Mỗi lần Giáng Sinh, khi đại gia đình, 4 thế hệ tụ họp ăn uống tại nhà mình, lại nhớ đến cái bánh bûche de Noël được ăn lần đầu trong đời ở Đà Lạt.
Trong xóm mình, cư xá của ty Công Chánh Đà Lạt ở đường Hai Bà Trưng có bà Bửu Duy, có tay nghề làm bánh Tây, có tiếng ở Đà Lạt một thời. Mỗi lần gần Giáng Sinh là dân Đà Lạt, đặt bánh Noël còn ngày thường, bà ta làm bánh bông lan bỏ mối cho mấy tiệm bánh ở khu Hoà Bình.
Bà ta có bà hàng xóm, cháu của ông Ưng Quyền cũng thuộc dòng Các Mệ hay sang chơi, phụ bà ta để học nghề sau đó mở tiệm bánh Thanh Nhàn ở khu Hoà Bình, cạnh nhà sách Hoà Bình nên hai nhà không thân thiện, qua lại như xưa vì bà Duy mất mối khá nhiều. Có ai trong xóm nói với mình là "cho người ta mượn tiền đi buôn thì được, chớ dạy người ta cái nghề kiếm cơm của mình".
Bà Thanh Nhàn cứ gần Tết, sáng vừa hết giới nghiêm, bà ta lên nhà mình để lấy mứt của bà cụ mình làm, bỏ mối để kiếm thêm tiền tiêu Tết. Có bao nhiêu là bà ta lấy hết vì sợ các tiệm khác đến lấy. Sau đó thì bà cho người làm lấy giấy bóng kiếng đỏ, bọc từng hộp có tên Thanh Nhàn, bán giá gấp đôi cho dân Đà Lạt, khiến mình hơi tức tức, mường tượng hiểu mượn đầu heo nấu cháo là gì. Sau này gia đình bà ta vượt biên, sang Mỹ có mở tiệm Thanh Nhàn ở khu Bolsa. Con cháu thấy cực quá nên sang lại cho ai khác khi ông bà nghỉ hưu.
Mẹ mình bán hàng xén nhưng gần Tết thì tối đi bán về, làm thêm mức để bán Tết kiếm thêm tiền sắm áo quần cho 10 đứa con. Mình không hiểu mẹ mình lấy sức ở đâu mà làm việc cả ngày ngoài chợ, tối về lại làm tiếp đến 1, 2 giờ sáng mới đi ngủ. Mẹ mình có món mức dâu tây Đà Lạt, nổi tiếng một thời. Quả dâu có cọng được rim đường, rồi bọc giấy bóng kính lại. Khi ăn, người ta tháo giấy bóng kinh lại để ăn. Gần Tết, thường có vụ đám hỏi đám cưới, người ta cho bánh xu xe hay trà, được gói trong giấy kính là giữ lại, để gói mức dâu.
Không có bà Thanh Nhàn giúp nên bà Duy kêu thằng Vĩnh Vinh, con đầu phụ bà ta. Thằng này hơn mình một tuổi nhưng học cùng lớp, hay kêu mình phụ nó, khi nào có bánh bị cháy không bán thì nó đưa cho đàn em nó ăn rồi quăng cho mình phần bị cháy nhiều nhất nhưng mình vẫn thấy ngon kỳ lạ. Mình học nghề làm bánh bông lan của nó. Nhà nó có cái máy cắm điện để đánh bột cho nhuyễn, nó hay bắt mình làm trò này rồi bỏ bột nổi. Khi bột được xay đều với nước thì nó lấy cái vá múc từng vá, đổ vào mấy cái khuôn bằng giấy bạc, bỏ vào lò nướng hai tầng đặt trên lò dầu hôi. Nhà nó có ba cái lò nầy, mỗi cái nướng được 12 cái bánh bông lan. Khi bột nổi làm bánh phồng lên đầy cái khuôn thì hắn bỏ vài miếng nho khô của Mỹ rồi đậy nắp lại.
Cái lò này do ông thợ thiếc tên Thạc ở ngoài chợ, cạnh hàng bà cụ mình làm, nhà ở xóm Địa Dư. Lò làm bằng thiếc có cửa đóng lại, có chiều ngang đâu 40 cm x 40 cm chiều cao x 60 cm chiều dài. Trên lò có cái nắp kéo qua, kéo lại để độ nóng thoát. Khi nướng bánh thì bỏ trên cái lò dầu hôi, vặn to hay nhỏ tuỳ độ nóng. Sau này bà cụ mình có mua một cái lò nướng này nên mình bắt chước làm. Nhà bà Duy có cái máy xay cắm điện trong khi nhà mình không có, phải dùng đồ quết chả và cái chày để đánh. Ông cụ mình khi xưa đi lính, khi giải ngũ có đem về cái nón cối sắt, dùng làm cái cối để giã thịt, cá cho nát. Mỗi lần nhà mình làm chả cá thu hay nhân cho chả giò là hàng xóm biết vì nghe quết cái nón sắt với cái chày, nghe bộpbộp vào ban đêm. Nhà không có nho khô nên mình dùng mức đậu sen bỏ lên mặt bánh. Sau này em gái lớn thì mấy cô em tiếp thu phần làm bánh còn mình đi đánh bi da. Đời lên hương.
Mình muốn học làm bûche de Noël nhưng thằng Vinh và mẹ nó không cho mình học, đuổi về, có lẽ sợ bị như bà Thanh Nhàn nên mình hay qua nhà bà Bửu Ngự chơi để học nghề nhưng chị người làm cũng không chỉ bày chi cả. Gần Noel khoảng 23 là xe cộ đậu lại nhà bà Duy tấp nập để lấy bánh. Chiều 24 thì nhà bà ta ăn Giáng Sinh dù theo Phật giáo. Bà Duy có 2 đứa con gái và 4 thằng con trai. Có năm Tết, mình bị ông cụ đánh nên chạy xuống nhà bà trú, ngủ qua đêm. Bà là người phụ nữ đầu tiên trong xóm, biết lái xe hơi, nhảy đầm,.. Một mẫu người phụ nữ tân thời như bà Ngô Đình Nhu. Nhà bà có chiếc xe Peugeot 203 trắng như các xe Taxi Đà Lạt, sơn màu đen, đậu ở bến trước nhà hàng Nam Sơn.
Có xe nên gia đình này xây cái garage bằng gỗ, lợp tôn, hay để cái bàn Ping pong mà sau này trời mưa. Thằng Bi, con Ông Tước hay lấy ná bắn xuống mái tôn nghe hòn đá lăn trong đêm mưa. Mình hay đánh bóng bàn với con bà nhưng cứ thắng hoài nên giữ bàn khiến ông Duy cứ mượn chỗ mình để con cái, cháu chắt của ông ta được đánh.
Không hiểu tại sao nhà bà ta rất thiên vị, sinh nhật của hai cô con gái thì tổ chức linh đình còn 4 tên con trai thì chả làm gì cả. Mỗi lần sinh nhật hai cô con gái của bà thì xe hơi đậu đầy đường Hai Bà Trưng. Mỗi lần như vậy thì mình và vài tên trong xóm, ghé lại đứng ngoài nhà, nhìn qua cửa sổ, tò mò xem đám con nhà giàu ăn sinh nhật. Thấy con Hương hay con Hà, bận đồ như công chúa, đeo vương miệng cắt bánh do bà Duy làm, khiến mình nuốt ừng ực. Nhiều khi thấy thằng Vĩnh Dũng, anh con Hương cũng bò lại đứng nhìn qua cửa sổ. Hình như nó thích một con nào, bạn của em nó chớ đâu thèm khát bánh như tụi mình. Mình thì thèm bánh còn nó thì như tổ tiên hắn, vua Minh Mạng mê gái, nên cùng đứng ngoài trời lạnh nhưng khác đối tượng.
Cái đám con gái nhà giàu, chúng nó lắm trò, cứ tặng quà rồi con Hương hay con Hà cứ từ từ mở quà rồi quơ tay quơ cẳng làm như ngạc nhiên. OMG bú xua la mua.
Mình và mấy thằng hàng xóm, đứng ở ngoài nhìn vào không nghe gì cả, chỉ thấy đám con gái vỗ tay rồi ăn bánh pâté chaud, uống nước cam BGI (Brasseries et Glacières d'Indochine), bánh mì thịt jambon, toàn là đồ quốc cấm ở nhà mình, khiến mấy đứa đứng ngoài chu mõ nhìn, thèm khát, lâu lâu nuốt cái ực cho đã cơn thèm. Hạnh phúc khi ăn chực qua nước miếng.
Bỗng đâu bà Duy đi ra, cầm cái chổi chà quét sân, la lối đuổi cả bọn đi như xua đuổi ăn mày. Chán mớ đời! Mấy đứa chạy qua bên kia đường, tụ lại như chó đánh hơi, đợi một lát thì cả đám bò lại. Đúng lúc bà Duy đem cái bûche de Noël ra.
Con Hương cầm con dao to dài, phong thái rất chuyên nghiệp, thái từng miếng bánh rồi bỏ vào đĩa nhỏ cho đám bạn. Nhìn chúng ăn từ tốn chậm chạp như người bị ốm, không muốn ăn khiến mình như điên, nuốt nước miếng ừng ực, ừng ực. Cuối cùng rồi đám con gái xơi cũng hết miếng bánh nhưng con nhà giàu có khác, không đứa nào đưa thìa đĩa lên liếm cả khiến mấy thằng ở ngoài đường càng điên, không nói không năng, bỏ nhau ra về.
Sau này ông cụ mình đổi sang ty Công Quản Nước, ngay hồ Đội Có ở gần lữ quán hướng đạo Lâm Viên làm cai công trường, phụ ông trưởng ty Nguyễn Tư Tùng, người Bắc, có thằng con tên Huân học Yersin, hơn mình đâu 1 lớp. Nhiệm vụ của ông cụ là đem thợ nước của ty, dẫn nước vào nhà, gắn đồng hồ nước hay sửa chữa ống nước khi bị bể.
Không có bà Thanh Nhàn giúp nên bà Duy kêu thằng Vĩnh Vinh, con đầu phụ bà ta. Thằng này hơn mình một tuổi nhưng học cùng lớp, hay kêu mình phụ nó, khi nào có bánh bị cháy không bán thì nó đưa cho đàn em nó ăn rồi quăng cho mình phần bị cháy nhiều nhất nhưng mình vẫn thấy ngon kỳ lạ. Mình học nghề làm bánh bông lan của nó. Nhà nó có cái máy cắm điện để đánh bột cho nhuyễn, nó hay bắt mình làm trò này rồi bỏ bột nổi. Khi bột được xay đều với nước thì nó lấy cái vá múc từng vá, đổ vào mấy cái khuôn bằng giấy bạc, bỏ vào lò nướng hai tầng đặt trên lò dầu hôi. Nhà nó có ba cái lò nầy, mỗi cái nướng được 12 cái bánh bông lan. Khi bột nổi làm bánh phồng lên đầy cái khuôn thì hắn bỏ vài miếng nho khô của Mỹ rồi đậy nắp lại.
Cái lò này do ông thợ thiếc tên Thạc ở ngoài chợ, cạnh hàng bà cụ mình làm, nhà ở xóm Địa Dư. Lò làm bằng thiếc có cửa đóng lại, có chiều ngang đâu 40 cm x 40 cm chiều cao x 60 cm chiều dài. Trên lò có cái nắp kéo qua, kéo lại để độ nóng thoát. Khi nướng bánh thì bỏ trên cái lò dầu hôi, vặn to hay nhỏ tuỳ độ nóng. Sau này bà cụ mình có mua một cái lò nướng này nên mình bắt chước làm. Nhà bà Duy có cái máy xay cắm điện trong khi nhà mình không có, phải dùng đồ quết chả và cái chày để đánh. Ông cụ mình khi xưa đi lính, khi giải ngũ có đem về cái nón cối sắt, dùng làm cái cối để giã thịt, cá cho nát. Mỗi lần nhà mình làm chả cá thu hay nhân cho chả giò là hàng xóm biết vì nghe quết cái nón sắt với cái chày, nghe bộpbộp vào ban đêm. Nhà không có nho khô nên mình dùng mức đậu sen bỏ lên mặt bánh. Sau này em gái lớn thì mấy cô em tiếp thu phần làm bánh còn mình đi đánh bi da. Đời lên hương.
Mình muốn học làm bûche de Noël nhưng thằng Vinh và mẹ nó không cho mình học, đuổi về, có lẽ sợ bị như bà Thanh Nhàn nên mình hay qua nhà bà Bửu Ngự chơi để học nghề nhưng chị người làm cũng không chỉ bày chi cả. Gần Noel khoảng 23 là xe cộ đậu lại nhà bà Duy tấp nập để lấy bánh. Chiều 24 thì nhà bà ta ăn Giáng Sinh dù theo Phật giáo. Bà Duy có 2 đứa con gái và 4 thằng con trai. Có năm Tết, mình bị ông cụ đánh nên chạy xuống nhà bà trú, ngủ qua đêm. Bà là người phụ nữ đầu tiên trong xóm, biết lái xe hơi, nhảy đầm,.. Một mẫu người phụ nữ tân thời như bà Ngô Đình Nhu. Nhà bà có chiếc xe Peugeot 203 trắng như các xe Taxi Đà Lạt, sơn màu đen, đậu ở bến trước nhà hàng Nam Sơn.
Có xe nên gia đình này xây cái garage bằng gỗ, lợp tôn, hay để cái bàn Ping pong mà sau này trời mưa. Thằng Bi, con Ông Tước hay lấy ná bắn xuống mái tôn nghe hòn đá lăn trong đêm mưa. Mình hay đánh bóng bàn với con bà nhưng cứ thắng hoài nên giữ bàn khiến ông Duy cứ mượn chỗ mình để con cái, cháu chắt của ông ta được đánh.
Không hiểu tại sao nhà bà ta rất thiên vị, sinh nhật của hai cô con gái thì tổ chức linh đình còn 4 tên con trai thì chả làm gì cả. Mỗi lần sinh nhật hai cô con gái của bà thì xe hơi đậu đầy đường Hai Bà Trưng. Mỗi lần như vậy thì mình và vài tên trong xóm, ghé lại đứng ngoài nhà, nhìn qua cửa sổ, tò mò xem đám con nhà giàu ăn sinh nhật. Thấy con Hương hay con Hà, bận đồ như công chúa, đeo vương miệng cắt bánh do bà Duy làm, khiến mình nuốt ừng ực. Nhiều khi thấy thằng Vĩnh Dũng, anh con Hương cũng bò lại đứng nhìn qua cửa sổ. Hình như nó thích một con nào, bạn của em nó chớ đâu thèm khát bánh như tụi mình. Mình thì thèm bánh còn nó thì như tổ tiên hắn, vua Minh Mạng mê gái, nên cùng đứng ngoài trời lạnh nhưng khác đối tượng.
Cái đám con gái nhà giàu, chúng nó lắm trò, cứ tặng quà rồi con Hương hay con Hà cứ từ từ mở quà rồi quơ tay quơ cẳng làm như ngạc nhiên. OMG bú xua la mua.
Mình và mấy thằng hàng xóm, đứng ở ngoài nhìn vào không nghe gì cả, chỉ thấy đám con gái vỗ tay rồi ăn bánh pâté chaud, uống nước cam BGI (Brasseries et Glacières d'Indochine), bánh mì thịt jambon, toàn là đồ quốc cấm ở nhà mình, khiến mấy đứa đứng ngoài chu mõ nhìn, thèm khát, lâu lâu nuốt cái ực cho đã cơn thèm. Hạnh phúc khi ăn chực qua nước miếng.
Bỗng đâu bà Duy đi ra, cầm cái chổi chà quét sân, la lối đuổi cả bọn đi như xua đuổi ăn mày. Chán mớ đời! Mấy đứa chạy qua bên kia đường, tụ lại như chó đánh hơi, đợi một lát thì cả đám bò lại. Đúng lúc bà Duy đem cái bûche de Noël ra.
Con Hương cầm con dao to dài, phong thái rất chuyên nghiệp, thái từng miếng bánh rồi bỏ vào đĩa nhỏ cho đám bạn. Nhìn chúng ăn từ tốn chậm chạp như người bị ốm, không muốn ăn khiến mình như điên, nuốt nước miếng ừng ực, ừng ực. Cuối cùng rồi đám con gái xơi cũng hết miếng bánh nhưng con nhà giàu có khác, không đứa nào đưa thìa đĩa lên liếm cả khiến mấy thằng ở ngoài đường càng điên, không nói không năng, bỏ nhau ra về.
Sau này ông cụ mình đổi sang ty Công Quản Nước, ngay hồ Đội Có ở gần lữ quán hướng đạo Lâm Viên làm cai công trường, phụ ông trưởng ty Nguyễn Tư Tùng, người Bắc, có thằng con tên Huân học Yersin, hơn mình đâu 1 lớp. Nhiệm vụ của ông cụ là đem thợ nước của ty, dẫn nước vào nhà, gắn đồng hồ nước hay sửa chữa ống nước khi bị bể.
Lâu lâu ông chủ tiệm kem Việt Hưng ở đường Thành Thái, nhà ở đâu trên đường Trần Bình Trọng, ya út gì đó có hai đứa cháu gái từ Sàigòn lên học ở Couvent thì phải, hình như bằng tuổi mình, hay bận jupe xanh, chả nhớ tên, đi học bằng xe Lam chung với mình, sau này hai cô này về lại Sàigòn. Hai con này khốn nạn lắm, mỗi lần xe Lam ngừng lại đón chúng trước nhà, là thấy chúng cầm hai cây cà rem, lên xe ngồi chu mõ, mút mút cây kem rồi còn cho mút kem của nhau trong khi mấy đứa khác ngồi trong xe, đực mõ ra nhìn. Sau này chúng về Sàigòn nên cái trò tra tấn dã man như ở Gualtanamo Bay chấm dứt. Ai nhớ hay quen hai cô này, cho xin imeo mình viết chửi trả thù. Hề hề hề!
Lâu lâu đi học về thì thấy trên bàn có cái hộp lớn đựng 10 chén bằng nhựa, toàn là kem và kem đủ màu. Hỏi ra là ông Việt Hưng đem tới để cám ơn ông cụ mình đã cho thợ sửa cấp tốc đường ống nước. Ông này Bắc kỳ cho nên chắc ông cụ mình cũng thiên vị cho thợ đến làm cho người cùng quê trước. Cuối năm đó, vào Giáng Sinh, ông ta đem lại biếu ông cụ mình cái bûche de Noël, đặt ở nhà bà Duy, khiến mấy anh em xôn xao, vui quên cả đói. Mấy đứa em leo lên cái ghế đẩu, quỳ gối trên cái ghế rồi trường người ra tới giữa bàn, chu mõ, trương mũi để hít hà cái lồng bàn nhựa made in Cholon, màu xanh, đậy cái bánh để tránh ruồi nhất là con mèo hàng xóm như sợ hương thơm của bánh bay mất. Hít mùi thơm ngào ngạt cũng đủ no, quên ăn trưa.
Tối đó bà cụ về tưởng được ăn liền, ai ngờ cụ bỏ lên bàn thờ để cúng ông bà. Chắc là lần đầu tiên ông bà, tổ tiên dòng họ mình được ăn bánh Tây. Sau khi hương tàn thì bà cụ bê cái bánh xuống, trang trọng như sợ bị bể, đặt lên bàn. Mấy anh em dành nhau đi lấy con dao cho bà cụ, cãi nhau chí choé vì nghĩ sẽ được chia bánh trước vì có công lao như dân CM30 sau 75. Bà cụ cũng chuyên nghiệp không thua gì con Hương, cắt miếng to nhất để dành cho ông cụ rồi cắt một miếng nhỏ, bỏ vào cái đĩa nhỏ màu xanh có hai con rồng của công ty Thiên Nhiên ở Trại Mát, dùng cúng xôi, chia làm bốn và hai miếng nữa, cũng được chia làm 4 rồi mỗi đứa được 1/4 miếng bánh. Đứa lớn có quyền lựa trước đến đứa cuối là coi như rất ít.
Thường khi ăn thì mình hay đưa phần mình cho đứa nhỏ nhất nhưng trong lòng rất xót xa, quặn thắt từng khúc ruột.
Mình cầm miếng bánh nhưng mắt cứ nhìn theo nữa cái bánh còn lại, như đoán được Ý của mình bà cụ bảo để dành cho ngày mai. Lúc đó mấy anh em mới cam phận, không nhìn cái bánh còn lại. Không ai dám ăn cả hình như sợ miếng bánh biến mất, từ từ hít hít hà hà như chó ngửi cứt mới được ra lò. Từ từ lượm mấy cái bánh vụn nhỏ rơi trong đĩa bỏ vào mồm. U chầu, u chầu cái ngọt ngào chưa bao giờ tận hưởng thêm mùi sô cô la, kem,... Nức nở, nức nở,.. Có lẽ lần đầu tiên mấy anh em mình ăn uống rất chậm chạp như vậy, nhà con đông thì phải ăn chạy nếu không là hết cơm, hết đồ ăn. Mình chợt hiểu tại sao đám con nhà giàu ăn từ tốn, chậm chạp ở nhà bà Duy, để tận hưởng cái sãng khoái của cuộc đời, để tạ ơn người, tạ ơn đời, ơn trời, ơn Phật. Nhất là ông chủ tiệm kem Việt Hưng Muôn năm.
Ăn xong thì thấy bà cụ bỏ nữa cái bánh còn lại trong cái garde à manger.
Sau khi ghé qua sở, chia phiên canh gác cho nhân viên vì dạo đó công chức đêm đêm phải thay phiên nhau trực ở sở, qua chương trình nhân dân tự vệ vì sợ VC nằm vùng, đặt chất nổ, phá hoại. Ông cụ mình là đoàn trưởng nên mỗi tối phải đi đến sở, điểm danh xong xuôi mới về nhà ngủ. Vì đoàn trưởng nên sau này ông cụ lãnh 18 năm tù. Mấy đứa em canh me, chạy ra bảo bố, mẹ có để dành bánh cho bố, hy vọng bố sẽ thưởng vì được nhắc nhở, sẽ cho ăn ké.
Đó là lần đầu tiên trong đời mình được ăn bánh Noel, sau bao nhiêu năm chứng kiến mấy đứa con gái bà Duy cùng đám bạn của chúng ăn. Sau này sang Tây thì được ăn mệt thở, lâu lâu nhớ đến em út ở Việt Nam, khiến xót xa, ước gì có chúng bên cạnh để mấy anh em ăn thả giàn, không đói khát như xưa. Ngày nay thấy bánh này là không dám đụng, ai mời cũng từ chối.
Gia đình bà Duy sau 75, xuống cấp như mọi gia đình. Thằng Vinh đi thanh niên xung phong, đạp mìn chết chung với thằng Hùng ở xóm Địa Dư. Thằng Dũng cùng tuổi mình, mê bạn của em nó cũng chết vì ăn bo bo. Thằng Hải, em kế con Hương, tuổi Tí cùng với thằng em mình cũng chết non. Con Hương nghe nói tình yêu lận đận chi đó cũng chết non.
Con Hà thì được Việt Kiều ở Úc Đại Lợi về cưới đem đi. Bà Duy thì theo thầy chùa cúng dường, kinh kệ mỗi ngày, nay đã qua đời. Lần đầu về thăm xóm, mình có ghé lại thăm ông Duy. Ông ngồi đó, thừ người ra nhìn về chốn xa xăm, bảo mình được trời cho may mắn, được đi Tây nếu không thì cũng te tua như thằng Vinh, thằng Dũng. Mình chỉ lặng lẽ, gật đầu đồng ý. Con trai của ông thì còn thằng Hồ, con trai út, lấy con ông Ngần, hàng xóm, được đi đoàn tụ, định cư ở Mỹ. Mình có số điện thoại của nó ở tiểu bang xa, tính gọi hỏi thăm về gia đình nó cho mình vì để không sau khi nó đi Mỹ nhưng vẫn không có dịp gọi.
Trong xóm mình, bà Duy sang trọng bao nhiêu, đi xe hơi, nhảy đầm,..thì bà cụ mình lại trái ngược. Cả đời cứ sáng đi chợ, tối về, chỉ tô son điểm phấn khi đi ăn cưới. Lớn lên mình mới khám phá ra bà cụ mình là triệu phú ngầm, ăn bận rất bình dân, không cao sang nhưng lại có tiền. Bà Duy tuy trông bề ngoài sang giàu nhưng lại không có tiền, nợ nần tùm lum. Bà Bửu Ngự tuy đi học lóm nghề của bà Duy nhưng có đầu óc kinh doanh nên để tiền mở tiệm Thanh Nhàn, rất khá giả.
Ngồi viết thì mình mới hiểu cái tính chắt chiêu của mình từ đâu ra. Có cái gì bà cụ cũng chia ra làm hai hay ba, để dành rồi ăn từ từ. Nhiều khi nói chuyện với vợ, kể về thời niên thiếu, thời nghèo đói nhăn răng. Gặp mấy người bán xíu mại, chỉ có tiền mua nước xíu mại không có thịt, gọi xíu mại chay. Đổ trong cái đĩa nhỏ rồi mua bánh mì, mấy anh em chấm chấm nước xíu mại, ăn sao mà nó ngon tàn đời. Giáng Sinh năm ấy được ăn cái bánh kem Tây lần đầu, mình vẫn nhớ cái hương vị ngày ấy, mấy mảnh vụn của cái bûche de noel năm ấy, bỏ vào miệng, để nó tan rã từ từ trong miệng như nước Cam Lồ. Hạnh phúc dạo đó sao rất đơn sơ.
NHS
Lâu lâu đi học về thì thấy trên bàn có cái hộp lớn đựng 10 chén bằng nhựa, toàn là kem và kem đủ màu. Hỏi ra là ông Việt Hưng đem tới để cám ơn ông cụ mình đã cho thợ sửa cấp tốc đường ống nước. Ông này Bắc kỳ cho nên chắc ông cụ mình cũng thiên vị cho thợ đến làm cho người cùng quê trước. Cuối năm đó, vào Giáng Sinh, ông ta đem lại biếu ông cụ mình cái bûche de Noël, đặt ở nhà bà Duy, khiến mấy anh em xôn xao, vui quên cả đói. Mấy đứa em leo lên cái ghế đẩu, quỳ gối trên cái ghế rồi trường người ra tới giữa bàn, chu mõ, trương mũi để hít hà cái lồng bàn nhựa made in Cholon, màu xanh, đậy cái bánh để tránh ruồi nhất là con mèo hàng xóm như sợ hương thơm của bánh bay mất. Hít mùi thơm ngào ngạt cũng đủ no, quên ăn trưa.
Tối đó bà cụ về tưởng được ăn liền, ai ngờ cụ bỏ lên bàn thờ để cúng ông bà. Chắc là lần đầu tiên ông bà, tổ tiên dòng họ mình được ăn bánh Tây. Sau khi hương tàn thì bà cụ bê cái bánh xuống, trang trọng như sợ bị bể, đặt lên bàn. Mấy anh em dành nhau đi lấy con dao cho bà cụ, cãi nhau chí choé vì nghĩ sẽ được chia bánh trước vì có công lao như dân CM30 sau 75. Bà cụ cũng chuyên nghiệp không thua gì con Hương, cắt miếng to nhất để dành cho ông cụ rồi cắt một miếng nhỏ, bỏ vào cái đĩa nhỏ màu xanh có hai con rồng của công ty Thiên Nhiên ở Trại Mát, dùng cúng xôi, chia làm bốn và hai miếng nữa, cũng được chia làm 4 rồi mỗi đứa được 1/4 miếng bánh. Đứa lớn có quyền lựa trước đến đứa cuối là coi như rất ít.
Thường khi ăn thì mình hay đưa phần mình cho đứa nhỏ nhất nhưng trong lòng rất xót xa, quặn thắt từng khúc ruột.
Mình cầm miếng bánh nhưng mắt cứ nhìn theo nữa cái bánh còn lại, như đoán được Ý của mình bà cụ bảo để dành cho ngày mai. Lúc đó mấy anh em mới cam phận, không nhìn cái bánh còn lại. Không ai dám ăn cả hình như sợ miếng bánh biến mất, từ từ hít hít hà hà như chó ngửi cứt mới được ra lò. Từ từ lượm mấy cái bánh vụn nhỏ rơi trong đĩa bỏ vào mồm. U chầu, u chầu cái ngọt ngào chưa bao giờ tận hưởng thêm mùi sô cô la, kem,... Nức nở, nức nở,.. Có lẽ lần đầu tiên mấy anh em mình ăn uống rất chậm chạp như vậy, nhà con đông thì phải ăn chạy nếu không là hết cơm, hết đồ ăn. Mình chợt hiểu tại sao đám con nhà giàu ăn từ tốn, chậm chạp ở nhà bà Duy, để tận hưởng cái sãng khoái của cuộc đời, để tạ ơn người, tạ ơn đời, ơn trời, ơn Phật. Nhất là ông chủ tiệm kem Việt Hưng Muôn năm.
Ăn xong thì thấy bà cụ bỏ nữa cái bánh còn lại trong cái garde à manger.
Sau khi ghé qua sở, chia phiên canh gác cho nhân viên vì dạo đó công chức đêm đêm phải thay phiên nhau trực ở sở, qua chương trình nhân dân tự vệ vì sợ VC nằm vùng, đặt chất nổ, phá hoại. Ông cụ mình là đoàn trưởng nên mỗi tối phải đi đến sở, điểm danh xong xuôi mới về nhà ngủ. Vì đoàn trưởng nên sau này ông cụ lãnh 18 năm tù. Mấy đứa em canh me, chạy ra bảo bố, mẹ có để dành bánh cho bố, hy vọng bố sẽ thưởng vì được nhắc nhở, sẽ cho ăn ké.
Đó là lần đầu tiên trong đời mình được ăn bánh Noel, sau bao nhiêu năm chứng kiến mấy đứa con gái bà Duy cùng đám bạn của chúng ăn. Sau này sang Tây thì được ăn mệt thở, lâu lâu nhớ đến em út ở Việt Nam, khiến xót xa, ước gì có chúng bên cạnh để mấy anh em ăn thả giàn, không đói khát như xưa. Ngày nay thấy bánh này là không dám đụng, ai mời cũng từ chối.
Gia đình bà Duy sau 75, xuống cấp như mọi gia đình. Thằng Vinh đi thanh niên xung phong, đạp mìn chết chung với thằng Hùng ở xóm Địa Dư. Thằng Dũng cùng tuổi mình, mê bạn của em nó cũng chết vì ăn bo bo. Thằng Hải, em kế con Hương, tuổi Tí cùng với thằng em mình cũng chết non. Con Hương nghe nói tình yêu lận đận chi đó cũng chết non.
Con Hà thì được Việt Kiều ở Úc Đại Lợi về cưới đem đi. Bà Duy thì theo thầy chùa cúng dường, kinh kệ mỗi ngày, nay đã qua đời. Lần đầu về thăm xóm, mình có ghé lại thăm ông Duy. Ông ngồi đó, thừ người ra nhìn về chốn xa xăm, bảo mình được trời cho may mắn, được đi Tây nếu không thì cũng te tua như thằng Vinh, thằng Dũng. Mình chỉ lặng lẽ, gật đầu đồng ý. Con trai của ông thì còn thằng Hồ, con trai út, lấy con ông Ngần, hàng xóm, được đi đoàn tụ, định cư ở Mỹ. Mình có số điện thoại của nó ở tiểu bang xa, tính gọi hỏi thăm về gia đình nó cho mình vì để không sau khi nó đi Mỹ nhưng vẫn không có dịp gọi.
Trong xóm mình, bà Duy sang trọng bao nhiêu, đi xe hơi, nhảy đầm,..thì bà cụ mình lại trái ngược. Cả đời cứ sáng đi chợ, tối về, chỉ tô son điểm phấn khi đi ăn cưới. Lớn lên mình mới khám phá ra bà cụ mình là triệu phú ngầm, ăn bận rất bình dân, không cao sang nhưng lại có tiền. Bà Duy tuy trông bề ngoài sang giàu nhưng lại không có tiền, nợ nần tùm lum. Bà Bửu Ngự tuy đi học lóm nghề của bà Duy nhưng có đầu óc kinh doanh nên để tiền mở tiệm Thanh Nhàn, rất khá giả.
Ngồi viết thì mình mới hiểu cái tính chắt chiêu của mình từ đâu ra. Có cái gì bà cụ cũng chia ra làm hai hay ba, để dành rồi ăn từ từ. Nhiều khi nói chuyện với vợ, kể về thời niên thiếu, thời nghèo đói nhăn răng. Gặp mấy người bán xíu mại, chỉ có tiền mua nước xíu mại không có thịt, gọi xíu mại chay. Đổ trong cái đĩa nhỏ rồi mua bánh mì, mấy anh em chấm chấm nước xíu mại, ăn sao mà nó ngon tàn đời. Giáng Sinh năm ấy được ăn cái bánh kem Tây lần đầu, mình vẫn nhớ cái hương vị ngày ấy, mấy mảnh vụn của cái bûche de noel năm ấy, bỏ vào miệng, để nó tan rã từ từ trong miệng như nước Cam Lồ. Hạnh phúc dạo đó sao rất đơn sơ.
NHS
