào có kỷ niệm về Đàlạt mà muốn kể thì cứ tự nhiên gửi cho em, sẽ tải lên.

Mới tìm được tấm ảnh này trên trang nhà của Người Đàlạt,

Quán cơm học sinh, mình có ăn ở đây một vài lần. Rất dỡ. Chán Mớ Đời 

Hình ảnh lữ quán thanh niên Đàlạt xưa, trên đồi khúc đường Võ Tánh (hình của Đặng Văn Thông)

Lữ quán Thanh niên Đà Lạt.

 

   Cơ ngơi Lữ quán không đồ sộ tráng lệ như Palace Hotel , Hotel du Parc ở đường Yersin, nhưng có  kiểu dáng  trẻ trung với toà nhà cao vọi, một lầu màu sơn trắng  và xanh, cửa kiếng bóng loáng nổi bật trên đỉnh ngọn đồi kề cận với ngọn đồi thấp hơn có Nhà thờ Tin Lành . Không rõ Lữ quán được xây năm nào nhưng với lớp sinh viên Đại học Đà Lạt  từ những năm đầu thập kỷ 1960 trở đi, Lữ quán là một địa chỉ rất quen thuộc. Một phần vì cổng sau Lữ quán  nhìn ra đường Võ Tánh nơi có nhiều nhà trọ sinh viên ( mà chúng tôi gọi là khu Quartier latin như của Paris), và là lối dẫn lên trường Bồ Đề, Bùi Thị Xuân, Trường chiến tranh chính trị  và Viện đại học.Phần khác là Lữ quán có một căn tin đề bảng Quán cơm Học sinh, cung cấp bữa ăn sáng, chiều với giá bình dân, khoảng 7 đồng một phần ( thời điểm 1964-65), thường gồm một tô canh súp thịt ( nhưng hơi mặn để có thể  chấm rau), dĩa rau xà lách hoặc dĩa rau củ  xào,một trái chuối tráng miệng; còn cơm trắng thì không giới hạn ,muốn ăn bao nhiêu thì tự xúc lấy. Tuy gọi là Quán cơm học sinh, nhưng thấy đa phần là sinh viên  ngoại trú và dân lao động .Thỉnh thoảng, quán cũng đông khách, khi có hội đoàn thanh thiếu niên từ các tỉnh tới du lịch.

Hình ảnh Lãnh Địa Đức Bà nhìn từ đường Hàm Nghi, dưới chân của lữ quán thanh niên

  Có hai lối dẫn lên Lữ quán. Một lối cho xe và một lối đi bộ. Lối chính theo đường Cộng Hoà, từ ngả ba Phan Bội Châu-Võ Tánh- Cộng Hoà ( gần Nhà máy nước bên hồ Xuân Hương), đường tráng nhựa tinh tươm chạy quanh co dưới tán rừng thông dày đặc, tĩnh mịch dẫn lên đỉnh đồi, vào cổng chính ( nhưng là mặt hậu của Lữ quán, mặt trước có khoảng sân rộng quay về  hướng  bắc). Lối phụ là khung cổng sơn đỏ khá cao kiểu Nhật,trông  thanh thoát dẫn lên ba bốn lối đi bộ  tráng xi măng nối nhau qua các bậc tam cấp  dẫn lên đến  khu nhà một lầu, cửa kiếng, có ban công,  nằm kề khu nhà chính của Lữ quán. Cánh cổng sơn đỏ này nằm  sát  và trông thẳng ra đường Võ Tánh , ngay phía phải của cổng là con dốc xuống, một bên nối vào đường Hàm Nghi ,một bên dẫn xuống xa hơn, qua khỏi cổng chùa Linh Sơn  rồi nối vào đường Phan Đình Phùng.

Con đường Hàm Nghi nhìn từ đồi phía sau Lữ Quán thanh Niên

  Có thể nói từ trên  Lữ quán Thanh niên này  ta có một cái  panorama view, một cái nhìn toàn cảnh rất đẹp về Đà Lạt. Đầu tiên, ta hãy nhìn  dài xuống phía  dưới chân mình : cả một nửa quả đồi xanh mượt cỏ óng ả trong nắng sớm trượt dài xuống mép đường Hàm Nghi . Chếch qua trái chút xíu lại là một ngọn đồi thấp hơn cũng rờn cỏ xanh, ngay lưng đồi là con  đường nhựa nhỏ và ngôi nhà thờ Tin lành mái ngói  nhọn ,màu đỏ sậm nằm hiền lành khiêm tốn. Con đường nhựa nhỏ này là một nhánh cụt của đường Hàm Nghi dẫn qua khu phố có tiệm tắm nước nóng Vinh Quang, tiệm phở Bằng… trước khi tới khu bến xe và khu Hoà Bình. 

Trở lại vị trí ban đầu, ta sẽ thấy ngay phía dưới đường Hàm Nghi đổ xuống là các mái nhà cao thấp, cái ngói cái tôn đủ màu đủ cỡ lô nhô san sát xuống tới đường Phan Dình Phùng, từ đây nhà phố lại chen chúc với những mảnh vườn rau xanh tươi từ thấp lên cao dần, đụng những hàng cây thông cao và các nhà có vườn nhỏ hai bên đường Hai Bà Trưng. Và hướng lên trên chút nữa là khu bệnh viện ẩn dưới các vòm cây xanh, khu  tu viện và nhà thờ Domaine de Marie  tường vôi hồng nhạt  mái ngói đỏ tươi uy nghi nhưng trầm mặc dưới bầu trời cao lộng. Nhìn chếch qua hướng tây bên trái ,  hướng Thác Cam Ly sẽ thấy dãy núi sậm màu mà có những đêm ánh lửa đốt rừng trên sườn núi gợi lên hình ảnh một thời cổ xưa huyền bí. Phía trên cái rừng nhà cửa của hai con đường Hai Bà Trưng- Phan Đình Phùng, hơi chếch vế phía phải, ta như  thấy cả một thành phố  rất xa lô xô nhà cửa nhỏ nhít màu  sơn trắng cách khoảng đều đặn.Đó chính là khu nghĩa địa Mã Thánh thuộc  Cây số 4 nổi tiếng nhiều dân du đãng, giang hồ, bụi đời. 

Dõi mắt ra xa hơn, hướng Dankia là rải rác vườn tược,  gần phía chân trời nổi lên mờ mờ một khu đồi cao, xanh kín cây rừng   ẩn hiện  một toà nhà dài màu đá xám  trông như một lâu đài cổ kính thời Trung cổ châu Âu : đấy chính là Học viện Dòng chúa Cứu Thế, trong đó có một thư viện lớn, nhiều sách quí hiếm. Cũng từ Lữ quán, nhìn thật gần phiá tay phải, chếch về hướng đông là chùa Linh Sơn uy nghiêm, cạnh dó là trường tư thục Bồ Đề ( cổng trường quay ra đường Võ Tánh). Dõi mắt ra xa hơn ta gặp tháp chuông nhà nguyện trên đồi  của Viện đại học , rồi dáng  dấp êm đềm hai đỉnh núi Bà, tức đỉnh Lang Biang . Có thể nói đứng ở Lữ quán ta có thể  nhìn thấy được gần phân nửa  phố xá  của Đà Lạt. Chưa kể là những lúc mưa đổ mù trời,sương giăng  mờ mịt, những khi nắng mai rạng rỡ , cả một phần thành phố chìm lắng hay bừng tươi  óng ả mang lại cho ta bao cảm xúc  thi vị ,sâu lắng khó quên.

Đường chụp từ nhà thờ Tin lành, phía sau Lữ Quán thanh Niên

  Tuy ở một vị trí  thoáng đẹp như vậy, nhưng không hiểu sao Lữ quán lại ít khách ? Vì ở xa khu chợ chăng ? Vì đường sá không tiện đi lại. Hay vì thiếu  quảng cáo, khuyến mãi  vv ? Phải chăng vì ít khách nên Lữ quán đã cho thuê dài hạn một số phòng? Và nhờ vậy mà bọn sinh viên chúng tôi mới thuê được một phòng và ở suốt 3 năm  từ lúc mới vào trường cho tới khi tốt nghiệp ( 1962-1965). Đó là phòng số 3 thuộc khu nhà 4 phòng 2 trệt 2 lầu. Phòng của bọn tôi trên lầu , diện tích chừng 4x4 mét, có phòng tắm và vệ sinh ngay cửa ra vào. Phần còn lại kê  hai giường tầng bằng sắt , một cái bàn học trò , vài ba cái ghế. Hai mặt phòng gắn kính trên nửa vách tường, một mặt có cửa ra vào balcon khá rộng quay ra phía cái cổng kiểu Nhật.Căn phòng phia dưới  là của một gia đình ba mẹ con thuê. Cho đến niên khoá 1964-65, khai giảng trường Chính trị kinh doanh với số sinh viên tăng vọt, có thêm vài ba phòng nữa cũng cho sinh viên thuê. 

Hình chụp từ đường Hàm Nghi xuống xóm Giếng Nước. Bên cạnh là trường tiểu học Minh Trí

Bọn tôi 6 đứa, đều là sinh viên Đại học sư phạm ban Pháp văn và Triết : Nguyễn NgọcThạch ( khoá 4 ,Pháp) còn lai 5 đứa thuộc khóa 5 : Nguyễn Hữu Cầu, Đinh Ngọc Mô ( Pháp văn) ,Nguyễn Văn Đồng, Nguyễn Văn Lai, và  tôi ( ban Triết). Vì phòng  chỉ có 4 giường chiếc nên  có lúc  hai đứa phải ngủ dưới sàn. Vào những ngày đầu tháng rủng rỉnh tiền học bổng ( 1.500 đồng ), thường kéo nhau đi ăn nhà hàng Mekong, Chic Shanghai, Nam Sơn…gần cuối tháng “ yếu địa” ( ít tiền ) thì cơm Lữ quán, bí-tết Bảy Kỷ ( 7 đồng /miếng mỏng cỡ 3 ngón tay) cà phê bình dân Domino… Cuộc sống sinh viên ngọai trú thường tự do phóng túng kiểu hoang đàng chi địa,  rong chơi ăn ngủ thất thường nên những bạn ở đại học xá goi đùa bọn chúng tôi là “tụi trâu bò”, vì vậy mà chúng tôi cũng hào hứng gọi căn phòng trọ này là “chuồng số 3 của 6  trâu bò”.( Nói thêm : 6 con trâu bò này là bạn chí thân từ ngày rời chuồng dến tận hôm nay - gần 60  năm. Hai trong số này không còn trên đời nữa : Nguyễn Ngọc Thạch, Đinh Ngọc Mô)

Nhà hàng Chic Shanghai, được xem là nhà hàng khá nhất Đàlạt, cũng là chủ rạp Hoà Bình.

   It năm sau tháng 4 -1975 có dịp đi Đà Lạt, tìm lại chỗ  trọ ngày cũ  thì thấy khá nhiều nhà cửa lộn xộn trên cái sườn đồi cỏ xanh  trước kia . Đến khoảng 1993 thì thấy  nhà cửa  chất chồng phủ kín cả ngọn  đồi; bên phía đồi  Tin lành cũng thế. Không còn thấy cái cổng kiểu  Nhật và  khu nhà Lữ quán đâu nữa , chẳng biết còn hay hoàn toàn biến mất . 

Đây là hình ảnh đường Hàm Nghi của thời phôi thai của Đàlạt, thấy chúc đừng Cầu Quẹo, toà nhà của Lãnh Địa Đức Bà và nhà thương Đàlạt  

  Dù biết lẽ đời vật  đổi sao dời liên tuc, nhưng đứng trước nơi xưa kia từng ghi dấu một đoạn đời trai trẻ của mình và bạn hữu, lòng không khỏi ngậm ngùi tiếc nhớ.

 

                                                                                                                     Võ Văn Điểm

   

Cám ơn Sơn. TRong bài Lữ quán của minh, đọc lại thấy có chỗ sai, nếu Sơn sửa lại giùm thì rất tốt. Đó là : đường Phan Bội Châu thay vì Phan Châu Trinh,

Trong bài về ông Lê Phỉ, mình có mấy hiểu biết ( thời diểm 1962-1965 và 1970-1971 mình có dạy trường VA và Văn Học) , gởi Sơn tham khảo :

Ô. Phỉ cũng là một huynh trưởng Hướng đạo ( thuộc đạo Lâm Viên thì phải) cùng với ô. Lê Văn Đằng. Năm nay ô.Phỉ 94 tuổi, hồi mình dạy  thì ô. mang cấp bậc đại uý, thuộc trường Võ bị quốc gia. Vợ ô. Phỉ là cô Thí, cũng dạy trường VA.NHiều GS trường VA là sĩ quan dạy ở Võ bị.

Ô. Trang tên là Lê Trung Trang, đeo kính cận, người rất gầy, trông như một đạo sĩ. Lúc ấy ông chưa xuất gia mặc cà sa như sau 1975. Trang rất giỏi tiếng Nhật và lúc ấy bị MTGP coi là tình báo của Nhật (?!). Trang rất thân với Phạm Công Thiện lúc ấy cũng dạy cùng trường, thường căp kè với nhau ( Khoảng 1963 Thiện rời Đà Lạt).

Ô. Hoàng Trọng Hàn là hiệu trưởng trường Trần Hưng Đạo  lúc mình sống ở ĐL 1969-1972, sau đó thì không rõ)                                                                                                               San Diego,  2021

Đô-la Đỏ

 Hồi nhỏ nghe người lớn nói đô la xanh, đôla đỏ, nhưng chưa bao giờ thấy mặt đồng tiền mỹ đến khi gần đi mỹ, mẹ mình nhờ ông Tư, anh của mệ ngoại, ở Sàigòn đổi dùm được $200 để mang theo khi lên máy bay, đi tây. Mình đi tây nên chỉ được đổi tiền pháp là Phật Lăng (Franc), đâu 1,800 quan pháp, thêm mẹ mình làm một cái lắc đeo tay một lượng vàng, để khi nào mình hết tiền thì lấy vàng đem bán mua baguette ăn. Đó là của hồi môn của mẹ mình cho mình $500 khi lên đường đi tây lập nghiệp.

Dạo ấy Việt Nam Cộng Hoà thiếu ngoại tệ, Hoa Kỳ viện trợ nhỏ giọt nên đi du học, không được đổi tiền ngoại quốc nhiều. Sang Tây mình cất kỷ 200 đô la đến khi đi du lịch Hoa Kỳ. Sau này không dám cất ngoại tệ nữa vì mình có một số tiền pesos của Mễ còn dư vì có dạo năm nào cũng đi Mễ, sau họ đổi tiền mà không biết nên mình ngọng. Mất gần $1,000 đôla tiền pesos. Chán Mớ Đời 

Khi quân đội Hoa Kỳ tham chiến tại Việt Nam, có lúc đến gần 500,000 quân sĩ, so với 17 triệu dân tại miền nam nên họ tránh sử dụng tiền đô la xanh, có thể làm lũng đoạn nền kinh tế nhỏ bé của Việt Nam Cộng Hoà. Thật ra họ đã sử dụng đô la đỏ trong thế chiến thứ 2, gọi là “Military Payment Certificate” (MPC). Tại Việt Nam thì họ in màu đỏ nên người Việt hay gọi là đô la đỏ. Một loại tiền phát hành cho bình sĩ mỹ xài. Họ lãnh được lương rồi đổi ra đô la đỏ để xài trong căn cứ, khu quân sự Hoa Kỳ để mua đồ tại các gian hàng PX (Post Exchange), nơi của quân đội mỹ, còn Base Exchange (BX) tại các căn cứ không quân, hay Navy Exchange (NEX) …

Quân đội Hoa Kỳ sử dụng tiền đô la đỏ vì giá chợ đen, đổi đô la ra tiền địa phương, tiền đồng của Việt Nam Cộng Hoà lời hơn là đổi giá chính thức từ chính phủ, quân đội mỹ hay ngân hàng. Ngày nay, về Việt Nam, vẫn có vấn đề này, đổi đôla ở chợ đen thay vì tại phi trường hay ngân hàng. 

Mình nhớ về Đàlạt , lần đầu tiên, tình cờ gặp chị hàng xóm khi xưa, học sinh Văn Học, buôn bán chui tại khu Hoà BÌnh, chị ta hỏi có đô la đổi cho chị, thấy khá hơn là đổi tại phi trường hay ngân hàng. Nay nghe nói chị ta đã qua đời. Cứ gặp người quen là họ hỏi muốn đổi đô la. Chán Mớ Đời 

Chỉ được đổi đô la xanh ra đô la đỏ nhưng không được đổi lại tiền đô la xanh để tránh trường hợp gian lận từ người Việt, móc nối với binh sĩ mỹ, buôn bán đổi chác. Nói chung thì người Việt cũng nhận tiền đô la đỏ rồi nhờ binh sĩ mỹ mua đồ của PX cho họ để họ bán lại. Mấy cô gái cặp lính mỹ, nhờ mua đồ PX, để bán lại cho người Việt kiếm tiền.

Nói chung người Mỹ vào Việt Nam, bơm tiền vào nền kinh tế Việt Nam Cộng Hoà, tạo ra kinh tế chợ đen chạy rất mạnh, thiên hạ lo làm giàu, quên mấy ông kẹ đang ngoài rừng, muốn vào thành phố để làm giàu như mọi người. Á PHủ Hãn cũng lâm vào tình trạng của Việt Nam như xưa. Quân đội mỹ vào, dân địa phương lo làm giàu đến khi mỹ kêu rút lui, mấy ông kẹ Taliban bò vào thành phố như bộ đội khi xưa, đi bộ vô nam, thấy cái chi đội về . Chán Mớ Đời 

Kinh tế, đồng bạc Việt Nam Cộng Hoà mất giá rất nhanh nhất là trong thời gian kiệm ước, vật giá leo thang kinh hoàng. Mẹ mình mới mua dầu ăn, gạo đường, trữ để bán lại. 2 tuần sau lên giá gấp đôi. Cho thấy tàu gian thương ở Chợ Lớn, họ làm giàu trên xương máu người Việt. Do đó người Việt có tiền hay trữ đô la của Mỹ vì tiền mỹ ổn định hơn. 

Bình sĩ mỹ được trả lương bằng đô la xanh, khi đổi ra tiền Việt Nam Cộng Hoà ở chợ đen thì có rất nhiều tiền, sẽ làm nguy hại đến nền kinh tế sở tại. Do đó họ phải in tiền đô la đỏ để binh sĩ mỹ đổi ra để xài, tránh các vụ buôn bán chợ đen.

Mình đọc tài liệu Việt Cộng, cho thấy họ cũng trữ đô la xanh để mua nhu yếu phẩm cho bộ đội vào chiến trường miền nam. Có mấy tên làm kinh tài cho Việt Cộng, qua Hồng Kông, Paris, để đổi tiền cho Việt Cộng, mua thực phẩm. Đại đội trinh sát 302, có lần bắn chết kinh tài của Việt Cộng, thấy trong túi đựng đến nữa triệu đôla , đem phát cho nhau. Cũng nghe tin bộ đội đi hành quân chỉ đem vàng theo để mua thực phẩm, do đó vàng tràn ngập thị trường miền nam khi xưa. Vàng do Liên Xô , có mõ vàng viện trợ.

Quân đội Hoa Kỳ cho in đô la đỏ dưới dạng 5 cents , 10 Cents, 25 Cents, 50 Cents, 1 đôla, 5 đôla, 10 đôla và sau đó là 20 đôla. Tiền này do bộ quốc phòng phát hành nên không được đổi lại tiền đô la xanh do ngân khố Hoa Kỳ phát hành.

Để tránh trường hợp đầu cơ tích trữ đô la đỏ, lâu lâu quân đội Hoa Kỳ ra lệnh đổi tiền khiến các nhà đầu cơ ngọng, mất trắng tay như Việt Cộng làm sau 75. Họ gọi ngày đổi tiền là “C-day” (conversion day), những ngày này thường ít được báo trước. Ngày đó họ ra lệnh cắm trại 100% để cho binh sĩ mỹ có cơ hội đổi tiền.

Điển hình vào những năm chiến tranh, một binh sĩ mỹ được gia đình gửi $100 qua bưu điện cho anh ta. Lính đi quân dịch ít lương. Tại căn cứ, anh ta đổi ra $180 MPC, rồi đổi ra tiền đồng của Việt Nam Cộng Hoà nhiều hơn hồi giá chính thức. Anh binh sĩ mỹ có thể đem đổi thẳng $100 ở  chợ đen ra tiền Việt Nam Cộng Hoà thì giá cao hơn tùy nơi, chắc chắn là cao hơn hối đoái của MPX, xài thoải mái ở thị trường Việt Nam Cộng Hoà. Tờ $100 sẽ được tên tài phiệt nào đó đổi và gửi ở ngân hàng ngoại quốc cho chắc ăn, hoặc chuyển vào một trương mục của Hà Nội ở âu châu. Để mình lục lại tài liệu Hà Nội kể vụ chuyển tiền, đổi đôla.

Tiền phát  hành bởi ngân hàng quốc gia Việt Nam Cộng Hoà trong thời kỳ chiến tranh 

Đoàn xe tiếp vận từ bắc việt vào nam qua ngõ đường mòn Hochiminh, được ngụy trang để tránh phi cơ quan sát của Việt Nam Cộng Hoà 

Ông Mai Hữu Ích (phía trước) và ông Lữ Minh Châu trong thời kỳ các đơn vị B.29 và N.2683 bắt đầu phối hợp vận chuyển tiền bằng phương pháp FM năm 1966 (ảnh chụp lại từ tư liệu của đơn vị N.2683)

Hình ảnh lấy trên báo chí Hà Nội về các cán bộ của ngân hàng chi viện cho chiến trường miền nam. Theo tài liệu Hà Nội thì ông Phạm Hùng được xem là người coi về tiền bạc cho chiến trường miền nam, có nhiều tay đắc lực xem hình trên, móc nối với các tay đại xì thầu Chợ Lớn để đổi tiền đôla, chi viện cho cộng quân ở chiến trường miền nam để mua nhu yếu phẩm cho quân đội của họ. Ai tò mò thì đọc link này. Còn nhiều bài khác nói về vụ này, mới hiểu rõ tại sao miền nam thua trận.

https://vietnamnet.vn/vn/thoi-su/media/con-duong-tien-te-va-to-chuc-tinh-bao-kinh-te-dau-tien-cua-viet-nam-731444.html

Miền nam thì có nhiều người nằm vùng, ham lợi sẵn sàng buôn bán cho Việt Cộng, làm giàu. Sau 75 được tuyên dương công trạng như tư sản dân tộc nhưng rồi cũng cuốn gói sau đó bỏ chạy ra nước ngoài, trong  căm hận. Chán Mớ Đời 

Nguyễn Hoàng Sơn