Lũ lụt và xây dựng
Mấy tuần nay thấy tin tức ở Việt Nam bị lụt khắp nơi nhất là miền trung. Sáng nay thấy hình ảnh lũ ở Đức Trọng khiến mình chới với. Các hình ảnh thật đau lòng mà cũng có nhiều người muốn làm tiền nên bựa thêm mấy cái clip AI khiến thiên hạ không biết đâu là sự thật. Làm tiền trên sự đau khổ của thiên hạ. Đà Lạt thì thấy đèo Prenn bị đất trùi hay đường xuống Nha Trang cũng banh ta lông dù mới làm. Vụ này thì mình không ngạc nhiên vì mấy lần trước về Đà Lạt, anh bạn học xưa đón ở phi trường Liên Khương rồi chạy lên Đà Lạt, và nói đèo Prenn mới làm khiến mình thất kinh.
Trước đó mấy tháng mình có đi mấy nước của Liên sô cũ thấy họ làm đường qua chương trình Vành Đai và Con Đường, ở mấy đường núi như đèo Prenn. Bên sườn núi thì họ xây một cái mương rất lớn để hứng nước mưa chảy trên cao xuống. Ngoài ra còn có phủ lưới trên sườn núi để tránh đá rơi xuống lăn ra đường có thể gây tại nạn cho xe đang lưu thông trên đường. Mình nói đây là ở các xứ theo cộng sản cũ chớ âu châu hay Hoa Kỳ thì cẩn thận hơn.
Từ mấy cái mương như vậy, hứng nước trên núi chảy xuống thì cứ độ 100 thước là có một ống cống thoát nước to đùng được đặt sâu dưới đường qua phía bên kia đường. Ở đèo Prenn thì mình không thấy họ gắn mương xi măng ven sườn núi. Cố xem có ống thoát nước phía bên kia đường cũng không. Có thể có nhưng rất ít nên không thấy.
Trong vườn mình nằm trên đồi nên ngay con đường chính cắt ngọn đồi làm hai cũng phải làm mương dọc theo đường này và cứ cách độ 50 thước đều có cái hố thấp để nước hai bên sườn đồi chảy xuống và được nối với ống cống thoát nước được chôn dưới đường băng qua đường để đổ nước chảy từ trên đồi xuống qua phía đồi thấp hơn. Năm nay, mình kêu họ đổ thêm mulch ở vườn rồi dùng Bobcat, chở rãi bên sườn đồi để chận nước và dưới chân các cây bơ, giúp làm đất mát, không bị nắng làm khô thêm lâu ngày sẽ ran rã để thành phân bón. Có nhiều công ty họ chặt cây, cưa cây rồi nghiền nát lá và cành cây cũng như thân cây rất nhỏ. Thay vì đem đến bãi đỗ rác phải trả tiền, mình kêu họ đem lại vườn mình đỗ giúp họ tiết kiệm tiền và mình có phân bón hữu cơ vừa chận nước mưa.
Hồi mình mới mua cái vườn, trận mưa đầu mùa thấy đất cát trên đồi công viên của quận Riverside nằm ngay phía sau lưng vườn, nước mưa chảy như thác kéo theo phù sa làm nghẹt mấy cái công thoát nước xuống vùng sâu. Bùn lầy làm ngập con đường của khu dân cư phía dưới vườn mình khiến mình ngọng. May là họ không bắt mình đền. Không phải lỗi mình, HOA đi réo thành phố bù lại tiền cho họ. Từ đó mình đi mua bao cát với xin bao cát ở các trạm cứu hoả. Xúc đất cát bỏ vào rồi chấn lại thành mấy cái đập nhỏ nên nay hết nạn này, thêm mình lấy mulch miễn phí đắp phủ lên cả vườn nên hết sợ thằng tây nào.
Ai muốn xin mulch ở miền nam Cali, có một website hay nhiều nơi mình chỉ biết một, vào đó ghi tên xin rồi họ đem lại nhà bỏ trên Driveway cho. Miễn phí.
Mình xem lại những tấm ảnh đèo Prenn trước 1975 thì thấy các talus mà người Pháp hay Việt Nam Cộng Hoà xây cất thì thấy rất cao trong khi ngày nay, độ 1.5 mét hay ngắn hơn nên khi mưa nước đọng lại là banh ta lông. Có lần về Đà Lạt, mình đi Phan Rang để thăm cái làng cô nhi, tài xế sợ không dám chạy đường xuống đèo Ngoạn Mục nhưng nể tình mấy ông cha ở Lạc Dương nên nhận tiền chở mình đi. Lý do là sợ xe hư vì đường đang được thi công và bị bỏ dỡ, đợi đội vốn. Khúc đường nào mà Hà Nội làm thì đều bị ổ gà trong khi khúc do người Pháp xây thời tây thì không gì cả, chạy xe sướng. Mình nhớ khi xưa đi NInh Chữ với bạn học 2 lần, đường ngon ơ lắm. Chỉ khi họ muốn nới đường rộng hơn là có chuyện. Thấy các xe máy cày dùng để bừa các con đường mới bị quăng một đống bên đường. Nghe nói đường này được làm lại ngon như đường cao tốc Đà Lạt-Nha Trang. Cũng bị sạt lỡ nhân vụ mưa vừa qua.
Mình xem lại hình ảnh thời tây và dưới thời Việt Nam Cộng Hoà thì nhận thấy thời tây, Đà Lạt chỉ có đồi núi nhiều như đồi Cù. Đọc đặc khảo địa lý về Đà Lạt thì khám phá ra dưới thời đệ nhất Việt Nam Cộng Hoà có chương trình trồng cây và bảo vệ rừng, gắn với mục tiêu biến Đà Lạt thành “thành phố nghỉ mát kiểu châu Âu” của miền Nam Việt Nam như người Pháp đã thiết kế.
Chính quyền Đệ Nhất Cộng Hoà ban hành nhiều sắc lệnh về bảo vệ rừng ở cao nguyên Lâm Viên, do lo ngại: nạn phá rừng lấy gỗ thông, cháy rừng mùa khô, nguy cơ xói mòn đất quanh hồ Xuân Hương, hồ Than Thở. Sau 75, họ có vét hồ Xuân Hương một lần.
Tại Đà Lạt, chính quyền địa phương và Nha Kiểm Lâm thực hiện những việc sau: Trồng mới các đồi thông quanh Trại Mát, Chi Lăng, Cam Ly và đường lên Lang Biang. Phủ xanh lại những sườn đồi trọc bị đốt rừng trước 1954. Lập các khu vực rừng phòng vệ để bảo vệ nguồn nước cho hồ Suối Vàng và hồ Đan Kia.
Nhiều người lớn tuổi còn sống tại Đà Lạt ngày nay vẫn nhớ các phong trào “Tuần lễ trồng cây” và “Thanh niên trồng rừng” thời đó. Để mình kiếm mấy tấm ảnh này tải lên đây vì có thấy.
Trong giai đoạn Đệ Nhất Cộng Hoà (1955–1963), Đà Lạt không chỉ được coi là trung tâm nghỉ dưỡng cao nguyên mà còn là hình mẫu của một “thành phố vườn” (cité jardin) như người Pháp đã khởi đầu với làng Decoux ở gần trường Trần Hưng Đạo. Nơi cảnh quan thiên nhiên gắn liền với định hướng phát triển đô thị của chính quyền Ngô Đình Diệm. Từ nhu cầu bảo vệ rừng thông vốn là “linh hồn” của thành phố, cho đến tham vọng quy hoạch Đà Lạt theo tiêu chuẩn châu Âu, thời kỳ này đánh dấu nhiều chương trình trồng cây quy mô, để lại dấu ấn kéo dài đến tận ngày nay.
Sau 1954, làn sóng di cư từ đồng bằng và miền Bắc theo đường quốc lộ 20 đưa hàng nghìn người lên vùng cao. Việc mở rộng đất ở, khai thác gỗ, đốt nương xảy ra nhanh hơn khả năng kiểm soát của chính quyền. Những năm 1956–1958, Sở Kiểm Lâm báo cáo: nhiều khu đồi quanh Trại Mát – Cam Ly bị đốt trọc. Theo mình hiểu thì sau khi ông Diệm bị đảo chánh thì người Đà Lạt tiếp tục chặt cây làm củi trong núi Cam Ly. Việt Cộng đóng quân ở đây và thu thuế dân làm củi. Có đụng độ sau Mậu Thân, một tiểu đoàn Biệt Động Quân, bị phục kích khiến có 25 chiến sĩ tử thương đem về nhà xác của nhà thương Phương Lan. Mình có kể vụ này rồi. Rừng thông ven hồ Xuân Hương bị chặt lấy củi, nguy cơ xói mòn đất đe dọa các hồ nước nhân tạo, vốn là điểm nhấn của Đà Lạt từ thời Pháp.
Tình hình này khiến chính quyền Ngô Đình Diệm coi việc trồng mới và bảo vệ rừng là nhiệm vụ cấp thiết để ổn định cảnh quan, nguồn nước và du lịch. Chính quyền Ngô Đình Diệm đặt mục tiêu làm Đà Lạt thành “thành phố vườn”, theo mô hình French Alpine towns mà người Pháp để lại như: Trồng cây xanh dọc các trục đường trung tâm: đường Yersin, Duy Tân, Hàm Nghi, Trần Hưng Đạo. Tăng diện tích công viên: Công viên Bích Câu, công viên quanh hồ Xuân Hương. Trồng hồng, mimosa và anh đào Nhật Bản (một số giống du nhập từ thời Pháp, nhưng mở rộng thời Diệm). Mình có chị bạn, bố mẹ chị ta quên bố mẹ mình khi xưa, có vườn hồng ở đèo Prenn. Hình như ở gần hãng cưa Xu Tiếng, có một vườn hoa hồng bán cho Sàigòn.
Mình đọc đâu đó, khi ông Diệm lên Đà Lạt kinh lý thì thấy cây bị chặt nên tra hỏi mới khám phá ra ty kiểm lâm chặt mấy cây gần dinh Bảo Đại đề phòng cháy rừng.
Dù nghề trồng hoa đã có từ thời Pháp, bố một anh bạn học, được người Pháp đưa từ Hà Nội vào Đà Lạt để trồng hoa và rau quả, ở ấp Hà Đông nhưng đến thời chính phủ Ngô Đình Diệm: có chính sách hỗ trợ nông gia trồng hoa, đặc biệt ở Thái Phiên và Trại Hầm; phát triển mô hình “Đà Lạt – thành phố hoa” để thu hút du khách và giới chức nước ngoài. Điều này giúp mở rộng nghề trồng hoa cúc, lay ơn, hồng và mimosa.
Tổng thể kế hoạch khai phá Tây Nguyên của chính phủ Ngô Đình Diệm, có các trại canh nông, có mấy đồn điền của người Pháp, vẫn tiếp tục ở lại Đà Lạt làm ăn đến khi Mậu Thân thì sợ quá bỏ chạy hết ngoại trừ gia đình Farault. Các khu định cư người Việt di dân lên cao nguyên, đa số là người bắc di cư vào nam năm 1954. Chương trình phủ xanh đất trống, đặc biệt bằng thông 2 lá và 3 lá. Trong đặc khảo có nói đến vụ này nhưng rất dài nên bác nào tò mò thì kiếm đọc.
Nhiều khu thông ngày nay quanh đèo Mimosa, đèo Prenn và hướng Trại Mát, Trại Hầm là kết quả giai đoạn này. Thậm chí trên đồi của dinh tỉnh trưởng, xem các hình ảnh cũ của Đà Lạt thấy lơ thơ vài cây nhưng sau chương trình này cây thông mọc um tùm. Mình đi thăm mộ ông cụ ở nghĩa trang ở Trại Hầm thì thấy thiên hạ đốn khá nhiều cây thông. Để làm nhà, nghe nói nay họ cấm khu vực này. Nhưng vẫn thấy thiên hạ đốt rể của cây để kêu cây chết nên phải chặt.
Theo tài liệu đọc được thì Chiến dịch Trồng rừng và Bảo vệ rừng (1958–1963) của chính phủ Ngô đình Diệm, được phát động nhiều đợt: Tuần lễ trồng cây, Phong trào thanh niên trồng rừng, Ngày thông non, do các đoàn thể như Hướng đạo, Thanh niên Công giáo, Nữ sinh Bùi Thị Xuân và Trần Hưng Đạo tham gia. Không thấy tên các trường tư lập. Các đồi thông ngày nay trên đường đèo Prenn, Mimosa, hướng Trại Mát và Liên Khương đều xuất phát từ các đợt trồng rừng giai đoạn 1950–1960.
Các khu vực được phủ xanh mạnh nhất: Đồi thông Cam Ly, dốc Chi Lăng – Trại Mát, vùng ven hồ Xuân Hương, đồi ven đèo Prenn và Mimosa, sườn núi Lang Biang.
Cây trồng chủ yếu: thông 2 lá (Pinus merkusii), thông 3 lá (Pinus kesiya), một số đợt thử nghiệm thông Đà Lạt lai giống do chuyên viên lâm nghiệp Pháp để lại. Mỗi năm hàng chục nghìn cây giống từ Trại Thực nghiệm Lâm sinh được đem trồng. Xin nhắc lại hàng chục nghìn cây giống.
Chính quyền thiết lập khu rừng phòng vệ Suối Vàng – Đan Kia nhằm giữ nguồn nước cung cấp cho toàn bộ Đà Lạt. Người dân bị cấm xâm canh, đốt rừng trong phạm vi gần hồ và các thượng nguồn.
Nghề trồng hoa vốn hình thành dưới thời Pháp được chính quyền Ngô đình Diệm hỗ trợ bằng: khuyến khích mở rộng diện tích hoa cúc, lay ơn, hồng, hỗ trợ giống và phân bón cho nông dân Thái Phiên – Trại Hầm, các cuộc triển lãm hoa dịp lễ Quốc khánh hoặc lễ hội mùa xuân.
Nhờ đó Đà Lạt dần trở thành “thành phố hoa”, nổi tiếng với mimosa và dốc anh đào mỗi độ tết đến. Mình xem hình xưa thì đường Lê Đại Hành hình như mới tròn cây Mai mà đến gần Tết là nở rộ hoa Mai, thiên hạ ngày nay kêu hoa Anh Đào. Mình có thể loại này tại Seattle. Mình nghe kể này mỗi lần có festival hoa ở Đà Lạt thì lại đi mua hoa ở mấy thành phố khác để cán bộ có cơ hội bỏ túi. Em nghe từ cán bộ có trách nhiệm, làm festival.
Vấn đề là đến khi ông Diệm bị lật đỗ thì Đà Lạt bắt đầu te tua. Có thể đổ lỗi cho chiến tranh nhưng theo mình thì chế độ đệ nhị Cộng Hoà, có nhiều quan chức tham nhũng như khách sạn Mộng Đẹp và nhà hàng La Tulipe rouge, không có trong quy hoạch thiết kế của kiến trúc sư Nguyễn duy Đức, người thiết kế chợ Đà Lạt và kiến trúc sư Ngô Viết Thụ, thiết kế hai dãy phố dưới chợ Đà Lạt, và hai cầu thang nối khu Hoà BÌnh với Chợ Mới. Theo bản vẽ thiết kế thì hai khu vực này là vườn hoa, công viên. Sau 1963, thầu khoán Nguyễn Linh Chiễu chạy chọt sao được mua đất và xây khách sạn Mộng Đẹp còn không biết ai đã mua đất xây vũ trường La Tulipe rouge (có thời mang tên Maxim’s).
Nghe kể ông Trần VĂn Phước, cựu thị trưởng Đà Lạt, người đã đứng ra đi vay tiền để xây chợ Đà Lạt. Sau 1963, bị câu lưu điều tra có ăn hối lộ, tham nhũng nhưng sổ sách rất rõ ràng. Thời ông này làm thị trưởng, Đà Lạt được xây cất nhiều nơi, phát triển rất hay. Sau 1963 xem như Đà Lạt hết phát triển. Nhà cửa xây bú xua la mua không còn như kiểu xưa, được người Pháp chỉ định. Như khU Hoà BÌnh, chỉ có hai 2 tầng, sau 1963 thì xây lung tung xèng.
Ngoài ra có một số lâm tặc Đà Lạt, ăn thông cúng tiền cho Việt Cộng để chặt cây đem bán cho Nhật Bản. Tạo dựng vài đại gia Đà Lạt khi xưa. Không dám nêu danh. :)
Thêm chính quyền Sàigòn đưa thương phế binh lên Đà Lạt, khiến họ cắm dùi, rồi dân tình bắt chước cắm đùi đủ trò. Còn ngày nay về Đà Lạt thì họ chỉ chặt cây chớ không có trồng.
Mình tiếc cho Đà Lạt là các công trình xây dựng hạ tầng cơ sở để phát triển du lịch, giúp du khách đến Đà Lạt an toàn nhưng không hiểu lý do họ không làm đúng quy trình, hay kỹ sư không giỏi nên tính toán không đúng. Có người nói là ai đó ăn quỹ xây dựng nên nhà thầu phải làm dối. Tiền xây dựng là tiền của người dân đóng thuế nên nếu làm lại thì chịu khó làm chi đúng quy trình, nghiên cứu kỹ càng, làm sao để nước thoát khi mưa vì Đà Lạt có mưa 10 tháng mỗi năm. Vì cứ sửa chửa lại không đúng thì 1, 2 năm sau lại phải làm lại, lại tốn tiền của dân Đà Lạt.
Gần nhà mình, vì trên đồi, có hai vụ đất bị trùi. Có một lần trên đường Cannon, nhà thầu xây cái tường chắn (talus) cái đồi, cao độ 2 tầng nhà, và độ nghiêng đâu 45 độ. Mình thấy xây kiểu mới có cỏ hoa mọc thấy hoàng tráng lắm. Xui cái là năm đó Cali bị El Nino nên mưa ná thở suốt hai tháng, khiến ngập này nọ. Cái tường talus này bị trùi, nội thêu người đến dẹp đất và vật liệu bị hư đem đi quăng là tốn đâu 1 triệu đô cách đây 20 năm. Rồi phải xây lại mất thêm $3 triệu thời đó, nay chắc là 10 triệu. Cho thấy làm đúng lần thứ nhất là khoẻ. Tên thầu khoán làm sao lộn xộn bị đền, tên thầu khoá lại quay qua thưa tên kỹ sư đã tính toán không đúng. Tên kỹ sư quay qua kiện tên làm các khúc xi-măng tiền chế. Cả hai phải bỏ tiền, may là có bảo hiểm đền vì họ mua bảo hiểm nếu không chỉ biết phá sản.
Tương tự ở các vùng như Hội An, Huế, cầu nguyện các thầu khoán xây dựng sửa chửa làm đúng theo quy trình, không ăn gian vật liệu. Nếu không thì người dân làm lụng cả năm rồi của cải tài sản chìm theo lũ lụt thì cả đời cũng như đời con cháu cũng không bao giờ khá được vì mất mát mỗi năm. Chỉ có nước vào Sàigòn bán vé số. Hình như mình ít thấy người bán vé số ở Hà Nội.
Ai ở Việt Nam tìm mua cuốn này. Mình chỉ có dưới dạng PDF
Không lẻ năm nào cũng xả lũ theo quy trình khiến dân tình mất hết rồi ăn mì gói mau chết. Chán Mớ Đời
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen
Như
