Người xưa năm cũ

Cuối tuần rồi nói chuyện với bà cụ sau mấy tuần ở trên núi. Nghe mẹ mình kể là Bà Lào, xóm địa dư mới qua đời tuần trước. Xem như trong xóm nơi khu nhà mình ở thì thế hệ của mẹ mình nay chỉ còn mẹ mình và ông Mai, bố thằng Banh. Bà Lào cùng tuổi mới chết. Ông Lào hình như mấy năm trước cũng ra đi. Rất thọ.

Thầy Phạm Kế Viêm nay ở Pháp, còn thầy Hàn đã qua đời

Đường Hai Bà Trưng khi xưa toàn là các cư xá công chức, khởi đầu là cư xá của viện Pasteur ngay dốc Hai Bà Trưng, chỗ trường Nữ Công Gia Chánh. Có dạo mình tập Vovinam tại đây. Kế đến là khu cư xá của Nha Địa Dư, ty Công Chánh, rồi lên chút nữa gần trường Đa Nghĩa là cư xá của ty Bưu Điện và ty Kiến Thiết.

Cư xá Công Chánh và Nha Địa Dư gần nhau nên con nít của hai cư xá hay chơi với nhau và đánh lộn. Nhớ hồi nhỏ, xóm Công Chánh có thằng Dư, anh con Thuý, thằng Sửu và thằng Hiệp con ông Tô hay bắn bi, đánh lộn với đám xóm Địa Dư, khiến chúng rượt chạy về xóm, lấy ná bắn nhau. Đám con nít Địa dư, lấy đá quăng, rớt vào nhà vệ sinh công cộng, làm bể ngói, trời mưa bị dột. Mình còn nhỏ nên chỉ biết núp với thằng Đắc, con anh Bình, xem chúng bắn nhau. Thằng Sửu chơi bắn bi dỡ nhất, hắn cứ xúi mình mua bi để hắn bắn dùm. Chỉ nhớ tên Hiệp, con ông Tô là bắn bi giỏi nhất đám thêm hắn có tài làm diều giấy bóng. Hắn chơi đã rồi, kêu dụ mình mua con diều của hắn. Thả vài cái thì gió thổi cái bụp, con diều đứt chỉ bay qua mấy cái vườn sau xóm Địa Dư.

Chỗ thang cấp lên trường Văn Học Đà Lạt xưa.

Hôm trước buồn đời, có anh Ngọc, đai đen Thái Cực Đạo xóm Pasteur, còm hỏi mình là ai. Khiến mình thất kinh. Lâu lâu có người Đà Lạt còm hỏi mình là ai là chới với. Mình nhớ họ nhưng chả ai biết mình, ngoại trừ hàng xóm gần nhất. Như thằng Bi, con đại uý Hải, Đinh Gia Lành, nghe tên mình là hắn nhớ chiếc xe Bridgestone khi xưa, ông cụ mua lại của thằng Sửu, cắt ống Pô, chạy tiếng to inh ỏi. Hay anh Toàn con ông Tô, rể của bác Nguyễn Đình Thừa. Anh Ngọc cứ lênh bênh mấy ngày, còm qua còm lại, tự hỏi sao anh ta không nhớ mình, chỉ nhớ ông Châu bên cạnh nhà anh ta. Mình thì nhớ anh ta có giọng cười hề Văn Chung. Dạo hè cả xóm xúm nhau đánh bóng bàn ở nhà ông Nguyễn Văn Nghi, trồng răng. Anh ta cứ cười hé hé chát chúa mà 60 năm sau mình vẫn có thể nhái giọng cười của anh ta. Ông Nghi có người em trai tên Đức đánh bóng bàn khá, tay trái nhưng sau này mình hạ hết trong xóm. Hình như anh Ngọc, có cô em gái cùng tuổi với mình học BÙi Thị Xuân. Mình chỉ đánh bóng bàn thua Nguyễn Minh Dũng, con hai bác Nguyễn Đình Thừa.

Chỗ này trên đường Hải Thượng, bêb tay phải là cổng vào trường Việt Anh, nơi vợ thầy Viêm đưa thầy đi dạy rồi chạy ra cổng tông vào xe của mình đang chạy trên đường Hải Thượng. Cả hai đều không có bằng lái xe. Gần đi Tây mình mới thi bằng lái xe vì mới đủ 18 tuổi. Đến ty công chánh, bạn ông cụ kêu chở chạy vòng vòng, mình chả biết luật lệ gì cũng đậu. Đổi bằng quốc tế oai như Tây. Sang Pháp đem đổi bằng lái xe của Tây đến giờ.

Trong xóm Địa Dư, trội nhất là mấy đứa con ông Lào. Chỉ nhớ mỗi năm đến Trung Thu, là chúng cải trang giả làm ông Địa, rồi mấy anh em cầm trống đánh cà xình cà xình lắc cắc Tùng tùng múa Lân, dẫn đầu đám con nít trong xóm Địa dư đi rước đèn đến nhà ông Sâm rồi quay lại. Dạo ấy nhỏ nên phục chúng lắm. Chúng lớn hơn 2, 3 tuổi nên chả nhớ tên gì nhưng mình phục đám anh em này. Lâu lâu có đá banh với đám Địa Dư. Mấy tên con trai của ông Lào rất giỏi tính toán làm ăn. Khi ông Lào lãnh thầu đóng thùng gỗ để đựng rau cải xà lách bán cho Mỹ thì mình xuống nhà, mấy tên này sắp xếp cho mình đóng thùng rồi ghi sổ ra sao để ông Lào trả tiền. Dạo ấy vui, đi đến xóm Địa dư và Công Chánh là nghe tiếng búa đóng đinh đóng thùng gỗ. Nghe nói con ông Lào sau này đều khá hết, chạy xe hàng,…

Xóm Địa Dư khi xưa, hè mình hay chơi dích hình với thằng Banh, con ông Mai, em của ông Lào. Hình như ông Lào có hai cô em gái, quên tên. Ông ta có người em trai tên Út thì phải, ở khu nhà chú Hồng, số 15 Hai Bà Trưng, cạnh nhà thầy Thành Bắp Sú. Mình ghét tên này lắm. Lý do là tuần nào thứ hai hắn cũng bò lên nhà mình dụ ông bà cụ mình mua Lô Đề, hắn đi biên số Đề kiếm ăn. Mấy năm trời chỉ trúng có một lần. Mình thấy ông bà cụ chơi đề mà sót ruột, thua ná thở còn tên này thì cứ bàn mua con Dê số 35, con rắn số 32, nằm mơ thấy con vịt mua số mấy. Không biết còn sống hay không. Lâu lâu thấy chị thằng Banh, còm trên bờ lốc của mình. Mình không nhớ mặt mũi chị nó ra sao. Thấy tự giới thiệu thì nhớ mại mại. Nghe nói ông Mai nay về xóm ở để được con cháu săn sóc. Vườn tược dưới Phi Nôm không biết ai chăm sóc.

Nhắc đến thầy Thành Bắp Sú, nổi tiếng Đà Lạt. Mình có gặp lại thầy tại San Jose một lần khi họp mặt cựu học sinh Văn Học. Sau này thầy yếu nên không tham dự lần thứ hai và đã qua đời mấy năm trước. Hình như khi xưa thầy khởi đầu dạy ở trường Văn Học, sau đó thầy mở trường bán công Quang Trung. Có thời gian thầy ra ứng cử nghị viên hội đồng thị xã Đà Lạt, lấy danh hiệu “Bắp Sú”, đặc trưng của người Đà Lạt nên từ đó thiên hạ gọi thầy là Thành Bắp Sú. Sau này vượt biên qua Hoa Kỳ, định cư tại San Diego. Thầy không biết ông cụ mình khi xưa, mình cũng không có kỷ niệm với thầy ở Đà Lạt. 

Hôm trước có người còm nói khi xưa có học trường Hiếu Học. Số 8 đường Hai Bà Trưng do thầy Chử Bá Anh thành lập. Ông cụ mình có học đêm để thi bằng tiểu học ở đây. Nhớ tối tối mình đi đón ông cụ học ra. Sau này thầy Chử Bá Anh mở trường Văn Học ở số 4 Hoàng Diệu, để lại cho thầy Trần Đình Bảng, em rể, đổi tên thành trường Thăng Long. Nhưng rồi cũng dẹp vì Đà Lạt ra nhiều trường quá nên ít học trò. Không như hồi chia đôi đất nước.

Có ai gửi tấm ảnh thầy Phạm Kế Viêm và thầy Hoàng Trọng Hàn, chụp thời Đà Lạt. Mình có theo học khoá hè lớp 11 ở trường Việt Anh, chuẩn bị qua trường việt nên có học hình học với thầy Phạm Kế Viêm mấy tuần lễ. Thầy người Bắc, dạy trường Võ Bị Quốc Gia. Dư thời gian thì đi dạy luyện thi tú tài ở trường Văn Học vào buổi chiều. Dạo ấy môn toán là do thầy Viêm dạy, môn Vật Lý là thầy Thân Trọng Bình, người Huế đảm trách và môn Hoá Học do thầy Nguyễn Bào, người Huế dạy. Khóa hè đâu 8 tuần gì đó chỉ có thầy Viêm và thầy Bình dạy còn thầy Bào thì mình học với thầy trên viện đại học Đà Lạt mấy tuần trước khi đi du học. Còn môn hoá học ở Việt Anh, khoá hè thì có ông thầy nào quên tên, người Nam, học chung Nhật ngữ với mình vào buổi tối. Đi học Nhật ngữ thì anata watashi bú xua la mua vào lớp thì thầy em.

Dạo ấy, trường Văn Học có lớp luyện thi tú tài do 3 giáo sư Viêm, Bình, Bào đảm trách. Học sinh Đà Lạt cứ chiều là đến trường Văn Học học luyện thi của bộ Tam Sư này. Sau này, có vấn đề gì đó, 3 ông thầy này, không hợt tác với tường Văn Học, di tản qua trường Việt Anh. Thế là một số lớn học sinh Văn Học kéo chạy qua Việt Anh như Phạm Minh Tuấn, nhà ở khu giếng ông Ba Tây. Hắn rủ mình nhưng lười đi theo. Tên Tuấn nay ở Bôn Sa làm nghề khai thuế nhưng mình chưa gặp lại. Có điện thoại được 2 phút thì vợ hắn kêu cúp.

Lớp nơi mình học Nhật ngữ vào buổi tối khi xưa.

Mình có kỷ niệm khá sống động với cô Diệu Tâm, vợ thầy Viêm, chị bà con chi đó với dượng Ân, rể ông bà Phúng, ở Sydney. Số là khi xưa, chưa có bằng lái xe, nhưng mình vẫn lái xe Jeep của ông cụ, chở mấy đứa em đi học ở trường Hùng Vương vào buổi chiều. Một hôm chạy về nhà thì chạy ngang trường Việt Anh, bổng nhiên có chiếc xe con cóc VW từ trong trường Việt Anh chạy ra, tông xe mình cái rầm. Mình mặt xanh như đít nhái, ngừng xe lại, thấy chiếc xe của thầy Viêm, do cô Diệu Tâm lái. Mình thì run như nghe Việt Cộng pháo kích còn cô thì ngồi trong xe mặt như người xem phim ma. Ai đó chạy vào trường nói gì thì thấy thầy Viêm đi ra, gặp mình, hỏi con ông Đoài, tên ông cụ mình. Mình gật đầu, thầy kêu đi đi. Hú vía. Sau này có ai gửi cho mình bài viết của cô kể lái xe ở Đà Lạt, không có bằng lái xe. Kinh

Còn thầy Hàn thì có dạy mình năm 12 B môn anh văn. Thầy du học ở Hoa Kỳ về, kỹ sư nhưng dạy môn anh văn. Thầy có người anh tên Hoàng Trọng Cang làm lớn ở Đà Lạt. Có dạo thầy làm hiệu trưởng trường Trần Hưng Đạo sau đó được bổ nhiệm làm chức vụ lớn hơn về giáo dục ở Đà Lạt, không nhớ chức vụ. Năm 1986, sang Hoa Kỳ chơi, Chử Nhất Anh có cho điện thoại của thầy để mình gọi hỏi thăm. Thầy chả nhớ mình là thằng sơn đen nào vì học trò đông quá. Cách đây hai ba năm, có chị bạn học kêu đi ăn cơm với cô Xuân Lan, sang Cali thăm con cháu. Cô vẫn đẹp và vui vẻ như xưa. Hình như mình có người em học với cô khi xưa ở trung tâm giáo dục Hùng Vương.

Mình có kỷ niệm vui về thầy Hàn khi dạy anh văn. Hôm đó thầy dạy về số ít số nhiều thì phải thay đổi ra sao như “y” thì số nhiều đổi thành “ies”. Đặc biệt có những từ như Foot thì số nhiều là Feet, hay Tooth thì số nhiều là Teeth. Thầy nói tiếng Huế nên trong lớp chúng cũng đọc lại bằng giọng Huế. Mình mê nhất là khi thầy kể chuyện thời du học ở Mỹ. 

Trong Campus, có máy bán đồ ăn. Lúc đó ở Việt Nam đâu biết chỉ nghe thầy kể thì mượn tượng ra sao đến khi ra Hải ngoại mới biết cái máy gọi vending machine. Cái tủ rồi họ móc kẹo bánh hay chai nước uống với số mã. Mình muốn mua loại nào thì bỏ tiền vào rồi bấm số mã thì máy nhả món ăn đó xuống thùng, chỉ mở nắp lên lấy ăn. Thầy nói có tên bạn, cứ mỗi lần đi mua thức ăn, hắn lúc nào cũng tình nguyện hết. 

Sau khám phá ra hắn tới đập đập vào cái máy bị hư rồi thức ăn rớt xuống hay cà phê này nọ khỏi phải nộp tiền. Nay ở Hải ngoại thì bình thường nhưng dạo ấy, những gì thầy kể khiến mình càng náo nức muốn đi du học như thầy.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Lượm lặt trên đường đi Trung Á

Xem như mình đã đi viếng được 4 nước của Trung Á, chỉ còn Pakistan, Turkmekistan và Á Phú Hãn là chưa dám bước chân vào. Lý do bộ ngoại giao khuyến cáo người Mỹ không nên du lịch ở các nước này vì tình hình an ninh. Các nước này thường có chữ “Stan” ở cuối cùng, có nghĩa là đất đai, như chữ “land” trong anh ngữ. Như Ireland, England, Holland, Scotland,… tương tự người ấn độ gọi nước của họ là Hindustan. Buồn đời, người Việt đổi tên nước thành Vietnamstan cho có vẻ ngầu ngầu.

Mụ vợ gặp hai cô này bận đồ cổ truyền nên chạy lại xin chụp hình. Họ đi chung với mấy anh thanh niên, cầm đàn cổ truyền đi đâu đó.

4 nước Trung Á; Uzbekistan, Tajikistan, Kazakhstan và Kyrgyzstan từng là thuộc địa của đế chế Sa Hoàng và Liên Sô từ đầu thế kỷ 19 và dành độc lập khi Liên Sô tan rã năm 1991. Nhưng văn hoá của họ vẫn còn bị ảnh hưởng của Liên Sô. Người dân vẫn còn nói tiếng Nga, dù đi học thì được dạy bằng tiếng của họ. Chữ của họ được người Nga dùng mẫu tự cyrillic để biến đổi chữ viết của họ thay vì chữ của Ba Tư hay chữ Ả Rập. Mẫu tự cyrillic được các giống dân Slavic sử dụng, nguyên gốc từ Nhà Thờ Chính Thống, mẫu tự Hy Lạp. Kiểu người Tây phương chuyển việt ngữ với các mẩu tự Latinh . Được cái họ không chửi người nga đã giúp họ diễn đạt bằng văn tự dễ dàng hơn thay vì chửi bới kêu bốc lột thực dân này nọ. 

Khi xưa nhà thờ Thiên CHúa Giáo được thành lập khi hoàng đế La Mã Constantin chỉ có một nhà thờ nhưng rồi dần dần vì ảnh hưởng văn hoá La-tinh và Byzantium nên tôn giáo này bị chia cắt làm hai đến ngày nay. Và được gọi nhà thờ Vatican sử dụng tiếng La Tinh, và nhà thờ Chính Thống sử dụng tiếng Hy Lạp và đưa đến mẫu tự Cyrillic đến ngày nay. Khi xưa, học hình học nên mình đọc được mẫu tự Hy Lạp nên khi đi chơi ở mấy xứ này thì mò mò cũng ra được nhất là khi đi mua thuốc cho đồng chí gái ở các tiệm thuốc Tây. Họ viết theo chữ Hy Lạp nên mò ra ngay.

Cơm gọi Plov. Người ấn độ gọi Pilau.

Các tiệm ăn hay có mấy cái phảng che dù, ngồi ăn có nệm và gối, ăn xong buồn đời kéo màn lại ngủ một giấc dậy

Hỏi người dân sở tại có căm thù người Nga đã chiếm đóng xứ họ, dùng mẫu tự Cyrillic biến đổi ngôn ngữ của họ thì đa số lắc đầu, kêu người Nga giúp họ tiến lên, tham gia vào các trào lưu văn hoá, cũng như khoa học hiện đại. Hiện nay có phong trào muốn dùng ký tự của Thổ Nhĩ Kỳ để giúp họ canh tân xứ sở. Mình thấy có sự ảnh hưởng của Thổ Nhĩ Kỳ vì dân Thổ sang mấy xứ này mở các tiệm ăn Thổ Nhĩ Kỳ. Trong một bửa ăn, một ông tài xế đứng lên đọc thơ của Pushkin. tương tự người Tàu sang Việt Nam hay các xứ Đông Nam Á buôn bán, mở tiệm ăn. Dân địa phương đi ăn cơm Thổ Nhĩ Kỳ như người Việt đi ăn cơm tàu. Nhớ khi xưa ở Đà Lạt, mỗi lần được bố mẹ cho đi ăn cơm tàu ở tiệm Như Ý hay Kim Linh ở cạnh rạp Ngọc Hiệp là sang trọng lắm. Dù chỉ ăn Tả Pí Lù.

Cảnh hồ Koulikalon mà gia đình mình mất 5 tiếng đồng hồ mới leo lên đây, sau đó nhảy cái đùng xuống tắm. Nước lạnh như đá lạnh. Cắm trại qua đêm. Kinh

Các nước này bị người Ả Rập đánh chiếm nên theo đạo Hồi Giáo đến khi ông thần Stalin lên thì cấm hết. Không có Allah gì cả, chỉ Stalin là bạo  chúa thôi. Sau gần 70 năm không được thờ phụng Allah nên người dân không cực đoan, bắt buộc theo luật Shahria của hồi giáo một cách máy móc như các nước lân cận như Ba Tư, Á Phủ Hãn hay Pakistan.

4 nước Uzbekistan, Tajikistan, Kazakhstan và Kyrgyzstan tuy ở sát bên, có chung tôn giáo là hồi giáo nhưng lại khác nhau như Việt Nam, Cao Miên, Lào và Thái Lan. Tuy theo đạo Phật nhưng lại khác nhau. Tajikistan bị ảnh hưởng của nước Ba Tư bên cạnh nên theo giáo phái Shiite trong khi Uzbekistan, Kazakhstan và Kyrgyzstan thì theo phái Sunnite. Tóm tắc kiểu Phật giáo tiểu thừa và đại thừa nhưng phức tạp hơn. Chớ kể rõ hơn thì tốn giấy và các bác cũng không đọc.

Về chủng tộc thì thời Liên Sô, mấy xứ này có đến 20-25% người Nga đến ở. Thời Sa Hoàng thì ít kiểu Việt Nam mình khi xưa, Chúa Nguyễn cho người nghèo khó đi về phía Nam ở Cao Miên, lập nghiệp. Đến thời cộng sản thì khác. Người gốc Nga bị cướp đất đai, đấu tố địa chủ cường hào ác bá và để sống sót, đi đến mấy nước này lập nghiệp. Phần Stalin lo ngại các chủng tộc MÃn Châu, thân trung hoa nên đày một số người Mãn Châu đến các vùng này như ở Uzbekistan có đến 50,000 người Mãn Châu bị đưa đến đây lập nghiệp. Hướng dẫn viên dịch là người Đại Hàn nhưng thật tế là người Mãn Châu, Mông Cổ. Người Triều Tiên cũng là gốc Mãn Châu , Mông cổ mà ra. Sau khi liên sô sụp đỗ thì người Nga trở về nước khá đông, nay chỉ còn lại độ 6%.

Cà chua, cà tím nhiều

Món này chỉ là bột chiên chấm vớt ya-ua, ăn ghiền. Boorsok

Về ngôn ngữ thì mấy nước này hơi ná ná nhau nhưng thường thì họ khạt vài tiếng của nước họ mà người bên kia không hiểu thì họ dùng từ ngữ Nga La tư. Nói chung muốn giao thiệp với người sở tại thì nên biết tiếng Nga. Như biết tiếng pháp dễ nói chuyện với dân sở tại tại Đông Dương, thuộc địa cũ của pháp. Khi đi Cao Miên, gặp người Miên lớn tuổi thì mình nói tiếng Tây thì họ hiểu còn nay giới trẻ chắc nói anh ngữ nhiều hơn. Mấy hướng dẫn viên tại Trung Á, được công ty du lịch mướn, đa số là giao viên anh ngữ tại trường, hè họ đi làm thêm nên không có vấn đề ngôn ngữ. Chỉ khi nào mình muốn giao tiếp với người địa phương thì có vấn đề nhưng ngày nay, có ông thần Google nên cũng đỡ. Lấy điện thoại scan chữ Cyrillic thì google dịch ra anh ngữ cho mình nên cũng đỡ. Gặp người thường thì họ hỏi mình biết tiếng ruski thì chỉ biết niet rồi lấy gú gồ ra tra thôi.

Phong cảnh tại Kazakhstan, leo đồi leo núi thấp hơn Tajikistan 

Về thắng cảnh thì núi rừng, Tajikistan được xem là đẹp nhất, núi cao nhất. Mình chỉ đi 7 ngày vùng phía Tây Tây của xứ này, còn phần phía đông dài hơn nhưng chắc để khi sau và cũng có thể không bao giờ. Về văn hoá, kiến trúc cổ xưa như các nhà thờ hồi giáo, thành chống giặc xâm lăng thì phải viếng Uzbekistan, quá đẹp. Có nhiều di tích lịch sử không thua gì xứ Ba Tư. Kazakhstan thì là nước to lớn nhất vùng này lại ít dân, thuộc loại văn minh du mục khi xưa. Chỉ khi người Nga chiếm đóng, muốn kiểm soát người dân nên bắt họ dừng chân, trồng trọt canh nông. Phong cảnh khá đẹp như vùng Arizona và Utah nhưng không to lớn vĩ đại như ở Hoa Kỳ nên mụ vợ cứ rên, so sánh không bằng Hoa Kỳ. Còn Kyrgyzstan thì sát biên giới với Nga Sô nên ảnh hưởng khá nhiều của xứ Nga.

Về chủng tộc thì đa số người dân Uzbekistan và Tajikistan có nét của người ba tư trong khi người Kazakhstan và Kyrgyzstan thì giống người Mông cổ nhiều hơn. Có độ 5-6% người gốc Nga còn sinh sống tại đây. Có đêm ngồi ăn uống xong thì ông tài xế gốc Nga, đứng lên đọc một bài thơ của Pushkin. Ở Kyrgyzstan bà hướng dẫn viên gốc Nga, cho rằng người gốc Nga nhất là phụ nữ ít lập gia đình với người địa phương. Lý do là vì tôn giáo. Bà ta ngạc nhiên khi mình nói có đọc Chekhov, Tolstoy, Pasternak, Dostoevsky như khi nghe mình nói đến Solzhenitsyn thì bà nhảy đùng đùng kêu không hay, nghi ngờ nên nghĩ bà ta vẫn yêu chuộng chủ nghĩa Mát xít. Đặc biệt chỉ có xứ Kyrgyzstan là vẫn còn giữa các tượng đài như LÊNIN, Karl Marx, Engel và các lãnh đạo cộng sản từ 1917 đến nay.

Phong cảnh như ở Thuỵ Sĩ và Áo Quốc

Lều du mục đẻ ngủ qua đêm, họ gọi là Yurt

Mình thấy chương trình Vành Đai và Con Đường của Trung Cộng xây dựng từ mấy năm qua như đường cao tốc nối liền biên giới Trung Cộng xuyên qua mấy xứ này đến Ba Tư. Xe tải từ Trung Cộng chạy qua biên giới đông như người Tàu. Dân tình hay ra vùng biên giới để mua đồ, không thuế và rẻ.

Về thực phẩm, đa số là họ ăn thịt nướng Kebab, rau cải thì toàn là dưa leo và cà chua nhưng ngon hơn ở Hoa Kỳ vì được hái khi chín thay vì hái non như ở Hoa Kỳ nên cà chua còn màu Hồng, không có hương vị gì cả. Nói chung thức ăn của họ không cầu kỳ lắm. Do đó họ thích ăn cơm Thổ Nhĩ Kỳ.

Chụp hình kỷ niệm biết đâu kiếp trước gia đình mình thuộc giống dân Mông cổ

Đạo hồi nên họ không ăn thịt heo do đó các dồi trường đều làm bằng thịt bò, hay thịt ngựa do đó có màu Hồng Hồng đỏ đỏ thay vì trắng như thịt heo. Ở Kazakhstan thì xứ du mục nên họ ăn thịt ngựa rất nhiều. Chạy bên đường nơi vùng thảo nguyên, thấy họ nuôi ngựa nhiều, có vùng đất có nhiều khoáng chất nên thấy ngựa ăn đất để có khoáng chất.

Mình có ăn mấy món được xem là truyền thống của họ như Beshbarmak, phải ăn bằng tay kiểu người hồi giáo gồm thịt cừu, hay ngựa. Awn với mì từng miếng như người ý làm để gói tortellini,… họ hay cho mình ăn trưa ở các homestay, nhà người dân trong làng khi chạy ngang cho có vẻ chính gốc và khỏi mất thời gian. Xe chạy, hướng dẫn viên đoán chừng bao lâu đến thì gọi điện báo cho chủ nhà. Xe những chỉ cần đi vệ sinh là có món ăn nóng hổi. Ăn tráng miệng thì họ chả có gì ngoài ba cái bánh quy hay kẹo vớ vẩn. Bữa ăn thường là món xà lách, cà chua và dưa chuột thêm chút rau gì đó như rau ngò rồi món chính. Ở Thổ Nhĩ Kỳ thì tha hồ ăn đồ ngọt. 

Hồ Son Kul dài 60 cây số, được xem là hồ trên cao nhất của vùng này ở 12,000 cao bộ

Phong cảnh chỗ ngủ lều qua đêm

Ngoài ra có món Plov, cơm với thịt cừu hay thịt bò, cà rốt, hành và các gia phụ, được nấu trong Kazan, nồi đặc biệt. Ở Samarkand, mình ăn món này ngon nhất. Chiều thường họ cho ăn súp. Nhớ ở Artuch trên núi, họ cho ăn món Borsch của người Nga ngon không thể tả được.

Ngoài ra ở gần biên giới của Trung Cộng có ăn món Lagman, mì sợi làm bằng tay nấu với thịt, rau quả và gia vị của người Uyghur. Món đó rất ngon, hơi cay. Thêm có món Samsa, người Ấn Độ gọi Samosa, Tây Ban Nha gọi empanada, thịt bằm được gói bằng bột mì rồi bỏ lò nướng như pâté cháu của Tây.

Về thức uống thì bị ảnh hưởng con đường tơ lụa nên họ uống trà rất nhiều. Cà phê chưa thông dụng lắm. Họ gọi trà là “Chay” từ tiếng tàu là chà. Nhưng họ uống với đường như mấy người ả rập. Chắc vị đắng hay chát tương tự người Mỹ uống cà phê với đường hay sữa cho bớt đắng. Ngoài ra họ uống một loại sữa chua được gọi là Kymyz, nghe nói rất tốt cho sức khoẻ. Vào tiệm ăn sang thì họ hay đem ra trước tiên để mình uống hay đi ngoài đường thấy ở các góc phố họ bán dạo loại Maksym, loại hạt bị lên men. Uống cho biết. Chiều thì dám uống chớ trưa sợ nhiều khi không quen bụng, lỡ phải đi vệ sinh nên hơi ngại nhưng rất ngon kiểu ya-ua vậy thôi không có đường.

Đây ở góc đường, khắp nơi họ bán loại nước maksym

Kiểu hoành thánh, chắc do mấy anh ba tàu truyền từ mấy ngàn năm

Trà thì họ đưa cho cái chén nhỏ gọi là piala để uống. Trà thì có trà đen và xanh. Xanh đây là jasmine chớ không phải trà xanh matcha của người Nhật. Nói chung thì trà của họ có gì đặc Sắc vì nhập cảng từ Trung Cộng ngược lại trà dược thảo rất ngon. Thường họ đem ra thêm bột chiên gọi là boorsok, như bánh tiêu của người Tàu nhưng nhỏ hơn. Ở karakol, tại khách sạn họ cho uống loại trà, ngọt nấu với loại trái khô như trái mơ, cộng thêm một số rau cỏ gì đó, chắc do mấy anh ba tàu truyền nghề. Uống rất thơm. Mụ vợ mình thích lắm nhưng khi đi tìm mua thì không có.

Ăn tiệm họ cho ngồi trên mấy cái phảng và có cái bàn thấp gọi là dastorkhon. Có lần họ dẫn đến chỗ nào tiệm ăn, có mấy cái chòi trên bờ dưới ruộng. Mỗi gia đình một cái chòi leo lên phảng ngồi ăn nhìn ra hồ. Trời nóng nên cũng bớt nóng. 

Thằng con kêu gia đình mình như kẻ du mục, 3 tuần lễ chạy qua ba nước ở Trung Á. Để lại nhiều kỷ niệm khó quên cho gia đình.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Chuyện hack tài khoản trên mạng

Tình cờ xem một phim tài liệu trên YouTube của Arte do người Pháp và người Đức quốc đồng thực hiện . Họ cho biết là tình cờ xem một video clip trên mạng vào tháng 9 năm 2024 dẫn họ đến Việt Nam. Các công ty và và hacker tạo dựng các trợ cụ cần thiết để thao túng các mạng xã hội như facebook và Tik Tok. Họ khám phá ra từ nhà chúng ta có thể mua mấy ngàn còm bựa từ các tài khoản bị đánh cắp trên thế giới và được bán lại trên thị trường chợ đen. Như trường hợp một nghệ sĩ người Pháp danh tiếng. Sau đó họ dùng các tài khoản này để dựng nên một phong trào bài Ukraine chẳng hạn. Mình bị ai ở Việt Nam hack và chiếm đoạt một tài khoản Facebook cách đây mấy năm. Hắn còn cười, và block mình luôn. Dạo đó không cài cách chống bị hack như điện thoại khi đổi mật mã này nọ.

Trong hình chúng ta thấy một hacker ở Việt Nam, với laptop và một dàn điện thoại di động gắn trên tường chạy 24/7. Các điện thoại này đều có các tài khoản bị họ hack ăn cắp và tiếp tục chạy trên mạng. Họ gọi là Phone Farm, dàn điện thoại di động gắn trên giá. 

Các chiến dịch trên mạng xã hội này bựa chuyện như Qatar, Ukraine giết người này nọ, tạo dựng chuyện bựa để tuyên truyền cho xứ nào được lợi. Mình thấy video có một ông thần ngồi trước máy laptop gắn với mấy chục cái điện thoại di động được gắn trên tường. Họ thấy ông thần bận áo T-Shirt của công ty tại Việt Nam, mang tên là MIN Software. Ông thần là nhân viên của công ty kêu là rất ngạc nhiên khi video này được các ngừoi Tây phương tải lại rất nhiều. Nhân viên cho biết là MIN Software là một công ty Start-up đang phát triển tại Việt Nam.

Họ nhìn cái áo của hacker bận nên tìm ra công ty MIN Software

Họ cho biết nhân viên này rất hãnh diện vì có đến 1,775 người theo dõi. Cấu trúc này họ gọi là “Phone Farm.” (Vườn điện thoại hay ruộng điện thoại) chủ yếu là tải lên Tik Tok. Tự động còm các video tạo giúp các “Bot” (robot). Nhân viên MIN Software hướng dẫn các robot bắt chước các người sử dụng Tik Tok xem để tạo profile. Mình để ý khi tải lên Facebook thì ngay tức khắc có người nhấn like ngay khiến mình thất kinh. Vì phải đọc mất mấy phút mới xong mà đây chỉ độ 3 giây sau là đã thấy nhấn like. Kinh. Nay xem tài liệu của người Pháp mò đến Việt Nam mới hiểu. Cho nên thấy người nhấn like mình cũng hơi sợ vì chắc là robot được phần mềm chỉ thị.

Công ty Arte

Họ tìm ra một người ở Hà Nội, lấy profile của một cô tóc vàng mang tên Alesia

Họ giải thích là các Phone Farm này phải chạy 24/7 với điện thoại vì nếu không facebook hay Tik Tok sẽ biết ngay, và giúp MIN Software có thể giúp thao túng các dịch vụ trên thế giới nếu ai muốn đặt hàng fake news này nọ.

Họ thử mạng xã hội YouTube, họ tải video con mèo mang tên Chouquette của một phóng viên. Nhấn 1 Like và không có còm gì cả. Họ trả 5 Euro và đặt hàng 3,000 cái like và 100 còm.

Sau đó phóng viên nhờ ChatGPT  viết 100 còm bằng anh ngữ về con mèo tên Chouquette. Họ copy mấy còm này vào website của MIN SOftware và vài tiếng sau là có 3,000 like trên tài khoản YouTube về con mèo Chouquette. YouTube có rà xét và chỉ bắt được 20% và xoá, phóng viên kêu có được 80% lời còm. Cho rằng Chouquette đẹp, dễ thương bú xua la mua. Từ Paris, phóng viên hỏi MIN Software phương pháp nhưng không được trả lời. Ở Việt Nam các tài khoản được bán lại và họ tìm ra có vài tá trang nhà tại Việt Nam chuyên nghiệp bán các tài khoản bựa fake như Cellclone, FB Cellclone Việt và Cellclone MMO Clone và có trên 29,000 tài khoản muốn bán miễn phí do AI tạo dáng các profile của tài khoản bựa.

Lúc đầu họ chỉ nhấn like 1 cái khi tải lên YouTube sau đó nhờ MIN Software giúp có 3,000 like và 100 Còm. Trả 5 Euro 

Họ trả 5 Euro cho MIN Software để được 3,000 like và 100 còm. Họ nhờ Chatgpt viết 100 còm rồi copy dán lên trang nhà của MIN Software.

ChatGPT hỏi thì họ nhờ viết 100 còm cho con mèo Chouquette

Sau khi bỏ 100 còm do ChatGPT viết lên trang nhà của MIN Software thì trên YouTube họ được 3,000 like. Mình không biết YouTube trả bao nhiêu nhưng nếu bỏ ra 5 Euro mà được YouTube trả 10 Euro thì chắc thiên hạ làm giả nhiều.

Họ cho biết Việt Nam có nhiều người giỏi về IT và khám phá ra có một nguồn lợi nhuận bí mật bằng cách trao đổi các taì khoản ăn cắp. Họ tìm ra một người sống tại Hà Nội và quảng cáo bán các tài khoản như của người Việt nhưng mò thêm các các post cũ thì khán phá tài khoản của người khác như trường hợp Alesia, thấy các lời chúc mừng sinh Nhật của các người bạn trên facebook và hình ảnh. Họ lại khám phá ra Alesia có một tài khoản khác cũng tải những tấm ảnh y chang. Và ngày 7 tháng 5 năm 2023, Alesia tải một tấm ảnh screenshot của tài khoản của cô ta bị đánh cắp.

Tài khoản một người ở Hà Nội lấy hay mua tài khoản của Alesia

Tài khoản của Alesia bị đánh cắp

Thị trường đánh cắp tài khoản rất phổ biến nhất là trên Telegram, rồi họ bán các tài khoản đánh cắp của người Mỹ trên facebook. Có một nhóm tên là Auction Room chuyên bán các tài khoản có nhiều người theo dõi. Họ thấy trực tiếp cuộc bán đấu giá tài khoản của một nghệ nhân người Pháp vào ngày 7 tháng 11 năm 2024. Người bán đăng tải tin đầu tiên “AE chuẩn bị đạn đi” rồi khởi đầu giá 500,000 đồng Việt Nam, và cứ tăng dần mỗi lần là 100,000 đồng. Là nghệ sĩ Marie S’Infiltre, người mẫu cho Chanel rồi cho xem profile trên telegram,..cuối cùng bán được với giá 26 triệu đồng tương đương 940 Euro. Sau đó họ khuyên người mua phải đổi mật mã ngay. Sau đó thấy họ tải lên trang của Marie S’Infiltre những video quái lạ khiến bạn bè kêu tài khoản bị hack. Cô ta liên lạc facebook và được lấy lại được tài khoả của mình trong khi đó hàng triệu người bị hack và cướp tài khoản không may mắn, lấy lại được tài khoản và bị nhưng chiến dịch phá hoại thanh danh này nọ.

Đây cuộc đấu giá trong Room Auction

Tài khoản của nghệ nhân Marie S’Infiltre của Pháp

Cô này làm người mẫu cho Chanel và có người mua đến 940 Euro 

Cô Marie S’IÌniltre người mẫu cho Chanel bị đánh cắp tài khoản 

Meta cho biết là họ đã xoá 112 tài khoản facebook và 49 tài khoản Instagram từ Việt Nam vì vi phạm này nọ, đã tâm công tuyên truyền chỉ trích xứ Qatar và nhắm đánh các xứ như Lebanon, Pháp quốc, Anh quốc và Hoa Kỳ. Họ kêu Qatar kêu gọi thánh chiến hồi giáo và muốn tiêu diệt Âu châu này nọ. Họ khám phá ra công ty LT media do latin Lee làm chủ. Họ có liên lạc nhưng không được trả lời. Tháng 7 năm 2024, họ khám phá một hệ thống nhắm vào nhóm thiên tả và thiên hữu của Anh quốc và tải các hình ảnh tổng thống Ukraine bận đồ như tên hề. 

Nhớ có thấy tấm ảnh này trên mạng năm ngoái

Các profile có đến 200,000 người theo dõi nhưng đa số toàn là fake tài khoản, nằm ở Việt Nam. Hay tháng 5 năm 2024, một chương trình nắm vào nhóm thiên Do Thái ở Hoa Kỳ và Gia-nã-đại. Cho thấy sự nguy hiểm ngày nay khi họ dùng Bot để tạo ra những fake news, fake còm này nọ. Đó là trường hợp một công ty nhỏ tư nhân ở Việt Nam. Còn nhà nước ở trên thế giới với kỹ thuật tân tiến, tạo ra các tin tức bựa để định hướng người dân chửi bới nhau. Đây là phim tài liệu họ khám phá ra tại Việt Nam, nhưng các nước khác chắc cũng đầy những nhóm lợi ích này. Không may Việt Nam bị khám phá vì tên nhân viên ngu quay video rồi úp lên mạng.

Cô này ở Melbourne đang nghiên cứu về mấy vụ hack ở Việt Nam  được phỏng vấn

Gần đây mình thấy nhiều câu chuyện và hình ảnh được bựa ra và đăng khá nhiều trên mạng nên hết dám đọc. Lý do mình thử dùng AI thì mới khám phá ra các hình ảnh do AI làm nên nhận ra ngay, chỉ nhìn là biết ngay. Cho thấy chúng ta càng ngày càng bị định hướng bởi các tổ chức chính trị cũng như các nhóm tư nhân muốn làm tiền bằng cách câu khách với những tin tức bựa. Nhiều người muốn được nhiều Like nên cứ tải bú xua la mua khiến chúng ta càng ngày càng đi vào lối truyền thông không lối thoát. Chỉ biết dựa trên những tin tức không đúng sự thật để chửi nhau là vui cả làng. Chán Mớ Đời 

Đây là hình ảnh để hacker nhấn điện thoại nào nên còm này nọ để qua mặt kỹ thuật toán của các mạng xã hội. Lâu lâu phải nhấn like hay còm, hoặc xem video để cho thấy tài khoản này hiện hữu nếu không sẽ bị kỹ thuật toán chận ngay như trường hợp 20% của 3,000 cái like mà Arte mua bị Meta chận.

Các công ty quảng cáo các tài khoản mà họ gọi Clone tại Việt Nam 

Ai muốn tìm hiểu thêm thì xem video dưới đây mà mình lượt thuật. Còn muốn tìm hiểu thêm về Marie S'Infiltre thì đọc bài báo phía dưới Chán Mớ Đời  

https://youtu.be/tIqYjcHRE04?si=0D8Bfbz__xdBXaNp

https://www.the-independent.com/life-style/fashion/marie-sinfiltre-gigi-hadid-chanel-paris-fashion-week-show-crash-youtube-a9128736.html

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn