Đạo diễn Trần Văn Thuỷ, trong một buổi nói chuyện về 30 năm thực hiện cuốn phim “chuyện Tử Tế”, cho biết không ngờ ngày nay, người Việt còn dã man hơn 30 năm về trước. Chuyện tử tế đối với xã hội Việt Nam ngày nay vẫn mang tính thời sự. 30 năm trước, ông ta làm phim tài liệu về xã hội Việt Nam thì bị đì, lo sợ bị bắt vì bị buộc tội âm mưu chống phá chế độ.
Thế là bỏ mộng đi học, tiếp tục cuộc đời chăn vịt cho đến khi có đoàn phim về quê quay phim. Anh ta tò mò lại hỏi và đi theo đoàn làm phim để học quay phim. Cho thấy nghề chăn vịt và làm phim có một biên giới rất sơ sài như học lực lớp 7 tương đương tiến sĩ. Nghe học cao và làm cán bộ chỉ được dành cho một giai cấp riêng. Dốt thì chạy tiền như con của lãnh đạo nào, thi được 3 điểm, chạy 1 tỷ để được đậu thủ khoa, lên mặt dạy giới trẻ Việt Nam, cách học giỏi.
Có đoạn nói về một người mẹ bị phong cùi, đi làm ở đâu, tối về làm gạch để xây nhà cho thằng con trước khi chết. Rất cảm động. Hay những bà sơ, bỏ cả đời mình để chăm sóc những bệnh nhân phong cùi, bị xã hội ruồng bỏ. Có một vị linh mục kể cho mình nghe, lý do ông ta đi tu sau khi gặp các vị sơ ở trại phong cùi.
Đoạn đạo diễn, cảm động kể khi ông Phạm Văn Đồng và Nguyễn Văn Linh chết thì ông ta để tang hai ông này 3 năm. Lý do là nếu không có sự can thiệp của hai ông này thì chắc chắn ông ta bị bắt ở tù. Và chúng ta sẽ không bao giờ xem được mấy cuốn phim ông ta làm. Thật ra ông ta đã bị bắt nhưng được thả ra. Thấy thương cho nghệ sĩ tại Việt Nam, không có tự do sáng tạo, lúc nào cũng phải theo định hướng.
Ông ta kể làm xong phim “Hà Nội trong mắt ai” mà mình có xem tại New York, sau khi phim này đoạt giải chi bên đông Đức. Ông cho biết; phim ông ta làm xong, nhưng không được trình chiếu. Lý do là ông nói về nền văn hoá, xã hội phong kiến, không đề cao, tuyên truyền cho chế độ. Đi ngoài đường, người quen gặp, ngạc nhiên kêu mày chưa bị bắt à. May thay ông Phạm Văn Đồng nghe đến và kêu chiếu phim cho ông ta xem. Xem xong ông Đồng kêu cho trình chiếu nhưng ít ai dám chiếu cho nhân dân xem. Ông này chỉ làm đến chức thủ tướng.
Ông ta lén gửi cuốn phim đi dự giải điện ảnh ở Leipzig, Đông Đức, và chuẩn bị vượt tuyến. May thay ông được Karl Marx độ, phim ông ta được trúng giải nên Hà Nội không bắt ông ta, và về lại Việt Nam. Nếu mình không lầm, ông Đặng Thái Sơn, đi thi ở Ba Lan, nhờ ông thầy người Nga giúp đỡ, sứ quán Việt Nam không giúp gì cả vì ông bố có vấn đề. Ông Trần Văn Thuỷ đi học ở Liên Xô và tốt nghiệp môn điện ảnh, nghe nói với ông thầy nào nổi tiếng trong khối Liên Xô nên mình không biết. Dạo ở âu châu, mình có xem được vài phim nga sô. Nay thì xem trên mạng đầy. Nói chung các phim về thế chiến, toàn là tuyên truyền cho chế độ, còn ngày nay thì không đặc sắc lắm. Mình hay mở Netflix để xem phim thế giới, ít xem phim mỹ lắm.
Ông ta kể cuốn phim của ông mang lợi tức về cho Hà Nội nhiều tiền nhất từ xưa đến nay. Cái nghịch lý là phim bị cấm chiếu cho người việt trong nước xem. Có trên 10 đài truyền hình quốc tế mua bản quyền, cứ mỗi lần trình chiếu cho công chúng của xứ họ, trả cho Hà Nội $30,000 nhưng vẫn bị kiểm duyệt, cấm chiếu tại Việt Nam. Cho thấy tác phẩm văn hoá nào của Việt Nam bị cấm là thuộc loại hay, có giá trị quốc tế. Văn hoá mà có chút tư duy, sáng tạo là bị cấm. Không theo định hướng của bộ máy tuyên truyền.
Sau này, đài truyền hình Nhật Bản mướn ông ta quay một phim về một làng nào ở Bắc Việt, khiến khán giả Nhật Bản rất cảm động. Bác nào có link của phim này thì cho em xin. Cảm ơn trước. Kêu dân tộc họ đã đánh mất sự tử tế của cái nghèo khi xưa. Khi còn nghèo, họ đều giúp đỡ nhau, chỉ có khi giàu lên sau 1945, thì nhà nào ở nhà nấy, sợ bị mất trộm.
Về Đà Lạt mình cũng thấy hàng xóm nhà nào đều có cái cổng to đùng, 3, 4 cái ổ khoá. Thậm chí về quê, mình thấy cổng nhà ông chú có khóa, vào đến cửa chính thì có cửa sắt, có khoá, rồi vào cửa nhà cũng có khoá. Muốn đi ra hay đi vào nhà, phải mở 3 cái khoá. Cháy nhà mà khoá nhà là hơi mệt. Khi xưa, thiếu chút dầu ăn thì chạy qua hàng xóm mượn,… nay thì cổng to đùng, không dám gọi.
Ông ta kể đến khi ông NGuyễn Văn Linh, kêu cho ông ta xem cuốn phim. Xem xong, nói chỉ có thế thôi mà cấm, hay là trình độ của ông ta kém, không hiểu và nói trước mọi người là đạo diễn cần làm thêm tập 2. Thế là cuốn phim “chuyện tử tế” mà ông đã làm xong từ lâu nhưng đâu dám trình duyệt và đặt tên “Hà Nội trong mắt ai tập 2”. Không ai phê bình, kiểm duyệt cả vì Nguyễn Văn Linh đã kêu làm. Kinh
Dạo này thấy mấy người ở hải ngoại kêu văn hoá Việt Nam Cộng Hoà, được người dân ở Việt Nam ưa chuộng thậm chí ngoài Bắc. Điển hình là Bolero được hát khắp nơi thay vì nhạc đỏ. Mình nghĩ chưa chắc. Lý do là Khánh Ly hát bản nhạc “Gia Tài Của Mẹ” bị lên án hay ca sĩ Chế Linh bị cấm hát,…cái gì bị cấm là có giá trị, còn được cho phép thì cần được xét lại.
Hà Nội có thể ra chỉ thị để nhạc Bolero, tình yêu ướt át để ru ngủ người Việt tại Việt Nam, thậm chí hải ngoại. Người cộng sản rất khôn, họ không làm gì không chủ đích. Họ rất giỏi về tuyên truyền.
Trước 75, nhạc Bolero, tình cảm ủy mị, ướt át được nổi rầm rộ trong chiến tranh. Lính đang đóng quân ở biên thùy mà đêm nghe nhạc uỷ mị chắc cũng hết muốn đánh giặc. Trong khi ngoài bắc, họ cho hát Trường Sơn Đông, Trường Sơn Tây hay cô gái tải đạn,…
Sau này, được biết các nhạc sĩ như Phạm Thế Mỹ là Việt Cộng nằm vùng, được chỉ thị làm nhạc phản chiến khiến mình nhớ đến bài gì của ông ta, …một ngày tôi đi qua trại lính gần nhà, thấy một lá cờ,..đại khái lá cờ phủ lên quan tài của một người lính mới tử trận và MIên Đức Thắng mà mình rất thích khi xưa, hát những bài khá phản chiến, nghe xong hết muốn đánh giặc như trên đỉnh đèo hoang vu, có nghe tiếng me gọi, mẹ ơi con sẽ về dù chân què, chân cụt gì đó,… lâu quá mấy chục năm không nhớ hết.
Có ông nhà văn quân đội Việt Nam Cộng Hoà, nằm vùng kể vào Bưng, nhận được chỉ thị của Trần Văn Trà, viết sách theo đề tài, định hướng đấu tranh cho Hà Nội.
Có lần mình tò mò đọc về tiểu sử ông Văn Cao, thấy nhạc ông này khác với ông Phạm Duy thì khám phá ra ông ta bị cấm sáng tác suốt mấy chục năm vì mất lập trưởng. Đến năm 1976, có tờ báo nào ở Sàigòn, trả tiền nhờ ông ta làm một bản nhạc đề cao mùa xuân đầu tiên của dân tộc, được thống nhất.
Ông ta gửi bài “mùa Xuân đầu tiên”, bị giới văn nghệ kêu có vấn đề vì gà mà gáy vào buổi trưa, một con én không làm được mùa xuân mà ông ta kêu mùa xuân theo én về, thêm ông cho giảm cường độ, thường người ta sử dụng khi làm nhạc đám ma thế là tịt ngòi nữa. Không thấy có sáng tác mới nào sau 1976.
Rồi dặt dìu mùa xuân theo én về
Người mẹ nhìn đàn con nay đã về
Mùa xuân mơ ước ấy đang đến đầu tiên
Nước mắt trên vai anh, giọt sưởi ấm đôi vai anh (hình như bản gốc là nước mắt trên mi anh, họ đổi lại sau này)
Niềm vui phút giây như đang long lanh.
ôi giờ phút yêu quê hương làm sao trong xuân vui đầu tiên.
ôi giờ phút trong tay anh đầu tiên một cuộc đời êm ấm.
Từ đây người biết quê người
Từ đây người biết thương người
Từ đây người biết yêu người .
Đặc biệt là đài phát thanh Mạc Tư KHoa, lại dịch ra Nga ngữ, cho hát, và trả Ông ta tác quyền 100 rubles. Cô con gái du học ở đây, lấy tiền mua màu gửi cho ông tha hồ vẽ. Người Nga đàng hoàng trả tiền tác quyền chớ gặp Việt Nam, tỏng nước hay ngoài nước thì lấy hát, kiếm tiền không đưa một đồng xu.
Có một ông nhạc sĩ miền nam nhưng chạy theo Việt Cộng, tên Trần Long Ẩn. Ông ta có làm bài “đi qua vùng cỏ non” khiến bị nghi ngờ mất lập trường với những câu như:
Những dòng sông đã lâu không ra được biển rộng
Là những dòng sông lạc loài muộn phiền quanh vách núi
Thế là ông này bị đì từ mấy chục năm nay, buồn đời năm ngoái ông ta rống lên là văn hoá miền nam đồi trụy phải dẹp bỏ hết, bị thiên hạ quăng đá mệt thở. Nghe ông ta kể là tổ chức kêu ông ta trốn, bỏ Sàigòn vì cảnh sát đặc biệt tìm kiếm, bỏ vào bưng rồi được đưa ra Hà Nội, cho học nhạc viện gì đó theo lời yêu cầu của ông ta. Chắc ông ta khá ngạc nhiên khi so sánh Sàigòn và Hà Nội. Mình về Hà Nội năm 1994 thì bao nhiêu câu chuyện Hà Nội 36 phố phường, khi xưa học khiến mình mơ một ngày viếng thăm quê nội. Ai ngờ, chới với khi so sánh Sàigòn đã te tua mà Hà Nội thì gấp vạn lần.
Làm nhạc hay viết tương tự như xưa, người ta hay nói “kỵ huý”. Muốn sống thì phải tránh kỵ huý mà sáng tạo thì cần được tự do tư duy. Do đó các người việt tài giỏi phải ra khỏi nước mới được người đời nhìn nhận ra tài của họ như bà Dương Thu Dương, hay ông Nguyễn Việt Thanh, người gốc Việt đầu tiên đoạt giải Pulitzer mà mình có đọc lâu rồi và theo giỏi ông ta từ khi con mình học USC, nơi ông ta làm giáo sư.
Ông này có nói một câu khiến mình suy nghĩ về con người tại Hoa Kỳ. Khi được đài truyền hình pháp phỏng vấn, người Pháp giới thiệu ông ta là một nhà văn người Mỹ, còn khi đài truyền hình Mỹ giới thiệu ông ta thì kêu nhà văn gốc Việt.
Nước Tàu có lịch sử lâu đời nhất nhưng vì mấy tục lệ như kỵ huý, ảnh hưởng Nho Giáo khiến nền văn minh của họ chưa đạt được tuyệt đỉnh được. Nếu họ không thay đổi thì khó bắt kịp hay qua mặt tây phương.
Có ông bác sĩ nào học bên tây về, bị bắt vì bán thuốc giả cho bệnh nhân với tiêu chí “lương y như ác mẫu”. Thiên hạ kêu uổng nhân tài. Nhân tài mà giết người để làm tiền thì không thể nào gọi là nhân tài được, phải gọi Quỷ Tài. Ông này đã không thực hiện lời nguyền của Hippocrates.
Sáng nay, đọc tin thấy có một gia đình gốc Việt, anh em chị em dính vào vụ gian lận gói cứu trợ COvid vừa qua. Một người em làm bác sĩ, cả họ được nhờ, khai man ra sao hơn 150 triệu đô la, nay vào tù, bà chị thì đang bị truy nã. Chán Mớ Đời
Nói chung thì người Việt muốn giỏi thật sự thì phải ra hải ngoại sinh sống. Chỉ có xương rồng mới sống nổi ở sa mạc còn ai muốn ra trái, hoa đẹp thì phải về vùng đất lành. Chán Mớ Đời
48 năm sau ngày đất nước thống nhất, người Việt vẫn tiếp tục ra, ngay cả đảng viên và con cháu. Mình gặp rất nhiều ở vùng này. Tuần vừa qua, có nghe tin 14 người Việt vượt biển bằng tàu, đi Đài Loan bị chìm tàu chết. Nhiều người Việt đi lậu qua Âu Châu kiếm việc làm. Hà Nội ra chỉ thị tăng gia lao động quốc tế, cung cấp thêm 500,000 nhân công cho các nước ngoài năm 2023. Mình thấy tại phi tường Sàigòn tháng 2 vừa qua, độ 2 toán người Việt xuất khẩu lao động.
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo phơi nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
