Đang ngủ bổng nhiên thức giấc vì máy truyền hình đang tải chương trình Frontline. Chương trình nói về Thông Minh Nhân Tạo (AI) khá dài vì họ chia thành 5 đoạn nhưng đoạn cuối khá quan trọng nên mình ghi lại đây vì hết ngái ngủ.
Họ phỏng vấn giáo sư đại học Harvard Shoshana Zuboff, tác giả cuốn “the surveillance capitalism”. Bà này nói sơ sơ khá hay nên mình tìm sách bà ta đọc.
Chủ nghĩa tư bản giám sát, như đã được học giả Shoshana Zuboff lý thuyết hóa, đề cập đến một logic kinh tế và xã hội mới xuất hiện cùng với sự phát triển của công nghệ số, đặc biệt là sự thống trị của các tập đoàn công nghệ lớn như Google, Facebook, và Amazon. Hệ thống này bao gồm việc thu thập, thao túng và kiếm tiền từ dữ liệu cá nhân một cách chưa từng có trong lịch sử loài người.
Sang Tây lại phải nói chuyện chính trị với bạn bè, điểm vui là hôm trước trong buổi họp toastmasters có ông nói đến Blinken thì có một bà hỏi mình, ai vậy khiến mình thất kinh, cho biết là bộ trưởng ngoại giao Mỹ, bà này có bằng thạc sĩ mà không biết tên bộ trưởng dưới thời Biden trong khi ở bên Tây thì họ còn rành chuyện chính trị bên Mỹ. Mình nói chỉ chú ý đến ai cho tiền tranh cử để biết mà mua cổ phiếu của mấy công ty này sau khi gà nhà của họ đắc cử.
Cách này thấy rõ. Mình lấy vợ trên 30 năm nhưng không hiểu vợ lắm nên hay bị chửi nhưng kỹ thuật số hiểu rõ mụ vợ mình khi mụ lên mạng, lướt mạng. Chúng biết vợ mình thích gì, muốn gì nên cứ bắn quảng cáo, dụ mụ mua hàng.
Hôm trước có chị quen nhắn tin hỏi dạo này đi chơi xa hay sao không thấy đăng bài trên nhóm của chị ta. Mình thấy facebook, gú gồ theo dõi mình nên ngưng hay đổi giờ tải bài lên mạng hay ngưng tải bài. Chỉ chia sẻ mấy cái gì mình thấy vui vui trên trang của mình. Mình cảm ơn chị ta hỏi han nhưng kể mình vẫn tiếp tục viết trên bờ lốc. Chị ta thích thì chia sẻ với bạn bè.
Chủ nghĩa tư bản giám sát bắt đầu xuất hiện vào đầu thế kỷ 21 khi các công ty nhận ra rằng họ có thể khai thác dữ liệu người dùng để tạo ra lợi nhuận bằng cách dự đoán và ảnh hưởng đến hành vi. Google thường được coi là người tiên phong của mô hình này, đặc biệt sau khi họ thay đổi mô hình kinh doanh từ một công cụ tìm kiếm cung cấp dịch vụ miễn phí sang tập trung vào doanh thu quảng cáo tạo ra từ dữ liệu cá nhân thu thập được. Việc thương mại hóa dữ liệu cá nhân nhanh chóng trở thành mô hình kinh doanh chính của các công ty công nghệ lớn khác như Facebook, Tưitter (X), và thậm chí cả các tập đoàn bán lẻ như Amazon. Mình và đồng chí gái hay xem YouTube nên trả tiền hàng tháng để tránh bị ngưng giữa chừng chương trình và bị bắn quảng cáo như trên các đài truyền hình. Nay mình cũng không xem truyền hình nữa vì chán bị bắn quảng cáo.
Mình hay mua sách qua Amazon nên họ cứ bắn quảng cáo dựa trên các sách của mình mua để cò mồi thêm những loại sách khác. Sau này mình mua qua một công ty khác, chỉ đọc trên mạng, rẻ hơn như thuê truyện khi xưa ở Việt Nam. Thay vì mua về để chật nhà, cứ mở ứng dụng của công ty này tha hồ đọc. Mỗi tuần đọc một cuốn. Khỏe đời nhưng ứng dụng này cũng bắn giới thiệu các sách khác cho mình đọc.
Qua Tây mở mạng ra là cứ thấy họ muốn mình cho phép họ làm cookie nên từ chối hết. Đóan là họ cũng lấy như thường.
Các cơ chế chính của Chủ nghĩa Tư bản Giám sát:
1. Khai thác Dữ liệu Dư thừa:
- Chủ nghĩa tư bản giám sát được đặc trưng bởi việc thu thập "dư thừa hành vi"—dữ liệu được tạo ra bởi người dùng như một sản phẩm phụ của các hoạt động của họ, chẳng hạn như tìm kiếm trên web, lướt mạng xã hội, hoặc tương tác với các thiết bị thông minh.
- Dữ liệu này vượt xa thông tin cần thiết để cung cấp dịch vụ. Ví dụ, trong khi một truy vấn tìm kiếm có thể ban đầu giúp cải thiện kết quả tìm kiếm, các siêu dữ liệu bổ sung—như vị trí của người dùng, thời gian tìm kiếm, hoặc trạng thái cảm xúc suy ra từ các mẫu tương tác—trở nên có giá trị.
Khi chúng ta sử dụng Alexa hay gú gồ ở nhà, rất dễ. Cứ kêu Alexa mở truyền hình, hay Siri thời tiết hôm nay ra sao, mở nhạc là chúng sẽ thu thập dữ liệu cá nhân mình để thành lập một profile, và từ đó AI sẽ bắn quảng cáo dụ mình mua hàng. Có lần đang lái xe mình hỏi Hey Siri, vợ tôi là ai, Siri trả lời là đồng chí gái khiến mình mừng vì mụ vợ ngồi bên cạnh. Mấy cái Alexa và Google nest nay mình không mở nữa vì nay có đồng chí gái lên dây đàn mỗi ngày nên không cần nghe các Podcast nữa.
2. Dữ liệu Lớn và Phân tích Dự đoán:
- Chủ nghĩa tư bản giám sát dựa vào các thuật toán tinh vi và trí tuệ nhân tạo để phân tích một lượng lớn dữ liệu. Các công ty nhằm tìm ra các mẫu và tương quan cho phép họ dự đoán hành vi cá nhân với độ chính xác cao. Họ có thể bán cho các ứng cử viên bầu cử để xem ai mua, hay có tư tưởng bảo thủ hay cấp tiến.
- Những dự đoán này sau đó được bán cho các nhà quảng cáo hoặc các thực thể khác muốn nhắm mục tiêu người tiêu dùng với nội dung và quảng cáo được cá nhân hóa cao.
Có ông triệu phú hay tỷ phú nào đó bỏ 4 triệu để xin chữ ký trên 600,000 người dân tại Cali để làm trưng cầu dân ý, bắt buộc các công ty thu thập dữ liệu cá nhân phải xin phép trước. Do đó lâu lâu chúng ta thấy thiên hạ viết trên trang của mình là facebook này nọ không được bán dữ liệu cá nhân của mình. Trên thực tế ai biết vì họ vẫn bắn quảng cáo về những gì mình đang coi. Hay mỗi lần vào một trang nhà là thấy họ hỏi có cho phép họ lấy “cookies” nhờ ông tỷ Phú này nếu không chúng vô tư.
3. Sự Thay đổi Hành vi:
- Một trong những khía cạnh đáng lo ngại nhất của chủ nghĩa tư bản giám sát là việc nó chuyển từ dự đoán hành vi sang thay đổi và điều chỉnh nó. Bằng cách kiểm soát cẩn thận nội dung mà người dùng nhìn thấy, các nền tảng kỹ thuật số có thể tác động tinh vi đến các quyết định, chẳng hạn như người dùng mua gì, họ bầu cử thế nào, hoặc thậm chí cảm xúc của họ. Mình có kể năm 2016, có một tỷ phú ủng hộ ông Trump và cho tiền để bắn quảng cáo vào các khu vực có người ủng hộ ông ta giúp đắc cử. Dù bà Clinton được nhiều phiếu hơn. Năm nay thì phía dân chủ địa bại khắp 4 vùng chiến thuật.
- Các kỹ thuật như thử nghiệm AI và "thúc đẩy" được sử dụng để tối ưu hóa mức độ tương tác của người dùng, hướng dẫn hành vi mua sắm, hoặc tác động đến quan điểm chính trị. Thuật toán liên tục học hỏi từ phản ứng của người dùng để tinh chỉnh các can thiệp này. Năm nay cuộc bầu cử được thuật toán hoá rất nhiều khiến các tin tức giã khá nhiều, cho nên phải xem lại cho kỹ trước khi xác định là đúng. Mình bị hớ cũng nhiều. Nên cố gắng không bị lừa cũng như hình ảnh được cấu tạo bởi trí tuệ nhân tạo. Mình mới khám phá ra những tấm ảnh phụ nữ đẹp nức nở, hoá ra được AI kiến tạo. Có mấy tên dụ theo hắn để tạo dựng mấy cô này để kiếm tiền trên mạng. Nhưng không có thì giờ.
4. Sự Vô hình của Quá trình:
- Một đặc điểm cốt lõi của chủ nghĩa tư bản giám sát là việc thu thập, phân tích và kiếm tiền từ dữ liệu phần lớn diễn ra mà người dùng không biết hoặc không có sự đồng ý đầy đủ.
- Người dùng thường không biết về mức độ thu thập dữ liệu, cách dữ liệu của họ được xử lý hoặc cách nó được sử dụng để điều chỉnh hành vi của họ. Chính sách quyền riêng tư, nếu có, thường mơ hồ và khó hiểu, khiến người tiêu dùng không có cái nhìn rõ ràng về những gì họ đang đồng ý. Điển hình bầu cử năm nay hay về tất cả những gì mình để ý. Do đó nay muốn hiểu rõ một vấn đề gì mình phải tìm kiếm sách để đọc cho rõ hơn là chỉ đọc một bài báo rồi tự chọn một quyết định theo tác giả bài báo giải thích. Vì tác giả được trả lương nên viết theo đặt hàng.
5. Quyền lực Điều hành:
- Zuboff đưa ra khái niệm "quyền lực điều hành" để mô tả dạng quyền lực mới mà các công ty đạt được thông qua chủ nghĩa tư bản giám sát. Không giống như quyền lực toàn trị, quyền lực điều hành hướng dẫn hành vi một cách tinh vi bằng cách định hình các lựa chọn và cơ hội được trình bày cho người dùng.
- Quyền lực này cho phép các công ty ảnh hưởng đến quá trình ra quyết định của cá nhân và tập thể trên quy mô lớn mà không cần áp đặt các quy tắc hoặc quy định rõ ràng. Người dùng tin rằng họ đang hành động tự do, nhưng các lựa chọn của họ đã được hệ thống định hình sẵn. Do đó chúng ta thấy thiên hạ ngày nay rất tự tin vào những gì mình nghĩ nên hay cãi thiên hạ. Ai không cùng ý tưởng mình là kêu Phát Xít, misogynist hay kỳ thị chủng tộc khiến từ từ họ câm miệng không dám hó hé khiến chúng ta không có sự tranh luận, thoả hiệp. Giúp các công ty bán quảng cáo hay các nhóm bựa tin giả đăng lên để lãnh tiền từ quảng cáo.
Hệ quả cho Xã hội:
1. Xói mòn Quyền riêng tư:
- Quyền riêng tư cá nhân là một trong những điều đầu tiên bị ảnh hưởng bởi chủ nghĩa tư bản giám sát. Khi các công ty theo dõi từng cú nhấp chuột, di chuyển và tương tác, cá nhân mất quyền kiểm soát thông tin cá nhân của họ. Điều này tạo ra một môi trường mà quyền riêng tư trở thành một đặc quyền, chỉ có sẵn cho những người có thể chi trả, thay vì một quyền cơ bản.
2. Đe dọa đến nền Dân chủ:
- Việc thương mại hóa dữ liệu cá nhân, đặc biệt trong bối cảnh các chiến dịch chính trị và diễn đàn công cộng, dấy lên những lo ngại về dân chủ. Các nền tảng mạng xã hội đã được sử dụng để ảnh hưởng đến kết quả bầu cử, như đã thấy trong vụ bê bối Cambridge Analytica, nơi dữ liệu cá nhân bị lợi dụng để nhắm mục tiêu cử tri bằng các thông điệp chính trị tùy chỉnh được thiết kế để thao túng quyết định của họ. Đó là 8 năm về trước còn nay thì công nghệ kỹ thuật số AI tiến bộ tinh vi hơn nên chúng ta thấy bầu cử thiên hạ la hét. Họ nói người đối thoại là phải xem lại tin tức này nọ. Chúng ta trở thành phát ngôn viên của mạng xã hội cho phe ta thay vì trước kia nghe ứng cử viên tranh luận để tự lấy quyết định.
- Hiệu ứng, nơi các thuật toán ưu tiên nội dung phù hợp với niềm tin hiện có của người dùng, góp phần vào sự phân cực chính trị và làm suy yếu cuộc tranh luận dân chủ. Cách này lý giải được tình hình hiện nay của các dân cư mạng thậm chí ngoài đời. Nhớ khi xưa ở Pháp hay Ý Đại Lợi, mình nói chuyện với tụi Tây đầm, có đứa là Đảng viên cộng sản nhưng vẫn ôn hoà. Chúng đưa ra những dữ kiện lịch sử mà mình không biết cũng như mình nói về những chứng kiến Mậu Thân tại Việt Nam, giúp mình hiểu thêm lý do một số sinh viên đi từ miền nam lại thân cộng. Nay thì không có vụ này nữa, chỉ có bò vàng bò đỏ chửi nhau không bên nào cố gắng tìm hiểu đối phương. Xong om
3. Bất bình đẳng Xã hội:
- Chủ nghĩa tư bản giám sát đã mở rộng khoảng cách giữa những người có quyền truy cập vào dữ liệu và những người không có. Một số ít các tập đoàn công nghệ lớn hiện kiểm soát một lượng dữ liệu cá nhân khổng lồ, mang lại cho họ quyền lực kinh tế và xã hội to lớn. Dữ liệu data là nguồn vốn cần thiết nhất ngày nay. Airbnb là công ty cho thuê nhiều phòng ngủ nhiều nhất thế giới mà không sở hữu một khách sạn nào cả. Uber chở khách hàng nhiều nhất thế giới nhưng không sở hữu một chiếc xe nào cả. Họ lấy 33% một cuốc xe không tốn tiền bảo trì xe cộ gì cả.
- Sự tập trung quyền lực và tài sản này có thể làm gia tăng bất bình đẳng, khi các doanh nghiệp nhỏ hoặc cá nhân không có đủ nguồn lực để cạnh tranh trong nền kinh tế dựa trên dữ liệu này. Người giàu càng giàu hơn và người nghèo càng thấy vô vọng về tương lai. Chính trị gia tuyên truyền đánh thuế người giàu để hốt phiếu. Chính người giàu trả tiền cho họ ứng cử. Không lẽ để giúp làm luật đó tự đánh thuế họ.
4. Tác động Tâm lý và Cảm xúc:
- Việc theo dõi và giám sát liên tục có thể dẫn đến gia tăng lo âu và căng thẳng cho cá nhân. Cũng có bằng chứng cho thấy các nền tảng mạng xã hội, được tối ưu hóa cho sự tương tác thông qua các kỹ thuật như thông báo và lượt thích, có thể tạo ra nghiện và ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tâm lý.
- Ngoài ra, sự thao túng trải nghiệm trực tuyến có thể dẫn đến cảm giác mất kiểm soát, khi mọi người nhận ra rằng hành vi của họ đang bị hướng dẫn một cách tinh vi bởi các lực lượng bên ngoài. Vụ này thì mình bắt đầu để ý nên phải đánh lạc hướng, ngưng lên mạng theo giờ giấc. Để xem ra sao. Có thể AI sẽ cho mình là khùng nên bắn quảng cáo khùng khùng nào đó để xem.
Tương lai của Chủ nghĩa Tư bản Giám sát:
Khi chủ nghĩa tư bản giám sát tiếp tục phát triển, ngày càng có nhiều lời kêu gọi cần có sự điều tiết. Một số cách tiềm năng để giải quyết các rủi ro bao gồm:
1. Khung Pháp lý:
- Chính phủ có thể giới thiệu các quy định nghiêm ngặt hơn về việc thu thập và sử dụng dữ liệu, đảm bảo tính minh bạch cao hơn và yêu cầu sự đồng ý có ý thức từ người dùng. Ví dụ, GDPR (Quy định Bảo vệ Dữ liệu Chung) của Liên minh châu Âu là một nỗ lực nhằm bảo vệ quyền riêng tư của người dùng bằng cách yêu cầu các công ty cung cấp thông tin rõ ràng, dễ hiểu về cách dữ liệu được thu thập và sử dụng. Khi qua Âu châu, mở điện thoại lên mạng là thấy các câu hỏi cho phép hay cấm này nọ từ các trang.
2. Chia nhỏ các Tập đoàn Công nghệ Lớn:
- Một số người kêu gọi chia nhỏ các công ty công nghệ lớn như Google, Facebook, và Amazon, vì họ có quá nhiều ảnh hưởng đối với thị trường và xã hội. Các luật chống độc quyền có thể được sử dụng để ngăn chặn hành vi độc quyền và khuyến khích cạnh tranh. Có thể vì vậy mà ông chủ Amazon, cũng là chủ tờ Washington Post, không chịu ủng hộ bà Harris vì sợ thua là bị bên trump đánh tan, bằng cách chia nhỏ như khi xưa AT&T.
3. Công nhận Dữ liệu là Quyền Con người:
- Có một phong trào ngày càng tăng để công nhận dữ liệu cá nhân là một quyền con người. Điều này sẽ yêu cầu các công ty đối xử với dữ liệu cá nhân với sự cẩn trọng như các quyền cơ bản khác, chẳng hạn như tự do ngôn luận hoặc quyền riêng tư.
4. Mô hình Kinh tế Thay thế:
- Một số người đề xuất rằng người dùng nên được trả tiền cho dữ liệu của họ hoặc rằng các công ty nên tạo ra các kho dữ liệu, nơi dữ liệu cá nhân được quản lý thay mặt cho cá nhân bởi các bên thứ ba đáng tin cậy, thay vì thuộc sở hữu hoàn toàn bởi các tập đoàn.
Chủ nghĩa tư bản giám sát đại diện cho một sự thay đổi cơ bản trong cách thức vận hành của nền kinh tế kỹ thuật số, với những hệ quả sâu sắc đối với quyền riêng tư, tự chủ và dân chủ. Mặc dù nó mang lại mức độ cá nhân hóa và tiện ích chưa từng có, nhưng nó cũng mang đến những thách thức nghiêm trọng về mặt đạo đức và xã hội. Việc cân bằng giữa lợi ích của tiến bộ công nghệ và bảo vệ quyền và tự do của cá nhân sẽ là một nhiệm vụ quan trọng đối với chính phủ, các tập đoàn và công dân trong những năm tới.
Đoạn cuối họ có nói về giám sát của Trung Cộng. Mình nghĩ Hoa Kỳ cũng có vụ này nhưng họ không nói vì ông Snowden có lên tiếng về vụ này và phải trốn qua nga. Để hôm nào rảnh mình kể thêm về Trung Cộng.
Hôm trước xem ông Julian Assange, phóng viên của Wikileaks điều trần trước Âu châu cho thấy đệ tứ quyền không được tôn trọng nữa. Ông ta cho biết ông Pompeo, giám đốc CIA tìm cách ám sát ông ta. Giới tư bản muốn kiểm soát chúng ta hoàn toàn nên bịt mồm những ai nói về họ. Ở nhà thì đồng chí gái đã bịt mồm mình rồi. Hôm trước, mình có đăng bài về “Phá Thai” thì bị Facebook chận ngay sau 20 giây đưa lên mạng.
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
