Đồng chí gái về hưu được trên một năm nên mình đọc thêm tài liệu về hưu trí. Làm gì để đi hết quãng đường đời còn lại vì mù tịt với ngày tháng hay những gì sẽ xảy ra trong tương lai. Đọc thêm kinh nghiệm của mấy người về hưu, nói chuyện những người quen lớn tuổi để học hỏi thêm kinh nghiệm của họ.
Có một ông Mỹ, được xem là thành đạt, về hưu ở tuổi 58, kể trên mạng rằng: những người sắp sửa nghỉ hưu, tưởng rằng nghỉ hưu là “sống một cuộc sống tốt đẹp, an hưởng tuổi già” sau những năm tháng lao động để xây dựng sự nghiệp, gia đình. Trên thực tế không phải vậy.
Ông ta chia sẻ kinh nghiệm cá nhân, cho rằng nếu chúng ta không có một kế hoạch lâu dài cho những năm tháng sắp tới khi về hưu, thì cuộc sống có thể tràn ngập những cơn buồn chán, lo lắng và thậm chí trầm cảm như trường hợp của ông ta đã trải qua. Sau phải đi chữa bệnh tâm lý và gia nhập các công việc từ thiện giúp ông ta tìm được hướng đi trong cuộc đời, cảm thấy hữu ích cho cộng đồng, cảm nhận cuộc đời đáng sống thay vì té xuống hố sâu, hụt hẫng khi ngưng làm việc.
Mình biết vài trường hợp. Về hưu chán chường nên đâm ra nghiện hút thuốc, cà phê, rượu bia, thậm chí là ma tuý. Người Mỹ về già nghiện thuốc giảm đau vì họ buồn chán, trầm cảm. Đây là vấn nạn lớn của người già tại Hoa Kỳ. Bà Inge mình quen trên 20 năm, ghi tên đi học đại học cộng đồng còn ông Larry thì đi nhảy đầm uống rượu mỗi đêm. Mỗi ngày họ gặp một nhóm bạn để chia sẻ kinh nghiệm hay kiến thức. Cả hai đều rủ nhau đi Tây năm vừa rồi ở lứa tuổi trên 8 bó khiến mình mất đi những người bạn già để học hỏi kinh nghiệm sống của họ.
Hôm trước ghé thăm anh bạn trên Los Angeles. Mình đi công việc nên hỏi có nhà thì ghé thăm. Anh ta mới về hưu được 1 năm, ở nhà buồn, xem phim bộ riết cũng ớn. Anh ta than là đầu óc bắt đầu trả nhớ về không. Anh ta ở xa quá nên cũng không gặp thường. Nay anh ta lại lái xe ban đêm không được nên hết đến nhà mình khi đồng chí gái tổ chức ăn uống. Mới nói chuyện động viên một ông người Mỹ, hội viên của Toastmaster, bị ung thư đang xạ trị. Tối đọc kinh Chú Đại Bi cho ông ta, giúp ông ta lên tinh thần để chiến đấu với bệnh của thế kỷ.
Ông mỹ báo trước cho những người mới nghỉ hưu và sắp nghỉ hưu về những mối nguy hiểm về mặt tinh thần đang ở phía trước và đề nghị một hướng đi giúp việc nghỉ hưu thành công để tránh lâm vào hoàn cảnh mà ông ta đã trải qua. Về mặt tài chính thì ông ta không lo vì bán công ty được một số tiền lớn, ăn xài đến Tết Congo cũng không hết. Về mặt tinh thần thì có vấn đề. Cho thấy giàu cũng có nổi khổ cho nên thà giàu mà sung sướng còn hơn nghèo mà đau khổ.
Hóa ra người về hưu có nhiều vấn đề: tài chính làm sao để có cuộc sống tương đối thư thản, không lo ngại thiếu tiền, một mặt về tinh thần, chống chọi sự chán chường khi giết thì giờ hàng ngày. Có chị bạn kể bảo lãnh ông bố sang Hoa Kỳ, buồn cả ngày lủi thủi trong nhà ngoài sân. Đến khi chị ta khám phá ra ở vùng Bolsa có một trung tâm sinh hoạt cho người già. Sáng chở bố lại mua cơm trưa tại chỗ để ăn với mấy ông bạn mới, tập thể dục hay đánh cờ tướng, chém gió về quá khứ vàng son, giúp ông bố vui hẳn ra, tinh thần lạc quan. Nhớ bà cụ sang Hoa Kỳ, có thẻ xanh đầy đủ. Mình chở đi chơi, tập Đông Phương Hội đủ trò nhưng mẹ mình kêu “cho Mạ về đi con”, đành đưa mẹ về lại Đà Lạt.
Ông ta cho biết nghỉ hưu không phải là đích mà chúng ta muốn đến mà là một hành trình với ba điểm dừng chính. Điểm dừng đầu tiên, ông ta gọi là “tuần trăng mật”. Như hai vợ chồng mới cưới, hồ hởi đi du lịch, thấy cuộc đời là màu Hồng tỏng tiếng hát của Edith Piaf, quand tu me prends dans tes bras, je vois la vie en rose. Những người về hưu nghỉ ngơi, đi du lịch, tận hưởng những sở thích và làm những việc họ hằng mong muốn. Phần chuyển tiếp này thường kéo dài khoảng một năm.
Sau thời gian du hí ban đầu, ‘tuần trăng mật qua,” nhiều người về hưu phải chịu đựng sự thất vọng. Nghỉ hưu, không phải là một kỳ nghỉ vui vẻ, hạnh phúc vĩnh viễn như mơ tưởng. Bây giờ đồng chí gái còn vui vẻ đi chơi đây đó nhưng một mai, có thể chán đi du lịch, sức khỏe yếu thì mệt nên mình phải chuẩn bị, làm cách nào để mụ vợ không rơi vào tình trạng cảm thấy vô dụng.
Điểm dừng thứ hai là “đối diện với bức tường”. Sau thời gian trăng mật đi chơi đây đó, viếng thăm bạn bè ở xa, chúng ta tự hỏi về cuộc sống mới. Thông thường, giai đoạn này sẽ bắt đầu với cảm giác bồn chồn. Chúng ta bắt đầu nhớ sự tương tác với các đồng nghiệp cũ. Sự buồn chán có thể bắt đầu len lỏi vào và thậm chí có thể chuyển thành trầm cảm. Đây là điểm dừng nguy hiểm nhất trên cuộc hành trình hoàng hôn của đời người.
Một thiểu số bắt đầu lạm dụng rượu hoặc ma túy để giảm bớt trầm cảm. Một số có thể không bao giờ tiến xa hơn điểm dừng thứ hai này. Mình thấy nay có phòng trào hát karaoke rất hay để giúp người già có một đam mê làm ca sĩ. Đúng hơn là giải toả tinh thần dồn nén của họ khi về già. Vợ chồng về già lại càng cãi nhau khi đối diện kẻ nội thù 24 /24. Nhiều ông bò ra Bolsa, uống cà phê chém gió đến giờ ăn thì về để khỏi cãi nhau. Thật ra cả hai đều bị dồn nén về mặt tinh thần thay vì đối thoại, chúng ta trở nên đối chọi.
Mình có một bà dì vợ, con cháu ở xa. Mỗi tuần hai vợ chồng chở mẹ vợ đi đón dì, chở đi ăn rồi đi lòng vòng ở khu Bolsa. Có lần dì nói: “chú Sơn biết không, từ khi chú qua đời buồn, không có ai để cãi nhau. Đến chở dì đi chơi như ri là dì mừng”. Cho thấy vợ chồng cãi nhau cũng là một cách giúp nhau giải toả nổi buồn không tên.
Mình có anh bạn, bác sĩ về hưu sớm có đam mê là hát nên thấy anh ta bận rộn tập hát rồi lăn vào các hội đoàn người Việt để hát trong các buổi văn nghệ. Mình hay kể chuyện tếu lâm khi nghe mấy bà mấy ông rên rĩ hát nhạc Việt Nam khi xưa nhưng thật ra mình hiểu lý do họ hát để xả bớt áp suất về mặt tinh thần bị nén khi về hưu, nguyên cả ngày ở nhà.
Nay mình mới hiểu các cựu binh sĩ Hoa Kỳ khi giải ngủ đều lâm vào tình trạng trầm cảm. Nghe nói sau cuộc chiến Việt Nam, cựu quân nhân Mỹ tự tử rất nhiều đâu 20,000/ năm. Tính ra lính Mỹ chết tại Việt Nam có 58,000 người nhưng số người Mỹ chết sau khi trở về nước còn cao hơn rất nhiều. Xem link cua chính phủ Hoa Kỳ https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2343923/
Như câu chuyện nhà tu và cô gái giang hồ. Có lần hai ông sư được người làng bên, nhờ đến làm ma chay. Sau cúng kiếng xong thì đi về. Đến bờ suối thì gặp một cô gái giang hồ, nhờ hai người bế qua suối vì sợ ướt áo quần. Một ông xung phong bế cô ta qua suối rồi để xuống, tiếp tục đi về chùa. Ông sư đi cùng thì nghĩ tại sao sư huynh mình đã đi tu mà còn làm ô uế thân thể kẻ xuất gia, bế cô gái giảng hồ. Hình ảnh này ám ảnh ông ta suốt đoạn đường trở về chùa. Cuối cùng khi về chùa, ông ta bực quá nên hỏi tội vị sư huynh. Anh là kẻ xuất gia, tại sao lại làm ô uế bế cô gái sang suối. Ông sư huynh ngạc nhiên rồi nói tôi đã bỏ cô gái ấy bên bờ suối, còn anh vẫn mang theo về chùa. Binh sĩ Mỹ tham trận tại Việt Nam, Á Phủ Hãn, Iraq,..về lại Hoa Kỳ, đa số bị căn bệnh này, không quên được những gì đã tham dự tại chiến trường. Mình mới xem một phim kể về vụ tàn sát dân làng vô tội tại Á Phủ Hãn, tương tự vụ thảm sát tại Mỹ Lai.
Nhiều người Mỹ cho rằng “Điều tồi tệ nhất của việc nghỉ hưu là đánh mất bản sắc của chúng ta. Tốt nhất là tìm một bản sắc mới.” Điển hình là chúng ta trước đây là bác sĩ, kỹ sư, luật sư,.. bổng nhiên chúng ta phải trả lời là tôi hưu trí khi ai đó hỏi làm nghề gì. Chúng ta mất bản thể, tước vị mà chúng ta đã bỏ ra biết bao nhiêu thời gian để xây dựng, để có một bản sắc trong xã hội. Rất nhiều người ngừng lại chỗ này, như đứng trước bức tường Bá Linh. Họ không biết làm gì khi đối diện bức tường. Kiếm cách leo qua, hay mò bên trái bên phải để xem có cánh cửa nào khác để vượt qua.
Có một số người tiếp tục đến điểm dừng thứ ba “xác định lại bản thể của mình”, nơi họ xây dựng bản sắc mới và phát triển những thói quen mới. Đây là điểm dừng khó khăn nhất trong hành trình. Cần có một nỗ lực bền bỉ, thường liên quan đến việc thử nghiệm, để vượt qua điểm dừng này và tiếp tục con đường đi của mình.
Tại hội Lions, có một ông cựu cảnh sát viên của thành phố, về hưu, ông ta tích cực tham gia rất nhiều chương trình thiện nguyện trong thành phố. Vợ ông ta rên là không thấy mặt ông ta. Nhiều người khác cũng tham gia các sinh hoạt xã hội. Có ông quen, mua miếng đất 120 mẫu trên núi, để tặng hội Lions, nhằm giúp học sinh nghèo có chỗ để nghỉ hè, trượt tuyết. Mấy ông khác thì đóng giường, đóng bàn ghế đem lên. Mình thì cho một chiếc xe van cũ để chở học sinh nghèo lên đó chơi. Nhìn những đứa trẻ được đi chơi, nghỉ hè, bố mẹ không phải lo lắng cho con 1 tuần lễ khiến ai nấy đều vui vẻ, cuộc đời đẹp hơn nếu mọi người bỏ chút công chút của.
Có ông Mỹ năm 97 tuổi cho ra đời cuốn sách nói về hành trình nghỉ hưu của ông ta. Ông ta đặt kế hoạch ngủ niên như học thêm một môn gì, học vẽ, học thêm về một đề tài nào ông ta ưa thích. Ở Hoa Kỳ, đi học đại học cộng đồng rất rẻ, có nhiều chương trình chính phủ cho tiền để học. Mình biết vài người sang đây cứ đi học mệt thở, để được tiền chính phủ cho hàng năm. Sau này, bán cái vườn, mất bản sắc người nông dân, chắc mình sẽ xin tiền đi học vớ vẩn. Có bác nào biết lớp dạy hết sợ vợ thì cho em hay để ghi danh.
Việc này có thể mất từ sáu tháng đến vài năm. Nhiều người kém may mắn, không đạt được mục tiêu cuối cùng và vẫn mắc kẹt trong tư duy nghỉ hưu truyền thống, áp dụng lối sống thụ động với rất ít điều để mong đợi mỗi ngày. Từ từ bộ não không làm việc nhiều sẽ quên dần và trả nhớ về không. Có người may mắn có cháu ngoại cháu nội để trông, tạo điều kiện cho con họ. Họ có thể đưa đón cháu đến trường, giúp họ có chí hướng, thức giấc mỗi ngày. Vợ chồng chị vợ mình, cả hai là nha sĩ, mới về hưu, trông 3 đứa cháu 3 ngày một tuần. Đi chơi là nhớ cháu nội. Có gì giúp họ vui đời để tiếp tục sống nếu không cứ mỗi ngày phải tọng thuốc trị bệnh họ Cao là Chán Mớ Đời.
Làm sao để tránh được số phận này? Những người mới nghỉ hưu thường thiếu định hướng, vì vậy họ cần một kế hoạch để hướng dẫn cách họ sử dụng thời gian. Có nhiều nghiên cứu đã giúp ích cho người hưu trí. Ví dụ, một nghiên cứu gần đây cho thấy hạnh phúc của người về hưu tương quan với việc tham gia vào các hoạt động chủ động và thụ động. Bạn sẽ là người tham gia hay khán giả? Nghiên cứu này được củng cố bởi một nghiên cứu khác, trong đó ghi nhận rằng những người về hưu hạnh phúc có số hoạt động “tích cực” gấp đôi so với những người về hưu không hạnh phúc.
Nói cho ngay, ngày nay chúng ta về hưu, có xã hội mạng nên còn lên chia sẻ một bài hát, một món ăn,… nếu không chắc mọi người đều lâm vào tình trạng lộn xộn về tâm lý. Mình thấy đồng chí gái bận rộn đi gặp các bà bạn khiến mình mừng. Mỗi tuần đều đi leo núi với vợ để giúp vợ tịnh khẩu, tránh khẩu nghiệp. Leo núi mệt nên mụ vợ thở không ra hơi nên không nói gì cả. Vợ chồng không đối choại. Ăn vui.
Các hoạt động theo đuổi tích cực có thể mang tính hướng ngoại, diễn ra trong môi trường xã hội như hoạt động tình nguyện, hoặc hướng nội tâm, chẳng hạn như một sở thích được thực hiện một mình. Đồng chí vợ hay đi theo mấy người bạn hát ở các viện dưỡng lão hay nấu ăn cho người vô gia cư. Đi viếng một viện mồ côi ở Mễ Tây Cơ, vợ kêu về Mỹ xem có viện mồ côi nào, xin phụ giúp hàng tuần.
Mình nghĩ sau khi đi chơi mệt thở, mụ vợ sẽ đi đến tình trạng này, và sẽ cần làm thiện nguyện cho một tổ chức nào đó hay ở chùa. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng sự cân bằng giữa cả hai loại là cần thiết để có được thời gian nghỉ hưu tối ưu. Tương tác với những người không phải là gia đình ruột thịt của chúng ta có thể kéo dài tuổi thọ của chúng ta lên tới bốn năm. Ngược lại, sự cô đơn có thể rút ngắn tuổi thọ tới 8 năm. Ngoài ra, các hoạt động solo tích cực, chẳng hạn như ô chữ hoặc trò chơi ghép hình và các sở thích, chẳng hạn như vẽ tranh hoặc làm vườn, có thể giúp chúng ta duy trì khả năng nhận thức của mình.
Dạo này thấy họ quảng cáo trò chơi Solitaire rất nhiều. Khi xưa, chưa có vợ buồn mình hay chơi trò chơi này. Sau này thấy cãi nhau với mụ vợ mệt quá, lăn ra ngủ.
Điểm mấu chốt: Hạnh phúc của chúng ta sau khi nghỉ hưu phụ thuộc vào những mục tiêu chúng ta theo đuổi. Và chúng ta càng có nhiều mục tiêu theo đuổi và chúng càng đa dạng thì chúng ta sẽ càng hạnh phúc hơn. Điều tồi tệ nhất của việc nghỉ hưu là đánh mất bản sắc của chúng ta. Phần tốt nhất là luôn luôn tìm một cái mới nhưng đừng có tìm vợ mới là hoà bình.
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo phơi nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
