Cô giáo ngày xưa

Tuần này được tin cô giáo dạy việt văn khi xưa, thời trung học đệ nhất cấp mới qua đời tại Houston, Texas. Bạn bè ở Việt Nam nhờ mình gửi hoa phúng điếu cho cô giáo.

Hình các học sinh Yersin chụp với cô giáo Ngô Thị Liên khi xưa. Rất cảm động khi thấy học trò quây quần, nắm tay cô giáo ngày xưa. Hình do Phước Lâm Viên từ Việt Nam sang chụp 

Mình học việt văn với cô được hai năm tại Grand Lycée Yersin, Đà Lạt. Dạo ấy việt văn được xem là sinh ngữ chính và anh văn là sinh ngữ phụ. Lý do là chương trình pháp được giảng dạy tại trường. Không biết khi xưa ra sao chớ thời mình thì chỉ có vài ông Tây thuộc dạng coopérant , thay vì đi quân dịch thì được bộ ngoại giao Pháp hay bộ giáo dục cho đi xứ nào dạy đâu 18 hay 24 tháng. Khi mình ra trường thì chính phủ pháp định gửi mình đi Senegal dạy đại học kiến trúc bên đó vì có hai thằng bạn đi trước làm giấy tờ giúp nhưng cuối cùng đi khám sức khỏe ở trại lính. Mình kêu lớn lên tại Việt Nam tao chán chiến tranh nên được miễn dịch. Có lẻ vì vậy ra trường mình đi tứ xứ luôn chớ đi quân dịch hay Senegal thì chắc lại phải về Tây ở đến nay. Vua Hassan II, xứ Maroc viết thư cho tổng thống Pháp, kêu là xứ Pháp gửi toàn là giáo sư viết tiếng pháp không chuẩn. 

Trường Yersin dạo đó có giáo sư gốc việt nhiều. Nhớ toán thì có ông thầy tên Hài, bà con chi với Phan Đình Diễm, nhà ở cư xá Địa Dư gần trường. Đám học trò hay gọi Hài Dón, sau này lớn lên bắt đầu học nói lái mới hiểu. Pháp văn mình học với ông thầy tên Hai thì phải, địa lý thì học với ông Tây đi quân dịch mà sau này có đọc hồi ký của ông ta trên trang nhà yersin Đà Lạt. Sử thì với ông Michelet hay ai đó không nhớ. Cứ bị cấm túc hoài. Chiều thứ 7 đi với thằng Võ Ngọc Sơn, vô phòng lớp sử, xem như phòng cấm túc nên hay tò mò nhìn bản đồ thế giới. Ai ngờ sau này lại giang hồ khắp nơi như trên bản đồ. Tên Sơn này học cũng học ngu như mình nên khá thân nay chết lâu rồi. Hắn con bà Sáu Cos ở chợ Đà Lạt, bà này khi xưa thương một ông cậu bà con, rồi gai đình không chịu nên đi theo việt minh bị Tây bắn chết đâu ở Bình Thuận. Nói đúng ra thì mấy ông thầy không chuyên môn, biết chút tiếng Tây thì được cử vào dạy học chớ không có bằng sư phạm chi cả. Có lẻ vì vậy khi xưa mình học ngu.

Việt văn thì học với cô Ngô Thị Liên, nhà ở ngay ngã 3 đường Bà Triệu và Hùng Vương (yersin) đối diện đường Đào Duy Từ, dốc nhà Bò và tiểu khu đúng hơn là kỹ thuật La san. Sau này qua mạng xã hội, thấy cô viết cho mình, lấy tên Liên Hoàng khiến mình ngu lâu dốt bền. Nghe nói trước Mậu Thân gia đình cô ở đường Huỳnh Thúc Kháng, cạnh nhà thờ Tin Lành bị bắn nát trong vụ tổng công kích. Nhớ nhà cô vì có học hè với mấy ông thầy tại nhà cô. Hồi nhỏ thì học với cụ Sâm nhà đường Hùng Vương, gần Suối Cát Nam Thiên, chỉ nhớ đi bộ xuống dốc, có cái vườn rồi vào nhà cụ Sâm. Hình như có học chung với cháu cụ Sâm. Không nhớ tên, có thể là Trâm. Sau này gặp con cô thì họ kêu không nhớ mình, khi học hè dù mình có đưa hình mình khi xưa nhưng tên Thép vẫn ngọng. Chắc tại học dưới mình một lớp.

Hình mình khi xưa. Rất đẹp trai

Vụ trường nghỉ ăn Tết Mậu Thân rồi nghỉ dài hạn, mấy tháng bất đắc dĩ, nhớ trường có gửi thư về, kêu lên trường chỗ cái quán hay ông cai để lãnh bài tập về nhà làm. Chán Mớ Đời 

Mình nhớ bài tập cô cho là học thuộc lòng bài Thằng Bờm. Sau này đi học lại, cô cũng bắt trả bài nhưng mình không thuộc nên được điểm xấu, không nhớ là bao nhiêu. Chỉ biết là Thằng Bờm gây ảnh hưởng rất nhiều cho cuộc đời mình sau này. Mình không bao giờ đổi cái gì có với nắm xôi cả. Không thích ăn xôi.

Cũng nhờ mạng xã hội, mới liên lạc với cô sau bao nhiêu thăng trầm của quê hương từ Mậu Thân đến nay. Có lẻ bài mình viết “nhớ về thầy cô” mới nhận được tin cô vì cô có phản hồi khiến mình thất kinh, phải đi lục xem là ai. Bài này mình kể đọc lá thư của ông Albert Camus gửi cho người thầy giáo khi xưa ở Algerie và ông thầy viết lại, rất cảm động và nhớ đến các thầy cô khi xưa. Cô phản hồi bài viết khiến mình thất kinh, gọi điện thoại liên lạc. Được biết cô sống một mình tại tiểu bang xa xôi, không gần con cháu. Cô vẫn còn đi làm. Cô nói nghỉ hưu sợ chết vì không biết làm gì. Cô cho biết là đọc hết những bài mình viết càng khiến mình thất kinh vì khi xưa thuộc dạng học sinh dốt việt văn. 

https://www.muctimsonden.com/2020/12/nho-ve-thay-co-giao.html

Đến nổi ngày nay, lâu lâu có người cho điểm zero nhưng nghĩ đi nghĩ lại kêu có công viết nên cho 1 điểm. Kinh. Đâu dám cho cô sợ cô buồn dạy học trò được 1 điểm. Cũng có người nhảy vào bênh vực nên mình như bò đội nón, không biết ai đúng.

Có lần cô nói với mình muốn đi Pháp để tìm lại những vết chân xưa khi cô du học tại pháp, cô nói lần sau em đi thì cho cô đi theo. Mình nhất trí. Sau đó thì nhận tin nhắn của con cô, kêu là mời cô đi Pháp nhưng cô không chịu, lại đòi đi với mình khiến con cô nổi điên còn mình thất kinh. Năm ngoái mình về Pháp đột xuất thì cô lại yếu rồi, đi đứng khó khăn. Mình gặp lại cô lần đầu tiên tại Cali, khi cô sang Cali thăm con cháu. Mình đi thăm cô với Phan Đình Diễm. Ngồi nói chuyện với cô rất lâu, từ khi còn bé đi du học đến khi về nước ở Đà Lạt, rồi sau 75 ra sao, rồi đi Pháp rồi sang Hoa Kỳ, đi học lại,…

Lâu lâu con cô gọi điện thoại kêu mẹ tôi chỉ nghe lời ông. Cứ thằng sơn đen nói như thế này, thằng sơn đen nói như thế kia. Thằng sơn đen nói là không trật. Trong khi đồng chí gái lại kêu mình chỉ có nói sai chớ không có trật. Con cô nói thì cô không nghe. Chán Mớ Đời . Mình định tháng 3 tới, đi Texas, đi du thuyền qua Panama, ghé thăm cô.

Cô kể hồi bé còn đi học ở Hà Nội, không nhớ có việc gì trong trường có làm lễ, cô được đề cử với vài người bạn để tặng hoa cho Hồ Chủ Tịch, rồi được hồ chủ tịch nắm hay bắt tay ra sao đó nên về nhà cả tuần không dám rửa tay sợ bay đi chút gì của bác. Có lẻ cuộc gặp gỡ đó đã thúc đẩy cô đi du học ở Pháp khi còn học trung học. Khiến mình khâm phục vì khi mình đi Tây đã 18 tuổi mà còn chới với huống chi cô còn đang học trung học. 

Dạo ấy 1 đồng tiền Đông-Dương ăn 10 quan pháp nên người Việt giàu có hay cho con qua Pháp học, rẻ hơn học ở Việt Nam thêm có bằng mẫu quốc. Oai hơn. Ở Việt Nam hay các thuộc địa pháp thì học chương trình lô-can, đậu bằng thuộc địa không oai lắm. Mình có mấy người bà con du học dạo ấy vì tiền rẻ như ông bà Võ Quang Tiềm, mua nhà bên Tây cho con qua đó học. Tương tự ngày nay, các đại gia cho con qua Mỹ học từ trung học. Hôm trước có gặp một chị kể cho con đi Mỹ học từ trung học ra MBA luôn. 

Sau 54, cô kể mấy ông thi sĩ ở Paris, sau này về Việt Nam nổi tiếng như ông Nguyên Sa, chồng cô là thi sĩ và đạo diễn Hoàng Anh tuấn,…đều ghé lại nhà cô khi xưa để ăn cơm. Sau tú tài cô học dược khoa ở Pháp nhưng bị gián Đoạn vì lấy chồng sinh ra hai người con rồi gia đình bên chồng di cư vào nam, kêu về Đà Lạt sinh sống. Cô tính ghi danh đi học tiếp tục dược khoa ở Việt Nam, nhưng trường Yersin trả lương cao hơn làm dược sĩ nên thôi đi học lại. Mấy chục năm sau cô mới về Hà Nội để thăm gia đình. Nhờ đi dạy nên sau 75 mới được chính phủ Pháp bảo lãnh sang Pháp rồi qua Mỹ. Qua Mỹ cô đi học lại. Cô kể là con cô không có đứa nào theo nghệ thuật hết khiến cô mừng. Con cô ai cũng thành danh hết.

Cô kể có lần ở Hoa Kỳ, nằm ngủ cô thấy đi cyclo đạp tới tòa lãnh sự pháp để làm giấy tờ đi Pháp nhưng xe đạp chậm quá nên sợ Việt Cộng không cho đi nên nhảy xuống xe để đi cho mau. Ai ngờ tỉnh lại thấy rớt dưới giường, gãy chân sao đó. Cho thấy cô sống với Việt Cộng có mấy năm trước khi chính phủ pháp bảo lãnh vì khi xưa dạy trường Tây, xem như công chức của pháp. Mà cảm giác sợ hãi vẫn theo cô đến khi lớn tuổi.

Hôm trước, mình có gặp con trai út của ông Nguyên Sa, rể của cô, nói cô dạo này yếu. Nói để gọi điện thoại cho cô nhưng lại bận trong vườn thì được tin cô qua đời. 

Sau lần gặp lại thì Phan Đình Diễm đề nghị tổ chức hội ngộ với cô và các cựu học sinh yersin khi xưa. Lúc đầu tính làm với nhóm cựu học sinh 73-74. Vấn đề là nhóm này có anh em hay chị em cũng có học với cô khi xưa nên họ muốn tham gia. Phan đình Diễm đồng ý rồi Tú Anh promo 75, chưa thi Tú tài thì đứt phim gọi điện thoại xin cho nhóm họ tham dự nên cuối cùng có đâu 125 người tham dự buổi hội ngộ hôm đó. Ai cũng nhớ bún bò của vợ Phan Đình Diễm, sau này mở tiệm Ghiền Bún Bò tại bolsa. 

Hôm đó có nhiều đàn anh trên tụi này mấy lớp cũng kéo nhau lại. Không thấy tên trong danh sách, họ nói cứ Đà Lạt là tụi này bò lại. Vui. Rất cảm động khi thấy mấy chị bạn học chung quay quần bên cô giáo ngày xưa. Học sinh từ Việt Nam, Gia-nã-đại và Pháp quốc bay sang tham dự. Mình đoán chắc cô vui lắm khi gặp lại các cựu học sinh một thời ở Đà Lạt. Hình ảnh cô giáo và học trò cũ gặp lại, khó tổ chức lại. Mình dự hội ngộ mấy trường lớn hay nhỏ khi xưa nhưng chỉ có buổi hội ngộ với cô là dễ thương nhất. Mấy chỗ khác chỉ thấy ngồi một chỗ trong nhà hàng còn đây với cô rất nhẹ nhàng. Mấy cô học trò bu quanh xin chụp hình với cô. Chắc hôm ấy cô vui lắm, được làm lại cô giáo ngày xưa. Mình có viết về cuộc hội ngộ này, có một không hai. Sau này tính làm lại đúng sinh Nhật cô nhưng mấy người không thống nhất ngày giờ. Thêm nay ai cũng thêm tuổi, đi đứng khó khăn.

Cảm ơn bác đã viết về mẹ . 

Đúng như bác nói là mẹ mình qua Pháp lúc còn học trung học và tiếng Tây cũng lõm bõm vì học trường Việt dưới thời loạn . Bà tự lo giấy tờ và tự đi năm 17, 18 gì đó . Bà ngoại mình rất lo nhưng không cản được . Bà ngoại đi coi thày bói và họ nói sẽ không còn gập mẹ nữa: Khi học Bac xong thì bà học pharmacie . Ở nhà cuốn chả giò bán cho Tây để trang trải sau 1954 vì tiền do bà ngoại gửi bị cắt hết . Bố tôi phải ăn chả giò bị bung khi chiên nên ông ghét chả giò cho tới khi qua đời

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

75% giai cấp trung lưu và nghèo mua xa xỉ phẩm

 Thấy trên mạng, người Tàu tải các cờ-líp hàng hoá xa xỉ đều được sản xuất bên tàu và bán với giá khủng, họ kêu gọi khách tiêu thụ, nên gửi mua thẳng từ Trung Cộng. Thậm chí họ nói cả đồng hồ Thụy sĩ khiến mình thất kinh. Hôm trước, ở hội Toastmasters có ông Mỹ độ tuổi mình, ăn bận rất sang trọng kiểu cổ, như áo sơ mi, là có nút cài chớ không dùng hạt nút. Ông ta kêu mình kiến trúc sư mà ăn bận lôi thôi, khiến mình buồn cười, nói là nông dân ở trong vườn chỉ thấy sóc, rắn và coyote khiến thiên hạ cười.

Nhớ dạo mới phát hiện mối tình hữu nghị, đả thông tư tưởng, điều nghiên lý lịch trích dọc trích ngang với đồng chí gái, mình nghe lời bà đồng nghiệp kêu có người chị bán hàng cho Gucci, kêu 50% khuyến mãi nên mua tặng cho đồng chí gái.. giá $150 thay vì $300. Đồng chí gái đeo được vài năm tình cũ bỏ đâu mất tiêu. Nghĩ lại $150 thời đó như $850 ngày nay. Chán Mớ Đời 

Cứ nghĩ mà tiếc. Vì nếu bỏ $150 mua cái đồng hồ là xem như mình phải làm ra $300 rồi đóng thuế đủ trò mất 50%. Nếu không mua đồng hồ, lại mua cổ phiếu tặng đồng chí gái. Làm tính ngày nay, trung bình 35 năm qua là 12% lời mỗi năm. Bỏ $300 thì hôm nay sẽ có $19,592.88. Hai vợ chồng đi chơi thả dàn. Trong khi cái đồng hồ Gucci biến mất. Xem như mất 20 ngàn khơi khơi để lấy le hàng xóm. Chưa chắc họ đã thấy mà thấy thì có thể nói là đeo đồ nhái.

Tại sao người ta thích, muốn được mọi người xem là giàu có hơn là có tiền thật sự. Đeo cái ví Louis Vuitton giá $2,000, mà chưa có tới $100 thay vì cái ví $100, có $1,900 tiền tươi. Đó là tư duy của phụ nữ nên mình chả hiểu. Thật tế thì chả ai để ý đến mình, có lẻ vì vậy mà thiên hạ phải mua sắm, ăn diện làm nổi để được thiên hạ chú ý đến.

Theo thống kê, khoảng 75% hàng xa xỉ đều được các tầng lớp trung lưu và thấp hơn mua sắm. Cho thấy chiếc áo không làm nên thầy tu. Người giàu có thì ai cũng biết nên họ đâu cần phải khoe khoang. Mình mò tài liệu về người Việt thì được biết nói chung về thị trường hàng xa xỉ của Việt Nam thì thất kinh. Mình nhớ dạo covid, thiên hạ cũng làm đồ giả như khẩu trang hiệu GUCCI bú xua la mua để đeo. Ra tiệm Song Long, mua đồ về ăn, thấy bà chủ gọi điện thoại đặt hàng khẩu trang Gucci. Hình như vi khuẩn covid thấy khẩu trang hạng giả đồ hiệu là sợ không dám tấn công.

Thị trường hàng xa xỉ của Việt Nam đã tăng trưởng nhanh chóng do tầng lớp trung lưu gia tăng, đô thị hóa và thu nhập khả dụng ngày càng tăng. Theo báo cáo Statista năm 2025, thị trường hàng xa xỉ của Việt Nam là một phần của khu vực Châu Á - Thái Bình Dương rộng lớn hơn, dự kiến ​​sẽ chiếm 50% doanh số bán hàng xa xỉ toàn cầu vào năm 2030. Mặc dù con số chính xác của Việt Nam nhỏ hơn Trung Quốc, nhưng những người tiêu dùng trẻ tuổi và đầy tham vọng của Việt Nam (đặc biệt là ở Sàigòn và Hà Nội) là chính. Về Việt Nam, nghe kể người ta mua đồ hiệu đem đến nhà cán bộ rồi quẳng qua cổng. Kinh

 Thị trường hàng xa xỉ tại Việt Nam được định giá khoảng 2,5 tỷ đô la vào năm 2024, với mức tăng trưởng dự kiến ​​là 5–7% hàng năm cho đến năm 2030, theo Euromonitor. Các phân khúc chính bao gồm thời trang (túi xách, quần áo), đồng hồ, đồ trang sức và mỹ phẩm.

Giống như xu hướng toàn cầu (nơi 70–75% chi tiêu xa xỉ đến từ các hộ gia đình có thu nhập trung bình), tầng lớp trung lưu của Việt Nam (các gia đình kiếm được 15.000–50.000 đô la mỗi năm) đóng góp đáng kể. Người tiêu dùng có thu nhập thấp hơn cũng tham gia, thường thông qua các thị trường đồ cũ hoặc hàng xa xỉ cấp thấp (ví dụ: nước hoa, phụ kiện nhỏ). Các cửa hàng Louis Vuitton, Gucci, Chanel, Rolex và Dior có các cửa hàng chính tại Quận 1 của Sàigòn và Tràng Tiền Plaza của Hà Nội. Các thương hiệu "xa xỉ dễ tiếp cận" như Michael Kors và Coach cũng nhắm đến tầng lớp trung lưu của Việt Nam.

Mức tiêu thụ hàng xa xỉ của Việt Nam nói lên xu hướng toàn cầu và sắc thái địa phương, với người mua thuộc tầng lớp trung lưu và hạ lưu bị thúc đẩy bởi địa vị, phương tiện truyền thông xã hội và các giá trị văn hóa như "thể diện". Tương tự như con số 75% toàn cầu, tầng lớp trung lưu của Việt Nam (ước tính chiếm 50% dân số vào năm 2030, theo Ngân hàng Thế giới) mua các mặt hàng xa xỉ để thể hiện sự thành công. Ví dụ, một chiếc ví Gucci trị giá 500 đô la là biểu tượng địa vị đối với những người trẻ chuyên nghiệp kiếm được 1.000 đô la/tháng. Người tiêu dùng có thu nhập thấp hơn có thể tiết kiệm trong nhiều tháng hoặc mua các mặt hàng đã qua sử dụng thông qua các nền tảng như The Luxury Closet.

 Ảnh hưởng của phương tiện truyền thông xã hội: Instagram và TikTok thúc đẩy nhu cầu, với những người có ảnh hưởng giới thiệu lối sống xa xỉ. Theo báo cáo năm 2024 của Deloitte, Thế hệ Z (18–25) và thế hệ thiên niên kỷ (26–40) chiếm 60% lượng mua hàng xa xỉ, thường ưu tiên các thương hiệu hơn là tiết kiệm. Mình có kể về một bà người Mỹ có nhiều ảnh hưởng trên Instagram về thời trang rồi trước khi qua đời ở tuổi 40, vì bệnh ung thư, tự đặt câu hỏi về cuộc chạy đua theo phù phiếm xa hoa. Mai sẽ đăng.

 Ở Việt Nam, sở hữu các mặt hàng xa xỉ giúp nâng cao vị thế xã hội, đặc biệt là trong các sự kiện như Tết Nguyên đán hoặc đám cưới. Điều này cho thấy áp lực trong cuộc đua đến nơi không đâu, nơi sự xác nhận bên ngoài thúc đẩy hành vi, dù là học thuật hay vật chất. Về quê cũng thấy thiên hạ bận đồ hiệu. Vấn đề là mình không biết hàng nhái hay hàng thật. Vì hàng nhái đầy. Có chị bạn học của đồng chí gái đưa cô nàng ra chợ Bến Thành mua cái ví hàng nhái LV để rồi gặp cô bạn học từ Paris, cũng thấy có cái ví y-chang giá $1500. Không ai biết giả hay thật.

 Lạm phát (3–4% vào năm 2025) và chi phí sinh hoạt tăng cao gây sức ép lên ngân sách của tầng lớp trung lưu, nhưng chi tiêu xa xỉ vẫn tiếp diễn, thường thông qua tín dụng hoặc các kế hoạch trả góp. Người mua có thu nhập thấp hơn có thể phải đối mặt với nợ nần, phản ánh mô hình toàn cầu khi 40% Thế hệ Z phải gánh nợ cho hàng xa xỉ (CreditKarma, 2023).

Nguy hiểm nhất ngày nay là hàng nhái. Trên mạng hay cho thấy cờ líp về bia giả, thuốc Tây giả, gạo giả,… vì chạy theo cuồng vọng giàu có, con người bỏ quên đạo đức để bán đồ giả nhưng sợ nhất là đồ ăn có chất độc như bia hiên ken giả, gạo giả. Chán Mớ Đời 

Sources: Statista (2025), Euromonitor (2024), Deloitte (2024), World Bank (2023), Vietcombank (2025),

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Tại sao Vatican là quốc gia nhỏ nhất thế giới

 Nhớ lần đầu tiên đến La Mã, ghé lại tòa thánh Vatican thì khám phá không phải thuộc nước Ý Đại Lợi mà là một quốc gia nhỏ nhất thế giới. Sau này mình có đến nước San Marino cũng nằm chơi vơi giữa nước Ý Đại Lợi. Tuần này các Hồng y trên thế giới đã nhanh chóng bầu được giáo hoàng mới, một Hồng y xuất thân từ Hoa Kỳ.

Sự thành hình của Vatican, tức Quốc gia Vatican (Vatican City State), là một quá trình kéo dài qua 20 thế kỷ, gắn liền với sự phát triển của Giáo hội Công giáo Roma và vai trò của các giáo hoàng. Sau này, giáo hội Công Giáo bị chia đôi, rồi có hai vị giáo hoàng, 1 tại thành phố Avignon của Pháp ngày nay, và một tại La-MÃ.

Theo truyền thống Công giáo, Thánh Paolo, được coi là giáo hoàng đầu tiên, bị tử đạo và chôn cất tại đồi Vatican ở Roma khoảng năm 64-67. Ngôi mộ của ông trở thành điểm hành hương quan trọng cho các Kitô hữu. Sau khi Hoàng đế Constantine I, nghe lời vợ trở về đạo và hợp pháp hóa Kitô giáo qua Sắc lệnh Milano (313), ông đã hiến tặng đất và xây dựng Vương cung thánh đường Thánh Paolo đầu tiên trên ngôi mộ của Thánh Paolo. Khu vực Vatican bắt đầu trở thành trung tâm tôn giáo.

Thánh đường đầu tiên được xây trên ngôi mộ của thánh Paolo tại La-mã. Mình có kể sự hình thành của tánh đường Paolo này trong bài trước 

Năm 756, Vua Pepin của người Frank hiến tặng các vùng đất ở miền trung Ý cho giáo hoàng, hình thành Nhà nước Giáo hoàng (Papal States). Điều này trao cho giáo hoàng quyền lực thế tục (chính trị) bên cạnh quyền lực thiêng liêng, với Vatican là trung tâm hành chính và tôn giáo. Vatican phát triển thành một pháo đài và trung tâm quyền lực. Các giáo hoàng thường xuyên xung đột với các hoàng đế và vua chúa châu Âu (như trong Tranh cãi Phong chức), củng cố vai trò của Vatican trong chính trị và tôn giáo. Khi xưa, đức giáo hoàng hay đem quân đi đánh các vương quốc không cúng dường.

Bản đồ cho thấy Ý Đại Lợi khi xưa gồm có rất nhiều vương quốc, đến khi ông Garibaldi, kêu gọi thống nhất xứ spaghetti này. Đất của các giáo hoàng (papal States màu tím khá rộng) 

Thời kỳ Phục Hưng và suy giảm quyền lực thế tục (Thế kỷ 15-19) Vatican trở thành trung tâm văn hóa và nghệ thuật trong thời Phục Hưng. Các giáo hoàng như Julius II tài trợ xây dựng lại Vương cung thánh đường Thánh Paolo (1506-1626) và trang trí Nhà nguyện Sistine. Tuy nhiên, thời kỳ Avignon (1309-1377) và Đại Ly giáo phương Tây (1378-1417) tạm thời làm suy yếu vị thế của Vatican. Vụ này, nếu ai viếng thành phố Avignon của Pháp sẽ thấy toà nhà của giáo hoàng (palais des Papes). Ông ở Avignon, ông ở La-mã kêu tôi mới là người đại diện cho các con chiên. Cuối cùng họ đồng ý La-MÃ là trung tâm của Công Giáo.

Quốc gia bé nhỏ nhất thế giới và đội quân gồm 138 người lính Thụy sĩ

Thế kỷ 19: Phong trào thống nhất Ý do ông Gaảibaldi khởi xướng, đe dọa Nhà nước Giáo hoàng. Năm 1870, quân Ý chiếm Roma, sáp nhập Nhà nước Giáo hoàng vào Vương quốc Ý. Đức giáo hoàng Pius IX, không vui nên tự xem mình là tù nhân trong toà thánh Vatican. Không nhìn nhận xứ Ý Đại Lợi, đã chiếm đất của toà thánh. Vấn đề của người Ý Đại Lợi là làm gì với đức giáo hoàng sau khi tịch thâu hết đất đai của nhà thờ và vẫn xem là vị lãnh đạo thiên chúa giáo của họ.

Thế là đức giáo hoàng cứ sống trong toà thánh Vatican và nhận tiền hổ trợ, cúng dường của con chiên khắp thế giới để sống trong khi chính phủ Ý Đại Lợi thì không dám đuổi nhà thờ ra khỏi toà thánh Vatican vì sợ bị thế giới lên án. Đến khi ông Benito Mussolini, lên nắm chính quyền với Đảng phát -xít thì ông ta đột phá tư duy, cho nhà thờ thành lập một thực thể độc lập có chủ quyền như nước San Marino. Vừa làm vừa lòng nhà thờ vừa lấy lòng dân ý, theo chỉ tiêu nhất chúa nhì cha thứ 3 Mussolini.

Đức giáo hoàng và Mussolini ký hiệp ước Lateran công nhận toà thánh Vatican là chủ thể độc lập

Thế là vào năm 1929, Giáo hoàng Pius XI và chính phủ Ý (dưới thời Mussolini) ký Hiệp ước Lateran, chính thức thành lập Quốc gia Thành Vatican như một thực thể độc lập có chủ quyền. Vatican được công nhận trên 44 ha đất, với giáo hoàng là nguyên thủ quốc gia. Hiệp ước này giải quyết “Vấn đề Roma” và đánh dấu sự ra đời của Vatican như một quốc gia hiện đại.

Từ 1929, Vatican hoạt động như một quốc gia nhỏ nhất thế giới, với vai trò trung tâm tinh thần của 1,4 tỷ tín hữu Công giáo toàn cầu. Duy trì quan hệ ngoại giao với hơn 180 quốc gia, sở hữu các cơ quan như Thư viện Vatican, Bảo tàng Vatican, và đóng vai trò quan trọng trong các vấn đề quốc tế, văn hóa, và tôn giáo. Ai đến Vatican nên viếng viện bảo tàng này. Có nhiều tác phẩm trên thế giới, do các ông cố đạo đi gì truyền giáo mang về.

Tóm tắc, Vatican thành hình qua ba giai đoạn chính: khởi nguồn từ ngôi mộ Thánh Paolo và sự phát triển của Giáo hội Công giáo, củng cố quyền lực thế tục qua Nhà nước Giáo hoàng, và cuối cùng trở thành một quốc gia độc lập nhỏ bé nhưng có ảnh hưởng toàn cầu nhờ Hiệp ước Lateran 1929.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Tại sao nên huỷ bỏ bộ giáo dục

 

Nhớ tổng thống Obama đọc diễn văn kêu phải tạo cơ hội cho tất cả giới trẻ tại Hoa Kỳ được vào đại học khiến mình buồn cười vì trò mị dân của chính trị gia. Lý do là trên nguyên tắc ai ở Hoa Kỳ đều có cơ hội để thực hiện giấc mơ của mình. Vấn đề là khả năng và hoàn cảnh. Điển hình, mình muốn trở thành cầu thủ bóng rổ như Kobe Bryant để được giàu có nhưng không có khả năng thì cũng ngọng. Biết bao nhiêu người Mỹ trẻ, hàng năm mơ trở thành Kobe Bryant, nhưng có mấy người đạt được. Tương tự có người không có khả năng học cao, vào đại học nhưng lại có khả năng, có khiếu làm nghề tay chân như thợ mộc, sửa xe,… vẫn mở tiệm, buôn bán làm giàu, ngược lại có người không có khiếu làm việc tay chân nhưng có khả năng tính toán để trở thành kỹ sư. Ước mơ là một việc nhưng phải hiểu rõ khả năng của mình. Thấy vì chạy theo đồng bạn, vì thân hữu có con học đại học này nọ.

Biết bao nhiêu tiền đổ xuống sông Potomac vì mộng tưởng đi học đại học trong khi một cái nghề thợ mộc, thợ ống nước, nghề tay chân có khả năng lương cao hơn cả kỹ sư rồi từ từ mở một công ty chuyên về làm điện nước vẫn có thể có cuộc sống thoải mái về vật chất và tinh thần. Thợ mộc mình trả mỗi ngày là $350. Bà Mễ dọn nhà mỗi lần là $250 mà còn kêu ừ ừ.

Theo thống kê thì chính phủ Hoa Kỳ chi trung bình $17,700 cho mỗi học sinh phổ thông với 119.1 tỷ đô la  hay 13,6% cho ngân sách hàng năm còn lại 85,4% ngân sách dùng để trả lương giáo chức này nọ,…

The U.S. government spends roughly $17,700 per student annually on K-12 public education, with the federal government contributing about $119.1 billion or 13.6% of the total funding. This includes federal, state, and local government funding. For public postsecondary schools, the average per-pupil spending is $30,228,

Nền giáo dục Hoa Kỳ có sự nghịch lý như sau: giáo dục phổ thông thì te tua, chính phủ Hoa Kỳ trả tiền rất nhiều cho mỗi học sinh hàng năm nhưng kết quả lại ở vào hạng gần 23 trên thế giới. Cứ tưởng tượng trên 3 triệu nam sinh tại Hoa Kỳ mỗi năm không tốt nghiệp trung học phổ thông. Đọc không thạo. Ngược lại chương trình giáo dục đại học được xem là số một trên thế giới. Hàng năm có trên 300,000 sinh viên đến từ Trung Cộng, 275,000 đến từ ấn độ,… hình như Việt Nam có đến 35,000 du học sinh. Người ta lý giải là giáo dục phổ thông đều tuân theo chỉ thị của bộ giáo dục liên bang còn đại học thì tự do, do các trường đại học tự chọn chương trình giảng dạy. Không phụ thuộc vào đường lối của chính phủ.

Bộ giáo dục liên bang được thành lập vào năm 1979 dưới thời tổng thống Jimmy Carter. Ngày nay chúng ta có thể tranh luận là nền giáo dục Hoa Kỳ không khá hơn trước kia mà có thể tệ hơn trước khi bộ giáo dục liên bang được thành lập. Thật ra nền giáo dục Hoa Kỳ đã xuống dốc trước khi bộ giáo dục liên bang được thành lập, sự thành lập bộ giáo dục liên bang, giúp xuống dốc nhanh hơn và ngày nay chính phủ Trump 2.0 giải thể, để cho các tiểu bang tự lo liệu tại địa phương. Người dân địa phương hiểu rõ hoàn cảnh địa phương, từng học khu để lựa chọn cách giáo dục thay vì phải theo chỉ thị của chính phủ liên bang. Lấy thí dụ ở vùng Boon-sa đa số la chọc sinh gốc việt và La-tinh nên chương trình cần uyển chuyển, có giáo viên nói tiếng Mễ hay tiếng việt để giúp đỡ vì ngôn ngữ mẹ đẻ là tiếng Việt hay tiếng Mễ. Chớ bắt học tiếng Mỹ khi mới đến Hoa Kỳ là ngọng. Mình khi xưa học tiếng Tây từ bé mà khi sang Pháp, lúc đầu cũng ngọng, rặn ra tiếng Tây khá ngọng. Hình như nay họ cho ra luật là tiếng Mỹ là ngôn ngữ chính, sẽ gạch bỏ ngoài lề rất nhiều học sinh không theo đuổi kịp chương trình.

Mình nhớ chính phủ Trump 1.0 có mời một bà gốc đại Hàn, nổi tiếng thay đổi nền giáo dục ở Hoa Thịnh Đốn, nhưng sau đó bị công đoàn giáo chức làm áp lực nên từ chối lời mời của chính phủ Trump. Thay vào đó bà chủ công ty đa hệ Amways, cúng tiền bầu cử nên được bổ nhiệm là bộ trưởng giáo dục nhưng 4 năm chả làm được gì cả. Kỳ này giải thể luôn.

Nhớ dạo con mình còn đi học phổ thông, qua bao nhiêu chương trình của liên bang đưa ra như dưới thời tổng thống BUsh COn, như chương trình No Child Left Behind, hay Race To The Top, dưới thời tổng thống Obama mà bộ giáo dục tốn 4.3 tỷ đô la mà không đem lại kết quả, khiến bao nhiêu phụ huynh nổi điên. Các trường chạy theo thành tích, khiến học sinh tự tử. Con mình được giáo viên đề nghị theo học các chương trình GATE, hiệu trưởng và giáo viên gọi điện thoại kêu đừng đi, ở lại trường vì có chương trình dành cho học sinh giỏi này nọ. Lý do là muốn trường đạt thành tích có nhiều học sinh thi cuối năm đạt điểm cao chớ chả lo lắng gì về giáo dục con mình. Cali có chương trình GATE, tường chuyên để các học sinh có khả năng tiếp thu nhanh không phải chán nản vì thầy cô phải dạy chậm cho cả lớp theo kịp. Đây họ tách riêng các học sinh tiên tiến này để giảng dạy nhanh chóng hơn.

Có một phim tựa đề quên rồi, hình như Race to the Nowhere. Trong trường con mình do các phụ huynh mướn để cho xem, để hiểu áp lực của chương trình này khiến một cô học sinh da trắng, học giỏi nhưng vì điểm xuống nên tự tử. Khiến bà mẹ lên tiếng nhưng chính phủ Obama không màng. Da trắng tự tử thì cha mẹ làm rùm beng còn da vàng thì chả ai để ý.

 https://en.wikipedia.org/wiki/Race_to_Nowhere

Thật ra trước 1979, nền giáo dục Hoa Kỳ đã xuống dốc. Do đó chính phủ Carter đột phá tư duy sáng lập bộ giáo dục liên bang để lèo lái giáo dục. Thay vì thay đổi, bộ giáo dục liên bang lại giúp cho nền giáo dục xuống dốc nhanh hơn. Nếu một công ty tư nhân mà thua lỗ hàng năm thì sẽ bị phá sản còn bộ giáo dục Hoa Kỳ càng không đạt các chỉ tiêu thì họ càng ra thêm nhiều chính sách, tốn thêm tiền. 

Thật ra hệ thống giáo dục Hoa Kỳ ngày nay đã bỏ nền căn bản của giáo dục là dạy học sinh tư duy, suy nghĩ. Bù lại họ định hướng, muốn học sinh phải suy nghĩ như thế nào mới đúng. Thay vì nuôi dưỡng tư duy phản biện, critical thinking, học đường chú tâm vào cảm xúc, nhồi sọ học sinh về các sinh hoạt, đường lối chính trị. Như chúng ta thấy chủ nghĩa thức tĩnh được dạy hướng dẫn trong trường, họ khuyến khích học sinh hãy theo cảm tính giới tính của mình, muốn thay đổi giới tính,…. Thay vì học về toán học, các môn nhân văn, đạo đức, họ chú tâm hướng dẫn học sinh về ý thức hệ. Về xét lại lịch sử dựa trên căn bản đạo đức ngày nay. Lên án lịch sử,… đi hơi xa với tinh thần khai phóng của người Mỹ khi đặt chân đến xứ này, xứ của cơ hội. Học sinh nào học chữ không được thì khuyến khích học nghề thay vì vào trường khi mấy công ty và đại học đến tiếp thị học đại học. Mình không thấy trường dạy nghề gì cả.

Tiền bạc thay vì dùng để trả cho các lớp học, xây với các phòng thí nghiệm, khoa học,… họ dùng vào trả tiền cho các chế độ quan liêu như các nghiên cứu thức tĩnh vớ vẩn. Mình nhớ có bà Mỹ quen, phải dạy con ở nhà (home schooling). Ai có tiền thì gửi con đến các trường tư, còn nghèo thì ngọng, để cho con mình học tập chủ nghĩa thức tĩnh về nhà chửi bố mẹ là kỳ thị này nọ,.. nhớ thời ông Bush con, đề nghị mỗi học sinh có một voucher, dạo đó $5,000/ học sinh mà chính phủ phải trả hàng năm. Họ đề nghị học sinh nhận voucher rồi muốn học trường nào thì cứ đem lại nộp cho trường đó để ghi danh học nhưng công đoàn giáo chức phản đối. Lý do là nếu như vậy phụ huynh đưa con đi đến các trường học tân tiến hết. Mấy trường kia là ngọng, không đủ học sinh thì sao.

Ở Cali, học khu nào có nhiều học sinh da vàng, thường các trường này có điểm cao, được gọi là Distinguished School. Điển hình là thành phố Irvine, do đó bố mẹ dọn về thành phố này để con đi học trường giỏi nên nhà cửa lên như điên. Các học khu có người Việt nhiều như thành phố Westminster hay Garden Grove đều có trường tốt nhưng không bằng Irvine vì có nhiều học sinh gốc Mễ, nên cân bằng lại trong khi Irvine thì đa số là da vàng.

Học sinh không hưởng được gì cả chỉ có các giáo viên là hưởng lợi, các công đoàn giáo chức, tranh đấu quyền lợi cho các hội viên giáo chức để họ khỏi bị sa thải. Lương cao thay vì giáo viên dỡ thì phải sa thải. Họ chống các trường Charter (có phụ huynh hợp tác), không cho phụ huynh góp ý kiến. Họ nghĩ họ là những trí thức, giỏi, biết con của chúng ta cần phải học gì. Họ chống vụ voucher cho học sinh. Mỗi học sinh có thể dùng cái voucher này để nộp cho trường mình muốn con mình theo học. Nếu làm vậy thì các trường có giáo chức dỡ sẽ phải đóng cửa. Nhớ có chị bạn ở Santa Ana nhưng lại lấy địa chỉ của người quen để con mình học ở trường Fountain Valley, có thầy giỏi hơn. Mình khi xưa, ở Westminster, sau phải chạy về học khu Villa Park để khỏi phải trả tiền trường tư.

Nếu không có liên bang dính vào thì tại địa phương, sẽ có sự tranh dành học sinh, tự do muốn học trường nào họ muốn thay vì bắt buộc ai ở đâu học tại đó. Mỗi học khu sẽ bầu cho ai có chương trình về giáo dục tốt, thay vì cứ chạy theo các chương trình do liên bang đưa ra. Không được uyển chuyển. Khi phụ huynh có sự lựa chọn, họ sẽ biết trường học nào tốt cho con họ. Ai cũng muốn mang lại cho con nhiều điều tốt đẹp. Lý do đó mà mình đồng ý việc huỷ bỏ bộ giáo dục liên bang, tốn tiền, quan liêu mà không đưa đến kết quả cụ thể và tích cực.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn