Chủ nghĩa đặc biệt của Hoa Kỳ
Hoa Kỳ được thành lập như một “quốc gia mới” dựa trên các lý tưởng cách mạng, thay vì truyền thống phong kiến hoặc bộ lạc như các quốc gia Âu châu.
Chủ nghĩa Ngoại lệ Mỹ đã định hình nhiều khía cạnh trong lịch sử Hoa Kỳ, bao gồm cả các vấn đề liên quan đến người bản địa và việc mở rộng lãnh thổ rộng lớn như ngày nay.
Chủ nghĩa Ngoại lệ Mỹ cung cấp nền tảng tư tưởng cho Sứ mệnh Thiên định, lý thuyết biện minh cho việc mở rộng lãnh thổ Hoa Kỳ từ Đại Tây Dương đến Thái Bình Dương, thường thông qua việc chiếm đoạt đất đai của người bản địa và các quốc gia láng giềng như Mexico cũng như mua lại đất đai từ Pháp quốc và Nga hoàng.
Điển hình việc chiếm đoạt Black Hills (1877) từ người Lakota Sioux được thúc đẩy bởi niềm tin rằng người Mỹ da trắng có quyền thần thánh để khai thác tài nguyên và “văn minh hóa” vùng đất này, bất chấp Hiệp ước Fort Laramie (1868).
Niềm tin vào sự ưu việt của văn hóa Mỹ đã dẫn đến các chính sách diệt chủng và đồng hóa, như Con đường nước mắt (Trail of Tears) vào những năm 1830, nơi hàng ngàn người Cherokee và các bộ tộc khác bị buộc di dời, dẫn đến hàng ngàn cái chết. Các trường nội trú bản địa (Indian boarding schools) từ cuối thế kỷ 19 đến thế kỷ 20 cũng nhằm xóa bỏ văn hóa bản địa, buộc trẻ em bản địa học tiếng Anh và từ bỏ truyền thống, dựa trên quan niệm rằng văn hóa Anglo-Saxon là “văn minh” hơn.
Dạo này mình thấy trên mạng xã hội có nhiều luồng tin tức không kiểm chứng được lên tiếng về sử dụng một ngôn ngữ chính, ki tô giáo nhất là những vụ hiếp dâm các phụ nữ da trắng bởi các băng đảng hồi giáo tại Anh quốc và Đức quốc. Nhiều khi họ ghép các video hay cắt dán. Hôm trước ở Paris đọc báo thấy video được cắt dán chế diễu ông tổng thống pháp bị ông Trump chế nhạo, được cái là có người Pháp lên tiếng kêu tác giả không thành thật, cắt dán video để thu hút người xem nhiều để ăn tiền. Như tạo dựng một nền tảng để loại trừ các văn hóa cũng như tôn giáo khác với ki tô giáo.
Ở Lyon mình tình cờ thấy một nhà thờ tin lành và công Lyon chỉ cho mình các hình tượng điêu khắc trước nhà thờ bị ngắt cái đầu. Lý do là phong trào cải cách, chống đối lại nhà thờ thiên chúa giáo Vatican của người theo đạo tin lành đã đốt nhà thờ hai bên. Cuối cùng họ thấy tốn hao của cải nên chỉ ngắt đầu mấy ông thánh.
Người Anh quốc sử dụng chiến lược này trước khi trao trả độc lập cho Ấn Độ, bằng cách chia rẻ người bản địa qua chính sách tôn giáo khiến người Ấn Độ hôm qua là anh em với láng giềng hồi giáo. Bổng nhiên trở thành kẻ thù vì tôn thờ tôn giáo của mình hơn anh bạn láng giềng hôm qua. Anh quốc rất hãnh diện đã xây dựng một quốc gia mang tên Pakistan với máu của người bản địa chảy như sông.
Ngày nay chúng ta thấy chủ trương tiếng Mỹ là tiếng độc nhất được sử dụng trong hành chính và từ từ sẽ không còn ngân sách chi tiêu để dạy tiếng của các chủng tộc khác tại Hoa Kỳ. Nếu có thì chúng ta phải bỏ tiền túi hay tự đứng ra dạy như trước đây. Sẽ không còn thấy hai ngôn ngữ như tiếng Tây Ban Nha tại Cali dù trên thực tế người gốc la tinh đông hơn các sắc tộc khác.
Việc xây dựng Mount Rushmore (1927-1941) trong Black Hills, một vùng đất thiêng của người Lakota, là biểu hiện của Ngoại lệ Mỹ. Đài tưởng niệm này, khắc họa các tổng thống Hoa Kỳ, được xem là biểu tượng của sự chinh phục và sự ưu việt của văn hóa Mỹ, nhưng đối với người Lakota, nó là một sự xúc phạm trực tiếp đến văn hóa và lịch sử của họ.
Chủ nghĩa Ngoại lệ Mỹ góp phần tạo ra một “lịch sử tưởng tượng” (mythologized history), nơi các sự việc như diệt chủng người bản địa, nô lệ, và chiếm đoạt đất đai bị che giấu hoặc giảm nhẹ để tôn vinh các anh hùng như George Washington. Các nhà sử học và nhà hoạt động bản địa lập luận rằng khái niệm này che đậy thực tế về việc thành lập Hoa Kỳ dựa trên sự tước đoạt và bạo lực.
Chúng ta nên nhớ là nhà dòng Tên tại Hoa Kỳ cũng từng có nô lệ. Trường đại học danh tiếng do dòng tên này thành lập trong quá khứ đã có nô lệ làm việc không công cho nhà thờ. Mình có kể vụ này có một ông làm việc tại đại học khám phá ra tài liệu khi xưa đưa đến sự việc Đại học này phải bồi thường mấy trăm triệu cho các hậu duệ da đen. Các nhà sáng lập quốc Hoa Kỳ khi xưa đều có nô lệ. Thậm chí có người có con với nô lệ của mình.
Khi xưa ở trung học, học lịch sử Hoa Kỳ về cuộc nội chiến cho thấy dân miền Bắc muốn bỏ chế độ nô lệ đưa đến cuộc nội chiến. Qua Mỹ đọc tài liệu thì khám phá ra miền Bắc đang canh tân kỹ nghệ nên cần nhân công trong khi miền Nam các đại địa chủ có cả ngàn nô lệ làm việc không công trong các cánh đồng trồng bông gòn, do đó muốn giúp người da đen nô lệ trốn lên miền bắc lao động cho người Mỹ da trắng trong các xưởng máy là nguyên nhân chính đưa đến cuộc nội chiến chớ chả phải người miền Bắc muốn bãi bỏ chế độ nô lệ vì lòng thương người mà để có nhân công trong các xưởng và hầm mỏ. Ngay nhà dòng tên vẫn còn có nô lệ sau cuộc nội chiến.
Bạn trai của con gái mình gốc Ái Nhỉ Lan nên mình nói hắn nên tìm tài liệu về các người di dân Ái Nhỉ Lan ở thế kỷ trước. Lý do là khi họ đào các con kênh, hay xây đập ở Louisiana, họ mướn người di dân Ái NHỉ Lan thay vì mướn nô lệ. Lý do là nếu chết một người nô lệ, họ phải trả $300 cho chủ nô lệ. Còn nếu một nhân công gốc Ái Nhỉ Lan chết thì chôn, mướn tên khác.
Mình đọc một tài liệu cho thấy miền nam ngày nay là các công ty xe hơi được thành lập tại miền nam, lý do là luật lao động chưa bị các liên đoàn lao động kiềm chế lại lôi kéo thợ thuyền miền Bắc di cư xuống miền nam. Vật đổi sao dời.
Tương tự giới trẻ tại Việt Nam ngày nay, chưa bao giờ nghe hay biết trại cải tạo, có trên 1 triệu người quân nhân cán chánh của miền nam bị đày vào các trại tập trung sau 75. Họ chỉ biết ngọn đuốc cách mạng, Cô Sáu giúp các Đảng viên lên chức và vào tù. Cứ ra côn đảo và viếng mộ cô sáu khấn tên nào đang nắm chức vụ mình mong muốn là sẽ được toại nguyện. Lịch sử Việt Nam chỉ khởi đầu từ khi ông Trần Phú thành lập Đảng cộng sản Việt Nam quang vinh.
Chủ nghĩa Ngoại lệ Mỹ thường gắn liền với niềm tin vào sự ưu việt của người da trắng, dẫn đến các chính sách phân biệt chủng tộc, như chế độ nô lệ và luật Jim Crow, cũng như các cuộc chiến tranh đế quốc, như Chiến tranh Mỹ-Tây Ban Nha (1898) và sự chiếm đóng Philippines.
Chúng ta thấy sự phân biệt màu da nhất là ở miền nam trước khi quyền Dân Sự được tranh đấu đòi hỏi bởi thế hệ của mục sư Martin Luther King Jr. Người da đen bị cấm lấy phụ nữ da trắng. Không được ngồi chung hay học chung với nhau. Ai ở Hoa Kỳ xem quảng cáo đều thấy một ông Mỹ da đen thành công đều có một bà Mỹ trắng đóng chung. Có lẽ ý nói là thành công thì thích ở với Mỹ trắng, không muốn dính dáng gì với người cùng màu da.
Mặc dù chủ nghĩa Ngoại lệ Mỹ gắn liền với “Giấc mơ Mỹ” , ý tưởng về cơ hội bình đẳng nhưng người bản địa, người Mỹ gốc Phi, và các nhóm thiểu số khác thường bị loại khỏi giấc mơ này. Chúng ta nên nhớ là luật loại trừ người Tàu Chinese Exclusion chỉ được dẹp bỏ khi trung hoa là đồng minh của Hoa Kỳ trong cuộc thế chiến thứ hai. Trước đó người Tàu được cho vào đất Mỹ không có quyền lợi gì cả, không được bảo lãnh thân nhân sang Hoa Kỳ cũng như không được lấy người da trắng. Hồi nhỏ đọc sách truyện Lucky Luke, người Tàu được giải thích qua các người giặt áo quần cho người da trắng hay làm đường rầy xe lửa.
Đạo luật Dawes (1887) chia nhỏ đất đai bản địa, dẫn đến mất 90 triệu mẫu đất vào tay người định cư da trắng, làm suy yếu khả năng kinh tế của người bản địa. Chính phủ Hoa Kỳ dành cho các bộ lạc bản địa các vùng độc lập nhưng rất khó để trồng trọt và phát triển.
Mình xem bản đồ của vùng đất đắt nhất nam Cali thì khám phá ra phần đất Palo Verde trước 1945 thuộc các gia đình nông dân Nhật Bản, bị nhốt vào các trại tập trung khi Nhật Bản đánh úp Trân Châu Cảng. Khi họ được thả ra thì người Mỹ da trắng vớt hết. Anh vừa ở tù 4 năm ra nên không muốn bị bỏ tù lại nên ngậm miệng.
Ngoại lệ Mỹ và khẩu hiệu “Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại” (Make America Great Again - MAGA) của tổng thống Donald Trump, được sử dụng lần đầu bởi Ronald Reagan vào năm 1980, phản ánh tư tưởng Ngoại lệ Mỹ. Khẩu hiệu này gợi lên một quá khứ lý tưởng hóa, nơi Hoa Kỳ được xem là đỉnh cao của văn minh, nhưng bỏ qua các bất công lịch sử như diệt chủng bản địa và nô lệ. Nó củng cố câu chuyện về sự vĩ đại của Mỹ mà không thừa nhận cái giá của việc xây dựng quốc gia, như việc chiếm đoạt Black Hills hoặc các chính sách tàn bạo khác.
Ngược lại mình khi xưa đọc truyện hay xem phim cao bồi lại được kể là người da đỏ tàn ác, lột da đầu của người Mỹ để lấy tóc vàng này nọ. Đó là sự tuyên truyền có hệ thống. Mình là con nít ở Việt Nam mà xem phim cao bồi còn có ác cảm huống chi trẻ em Mỹ.
Ngoại lệ Mỹ là cốt lõi của “Giấc mơ Mỹ”, nhưng cái giá của việc “thức tỉnh” , thừa nhận những bất công như việc chiếm đoạt Black Hills hay các chính sách diệt chủng sẽ thách thức nền tảng của bản sắc quốc gia Mỹ. Vấn đề ngay Chính trị Hoa Kỳ chỉ vũ khí hoá nạn nô lệ người da đen vì có số lượng khá đông cử tri còn người bản địa thì chả ai thèm để ý đến.
Có nhiều chính trị gia tự xưng có phân nữa di sản bản địa như thượng nghị sĩ Elizabeth Warren ở Massachussetts, chỉ sử dụng để được đi học có học bổng này nọ còn chả thấy bà ta lên tiếng bênh vực cộng đồng người bản địa gì cả.
Các chính trị gia da đen sử dụng lá bài người da đen để làm giàu cho họ chớ trình độ người da đen vẫn thua xa người Mỹ da trắng về mọi mặt. Điển hình chỉ có 5% cựu chiến binh người da đen được hưởng chương trình GI bills sau khi trở về từ thế chiến thứ hai. Người Mỹ da đen khó mượn được tiền để mua nhà. Lý do đưa ra là ở tại các khu vực nhậy cảm. Trong khi đó người Mỹ trắng sử dụng đạo luật này đi học đại học rồi mua nhà khiến một thế hệ sau thay đổi hoàn toàn vì lương bổng cao, con cái được đi học cao thêm nữa nhà lên giá nhà gia tăng qua lạm phát để chuyển cho thế hệ tới giúp sự xa cách về tài chính rất nhanh. Một người ra đời có cha mẹ chuyển căn nhà thay vì đi thuê thì cuộc sống khác biệt ngay.
Cho nên mình buồn cười là có một số người Mỹ gốc việt cứ tưởng mình là Mỹ trắng lên tiếng, bắt chước mỹ trắng kêu gọi tống cổ người di dân bất hợp pháp này nọ. Họ quên là trong đại dịch COVID bao nhiêu người căm ghét da vàng thậm chí còn tấn công đánh đập vì nghi là COVID do người Tàu đưa sang Hoa Kỳ. Lên Bắc Cali hỏi ông tàu hay bà tàu bị đánh ngoài đường . Thằng cháu mình sinh ra ở Tây mà còn bị Tây chửi đòi đánh, kêu cút về xứ mày.
lý giải tại sao chỉ có Mỹ có một “giấc mơ” được thần thoại hóa, vì câu chuyện này phụ thuộc vào việc lãng quên quá khứ đau thương. Biến đau thương thành hành động cách mạng tạo dựng giấc mơ Mỹ, the American dream.
Vấn đề là người di dân đến Hoa Kỳ nhất là di dân lậu. Họ sống không khác gì người nô lệ khi xưa vì sống trong những căn hộ chật chội, đi làm ngày đêm để có tiền gửi về cho gia đình tiêu dùng. Họ muốn xây dựng một căn nhà ước mơ ở quê nhà trong khi đó anh em họ hàng sử dụng vui vẻ qua giấc mơ đang được tạo dựng của người di dân lậu để rồi sau này già đau yếu, tai nạn lao động không thụ hưởng được thành quả mà họ cố làm việc bị bốc lột tại Hoa Kỳ vì phải làm chui.
Mình có người anh vợ là bác sĩ kể là từ 30 năm qua, văn phòng của anh ta ở bolsa không có một bệnh Nhân Mỹ trắng dù có trong tổ hợp y tế này nọ. Con anh ta cứ Đinh ninh là có quyền lợi như da trắng. Do đó người Việt quay sang chém người Việt trong cộng đồng người Việt.
Đọc tài liệu về vụ bắt bớ nhóm bác sĩ gốc việt gian lận y tế bao nhiêu năm trước. Chúng ta lên án các bác sĩ người Mỹ gốc việt đã làm xấu đi hình ảnh người Việt tỵ nạn. Nhưng đọc kỹ tài liệu thì được biết các bác sĩ của các cộng đồng khác như do Thái, Mỹ đen, mễ này nọ đều ăn gian và có khi nhiều hơn cả người Việt. Nhưng họ không dám bắt mà còng tay các y sĩ gốc việt vì cộng đồng người Việt nhỏ, không có tiếng nói chính trị. Chúng ta chỉ giỏi xuống đường ở Phước Lộc thọ, hô hào này nọ chống Việt Cộng.
Trên thực tế chúng ta cần có quyền lực chính trị tại Hoa Kỳ và tiểu bang của mình để có tiếng nói trong quốc hội Hoa Kỳ và tiểu bang để bảo vệ quyền lợi người Mỹ gốc việt. Và có thể gây ảnh hưởng đến chính sách ngoại thương của Hoa Kỳ đối với Hà Nội. Hoa Kỳ bang giao lâu với Hà Nội vì chuyện hài cốc lính Mỹ chớ chả vì nhân quyền gì ở Việt Nam. Một khi các hài cốc được tìm ra và đưa về Mỹ thì họ ký bang gia buôn bán ngay chớ không phải những cuộc biểu tình ở Phước Lộc thọ vì chỉ có một vài người Mỹ quen Việt Nam hay đã từng tham chiến Việt Nam chả có ảnh hưởng gì cả. Mình đoán Hà Nội có trả tiền cho mấy nhóm lobby để giúp về thương mại, đầu tư này nọ. Nghe kể ông chủ tịch nước sang New York có nhờ đám lobby cho xin gặp tổng thống Trump nhưng không được chắc không chịu chi nhiều. Đàng này chúng ta cứ quay nhau chửi nhau thì chả bao giờ chịu lớn trên xứ Mỹ này cả.
Ngày nay chính trị gia dân chủ kêu đòi trả nợ cho việc người Mỹ khi xưa hành xử không tốt các nô lệ gốc đa phi châu, đánh đỗ các tàn tích của chế độ cũ như tượng của tướng miền nam hay đốt cờ miền nam biểu tượng của chế độ nô lệ. Trong khi cử tri cộng hòa thì kêu gọi quên bỏ quá khứ, hợp hòa giải dân tộc. Chiêu bài này được sử dụng để lấy lòng cử tri chớ không thực dụng và là khí giới để họ tranh dành quyền lợi cho chính họ chớ chả đếm xỉa đến căn bản của một gia đình người Mỹ da màu.
Con đường nước mắt (Trail of Tears) là tên gọi của một loạt các cuộc di cư cưỡng bức của các bộ tộc bản địa Mỹ, đặc biệt là người Cherokee, Creek, Choctaw, Chickasaw, và Seminole, từ vùng đất tổ tiên của họ ở miền Đông Nam Hoa Kỳ đến các khu bảo tồn reservation ở phía Tây, chủ yếu là khu vực ngày nay là Oklahoma, trong những năm 1830. Sự kiện này là một trong những chương đen tối nhất trong lịch sử Hoa Kỳ, minh chứng cho các chính sách diệt chủng và chiếm đoạt đất đai, gắn liền với tư tưởng Sứ mệnh Thiên định (Manifest Destiny) và Ngoại lệ Mỹ (American exceptionalism), như đã nêu trên.
Khi đọc tài liệu về các cuộc di cư cưỡng bức người bản địa như thể Việt Cộng làm sau 75, đưa dân miền nam đến các vùng rừng thiêng nữa độc được gọi là kinh tế mới. Chiếm nhà cửa của người miền nam, họ gọi con đường đầy nước mắt.
Con đường đầy nước mắt diễn ra từ năm 1831 đến cuối những năm thập niên 1830, với các bộ tộc bị buộc phải di chuyển hàng ngàn dặm trong điều kiện khắc nghiệt mà họ gọi là bảo tồn văn hóa các sắc tộc bản địa.
Mình thấy lạ là người Mỹ dùng cụm từ afro-American cho người Mỹ gốc Phi châu, asian-American cho các người có người gốc Á châu, native-American cho người bản địa có tổ tiên sống bao nhiêu đời ở xứ này còn người Mỹ da trắng thì họ gọi nhẹ nhàng American.
Người Choctaw: Là bộ tộc đầu tiên bị di dời (1831-1833), khoảng 15.000 người bị buộc rời Mississippi đến Oklahoma. Khoảng 2.500-4.000 người chết do bệnh tật, đói khát, và thời tiết khắc nghiệt. Xem như 1/3 dân số.
Người Cherokee: Cuộc di cư chính của người Cherokee diễn ra vào năm 1838-1839, khi khoảng 16.000 người bị quân đội Hoa Kỳ ép buộc rời Georgia, Alabama, và Tennessee. Họ bị giam trong các trại tập trung trước khi hành trình, nơi bệnh tật như dịch tả và sốt phát triển. Hành trình dài khoảng 1.200 dặm qua mùa đông lạnh giá dẫn đến cái chết của khoảng 4.000-5.000 người (1/4 đến 1/3 dân số Cherokee).
Các bộ tộc khác: Người Creek (1836-1837), Chickasaw (1837), và Seminole (1830-1840s) cũng bị di dời trong các điều kiện tương tự, với hàng ngàn người chết. Người Seminole đặc biệt kháng cự mạnh mẽ trong các cuộc Chiến tranh Seminole, nhưng cuối cùng phần lớn bị buộc phải rời Florida.
Tổng cộng, khoảng 60.000 người bản địa từ năm bộ tộc chính (được gọi là “Năm Bộ tộc Văn minh”) bị di dời, với ước tính 10.000-15.000 người chết trên đường đi do đói khát, bệnh tật, và kiệt sức.
Ở tiểu bang Washington mình có đi viếng khu tự trị của người bản địa thấy cũng buồn vì chả có gì được xem là phát triển ngoài cái trung tâm văn hóa của bản tộc. Họ làm lại căn lều, cách nấu ăn sưởi ấm vào mùa đông hay đi săn cá này nọ. Tuyệt nhiên không nói gì đến các cuộc di cư đưa họ đến vùng tự trị này mà ông bà họ khi xưa chịu đựng, gọi là con đường đầy nước mắt đẩm lệ.
Các bộ tộc mất hàng triệu mẫu đất màu mỡ, nơi họ đã xây dựng các cộng đồng nông nghiệp và văn hóa phong phú. Đất đai ở khu bảo tồn Oklahoma thường cằn cỗi, không phù hợp cho canh tác, dẫn đến nghèo đói và mất tự chủ kinh tế.
Cái chết của hàng ngàn người, cùng với sự chia cắt gia đình và cộng đồng, để lại vết thương tâm lý sâu sắc. Các chính sách đồng hóa tiếp theo, như trường nội trú bản địa, tiếp tục xóa bỏ văn hóa và ngôn ngữ bản địa. Có dịp mình sẽ đi Gia-nã-đại để tìm hiểu thêm chính sách của xứ này đối với người bản địa ra sao mà cách đây không lâu thủ tướng xứ này lên tiếng xin lỗi người bản địa về sự đối xử không tốt.
Các bộ tộc như Cherokee, với hệ thống chính trị và pháp lý riêng, bị tước quyền tự trị. Việc di dời làm suy yếu các cấu trúc xã hội truyền thống, khiến họ dễ bị thao túng bởi chính phủ Hoa Kỳ. Điển hình họ không phải đóng thuế nên mấy tên tài phiệt kêu hùn, họ bỏ vốn Xây sòng bài, cả hai đều có lợi. Không đóng thuế nhưng có kẻ chỉ có một thiểu số người bản địa được hưởng lợi còn tất cả sống lẻ phe.
Gần đây chúng ta nghe nói đến việc mua đất Greenland khi dân bản địa bầu độc lập với xứ Đan Mạch và người Mỹ đang thương lượng trong bóng tối nên chưa biết kết quả ra sao. Mua vùng đất xanh là ý tưởng của chủ nghĩa ngoài lệ Hoa Kỳ. Ai buồn đời thì nên kiếm bài viết của chương trình 2025.
Nói chung là lịch sử của nước nào cũng có những vùng đen tối mà sách giáo khoa đều che dấu. Chúng ta có thể hiểu chủ nghĩa thức tỉnh lên tiếng báo động về các sử kiện lịch sử được dấu kín. Các chính trị gia dân chủ dùng sự việc để làm lợi cho họ nhưng không dám nói thẳng sự việc. Trong khi đó phe cực hữu cố tình không nhắc đến và đưa ra chủ nghĩa Hoa Kỳ trên hết để người Mỹ quên đi việc đào sâu vào quá khứ của mình.
Khi khám phá ra sự thật về lịch sử cha ông để lại chúng ta có thể làm ngơ, cũng có thể lên án hay phớt lờ xem như không có trách nhiệm về những gì xảy ra trong quá khứ. Mình chọn cách đi viếng Rushmore năm tới để tìm thêm sự thật thay vì qua sách vở. Nên nhớ lịch sử được viết bởi kẻ thắng cuộc.
Vẫn có nhiều sự bất công nhưng tương đối Hoa Kỳ là xứ mình thấy khá nhất trong 67 quốc gia mà mình đã đặt chân đến. Đi Âu châu thăm bạn bè nghe kể tình hình kinh tế cũng như chính trị thì mình nghĩ đã quyết định đúng khi sang Hoa Kỳ lập nghiệp sau khi sinh sống và làm việc tại 4 quốc gia Âu châu.
Có thể khi lập quốc tình hình kinh tế và chính trị thời đó khác hiện nay. Dần dần người Mỹ da màu đấu tranh đòi quyền tự do bình đẳng cũng như phụ nữ được quyền đi bầu, có quyền ly dị, độc lập kinh tế để tránh khỏi áp bức và bạo lực trong gia đỉnh. Có thể đó là hình ảnh giấc mơ Hoa Kỳ về chính trị còn về kinh tế thì đó là sự chịu khó của từng cá nhân. Không ai đến Hoa Kỳ đều thực hiện được giấc mơ của họ. Nhiều khi họ chỉ là bước đầu tiên để cho các thế hệ con cháu thực hiện giấc mơ Hoa Kỳ. người Việt di cư có một người làm đến chức thứ trưởng bộ tư pháp và nay có ông làm thứ trưởng bộ hải quân, dù phải mất mấy tháng trời mới được phê chuẩn.
Giấc mơ Hoa Kỳ của người di dân, ai chịu khó đều thực hiện được. Ngay âu châu, mấy người bạn hay em của mình cũng chịu khó nên ngày nay ai cũng có một căn nhà, một chiếc xe. Cái tốt nữa là họ đã trả hết nợ ngân hàng trong khi giấc mơ Hoa Kỳ của mình vẫn còn nợ bù đầu. Đó là sự khác biệt giữa giấc mơ Hoa Kỳ và giấc mơ Âu châu. Chán Mớ Đời
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
