Tinh thần nô lệ

Khi xưa, mình nghe kể Việt kiều về Việt Nam cứ xổ tiếng Anh bú xua la mua rồi khi ngồi với nhau thì cờ lờ mờ vờ đủ loại nên không hiểu. Lúc về Việt Nam thì mới giác ngộ cách mạng.
Vào khách sạn, nói tiếng Việt thì nhân viên nhìn mình như bộ đội vào Sàigòn năm 75. Có người ở quầy lễ tân, không thèm nhìn nhưng nếu mình chào bằng tiếng anh thì cha con họ, quay lại liền, kêu yes Sir, hai Yes Sỉr, 3 Thank Kiêu. Sáng xuống ăn sáng, chào bằng tiếng Việt thì được cho vào một góc xa, chả thấy trời trăng nhưng nếu chào bằng tiếng anh thì đón nhận một nụ cười tươi rồi được dẫn đến cái bàn rất thoáng, rồi trà được châm ngay,…được cái là khi đi máy bay thì tiếp viên hàng không lại tưởng mình là người Trung Quốc hay Đài Loan. Đi viếng Chùa Hương thì con nít cứ chạy theo kêu ông Trung Quốc ông Trung Quốc.
Đồng chí gái cứ la mình xổ ngoại ngữ vì nhiều khi mình muốn hành tên ở lễ tân, đã không thèm nhìn mình khi nghe tiếng Việt. Mình chơi tiếng Tây rồi tiếng Đức, lần sau chơi tiếng ý khiến anh chàng mặt xanh như đít nhái, thấy tội nghiệp nên ngưng.

Cái tủ lạnh

Chủ nhật vừa rồi, chở vợ xuống San Diego để thăm thằng con đang theo học ở UCSD vì hai tháng nay, bận đi công tác xa nên vợ chưa gặp mặt con. Cái thú khi vợ chồng mình đi xa là kể cho nhau những kỷ niệm về tuổi thơ. Mỗi lần vợ mình kể chuyện ngày xưa nghèo khổ, đói ăn ở Việt Nam thì hai đứa con đực ra như bò đội nón, như nghe chuyện hoang đường. Chúng sống trong không gian, thời đại khác mình nên chả hiểu bố mẹ chúng nói gì. Về thăm Việt Nam thì cũng ở khách sạn có tiêu chuẩn cao cấp hiện đại như bên mỹ.
Nhiều khi tưởng tượng chúng nói chuyện với bạn về mình chắc buồn cười lắm. Nghe bố mẹ kể hồi bé thèm ăn đồ chiên bột, thịt mỡ thì chúng bảo bố mẹ chúng điên khi thèm ăn saturated fat, MSG, ngọt đường... Hay là khi chúng được điểm A, mình lại hỏi "can you do better than that?" Mình như con chó Palov quen mồm khi thương lượng nên buột miệng hỏi câu vớ vẩn như vận động viên bơi lội mỹ gốc Liên Xô Lenny Krayzelburg kể: sinh ra tại Ukraine nhưng vì chính sách lí lịch nên anh ta không được tham dự tập luyện bơi với giai cấp chuyên chính. Anh ta gốc Do Thái nên bố anh ta lén đem ra dòng sông để tập bơi. Sau này Liên Xô xụp nên di cư sang mỹ, đoạt huy chương vàng thế vận hội cho mỹ. Ông bố chỉ nói:" that's all! You can do better".
Vợ mình thích ăn bún mộc nên lâu lâu ra phố Bolsa đều mua về cho vợ ăn. Thật ra đồng chí gái thích ăn món này là để nhớ lại thời xưa còn bé, như tìm lại dư âm của tuổi thơ. Mỗi lần bà cụ vợ trúng mánh khi đi buôn yến thì hay đãi các con một tô bún mộc. Mình cả đời chả bao giờ nghe đến món ăn này đến khi lấy vợ thì mới được bồi dưỡng thêm về các món ăn khác tương tự vợ chưa bao giờ ăn bánh căn của Đàlạt. Dạo ấy quán phở Thanh Lịch vào cuối tuần có bán bún mộc do ông bố của chủ tiệm làm. Nghe nói khi xưa ở Sàigòn món bún mộc của ông ấy nổi tiếng nhưng sang mỹ thì chỉ nấu cuối tuần vì đa số vào thì ăn phở. Cuối tuần khách đông nên làm thêm nồi bún mộc để khỏi lụt nghề. Nay tiệm này đóng cửa thế vào đó là tiệm bán bánh canh tá lả nên chả biết chổ nào nào ngon để mua cho vợ.

Hiếu với con, Trung với vợ *

Có lần nhóm điều hợp giới thiệu mình về mục con cháu của Văn Học nên có vào xem vì bạn học xưa mình chỉ biết về con của NĐT, Nhị Anh, Nhất Anh, con Cua, Chị em họ Trần,.. nhưng chỉ có một anh đưa lên hình ảnh và sinh hoạt của con cháu. Tuần vừa rồi vào xem thì vẫn con cháu anh này một mình trấn giữ giang hồ nên mình gửi mấy cái link cũ cho ban điều hợp mấy video của mấy đứa con 4-5 năm về trước. Mình bỏ lên mạng cho ông bà cụ mình ở VN có thể coi các sinh hoạt của các cháu nên lâu quá cũng quên. Hy vọng các bạn khác sẽ tải lên căn nhà Văn Học các hình ảnh sinh hoạt của con cháu giúp cái cây Văn Học có thêm nhiều lá xanh vì thế hệ lá vàng của mình cũng sắp rụng.
Nhất Anh hỏi làm sao khuyến khích mấy đứa nhỏ chơi nhạc cụ dân tộc. Nói cho ngay, sinh con ra mà chân tay lành lặn là một cái phước của ông bà để lại, con cái chịu học hành là đại phước cho gia đình. Ông bà mình hay nói "cha mẹ sinh con trời sinh tánh" cho nên khó mà áp đặt tụi nhỏ nhất là ở bên Mỹ này. Thứ nhất là không có kinh nghiệm dạy con, thứ hai là không biết hướng dẫn con theo Ta hay Tây vì Ta thì mình cũng không rành vì xa VN khi mới 18 còn Tây thì mình cũng không tường.
Thằng con mình khi nộp đơn xin vào các trường đại học thì phải viết vài tiểu luận tự sự (essay) trong đó có một tự sự chính về "cái đàn bầu". Cháu kể là như bị tiếng sét ái tình khi lần đầu tiên trông thấy cái đàn bầu và nghe cái âm thanh vang lên từ cái đàn mộc mạc, khiêm tốn ấy, âm hưởng rất thân quen nhưng không biết từ đâu nên cố gắng tập thì vài năm sau mới khám phá ra cái âm thanh quen quen kia là di sản văn hoá Việt ấp ủ trong tâm khảm từ bao năm.

Tiếng cười tuổi thơ

Hồi nhỏ, mình nhớ dạo chùa Linh Sơn đúc cái chuông thì phải, hiện được đặt trước cái tượng Quán Thế Âm, không nhớ năm nào nhưng trước Mậu Thân, các gia đình Phật tử kéo nhau đi gây quỹ, mệ ngoại mình cho một chỉ vàng, tụng kinh khi họ đúc chuông mấy ngày trời. Người lớn lo chuyện nấu ăn, đúc chuông nên gia đình Phật tử mới treo cái màn trắng trước sân chùa, phía bên nhà thọ trai để chiếu phim xặc-lô cho con nít xem.
Dạo ấy mình theo mấy đứa trong xóm lên chùa chơi để xem xi-nê vào buổi tối. Hình như thằng Dư, anh con Thuý thì phải, hơn mình đâu 3 tuổi. Mình cười và khóc khi xem phim xặc-lô. Trong một tuần lễ đúc lư đồng, không nhớ được xem chùa được bao nhiêu phim nhưng có lẻ phim khiến mình nhớ nhất là phim về thằng bé mồ côi, khóc như mưa. Dạo ấy coi phim trong sân chùa không có tiếng nói, khán giả xem phim rồi cười khói chí, gọi là phim câm sau này qua Tây, đi cinémathèque xem lại tất cả mấy phim của Xặc-Lô thì mới biết là khi xưa, trong lúc chiếu phim, chủ rạp mướn một người đánh đàn dương cầm theo các tình huống của phim.
Sau này đọc về tiểu sử của ông vua hề đã làm bao nhiêu triệu người nhất là trẻ em trên thế giới cười và khóc, có những giây phút thoải mái đầu đời, mới biết là ông ta khi xưa, cha nghiện rượu, mất sớm, bà mẹ bị bệnh thần kinh, được đưa vào bệnh viện tâm thần, ông Xạc Lô được đưa vào viện mồ côi do đó khi ông làm phim này như kể lại cuộc đời của ông ta.

Thế hệ cuối cùng của Việt Nam Cộng Hoà

Hôm trước, có người còm trên Phây Búc, cho rằng Đàlạt là nơi sản xuất nhiều người tài giỏi thì dân cư Đàlạt, còm lại cho rằng không chắc nhưng mấy tên viết lung tung trên mạng đều cùng một thế hệ, khiến mình ngộ rằng; hoá ra mình và mấy tên bạn cùng thời, được xem như những cậu tú, cô tú cuối cùng của Việt Nam Cộng Hoà.

Nhìn lại thì Đà Lạt tuy nhỏ nhưng có rất nhiều trường đại học dân sự như viện đại học Đà Lạt và quân đội như trường Võ Bị, Chiến Tranh Chính Trị, trường Tham Mưu theme có trường dạy chương trình Pháp, như Yersin, Adran, Couvent des Oiseaux,…
 
Nghĩ lại thi tú tài IBM đầu tiên cũng là cuối cùng ở Việt Nam. Thi cái này thì không có trò nâng điểm con lãnh đạo vì dạo ấy không ai biết thay đổi lập trình để máy điện toán chấm đậu thêm điểm.

Hoá ra, mình thuộc dạng thế hệ cuối cùng được Việt Nam Cộng Hoà đào tạo. Đúng hơn là tây và Việt Nam Cộng Hoà vì mình học chương trình pháp từ bé và hai năm cuối học chương trình việt. Cái may mắn là mình được du học năm 1974 như con cá hồi phóng một cái bay lên bờ bên kia. Đa số bạn học cũ mình, ở lại Việt Nam sau 75, bị mắc cạn nên không phóng lên bờ bên kia, cứ loay hoay, ngáp ngáp nửa trong nước, nửa ngoài cạn.

Có chị bạn ở Đàlạt kể 30/4 đến bất thình lình khiến mọi người bị hoá đá, rồi nước chảy đá mòn:
Cuộc đời như giòng nước trôi xuôi. Nhưng bổng có một vật cản dòng nước lại, nhưng cũng không làm cho dòng nước thôi trôi. Chỉ thấy lòng mình cũng ...loanh quanh, suy suy, nghĩ nghĩ...chán mớ đời, ôn hỉ?!
Ngủ rồi, cứ lẩn quẩn về bài viết của ôn! Với ôn, giải phóng xong thì cũng một năm là biết ngay mình không còn tổ quốc. Với tụi này phải 20-30 năm sau thì mới biết mình mất lịch sử luôn rồi. Bây giờ lịch sử của tụi ni chỉ còn từ năm 1920, bắt đầu từ ngày thành lập Đảng CS Đông Dương. Còn 4000 năm thì cũng nhớ đến Vua Hùng, còn những gì học từ thầy Trần Bất, thầy Hứa Hoành hay Cổ Văn, Kim Văn từ thầy Châu, thầy Tuyến,... cũng rời bỏ như ta rời bỏ mái trường xưa. Văn không có ai ôn, võ không có ai luyện, quên là phải. Nên phải kính phục ôn, những người xa quê hương gần nữa thế kỷ mà cái gì cũng nhớ. Hay là mình đã bị tẩy não rồi chăng?! Ai mà biết được! Chán mớ đời!!!
Đọc những bài viết của ôn bổng cảm thấy mình như người không hồn, không tâm, không trí...gian khổ cũng qua rồi, không muốn ngoảnh lại và suy nghĩ làm chi...cứ thế mà vui, mà sống...và chung quanh mình ai cũng vậy mà...có đáng trách không?” (Trích)

Đọc những dòng chia sẻ của chị bạn khiến mình đờ ra luôn, không biết nghĩ gì. Chán Mớ Đời. Bổng nhớ đến 2 câu thơ:
Giữa tổ quốc tôi vẫn mất mình
Và ngờ ngợ như người vô tổ quốc.

(Vô danh)

Về Việt Nam, gặp lại bạn học cũ nhưng cũng không dám nói chuyện nhiều, chỉ phớt phớt ở trên vì có nhiều người nay là đảng viên, ngồi chung bàn nên không dám lạm bàn nhiều. Sau này, mình về, chỉ gặp vài người bạn thân khi xưa để nói chuyện, tránh mấy vụ họp mặt hội ngộ, hình thức mất thì giờ. Có người kể, một anh học chung khi xưa, nằm vùng, sau 75, động viên các bạn học cũ khắc phục, phấn đấu để được bầu vào đối tượng đoàn, đảng chi đó để rồi 40 năm sau, về hưu, kêu không còn đi sinh hoạt với đảng nữa.
Hôm đi chơi Nhật Bản, vào viếng hoàng cung của Nhật Hoàng thì có cái tượng con Phụng Hoàng, tượng trưng cho những gì tan nát rồi mọc lại trên tro tàn. Mình vẫn tin tưởng mai sau Đàlạt sẽ đẹp lại, sẽ có một ngày tươi sáng lại. Sống mà không còn hy vọng thì con người như đã chết. Xứ Phù Tang bị chiến tranh tàn phá thêm hai trái bom nguyên tử nhưng họ đã không mất tin tưởng ngày mai tươi sáng và đã xây dựng lại quê hương trên đỗ vỡ, hoang tàn của chiến tranh.

Chị bạn có lẻ đã thấy hoang tàn trên tuổi xanh của chị và bạn bè cùng lứa. Qua lời của chị bạn, mình đoán ở Việt Nam, lý lịch có thể giúp một đứa trẻ đi xa, được nâng điểm nếu dốt, và ngược lại, có thể tàn phá hành trình đến tương lai rất nhanh của những người bạn học cũ, em út của mình và con cháu của chế độ cũ.

Kỳ này về Sàigòn, mình có gặp lại vài người bạn học cũ khi xưa ở Lycée, gặp nhau mừng rỡ vì có mẫu số chung của một thời, học cùng thầy, cùng cô giáo hay sinh sống tại Đàlạt. Nói chuyện sơ sơ vài người nhưng cũng không nhiều lắm, có cảm giác như đạo diễn Trần Văn Thủy đã nói là ở Việt Nam, con người sống tại Việt Nam, không quyết định được tương lai, số mệnh của cuộc đời mình như ở hải ngoại.

Do đó mình càng không tin vào tử vi. Một người sinh ra tại Việt Nam là đã bị môi trường, không gian, văn hoá xung quanh bao bọc. May thì đầu thai vào gia đình cán bộ còn không may thì vào gia đình của chế độ cũ 3 đời trích ngang trích dọc là coi như số mệnh của người ấy đã được an bài theo quy trình “học tài thi lý lịch”.

Một đứa bé mới sinh ra trong một gia đình thiên chúa giáo, đã được người ta kêu có tội lỗi nên phải làm lễ rửa tội. Một đứa bé sơ sinh ra trong gia đình một công chức hay quân nhân của VNCH, là được người ta lên án có nợ máu với nhân dân dù chả biết ất giáp chi cả, cũng không muốn đầu thai vào nhà nào cả. Nếu có chọn lựa thì ai nấy đều chọn vào nhà tỷ phú cho sướng cuộc đời. Câu hỏi trẻ con có tội gì, mà phải lãnh tội thế cho bố mẹ?

Anh có ý chí, muốn cầu tiến, vươn lên như câu chuyện cuộc đời anh chàng chăn vịt, lúc còn đi học tiểu học trong “Hà Nội trong mắt ai”. Một hôm mệt mõi nên ngũ say trong lều, mấy con vịt qua ruộng hay vườn rau của hợp tác xã ăn nên trong hồ sơ cá nhân của anh ta bị 4 ông ngu lâu dốt sớm ở làng, phê “tối mật” nên không được đậu nên cuối cùng làm vớ vẩn đến khi ai rủ đi quay phim. Có lẻ xem cuốn phim này tại Nữu Ước, đã giúp mình hiểu thêm về xã hội, văn hoá Việt Nam trong chiến độ mới.

Mình có xem một cuộc phỏng vấn nhạc sĩ Phú Quang, ông ta kể về tuổi thơ, lúc 13 tuổi, học giỏi được đề cử cho học bổng đi học ở đâu đó, nhưng bị kiểm điểm bởi các người học chung lớp, kêu rằng ông ta chảnh vì chỉ đọc sách, học hành nên bị bác đơn. Ông ta rất ghê sợ cái ác của bạn học, của con người chỉ vì ganh tài mà bựa ra chuyện để ông ta không được tuyển. Một bất hạnh cho người Việt giỏi thông minh sinh ra tại Việt Nam vì lòng đố kỵ kẻ giỏi tài hơn mình.

Sau này, ông ta, nhiều lần được tuyển cho đi du học Liên Xô nhưng vì lý do nào đó, người ta ghét, ganh tỵ với tài ông ta nên bác đơn. Ông ta không may như ông Đặng Thái Sơn được người thầy Nga can thiệp. Hay trường hợp đạo diễn Trần Văn Thuỷ, gửi lén cuốn phim đi thi ở đại hội điện ảnh đông Đức, và chuẩn bị vượt tuyến vì không xin phép ở trên. May thay cuốn phim của ông ta đoạt giải nên về lại Việt Nam bình an nhưng vẫn không được tiếp tục làm phim. May có đài truyền hình Nhật Bản, mướn làm phim cho họ về văn hoá làng quê của họ. Hay ông Văn Cao, tài giỏi nhưng không được sáng tác. Sau 75, làm được bài Mùa Xuân Đầu Tiên là bị cấm luôn.
Những chuyện xét lý lịch từ thời xưa, mấy trăm năm trước thậm chí cả ngàn năm như trường hợp ông Đào Duy Từ. Học giỏi nhưng vì lý lịch con cháu của phường Chèo nên không được đi thi. Bà mẹ xin tên trưởng thôn nhận làm con nuôi, đổi họ mới đậu rồi bị lộ, bị lột chức tước đuổi về quê chăn trâu. Ông ta trốn xuống miền nam và được chúa Nguyễn trọng dụng trong 8 năm, đã giúp xây dựng cơ nghiệp nhà Nguyễn được trị vị lâu nhất lịch sử Việt Nam trên 400 năm. Ngày nay, con cháu người Việt tại Việt Nam, bị chế độ lý lịch, phải bỏ nước chạy tỵ nạn mới có cuộc sống thoải mái.
Theo thuyết tiến hoá thì gen con người được tiến hoá bởi thức ăn, tri thức,…chớ đâu phải được nâng điểm thành thủ khoa là thành thần đồng. Ông Quản Trọng, thời Xuân Thu đã hiến kế cho vua:
Nhất niên chi kế mạc như thụ cốc;
“Thập niên chi kế mạc như thụ mộc;
“Bách niên chi kế mạc như thụ nhân”
(Kế một năm không gì bằng trồng lúa;
Kế mười năm không gì bằng trồng cây;
Kế trăm năm không gì bằng trồng người)
Khi xưa, mình không được xem là học trò giỏi, ngoại trừ mấy năm cuối thời phổ thông. Ngồi nói chuyện với bạn học xưa thì tự hỏi nếu mấy người này không có lí lịch xấu, con cháu nguỵ quân nguỵ quyền thì chắc họ làm nên được nhiều chuyện cho Việt Nam. Mình thì con của phản động nhưng trời ị trúng đầu, được Việt Nam Cộng Hoà cho đi du học trước khi Việt Cộng vào. Nói chuyện với nhiều người có đảng tịch, cán bộ nhớn được đi học thay vì con cháu nguỵ quân nguỵ quyền, mình thấy họ cũng chẳng hiểu biết chi nhiều ngoài những thông tin trên báo Nhân Dân, nghe nói cũng bè phái tham nhũng kinh hồn. Có anh bạn học cũ, đảng viên làm ngân hàng kể, là các anh Hà Nội kêu mình ký giấy tờ nên sợ quá, xin về hưu sớm vì lỡ sau này có chuyện gì mình đi tù thế cho họ, còn họ vẫn vui vẻ.
Những người được xem là đại gia ở Việt Nam, giàu lên không phải vì tài năng, kiến thức của mình mà nhờ quan hệ, chức tước, đảng tịch và tham nhũng. Có ông nào, được người Việt xem là đại gia, quảng cáo ở phi trường, giúp 30 triệu thanh niên Việt Nam cái gì đó nghe rất cao siêu. Hành trình Lập Chí Vĩ Đại chi đó mà mình thấy khi xuống phi trường, làm choáng váng mặt mày. Cà phê của ông ta bị cơ quan FDA mỹ cấm nhập cảng vì có quá nhiều chất bảo quản rất độc hại cho sức khoẻ. Ở Việt Nam, giới trẻ có vẻ thích Starbucks hơn. Ông ta lại hỏi một câu vớ vẩn: “có tiền nhiều để làm gì?” Nghe đâu bà vợ xin ly dị thì phải. Thật ra khi giàu có thì khi ông ta địt, người ta cũng kêu là thơm còn nghèo thì chả thằng nào nghe.
Thật ra, tuổi trẻ cần có những tử tưởng, ý chí tạo dựng cái gì đó. Steve Jobs, Bill Gates ,…lúc đầu họ chỉ có những giấc mơ nhẹ nhàng rồi từ từ tích luỹ những thành công nho nhỏ thì họ mới bắt đầu nghĩ đến chiếm thị trường máy điện toán cá nhân,… còn người Việt mình thì chưa làm cái gì, ăn đặc sản Quảng Trị đã nổ banh xác. Người Pháp có câu: “L’appétit vient en mangeant », từ từ khi đạt được nhiều thành tích nhỏ nhoi, con người mới nghĩ thêm về những cái gì to lớn hơn. Người Mỹ hay nói: “Little deals make Big”.

Thật ra ông này có tên tuổi ở Việt Nam, tự thân làm lên cơ nghiệp thì nên hướng dẫn giới trẻ tại Việt Nam, như đang bơ vơ, không biết về đâu. Học ngày chưa đủ tranh thủ học đêm để rồi đi thi, lại bị loại vì con cán bộ ngu dốt được nâng điểm.
Bạn bè của tôi
Đi lây lất trong cuộc sống vô vọng
Từng ngày từng đêm…
Mờ đôi mắt vì một miếng ăn
Thằng thì nghèo tơi gục đầu trần ai
Còn thằng làm oai cũng chỉ loay hoay
(Phan Văn Hưng)

Nhà văn Albert Camus, từng đoạt giải Nobel mà khi xưa mình bị mấy ông tây bà đầm bắt đọc sách của ông này, từng nói về cuộc chiến tranh dành độc lập của Algerie, xứ sở của ông ta: " khi một số đông nhân danh công lý để tranh đấu thì vô hình trung tạo nên một sự bất công khác." Sự bất công tại Việt Nam thì mình nghe và thấy quá nhiều và rất phi lý. Người giỏi thì đi chăn bò còn thằng dốt thì lại được đi học mà khả năng không có, phải nâng điểm.

Sự bất công đến cho những người bạn học cũ, em út của mình thì tạm chấp nhận vì thế hệ mình đến nay đã già, nhưng còn thế hệ con cháu mai sau, không lẻ vẫn tiếp tục sự bất công này? Đã qua 2 thế hệ rồi. Con cháu thậm chí bạn bè của mình, em út có tội tình gì đâu. Không may sinh ra trong một gia đình thuộc chế độ cũ. Như bà cán bộ nào tuyên bố: “con lãnh đạo sẽ lãnh đạo đất nước là hồng phúc cho dân tộc” chi đó khiến mình càng lo sợ.

Con lãnh đạo đi thi điểm quá xấu, nghe đâu 2, 3 điểm mà được nâng thêm 27 điểm để được đậu. Có nhiều cán bộ lại muốn con mình đậu thủ khoa, để lên báo chí dạy các bạn học cách học để trở thành thủ khoa, khiến mình càng lo sợ cho tương lai Việt Nam.

Tình thật, mình không muốn con cháu của cán bộ hôm nay, sẽ có những ngày tháng hoang tàn như bạn học cũ hay em út của mình. Mình vẫn mong Việt Nam sau này, người tài thuộc đủ mọi thành phần xã hội, bất chấp gia cảnh, giai cấp có thể cống hiến cho xây dựng lại một Việt Nam tươi sáng hơn, ít người nghèo. Khi xưa, Việt Nam Cộng Hoà vẫn trọng dụng, vẫn cho con cháu của những người tập kết đi học thậm chí những người chống đối chính quyền. Ông Hoàng Phủ Ngọc Tường kể là khi xưa chính quyền nguỵ quân cho ông ta học bổng, tiền mỗi tháng ăn xài không hết để rồi sau khi tốt nghiệp, ông ta chơi một đòn Mậu Thân.

Dù muốn hay không, phải công nhận chế độ lý lịch là một hiện thực bất khả biện ở Việt Nam, đã gieo hoang tàn lên tuổi trẻ của bạn học cũ và em út của mình và có thể sẽ đến thế hệ cháu của mình, do đó chúng ta phải đối diện với nó. Chị bạn tự hỏi hay mình đã bị tẩy não vì lịch sử Việt Nam chỉ bắt đầu từ ngày đảng Cộng Sản được ông Trần Phú khai sáng.

Viết tới đây làm mình nhớ đến cuốn sách của ông Pierre Gourou, một nhà địa lý học pháp, gốc Tunisie, hội viên của Collège de France, đã viết một cuốn sách về Việt Nam khi ông ta dạy học ở trường Albert Sarraut ở Hà Nội, năm 1936 và năm 1940, người Nhật đã dịch không xin phép để nghiên cứu việc xâm chiếm Đông Dương. Có dịp mình kể về ông này. Ông này được xem là người Pháp nhưng thật ra là sinh đẻ ở xứ Tunisie, phi châu, thuộc địa của Pháp quốc, tương tự ông Albert Camus, sinh đẻ tại Algerie. Nếu hai ông này mà bị người Pháp, chơi trò xét lý lịch thì Pháp quốc đã không có một khôi nguyên về văn chương Nobel và một hội viên của Collège de France, người có công với nước pháp. Ai giỏi thì họ đề bạt lên, nuôi dưỡng giúp họ trở thành nhân tài của thế giới.

Ông Gourou kể trong cuốn sách “Les paysans du delta tonkinois », nếu mình không lầm là luận án ra trường tiến sĩ của ông ta về phong tục, tư duy ao làng của người Việt ở châu thổ Bắc Việt. Ông ta kể chỉ cần đưa một tí tiền cho cán bộ là có thể có một tờ khai sinh, phù hợp với nguyện vọng của người xin, chắc là nghe thầy bói, giờ nào, tháng nào, năm nào là tốt. Văn hoá ao làng Việt Nam tại Bắc Việt, lại được đem vào trong Nam cai trị sau 75. Một người ngoại quốc, quan sát và nêu lên cái sự thật về văn hóa ao làng của Việt Nam cách đây gần 100 năm.

Ngay vua chúa cũng không biết Việt Nam có bao nhiêu dân vì quan vua đánh thuế trên xuất đinh, mà xã làng thì giấu số người phải nộp thuế để trốn thuế, và bỏ túi riêng. Thói quen sống trong bóng tối đã cản trở xã hội Việt Nam, theo đà trưởng thành với thế giới văn minh.

Hiện tượng khác khi ông ta nghiên cứu về văn hoá Việt, hỏi về lai lịch của làng, thì chẳng ai biết rõ, cứ nói lơ mơ. Gần như không làng nào có ý niệm về sự thành lập của làng mình, cứ phang đại là có từ thời vua Hùng Vương mà ngày nay, các sử gia cho rằng người Việt mượn từ 17 ông vua ở nước Sở khi xưa bên tàu, để bựa vào lịch sử Việt Nam cho nó oai như Lê Văn 8, Võ Thị 6,…

Dạo ông cụ đưa mình cái gia phả của dòng họ, mình nhờ một chuyên gia về gia phả tại Việt Nam, dịch từ Hán văn và viết lại thì được biết là những người có ghi trong gia phả là đậu cao lắm. Ông chuyên gia về gia phả kêu xét trong văn khố, văn miếu Việt Nam thì chả có ai là tên được ghi trong gia phả cả. Mình đoán là mấy người sinh trước mình, cảm thấy dòng họ, cần có người đậu chi đó nên phịa vào gia phả cho vui, kiểu nâng điểm con cháu cán bộ ngày nay trong gia phả. Xem như nhánh chi của ông cụ, mình là người có thạc sĩ đầu tiên mà lại ở Pháp. Oai ra phết. Chán Mớ Đời
Vạn nương quảng bảo trai
Năm Phước lành toả sáng trên bức tường gvafng
Hai câu để trên bàn thờ của nhà tổ mình ở Sơn tây. Bác nào biết Hán văn, giả thích dùm em. Cảm ơn trước
Ông Gourou kể là một dòng họ có vài người làm quan, cán bộ thì thuê ngay một nhà nho, có tên tuổi để viết lại gia phả của mình. Cái khổ là nhà nho ấy nghĩ rằng ông ta có nhiệm vụ thêm thắt vào cuốn gia phả, thêm nhiều chi tiết cho nó đẹp hơn, hoành tráng hơn thực tế như ông thần nào mới bị báo chí đánh tơi bời hoa lá, được làm hội viên nhà báo chí gì đó đó, kêu là mình đậu tiến sĩ chi đó ở ngoại quốc.

Về Việt Nam, mình cảm nhận thiên hạ NỔ kinh hoàng, có chút xíu mà họ xé ra to, tự tôn mình là vĩ đại. Có lẻ chúng ta nên bớt nổ, nhìn, học người ngoại quốc để trau dồi kỹ năng của mình.

Mình có anh bạn học cũ, gốc Hà Nội, thấy trong gia phả, kể có hai người đậu cao nhưng lại dấu tên, lại khuyên con cháu dù sau này không được làm quan (xét lý lịch) nhưng phải tiếp tục cho con cháu học. Sau này, về Hà Nội mới khám phá ra anh ta là hậu duệ của Ngô Thì Nhậm, Ngô Thì Sĩ. Sau 75, nghe theo lời dặn trong gia phả, anh ta không được học tiếp nhưng vẫn tiếp tục đọc sách báo, nghe lén đài BBC để học thêm anh ngữ,..rồi khi Đổi Mới đến, họ bắt buộc phải dùng anh ta vì có khả năng sinh ngữ. Nay là một đại gia hiếm hoi ở Việt Nam mà mình gặp, có kiến thức, khác với những người khác nổ, khoe sự giàu sang của họ về vật chất, vàng vòng đeo đầy tay hay áo hàng hiệu….

Có lẻ đã đến lúc, người Việt nói KHÔNG với lý lịch, để ai tài giỏi thì đậu, ai dốt thì làm cu li thì hoạ may mới giúp Việt Nam khởi sự cuộc cách mạng 5 Gờ thay vì nổ bương với chí Vĩ Đại chi đó. Cứ nghĩ rằng Ấn Độ sản xuất 1.5 triệu kỹ sư hàng năm, Trung Quốc sản xuất 3 triệu người tốt nghiệp đại học hàng năm, Hoa Kỳ chỉ có nữa triệu mà họ đã lo sẽ bị bỏ rơi bởi hai nước kia trong một tương lai gần đây. Trong khi ở Việt Nam thì lãnh đạo nâng điểm, bằng dỗm tiến sĩ rồi đòi được khắc tên mình trên bia vàng ở Văn Miếu.

Có lẻ người Việt chúng ta nên ngưng nổ, bớt Thánh Gióng Hoá về cá nhân cũng như về đất nước, nhìn vào thực tế để lo cho tương lai con cháu, lo cho tương lai Việt Nam được sáng sủa dù không bắt kịp ngoại quốc, để tạo dựng một thế hệ mới, mọi thành phần của đất nước tham gia. Ai tài giỏi sẽ được tiến cử, rồi lãnh đạo đất nước thì mới được gọi là Hồng Phúc cho dân tộc. Hôm trước, xem tài liệu về chương trình phát triển của Tân Gia Ba trong 50 năm tới khiến mình thất kinh.

Theo tài liệu mình đọc thì mỗi năm Việt kiều gửi về Việt Nam 12 tỷ mỹ kim, GDP của Việt Nam dự tính là 255 tỷ đô la. Có 2 triệu Việt kiều ở hải ngoại, cứ tính họ gửi độ 5% lợi tức của họ cho người thân ở Việt Nam, cho thấy GDP Việt kiều là 240 tỷ mỹ kim. Ngang hàng với 98 triệu người Việt tại Việt Nam. Thử tưởng tượng 98 triệu người Việt ở Việt Nam lao động như Việt kiều thì Việt Nam giàu biết bao nhiêu.

Hôm nay đọc trên tờ The Diplomat, có bài nói về quân đội nhân dân của Trung Quốc sẽ thử chiến tranh, kiểu tập trận vì Trung Quốc có chỉ tiêu năm 2050, sẽ là bá chủ quân sự, đối địch ngang hàng với Hoa Kỳ. Quân đội muốn thiện chiến thì phải đánh trận nên họ dự tính Trung Quốc sẽ đánh Việt Nam vì nước cô thế nhất. Phi Luật Tân, Đài Loan, Nhật Bản và Nam Hàn đều có Hoa Kỳ yểm trợ hay ký kết quy ước quân sự chi với người Mỹ.

Năm 1979, người Tàu muốn dạy cho Hà Nội một bài học nhưng quân đội của họ quá cổ lổ sĩ, dù có mấy chục sư đoàn, vẫn bị mấy sư đoàn trừ bị của Hà Nội đánh bật qua biên giới. Do đó Trung Quốc phải tổ chức lại quân đội của họ với vũ khí tối tân.

40 năm về trước, người ta rất sợ quân đội Hà Nội, rất thiện chiến. Sadam Hussein phải thuê tướng tá Việt Nam làm cố vấn nhưng ngày nay, quân đội Hà Nội có nhiều tướng không đánh trận từ nam 1979, nên rất dễ nuốt. Việt Nam không có kinh nghiệm về không quân và hải quân nên sẽ bị bại rất nhanh. Hoa Kỳ đánh Ỉraq bằng cách dội bom như điên và bắn hoả tiễn từ các các tàu chiến ngoài khơi. Việt Nam có mua phản lực cơ chiến đấu của Hoa Kỳ nhưng kỹ thuật không nhậy bén thì khó mà chịu đựng không quân của Trung Quốc và tàu chiến của người Tàu. 

Mình nghe kể khi Trung Cộng đánh Việt Nam thì dân miền Nam, cứ mong cho tàu đánh thắng Hà Nội. Nay sau gần 50 năm, khó mà có người Việt muốn chết cho chế độ. Đọc báo thấy các ông cấn bộ tham nhũng, ăn trên xương máu đồng bào như vụ ông Tuấn Tim vừa qua.

Qua chiến tranh Ukraine, người ta nhận ra quân đội Nga bị tham nhũng khiến khí tài te tua. Mình hỏi một anh quen trong quân đội Việt Nam, du học ở Nga, lo vụ mua đại bác của Nga, khiến mình lo sợ. Có dịp mình kể nhiều hơn vụ này.

Điều tiên quyết, Trung Quốc sẽ làm rối, hay đánh xập hệ thống viễn thông của quân đội Việt Nam. Do đó người ta ngại sử dụng máy móc của Huwei. Nghe nói ở sân bay Tân Sơn Nhất, người Tàu đã hack vào hệ thống viễn thông của sân bay này mà báo chí Việt Nam đã đăng.

Viễn ảnh của Việt Nam đen tối mà giới lãnh đạo tương lai, phải được nâng điểm là hồng phúc của dân tộc?
Giữa tổ quốc tôi vẫn mất mình
Và ngờ ngợ như người vô tổ quốc
.
(Vô danh)
Chán Mớ Đời

Nguyễn Hoàng Sơn 

Ngày xưa đó

Có anh bạn học cũ ở Đàlạt, gửi tờ chương trình phim chiếu của rạp xi nê Ngọc Lan năm 1972, phim Sapho ou La fureur d’ aimer, dựa trên vở kịch của nhà văn Pháp Alphonse Daudet mà khi xưa ông tây bà đầm bắt mình đọc tác phẩm của ông ta “Lettres de mon moulin” với những chuyện như La chèvre de Monsieur Seguin,… trình độ mình chỉ đọc được tới đó còn kịch kiết gì của ông Daudet thì chịu. Sang Tây mình cũng không tìm đọc văn của ông này nữa.
Mình chỉ nhớ mại mại con dê của ông Seguin, được nuôi trên cánh đồng, muốn leo lên núi để biết đó biết đây, thay vì bị bao bọc bởi hàng rào, chống sói rừng vào ăn thịt nó. Ông Seguin cấm con dê không được vượt hàng rào nhưng lòng tò mò hối thúc con dê, bỏ trốn và bị chó sói trên núi xơi tái.
Bà thầy, nếu mình không lầm là Cô Huệ, nhà ở Hoàng Diệu, cái biệt thự gần trường Văn Học, hỏi mình chi đó, mình nói thà bị sói ăn thịt còn hơn cứ bị nhốt trong chuồng đến khi lấy vợ mới thấm. Bác nào còn nhớ thêm chi tiết xin cho biết. Mình chỉ nhớ có nói đến vùng Provence của nước Pháp nên sang Tây, mình có viếng vùng này, để vẽ và tìm chút dư âm của những năm tháng học tiểu học.
Anh bạn này quản thủ giấy tờ từ xưa đến nay. Tờ chương trình của xi nê Ngọc Lan đủ màu, in Roneo, để phân biệt mỗi phim, khổ A 4, xếp đôi mà khi xưa đi coi xi nê là phải xin cho bằng được, khi mua vé, sau đó tan rạp thì họ cho programme phim sắp trình chiếu trong nay mai. Hình như chỉ có rạp Ngọc Lan là có vụ in chương trình của phim, phát cho khán giả. Mình đem về bỏ vào kệ tủ để dành nhưng rồi mình đi tây nên không nhớ nữa. Chắc lúc chạy di tản hay sau này, Việt Cộng vào Đàlạt, gia đình sợ nên đem đốt hết tàn dư văn hoá của chế độ cũ.

Hoang tàn trên tuổi trẻ

Về Việt Nam, gặp bạn học cũ, nói chuyện nhưng vẫn có cái gì xa xa, khó tả. Có thể mình ở hải ngoại quá lâu, không quen giao thiệp với người Việt tại Việt Nam. Người mà tâm sự với mình nhiều nhất là bà cụ vì đã sống chung thời trước 75, còn em út thì còn quá nhỏ vào dạo ấy, cũng khó diễn đạt, còn bạn bè thì ngờ ngờ, ngây ngây ngá ngá.
Có lần đi ăn với mấy người bạn học cũ ở Sàigòn, trước khi lên máy bay, chuyến bay đêm. Một số đảng viên, một số không nên không khí có gì không tự nhiên lắm. Mình hỏi riêng thì được biết nhóm đảng viên thích chơi chung với nhau còn đám không phải đảng viên thì không muốn dây dưa với đảng.
Mình có dịp gặp lại một anh bạn học chung khi xưa, không thân lắm. Anh ta học giỏi, đậu tú tài xong thì được nhận vào đại học y khoa Huế. Anh ta kể là sau 75, lên năm thứ 2 thì đang ngồi trong lớp, công an vào lôi đầu anh ra, không cho học nữa. Lý do: con cháu nguỵ quân nguỵ quyền. Mình có mấy người em cũng lâm vào tình trạng này, không được đi học dù đậu đủ điểm vào đại học. Về nhà học đan len, làm thợ Hàn, thợ may… Anh ta nói năm 75 đang học năm thứ nhất nên chưa ai phát hiện, đến năm thứ 2 thì cách mạng đã truy ra lý lịch của anh.
Một anh bạn khác, khi xưa học chung, có học Hội Việt Mỹ. Sau 75 thì không được đi học vì con nguỵ quân nguỵ quyền. Được cái anh ta đi làm công nhân, vẫn tiếp tục nghe lén đài BBC để học anh ngữ hàng tuần. Đến khi đổi mới thì họ cần những người biết anh ngữ nên họ phải trọng dụng anh ta. Nay thành đạt, hình như là đảng viên. Có anh, mình rất mến khi xưa, hình như anh ta đậu Bình, tập võ chung với mình mỗi sáng tại hãng cưa Xu Huệ, kể tìm cách vượt biển 10 lần không được, đành chạy xe hàng, dù khi xưa học đại học Đà Lạt. Nói chung thì bạn học khi xưa, nay khá là Đảng viên hay gia đình không có nợ máu với cách mạng. Còn thì như bèo dạt mây trôi bên lề quê hương.
Có trường hợp khác, thành phần không thuộc giai cấp nguỵ quân nguỵ quyền, có anh bạn kể anh ta là thủ khoa ở Huế, được xét lý lịch cho đi du học ở Liên Xô, cho vào Võ Văn Tần để học ngoại ngữ trước khi lên đường. Cuối cùng, mấy ông từ Bắc vào, làm sao để giấy tờ có nghi vấn, để con họ đi. Cuối cùng anh ta , xuống tàu vượt biển, nay rất thành đạt tại Hoa Kỳ. Điều buồn nhất là năm đó có một anh thủ khoa miền Nam, cũng bị gạt bỏ hồ sơ du học nên tự tử luôn. Cho thấy nhân tài mà lý lịch tốt nhưng không có quyền hành thì vẫn bị dẹp qua một bên để con cháu lãnh đạo đi thay. Mình có quen vài người, con cháu cán bộ du học bên Liên Xô, nay từ bỏ thiên đường Mù, chạy qua Hoa Kỳ hết, công nhận sự việc, họ là hạt giống đỏ của chế độ. Ngày nay thì còn kinh hoàng hơn, nghe kể có con cán bộ nào chạy bao nhiêu tiền để được đậu thủ khoa rồi lên báo chỉ dạy tuổi trẻ Việt Nam, nhỏ không học lớn đậu thủ khoa. Khi xưa, ông Lê Quý Đôn, vì châm chước cho con mình khi đi thi, đã bị giáng chức. Nay thì cơ cấu cả rồi. Chán Mớ Đời 
Anh buồn như bị trầm cảm, ít nói, vợ ly dị để dẫn con đi Mỹ. Nay ngồi nhà, giữ cháu ngoại. Bao nhiêu giấc mơ tuổi trẻ, làm thầy thuốc để trị bệnh cho người nghèo,…đều tan biến theo 30/04/75. Nếu mình không đi du học bên tây, vài tháng trước khi Sàigòn mất thì có lẻ cuộc đời mình đã cùng chung số phận với anh bạn sinh viên y khoa Huế, thậm chí có thể đi tù với ông cụ. Hình ảnh anh bạn bị cấm thực hiện giấc mơ của mình chỉ vì con của kẻ thua cuộc đã nhắc nhở mình về sự may mắn của cuộc đời mình. Cố gắng sử dụng cơ hội tại Hoa Kỳ để sống cuộc đời tốt thay vì nhậu nhẹt với bạn bè.
Khi xưa, con cháu của mấy người nằm vùng, bị bắt vẫn được chính phủ Việt Nam Cộng Hoà cho đi học đàng hoàng, không có trả thù đến 3 đời như sau 75. Con ông đại tá Phạm Ngọc Thảo, nằm vùng được Hà Nội tuyên dương, vẫn được đi học đàng hoàng, sau này có người trở thành bác sĩ ở Hoa Kỳ.
Nhìn mấy đứa cháu chạy đua với trào lưu, học ngày chưa đủ tranh thủ học đêm để rồi khi thi tú tài, vô đại học mới đụng chạm đến thực tế, quy trình lý lịch. Hôm trước ở Sàigòn, có cô cháu, dẫn anh bạn trai đến thăm mình. Mình hỏi anh bạn trai, đã điều nghiên lý lịch trích dọc ba đời chưa. Anh ta cho biết gốc Bến Tre, quê hương đồng khởi, thành trì cách mạng. Ông ngoại cô cháu là thành phần phản quốc, bị tù 15 năm. Mấy người lấy mấy dì của cô cháu, phấn đấu vô đảng nhưng không được, khiến con đường quan lộ bị cụt. Có tham vọng cao thì không nên lấy con cháu Nguỵ quân nguỵ quyền. Anh bạn trai kêu chắc con không vô đảng, mình hỏi chắc không Quê hƯơng Đồng Khởi, Thành Trì Cách Mạng.
Như những câu hát, mình nghe khi xưa:
Bạn bè của tôi là nhân chứng cho cả thế hệ này
Mười thằng bạn thân,
Mười con số trong một kiếp trần
Từng chiếc lá trong trận bão dân tộc
Tuổi trẻ đôi mươi bị lãng phí như cỏ rác thôi
Thằng thật tài ba thì đạp xích lô
Còn thằng giàu cha là thằng ma cô
(Phan Văn Hưng)
Có người bạn kể rằng:
Giải phóng đến đột ngột, con người không chỉ những hoá đá không thôi mà ngày càng trở nên chai đá luôn ôn ạ. Việc ai thì người ấy làm, chuyện ai thì người ấy lo, không mắc chi mình thì đừng dính vào mà rước hoạ vào thân...Cũng có lúc thấy thương, thấy đâu lắm,... Nhưng mình giúp gì được cho ai? Cái thân mình, cái nhà mình còn chưa yên thì nói chị đến chuyện ngoài đàng ... “
Mình bắt đầu hiểu cách giao tiếp ở Việt Nam, bị ảnh hưởng hơn 48 năm sống dưới chế độ mới khi được một người bạn tâm sự riêng, như để nói lên những gì bạn đã giấu kín hơn 2/3 đời người. Người dân Đàlạt lo sợ về bản thân mình, sợ bị CM30 châm chọc như bà cụ mình kể bị họ viết thư nặc danh phản động, lén gửi đến tổ khu phố để lấy điểm hay để cướp căn nhà của gia đình mình.
Người bạn kể tiếp:
Cả thành phố Đà Lạt sống trong buồn thảm gật gờ bởi lỡ có người nào đó nó biết lý lịch nhà mình có một ông anh và một bà chị bên Pháp hay chi chi đó thì làm răng... Cho nên bạn bè, bà con, làng xóm bổng phớt lờ nhau, xầm xì bàn về nhau:trên xóm trên có con nhà kia nằm vùng, xóm dưới nhà bà nọ có ông chồng đi tập kết mới về, thằng TTA bây giờ là công an nhân dân chính hiệu, nhà kia ông chồng vừa bị bắt vì có nợ máu với dân ta,... Thôi thì đủ chuyện.
Mẹ mình kể, gia đình mình được ghép vào thành phần phản động, bố mình bị lên án 18 năm lao tù, em út mình thì nhỏ dại, đậu đại học nhưng không được đi học, ở nhà học may vá, đan len. Ngày đi buôn ngoài chợ, tối về nấu cơm cho con rồi tranh thủ đi họp tổ dân phố, bị dân 30 đấu tố nhưng nhờ trời, mẹ mình cũng may mắn vượt qua. Tham gia các tổ chức của phường xóm, để gia đình không bị đuổi đi kinh tế mới, cướp nhà. Xem như trời phật độ mẹ mình. Dì Bá, khi dượng Ngô Viết Thụ đi tù, đã qua đời nên họ hàng kêu mẹ mình ráng giữ gìn sức khoẻ để nuôi con. Lý do là dì Bá cùng tuổi với mẹ mình, và dượng Thụ cũng cùng tuổi với bố mình.
48 năm sau, người Việt vẫn tiếp tục ra đi, hôm qua được tin 14 người Việt chết chìm khi tàu đưa họ đến Đài Loan bị lật.
Người bạn kể tiếp:
Đó là kể lâu lâu họp tổ dân phố một lần, hàng xóm không vừa ý nhau đem ra tố khổ nhau, ui chầu... Ui chầu... Không còn ra cái thể thống của tình làng nghĩa xóm khi xưa, hỏi có đâu không chứ?! Nhưng ai dám nói gì? Cái đạo đức muôn đời về "tắt đèn hàng xóm có nhau" bây giờ chỉ còn chồng chất lòng "hận thù và ghi điểm" ... Bây giờ thinh thoảng bạn bè ngồi lại kể cho nhau nghe chuyện hồi đó bổng thấy sao mình hèn hết sức...! Chưa kể đến chuyện ăn uống trong nhà của người giàu, người nghèo cũng được rình rập, lòng đố kỵ và ghen tỵ thi nhau bùng nỗ... Chào ôi! Còn chuyện chi hèn hạ hơn bởi miếng ăn…
Có người bạn kể về Hà Nội, cô vợ thấy người ta chặt gà rất đẹp, không như ở miền nam nên tò mò hỏi. Người Hà Nội kể là sau 54, hàng xóm rình mò nên lâu lâu có con gà hay con gì nấu ăn, họ phải dùng cái kéo cắt lốp xe để tránh gây tiếng động khi chặt thịt trên thớt. Sợ hàng xóm tố giác tiểu tư sản nên từ đó quen dùng kéo thay vì dao và thớt như ở trong nam.
Có lẻ vì vậy mình về Đàlạt, thấy nhà nào đều có cổng to đùng, không còn nói chuyện với nhau. Mình hỏi ai ở bên cạnh thì mấy người em, chỉ nói tên nhưng không qua lại như khi xưa. Mỗi lần nhà mình, có kỵ giỗ là đem sang hàng xóm chén chè, đĩa xôi để lấy thảo và ngược lại, lâu lâu họ cũng đem cho cái bánh hay quả xoài,…nay chỉ là hoài niệm về tình hàng xóm.
Khi xưa, ông vua Gia Long nói: “có đói nói mới nghe” nên trong trại cải tạo hay nhà tù lớn ở ngoài, người dân phải tranh thủ từng miếng ăn, hại nhau vì miếng thịt, cọng rau,… Bên tàu, Mao thị sử dụng chế độ “Hộ Khẩu” mà Hà Nội bắt chước rất chuyên nghiệp. Anh không có hộ khẩu thì anh không có sổ gạo, lương thực, tem phiếu,..khiến ở Việt Nam, mình nghe những từ ngữ rất lạ tai như “mặt buồn như mất sổ gạo, sổ lương”. Nếu anh mất sổ lương thực thì gia đình sẽ đói, vì không được mua thức ăn, gạo,… nghe nói Hà Nội đang có chương trình bắt người Việt làm thẻ căn cước như Việt Nam Cộng Hoà khi xưa, để thay đổi chứng minh thư nhân dân.
Người ta sử dụng chính sách “không phục tùng thì đói, không có cơm ăn”. Có lẻ vì vậy từ ngàn xưa, ông bà ta đã nói: ‘miếng ăn là miếng tồi tàn”. Ngày nay, có lẻ vì hệ luỵ của những ngày đói khi xưa, mà dân Việt Nam cứ gặp nhau là nhậu, ăn uống như trả thù những ngày năm cũ đói rách. Anh không phục tùng chế độ thì anh sẽ chết đói. 48 năm qua, con người Việt Nam được uốn nắn trong sự phục tùng, không thắc mắc, không có tư duy, luôn luôn nhất trí với lãnh đạo, không có suy nghĩ riêng.
Về Việt Nam, gặp bạn bè mình chỉ thích ngồi nói chuyện, kể chuyện đời xưa, xem ai mất ai còn nhưng hay bị lôi kéo vào những vụ ăn uống, có hại cho sức khoẻ vì bệnh tòng khẩu nhập. Mình chỉ thích ngồi uống nước hay trà, nói chuyện, chia sẻ những kinh nghiệm sống. Chuyến về Đàlạt vừa qua, mình có anh bạn học cũ đến nhà chở đi chơi suốt mấy hôm ở Đàlạt thì thấy vui, có đối thoại học hỏi được chút gì về Đàlạt ngày nay, nhân sinh quan của người Việt tại Việt Nam. Giúp mình nối kết lại với Việt Nam.
Đạo diển Trần Văn Thuỷ, trong cuốn sách của ông ta kể về cuộc đời làm phim, cho rằng ở xứ mình, có cái gì nó bao phủ trên đầu, quyết định hết mọi việc cho từ khi sinh ra cho đến chết.
Em sinh ra em làm người Việt Nam
Và sinh ra trong cuộc lầm than
Sinh ra trong đời bấp bênh gian truân vô vọng …
(Phan Văn Hưng)
Người Đàlạt, xưa nay được tiếng hiền hoà, bổng nhiên trở thành các diễn viên bất đắc dĩ của một màn kịch đại trà. Mình nghe em út kể, thiên hạ bận quần áo vá đụp tùm lum. Thời trang bổng biến thành theo trào lưu “Bần Cố Nông là cao quý”, ngược với trước 75, ai nấy cũng muốn làm giàu cả. Người ta muốn bị nghèo nhưng lại thích ăn uống ngon như trước 75. Cậu em mình kể cô em út, sinh năm 75, hay hỏi trước Giải Phóng, sống sung sướng hả anh?
Như người bạn tâm sự tiếp: “Tự nhiên mọi người tự động tỏ ra nghèo khổ, ai cũng ước chi minh trở thành giải cấp bần cố nông, hay có người thân dính dáng đến cách mạng... Thì cái mặt sẽ được vểnh lên trời. Những bộ đồ hồi xưa cất trong cái học tủ mốc meo nào đó (để dành làm khăn lau nhà) được móc ra mặc. Chao ôi, cả thành phố trở thành một màu tối tâm , nghèo khổ ngày tức khắc... Tôi còn nhớ ngày xưa đi học chỉ toàn là quần jean, vấy đầm, dăm ba chiếc áo dài để điệu đà thục nữ... .“
Ông cụ mình kể Việt Cộng họ dùng con nít để lấy tin tức, thông tin về cha mẹ. Đến trường, họ hỏi nhà ăn cái gì, bố mẹ làm cái gì, nói cái gì. Con nít tình thật kể hết nhất là những đứa nào muốn phấn đấu làm trò ngoan của thầy, cháu ngoan của bác. Trong phim “Killing Fields”, ông Dith Pran có kể phần này, kinh hoàng. Đọc trên mạng, có nhiều người kể là khi con làm việc cho công ty nước ngoài thì mới dám trao đổi với con cái hay ai có con du học thì nói chuyện với con cởi mở hơn. Sự lo sợ khiến cha mẹ không dám thố lộ suy nghĩ mình cho con cháu vì con nít có thể đưa mình vào tù. Mình có gặp mặt ông Dith Pran vài lần ở Nữu Ước.
Người bạn kể tiếp: “Khi giải phóng về gần như tôi không thể ra đường được vì có một nhóm thiếu nhi đứng dài dài ngoài đường sẽ bắt chặng các cô cậu nào ăn mặc mà theo chúng là không đẹp, không đạo đức hay là khiêu dâm chị đó, nhất là quần patte mà lúc đó gọi là quần ống loe thì sẽ bị mấy đứa nhỏ này dùng kéo cắt. Muốn ra đường phải có được một cái quần đen vãi ú , (tui thì Cao1, 6 mét nên khi nhà nước bán vãi may thì nó ngắn lên trên mắc cá chân, , đó là chưa kể vãi bị rút nên phải nối ở lưng quần khoản một tất.) thế thì là phụ nữ còn gái chúng tôi ra đường cứ như những con quạ đen thui. Càng đen càng tốt, hay càng xấu càng tốt... Thế là hát bài "Thành phố buồn" là chính xác nhất.” (Trích)
Ngày nay, hình ảnh Việt Nam được tải lên mạng thì kinh hoàng, gấp trăm lần đồi truỵ hơn Việt Nam Cộng Hoà. Đem ma tuý vào Việt Nam vẫn không bị gì. Kinh
Ngày nay trên 60 tuổi, mình thấy đã thực hiện khá nhiều trò. Giang hồ khắp nơi khi còn sinh viên, đi làm việc tại 6 quốc gia, sống đâu trên 20 thành phố, du lịch trên 45 quốc gia,… Còn mấy người bạn học cũ của mình, ở lại Việt Nam nhìn lại đời quá rong rêu. Cho nên khi gặp nhau, mình cũng ít nói về mình, sợ họ buồn, ngồi im nghe thiên hạ nói chuyện. Họ đã bị cướp tuổi xanh của họ. Những lần về đầu tiên, mình không dám đi tìm bạn bè ngày xưa vì sợ họ buồn. Hôm ở Sàigòn, có chị bạn học kể bố chị là người thoát chết trong chiếc xe Jeep bị Việt Cộng bắn tại khi Hoà Bình. Lần đầu tiên về Đà Lạt, ông cụ mình có gặp anh bạn thân ngày xưa, đậu tú tài pháp hạng Assez Bien nhưng ông bố mới mua chiếc xe đò nên không đủ tiền cho đi du học, kêu anh bạn lên nhà ăn cơm. Nay anh ta chạy xe ôm nuôi vợ con, bỏ học đại học Khoa Học Sàigòn. Mình có đưa anh ta ít tiền nhưng sau này về, không gặp lại nữa. Nhà mình không còn gặp anh ta ở Đà Lạt.
Có chị bạn kể: “mình thù Việt Cộng lắm”, mình muốn học cao lên đại học, muốn theo bước chân của bà Marie Curie , để rồi 75 tới, đang học bị kêu tên ra cửa, không kịp một lời từ giả với bạn bè mà bạn bè cũng không muốn dây dưa vì sợ liên luỵ, giao lưu với con cháu chế độ cũ.
Về Việt Nam, thấy nhiều người bạn học cũ, nghỉ hưu, hỏi làm gì trong những thời gian rảnh rổi thì họ kể là trông cháu, tạo điều kiện cho con họ đi lao động. Họ không nói nhưng mình đoán là họ rất buồn ngơ ngác khi thấy hoàng tàn trên tuổi trẻ của họ, bao nhiêu mộng ước trước 75 đều tan biến khi cụm từ “giải phóng” được ụp lên đầu họ, như một vòng kim cô vô hình nào đó, tước bỏ hết những giấc mơ của tuổi trẻ. Nếu không tâm sự như người bạn của mình thì không bao giờ hiểu rõ những mất mát của họ thay vì giả vờ bại liệt lương tri và ý thức như từ 75 đến nay, suốt 2/3 cuộc đời.
Mình cũng không ngờ người bạn học cũ dám thố lộ những mất mát của cá nhân, giúp mình gần gũi thêm với người ở Việt Nam như một bài học nhân ái trong tình người Việt. Có thể đây là khởi đầu cho sự cởi mở lòng để giúp chúng ta tìm lại tình thân ái, tình người giữa người Việt với nhau, nhất là trong gia đình, cha mẹ không còn ngại thố lộ tư duy thầm kính của mình cho con cái.
Ở hải ngoại, khi về hưu, người ta có thể học thêm hay làm những gì mình ưu thích mà trong thời gain đi làm kiếm gạo, không có thời gian. Có ông Mỹ, 97 tuổi cho biết là sau khi nghỉ hưu vào năm 65 tuổi, ra tiêu chí, cứ mỗi 5 năm để học hay làm một cái gì đó như học sinh ngữ, hội hoạ, trồng cây,… con người mình từ từ sẽ khám phá ra các tài năng khác như đánh đàn, tập võ, hội hoạ, đọc sách, sinh ngữ, làm vườn,… bạn bè mình ở Việt Nam, hay ở Hoa Kỳ, hưu trí, chỉ biết ở nhà trông cháu ngoại, lâu lâu có ai rủ đi nhậu, cà phê thì đi thôi. Về Đà Lạt, chỉ có anh bạn thân khi xưa, vẫn còn đam mê học hỏi, nghiên cứu thêm, còn đa số mình không có dịp tâm sự riêng để nghe tâm tư cua họ.
Bạn bè của tôi là nhân chứng cho cả thế hệ này
Đi lây lất trong cuộc sống vô vọng
Từng ngày từng đêm…
Mờ đôi mắt vì một miếng ăn
Thằng thì nghèo tơi gục đầu trần ai
Còn thằng làm oai cũng chỉ loay hoay
Bị chia cách theo làn ranh căm hờn
Mười thằng bạn thân…
Nào có biết thương và ghét không
Thằng ngụy gần điên nằm tù mục xương
Còn thằng đảng viên sống trong ân hận
(Phan Văn Hưng)
Để kết mình xin trích đoạn văn của đạo diễn Trần Văn Thuỷ như để nói về các mất mát của những người bạn cũ của mình:
Hình như trên đời này chẳng có mấy ai khi nhắm mắt xuôi tay lại không nuối tiếc việc nọ, việc kia. Phần tôi, tự xét mình là thường dân nhưng đã cố gắng trong mọi hoàn cảnh, mọi bổn phận. Sức của tôi có hạn, tôi chỉ thương xót cho bọn trẻ, con cháu tôi và con cháu chúng ta. Chúng thừa hưởng một gia tài quá bề bộn của tiền nhân để lại. Không dễ gì để chúng có được một cuộc sống hạnh phúc đúng nghĩa mà thế hệ chúng ta hằng mơ ước cho chúng.
Dẫu sao, tôi xin chân thành cầu chúc cho mọi người được sống trong niềm vui, trong an bình và sự thanh thản của một xã hội lương thiện, tử tế hơn”.
Mấy ngày nay, được tin nhà văn Dương Thu Hương đoạt giải Cino Del Duca. Cho thấy người việt, thông minh, giỏi, phải thoát khỏi hệ thống Việt Nam mới có thể viết lách, được thế giới ca tụng, cảm phục.
48 năm rồi mà người Việt vẫn tiếp tục ra đi. Tuần này, nghe nói có 14 người Việt chết khi tàu của họ vượt biển để đến Đài Loan. Năm ngoái thì nghe có 32 người Việt bị chết trong xe tải trên đường qua Anh quốc, lao động chui. Tại sao người Việt tiếp tục bỏ nước ra đi sau gần nữa thế kỷ. Họ chỉ thấy hoang tan trên tuổi trẻ.

Xong om

Nguyễn Hoàng Sơn 


Chuyện lặt vặt

Đi chơi với đồng chí gái mấy ngày về, sáng nay chạy lên vườn xem tình hình vì tên Mễ và đệ tử hắn, dạo này bận hái bơ ở mấy vườn khác trong vùng. Đi một vòng đổi giờ lại mấy cái “timer” vì tuần này trời không nóng, bớt lượng nước tưới, rồi xem mấy cây thanh long.
Năm ngoái te tua vì mình bị gãy chân, nằm nhà 6 tháng nên không chăm sóc mấy cây thanh long nên gần như hư hại hết vì không được tưới. Mùa đông vừa qua mình chăm sóc, trồng lại thì nay lá cành ra như điên. Năm nay, biết cách trồng, tỉa từ dứoi gốc hết, chỉ để phía trên mà cũng phải tỉa nhiều để ra trái to. Năm ngoái, không chăm sóc vẫn có vài trái nhỏ nên hy vọng năm nay hy vọng trái ra nhiều hơn. Ở nhà mình, một cây thanh long cho 26 quả to đùng, ăn mệt thở. Hy vọng năm nay bán được.
Đang làm vườn thì con gái gọi từ Milan, Ý Đại Lợi. Nó kể đang làm bài về cuối năm, ngân hàng liên hiệp âu châu giúp các ngân hàng kiểu “bail out” của Obama, cần hỏi mình vài câu. Mình nói bố là nông dân, sao lại hỏi bố. Nó cười.
Mình nói bố không rành âu châu lắm, con ráng xem tài liệu vụ âu châu bail out xứ Hy Lạp mấy năm trước. Nó hỏi tại sao “credit” của ngân hàng mất. Mình đơn cử thí dụ của ngân hàng Hoa Kỳ.
Mình nói nó đi làm, để dành được $1,000 rồi nghe lời dụ của ngân hàng, bỏ vào quỹ tiết kiệm. Họ cho 1% tiền lời thì cuối năm sẽ có 1% x $1,000 = $10.
Theo luật của Hoa Kỳ thì ngân hàng có quyền cho vay 800% cho tới 2,000% số tiền có trong két sắt của họ, nghĩa là họ có thể cho vay 8 lần cho tới 20 lần số tiền $1,000 (tiền của con để trong trương mục tiết kiệm) và được chính phủ bảo kê.

Bản đăng ký tình yêu

Hôm qua mình đi ngủ sớm như thường lệ trong khi đồng chí gái ngồi nơi ghế trong phòng ngủ, nhắn tin, imeo, Phây búc, lâu lâu cười nắc nẻ khi xem lại những cờ líp của đêm hội ngộ.
Mình đang lêu bêu về vùng trời bình yên thì đồng chí gái lay người, hỏi lá thư tình của ôn viết cho tui khi xưa ra răng. Mấy đứa bạn kêu tui viết lại rồi gửi cho tụi nớ. Mình mắt nhắm mắt ngủ nói gửi cho họ cái link "Mực Tím Sơn Đen", chắc CNA có đăng trong đó nhưng đồng chí gái kêu mấy trăm trang ai mà mò ra nên bắt mình đọc để đồng chí gái ghi lại:
Kính gửi đồng chí gái vô vàn kính yêu.
Hôm nay trong buổi thông tầm…. Cái gì? Thông tầm là cái gì. Chán mớ đời! Đồng chí gái sống với VC cũng đâu 7-8 năm mà không hiểu lại cứ hỏi mình, một tên chưa bao giờ sống với VC một giờ, giải thích mấy từ ngữ "tiếng Việt đỏ". Mình chỉ muốn ngủ nên nói mai anh kiếm xem viết ở đâu rồi gửi cho, rồi quay lại ngủ tiếp.
Độ vài phút sau, đồng chí gái lại lay mình hỏi thế cái bài "Mặt bánh bao" hát ra sao rồi đồng chí gái lò mò hát, mình sửa lại nhưng không đúng hẳn vì cứ lộn chuối chiên với bánh tiêu nên mình nói thôi để mai, viết lại cho rồi ngủ tiếp.
Đêm hội ngộ Trưng Vương, thấy mấy cô bạn học của đồng chí gái làm văn nghệ vui quá nên mình bốc đồng, xin lên giúp vui, kể khi xưa đi tán đồng chí gái nhưng lại nhát, không dám tỏ tình nên bắt chước Cyrano De Bergerac viết bản đăng ký tình yêu cho đồng chí gái. Sau đó mình xung lên nên hát bài "cái mặt bánh bao" mà 25 năm qua chưa bao giờ hát lại, ngoại trừ hát chay một lần gửi cho một chị bạn hướng đạo. Sau đó mấy cô Trưng Vương hỏi đồng chí gái gửi cho họ lời nên khổ mình. Lần sau là không dám bốc đồng nữa.

Xưng tội

Như mọi tuần, sau khi làm lễ, là giờ linh mục M ngồi nghe các con chiên xưng tội. Thông thường các hối nhân kể, họ ghét một người hàng xóm, ganh tị với chồng của cô bạn hoặc mơ làm tình với chồng người khác hay không nghe lời bố mẹ, quên đọc kinh,….
Nhưng hôm nay linh mục M nghe một người xưng tội đã lôi kéo kẻ thừa sai về vùng ký ức của mấy chục năm về trước. Trở về ngày lịch sử đã thay đổi vận mệnh, tương lai của gia đình của ông ta khi các cán bộ được trung ương gửi về làng của ông, để thi hành cuộc Cải Cách Ruộng Đất, long trời lỡ đất, tàn bạo chưa bao giờ xẩy ra trong lịch sử quê làng ông ta.
Ông nhớ mãi hôm đó, mấy cán bộ cách mạng đến nhà, trói gô ông bà nội của ông lại, rồi đem ra đình làng nơi toà án nhân dân, được dựng dàn lên một cách vội vã, để lên án các vị có chút dư ăn của để trong làng. Hôm qua là anh hùng cứu nước, đong gạo giúp kháng chiến, nhường mền nhường chiếu, nhường gạo cho bộ đội Bác Hồ ăn ở trong nhà, khi Tây bố ráp thì lãnh đạn dùm bộ đội, hôm nay lại chính những người đã ăn dầm ở dề nhà ông bà nội, lại lôi ông bà ra gắn cho cái tội danh; kẻ thù dân tộc, kẻ thù của nhân dân, kẻ thù của Cách Mạng…