Lũ lụt và xây dựng

 Lũ lụt và xây dựng

Mấy tuần nay thấy tin tức ở Việt Nam bị lụt khắp nơi nhất là miền trung. Sáng nay thấy hình ảnh lũ ở Đức Trọng khiến mình chới với. Các hình ảnh thật đau lòng mà cũng có nhiều người muốn làm tiền nên bựa thêm mấy cái clip khiến thiên hạ không biết đâu là sự thật. Đà Lạt thì thấy đèo Prenn bị đất chùi hay đường xuống Nha Trang cũng banh ta lông dù mới làm. Vụ này thì mình không ngạc nhiên vì mấy lần trước về Đà Lạt, anh bạn học xưa đón ở phi trường Liên Khương rồi chạy lên Đà Lạt, và nói đèo Prenn mới làm khiến mình thất kinh. 

Đường đèo Prenn mới xây xong cách đây đâu 2 năm hay 1 năm

Chúng ta thấy bờ talus được xây đẻ chấn đất ép từ dường đèo rất ngắn. Xem hình dưới sẽ thấy talus đường đèo khi xưa do người Pháp hay đệ nhất cộng hoà thực hiện

Chúng ta thấy talus được xây cất thời Pháp hay Việt Nam Cộng Hoà. Tường talus rất cao. Họ phá núi, lấy đá làm tường talus tại chỗ. Nếu để ý phía sườn núi, đồi có cái mương để hứng nước mưa chảy xuống và được thoát qua các ông cống thóat nước, không thấy trong hình

Hình lấy từ báo chí Việt Nam 

Trước đó mấy tháng mình có đi mấy nước của Liên sô cũ thấy họ làm đường ở mấy đường núi như đèo Prenn. Bên sườn núi thì hơi xây một cái mương rất lớn để hứng nước mưa chảy trên cao xuống. Ngoài ra còn có phủ lưới trên sườn núi để tránh đá rơi xuống chạy ra đừng có thử thây tại nạn. 

Từ mấy cái mương như vậy thì cứ độ 100 thước là có một ông cống thoát nước to đùng được đặt sâu dưới đường qua phía bên kia đường. Ở đèo Prenn thì mình không thấy họ gắn mương xi măng ven sườn núi. Cố xem có ống thoát nước phía bên kia đường cũng không. Có thể có nhưng rất ít nên không thấy. 

Trong vườn mình nằm trên đồi nên ngay con đường chính cắt ngọn đồi làm hai cũng phải làm mương dọc theo đường này và cứ cách độ 50 thước đều có cái hố thấp để nước hai bên sườn đồi chảy xuống và được nối với ống cống thoát nước được chôn dưới đường băng qua đường để đổ nước chảy từ trên đồi xuống. Năm nay, mình kêu họ đổ thêm mulch ở vườn rồi dùng Bobcat, chở rãi bên sườn đồi để chận nước và dưới chân các cây bơ, giúp làm đất mát, không bị nắng làm khô thêm lâu ngày sẽ ran rã để thành phân bón. Có nhiều công ty họ chặt cây, cưa cây rồi nghiền nát lá và cành cây cũng như thân cây rất nhỏ. Thay vì đem đến bãi đỗ rác phải trả tiền, mình kêu họ đem lại vờn đỗ giúp họ tiết kiệm tiền và mình có phân bón hữu cơ.

Đây la chình ảnh bên sườn đồi ở Ý Đại Lợi mà thấy khi đi hành hương 325 km trên núi. Họ lấy cây để chèn làm talus chống đất bị chùi. Như vậy có không gia để nước rỉ qua không phá vỡ bức tường này. Rất giản dị

Mình xem lại những tấm ảnh đèo Prenn trước 1975 thì thấy các talus mà người Pháp hay Việt Nam Cộng Hoà xây cất thì thấy rất cao trong khi ngày nay, độ 1.5 mét hay ngắn hơn nên khi mưa nước đọng lại là  banh ta lông. Có lần về Đà Lạt, mình đi Phan Rang để thăm cái làng cô nhi, tài xế sợ không dám chạy đường xuống đèo Ngoạn Mục nhưng nể tình mấy ông cha ở Lạc Dương nên nhận tiền chở mình đi. Lý do là sợ xe hư vì đường đang được thi công và bị bỏ dỡ, đợi đội vốn. Khúc đường nào mà Hà Nội làm thì đều bị ổ gà tỏng khi khúc do người Pháp xây thời tây thì không gì cả, chạy xe sướng. Mình nhớ khi xưa đi NInh Chữ với bạn học 2 lần, đường ngon ơ lắm. Chỉ khi họ muốn nới đường rộng hơn là có chuyện. Thấy các xe máy cày dùng để bừa các con đường mới bị quăng một đống bên đường.

Mình xem lại hình ảnh thời tây và dưới thời Việt Nam Cộng Hoà thì nhận thấy thời tây, Đà Lạt chỉ có đồi núi nhiều như đồi Cù. Đọc đặc khảo địa lý về Đà Lạt thì khám phá ra dưới thời đệ nhất Việt Nam Cộng Hoà có chương trình trồng cây và bảo vệ rừng, gắn với mục tiêu biến Đà Lạt thành “thành phố nghỉ mát kiểu châu Âu” của miền Nam Việt Nam như người Pháp đã thiết kế.

Chính quyền Đệ Nhất Cộng Hoà ban hành nhiều sắc lệnh về bảo vệ rừng ở cao nguyên Lâm Viên, do lo ngại:

• nạn phá rừng lấy gỗ thông,

• cháy rừng mùa khô,

• nguy cơ xói mòn đất quanh hồ Xuân Hương, hồ Than Thở. Sau 75, họ có vét hồ Xuân Hương một lần.

Tại Đà Lạt, chính quyền địa phương và Nha Kiểm Lâm thực hiện những việc sau:

• Trồng mới các đồi thông quanh Trại Mát, Chi Lăng, Cam Ly và đường lên Lang Biang.

• Phủ xanh lại những sườn đồi trọc bị đốt rừng trước 1954.

• Lập các khu vực rừng phòng hộ để bảo vệ nguồn nước cho hồ Suối Vàng và hồ Đan Kia.

Nhiều người lớn tuổi còn sống tại Đà Lạt ngày nay vẫn nhớ các phong trào “Tuần lễ trồng cây” và “Thanh niên trồng rừng” thời đó. Để mình kiếm mấy tấm ảnh này tải lên đây vì có thấy.

•..

Trong giai đoạn Đệ Nhất Cộng Hoà (1955–1963), Đà Lạt không chỉ được coi là trung tâm nghỉ dưỡng cao nguyên mà còn là hình mẫu của một “thành phố vườn” như người Pháp đã khởi đầu với làng Decoux ở gần trường Trần Hưng Đạo. Nơi cảnh quan thiên nhiên gắn liền với định hướng phát triển đô thị của chính quyền Ngô Đình Diệm. Từ nhu cầu bảo vệ rừng thông vốn là “linh hồn” của thành phố, cho đến tham vọng quy hoạch Đà Lạt theo tiêu chuẩn châu Âu, thời kỳ này đánh dấu nhiều chương trình trồng cây quy mô, để lại dấu ấn kéo dài đến tận ngày nay.

Khi xưa thời ông Diệm có chương trình trồng cây 

Sau 1954, làn sóng di cư từ đồng bằng và miền Bắc theo đường quốc lộ 20 đưa hàng nghìn người lên vùng cao. Việc mở rộng đất ở, khai thác gỗ, đốt nương xảy ra nhanh hơn khả năng kiểm soát của chính quyền. Những năm 1956–1958, Sở Canh Lâm báo cáo:

• nhiều khu đồi quanh Trại Mát – Cam Ly bị đốt trọc. Theo mình hiểu thì sau khi ông Diệm bị đảo chánh thì người Đà Lạt tiếp tục chặt cây làm củi trong núi Cam Ly. Việt Cộng đóng quân ở đây và thu thuế dân làm củi. Có đụng độ sau Mậu Thân, một tiểu đoàn Biệt Động Quân, bị phục kích khiến có 25 chiến sĩ tử thương đem về nhà xác của nhà thương Phương Lan. Mình có kể vụ này rồi.

• rừng thông ven hồ Xuân Hương bị chặt lấy củi,

• nguy cơ xói mòn đất đe dọa các hồ nước nhân tạo – vốn là điểm nhấn của Đà Lạt từ thời Pháp.

Tình hình này khiến chính quyền Ngô Đình Diệm coi việc trồng mới và bảo vệ rừng là nhiệm vụ cấp thiết để ổn định cảnh quan, nguồn nước và du lịch.

Chính quyền Ngô Đình Diệm đặt mục tiêu làm Đà Lạt thành “thành phố vườn”, theo mô hình French Alpine towns mà người Pháp để lại như:

• Trồng cây xanh dọc các trục đường trung tâm: đường Yersin, Duy Tân, Hàm Nghi, Trần Hưng Đạo.

• Tăng diện tích công viên: Công viên Bích Câu, công viên quanh hồ Xuân Hương.

• Trồng hồng, mimosa và anh đào Nhật Bản (một số giống du nhập từ thời Pháp, nhưng mở rộng thời Diệm). Mình có chị bạn, bố mẹ chị ta quên bố mẹ mình khi xưa, có vườn hồng ở đèo Prenn. Hình như ở gần hãng cưa Xu Tiếng, có một vườn hoa hồng bán cho Sàigòn.

Mình đọc đâu đó, khi ông Diệm lên Đà Lạt kinh lý thì thấy cây bị chặt nên tra hỏi mới khám phá ra ty kiểm lâm chặt mấy cây gần dinh Bảo Đại đề phòng cháy rừng.

Dù nghề trồng hoa đã có từ thời Pháp, bố một anh bạn học, được người Pháp đưa từ Hà Nội vào Đà Lạt để trồng hoa và rau quả, ở ấp Hà Đông nhưng đến thời chính phủ Ngô Đình Diệm:

• có chính sách hỗ trợ nông gia trồng hoa, đặc biệt ở Thái Phiên và Trại Hầm;

• phát triển mô hình “Đà Lạt – thành phố hoa” để thu hút du khách và giới chức nước ngoài. Điều này giúp mở rộng nghề trồng hoa cúc, lay ơn, hồng và mimosa.

Tổng thể kế hoạch khai phá Tây Nguyên của chính phủ Ngô Đình Diệm, có:

• các trại canh nông, có mấy đồn điền của người Pháp, vẫn tiếp tục ở lại Đà Lạt làm ăn đến khi Mậu Thân thì sợ quá bỏ chạy hết ngoại trừ gia đình Farault.

• các khu định cư người Việt di dân lên cao nguyên, đa số là người bắc di cư vào nam năm 1954.

• chương trình phủ xanh đất trống, đặc biệt bằng thông 2 lá và 3 lá. Trong đặc khảo có nói đến vụ này nhưng rất dài nên bác nào tò mò thì kiếm đọc.

Nhiều khu thông ngày nay quanh đèo Mimosa, đèo Prenn và hướng Trại Mát, Trại Hầm là kết quả giai đoạn này. Thậm chí trên đồi của dinh tỉnh trưởng, xem các hình ảnh cũ của Đà Lạt thấy lơ thơ vài cây nhưng sau chương trình này cây thông mọc um tùm. Mình đi thăm mộ ông cụ ở nghĩa trang ở Trại Hầm thì thấy thiên hạ đốn khá nhiều cây thông. Để làm nhà, nghe nói nay họ cấm khu vực này. Nhưng vẫn thấy thiên hạ đốt rể của cây để kêu cây chết năn phải chặt.

Theo tài liệu đọc được thì Chiến dịch Trồng rừng và Bảo vệ rừng (1958–1963) của chính phủ Ngô đình Diệm, được phát động nhiều đợt:

• Tuần lễ trồng cây,

• Phong trào thanh niên trồng rừng,

• Ngày thông non, do các đoàn thể như Hướng đạo, Thanh niên Công giáo, Nữ sinh Bùi Thị Xuân và Trần Hưng Đạo tham gia. Không thấy tên các trường tư lập. Các đồi thông ngày nay trên đường đèo Prenn, Mimosa, hướng Trại Mát và Liên Khương đều xuất phát từ các đợt trồng rừng giai đoạn 1950–1960.

Các khu vực được phủ xanh mạnh nhất:

• Đồi thông Cam Ly,

• dốc Chi Lăng – Trại Mát,

• vùng ven hồ Xuân Hương,

• đồi ven đèo Prenn và Mimosa,

• sườn núi Lang Biang.

Cây trồng chủ yếu:

• thông 2 lá (Pinus merkusii),

• thông 3 lá (Pinus kesiya),

• một số đợt thử nghiệm thông Đà Lạt lai giống do chuyên viên lâm nghiệp Pháp để lại. Mỗi năm hàng chục nghìn cây giống từ Trại Thực nghiệm Lâm sinh được đem trồng. Xin nhắc lại hàng  chục nghìn cây giống.

Chính quyền thiết lập khu rừng phòng hộ Suối Vàng – Đan Kia nhằm giữ nguồn nước cung cấp cho toàn bộ Đà Lạt. Người dân bị cấm xâm canh, đốt rừng trong phạm vi gần hồ và các thượng nguồn.

Nghề trồng hoa vốn hình thành dưới thời Pháp được chính quyền Ngô đình Diệm hỗ trợ bằng:

• khuyến khích mở rộng diện tích hoa cúc, lay ơn, hồng,

• hỗ trợ giống và phân bón cho nông dân Thái Phiên – Trại Hầm,

• các cuộc triển lãm hoa dịp lễ Quốc khánh hoặc lễ hội mùa xuân.

Nhờ đó Đà Lạt dần trở thành “thành phố hoa”, nổi tiếng với mimosa và dốc anh đào mỗi độ tết đến. Mình xem hình xưa thì đường Lê Đại Hành hình như mới tròn cây Mai mà đến gần Tết là nở rộ hoa Mai, thiên hạ ngày nay kêu hoa Anh Đào. Mình có thể loại này tại Seattle.

Vấn đề mình thấy là đến khi ông Diệm bị lật đỗ thì Đà Lạt bắt đầu te tua. Có thể dỗ lỗi cho chiến tranh nhưng theo mình thì chế độ đệ nhị Cộng Hoà, có nhiều quan chức tham nhũng như khách sạn Mộng Đẹp và nhà hàng La Tulipe rouge, không có trong quy hoạch thiết kế của kiến trúc sư Nguyễn duy Đức, người thiết kế chợ Đà Lạt và kiến trúc sư  Ngô Viết Thụ, thiết kế hai dãy phố dưới chợ Đà Lạt, và hai cầu thang nối khu Hoà BÌnh với Chợ Mới. Theo bản vẽ thiết kế thì hai khu vực này là vườn hoa, công viên. Sau 1963, thầu khoán Nguyễn Linh Chiễu chạy chọt sao được mua đất và xây khách sạn Mộng Đẹp còn không biết ai đã mua đất xây vũ trường La Tulipe rouge (có thời mang tên Maxim’s).

Nghe kể ông Trần VĂn Phước, cựu thị trưởng Đà Lạt, người đã đứng ra đi vay tiền để xây chợ Đà Lạt. Sau 1963, bị câu lưu điều tra có ăn hối lộ, tham nhũng nhưng sổ sách rất rõ ràng. Thời ông này làm thị trưởng, Đà Lạt được xây cất nhiều nơi, phát triển rất hay. Sau 1963 xem như Đà Lạt hết phát triển. Nhà cửa xây bú xua la mua không còn như kiểu xưa, được người Pháp chỉ định. Như khU Hoà BÌnh, chỉ có hai 2 tầng, sau 1963 thì xây lung tung xèng.

Ngoài ra có một số lâm tặc Đà Lạt, ăn thông cúng tiền cho Việt Cộng để chặt cây đêm bán cho Nhật Bản. Đây là các đại gia Đà Lạt khi xưa.

Thêm chính quyền Sàigòn đưa thương phế binh lên Đà Lạt, khiến họ cắm dùi, rồi dân tình bắt chước căm đùi đủ trò. Còn ngày nay về Đà Lạt thì họ chỉ chặt cây chớ không có trồng.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Như 

Tinh hoa cổ truyền bị thất truyền

Tin tức hôm qua cho hay có 5 du khách đi viếng vùng Patagonia, phía Nam Mỹ mà mình và đồng chí gái có ghé ngang xem khi đi Antarctica và Nam Cực. Rất đẹp! Tính sang năm bò đi nguyên cả khu vực này thì được tin có mấy người bị bão tuyết nên chết trên đường đi. Mùa này là mùa gần mùa hè vì Nam Tây Bán Cầu. Ở Yosemite hôm kia cũng có mấy người leo núi gặp vấn đề. Phải đợi 6 tiếng đồng hồ để nha kiểm lâm phái người đến cứu. Nên chắc hết muốn đi nữa.

Đồng chí gái ở Nam Cực vào mùa hè, tuyết rơi như nước mắt thêm lạnh nhưng là một trong những điểm đến để lại nhiều kỷ niệm.

Khi đi Nam Cực, dù là mùa hè ở khu vực đó nhưng lạnh ná thở, bận mấy lớp áo quần, vẫn còn lạnh. Trên tàu ấm nhưng khi đổ bộ lên bờ thì phải bận đồ ấm, lúc đầu có thể nóng nhưng có lúc thời tiết có tuyết rơi hơi lạnh. Nên hai vợ chồng phải trùm toàn thân.

Cứ tưởng tượng Bắc Cực hay Nam Cực, nơi chỉ cần một lỗi trang phục cũng có thể khiến chúng ta chết cóng chỉ trong vài phút, không như Tiểu Long Nữ, nằm ngủ trong hang lạnh. Nơi mà hơi nước biển ở nhiệt độ -40°F (-4°C) có thể giết chết chúng ta trước khi trở vào bờ. Hôm qua mình xem phim tài liệu ở thành phố lạnh nhất thế giới. Người dân lấy đá nấu nước sôi để uống trong ngày hay tắm rữa. Nam Cực không có người ở ngoại trừ những khoa học gia. Có anh chàng người Việt mình quen khi xưa học cao học ở Princeton, đi làm ở vùng này mấy năm trời. 

Tháng vừa rồi khi mình đi bộ ở Ý Đại Lợi, băng rừng vượt suối thì ông trời cắt cớ, mưa rơi nên phải bận áo mưa. Loại này mình phải mua ở REI cho chắc ăn. Lý do là khi leo Kilimanjaro, mình cần loại Gore-Tex. Để nước không thấm và hơi trong người có thể toát ra ngoài nếu không là ngọng.

Nghe nói người dân bản địa Bắc Cực đã phải đối diện với một thách thức kỹ thuật bất khả thi để tồn tại: tạo ra loại vải có khả năng ngăn nước đóng băng RA NGOÀI trong khi mồ hôi cơ thể THOÁT RA. Bởi vì ở Bắc Cực, mồ hôi bị giữ lại cũng nguy hiểm như nước biển. Cả hai đều gây hạ thân nhiệt, đều gây tử vong. Theo mình hiểu là khi người nóng thì các lỗ chân lông nở ra mà nếu để lâu thì khí lạnh có thể theo các lỗ chân lông bị hở, chui vào cơ thể của mình khiến bị đau, cơ thể lộn xộn. Do đó ở Bắc Âu, ai chơi sauna xong là chạy ra ngoài nhảy xuống hồ ngay để cơ thể tự bảo vệ, khép các lỗ chân lông ngay. 

Hồi còn sinh viên, mình hay bị đau sau khi đá banh vào chủ nhật. Lý do là phòng mình không có phòng tắm nên không tắm được mà mùa đông thì lạnh. Còn khi đá banh cho trường đại học thì đá xong vào phòng tắm ngay nên không bị lạnh, nói như người Việt là trúng gió. Nay mỗi sáng sau khi tập ở Đông Phương Hội mình phải tắm để tránh bị cảm cúm.

Khoa học hiện đại đã "giải quyết" vấn đề này vào năm 1969 khi ông Bob Gore phát minh ra Gore-Tex, một loại màng tổng hợp mang tính chất rất cách mạng với các lỗ chân lông siêu nhỏ. Quá nhỏ để các giọt nước có thể lọt vào. Đủ lớn để hơi mồ hôi thoát ra. Như trườn thợ mình bận khi trời mưa, không nóng lắm để chảy mồ hôi như loại mình thường dùng. Nó đã thay đổi y phục ra ngoài trời.

Áo Parka khi xưa được may bởi ruột cá, gấu,…

Đọc tài liệu thì khám phá ra những người thợ may bản địa đã mặc chính công nghệ này trong 4.000 năm qua. Người Inupiat ở Alaska. Người Yupik ở Siberia. Người Inuit ở Greenland. Vượt qua hàng ngàn dặm, họ đã tự mình khám phá ra cùng một giải pháp: ruột hải cẩu, ruột hải mã, ruột cá voi. Thậm chí cả ruột gấu.

Đây không phải là những công cụ sinh tồn thô sơ. Chúng là những kiệt tác của kỹ thuật dệt may. Ruột động vật có vú có cấu trúc màng tự nhiên hoạt động giống như Gore-Tex của tự nhiên. Bề mặt ngoài đủ dày để ngăn mưa và hơi nước biển. Bề mặt bên trong có các lỗ chân lông siêu nhỏ giúp hơi nước thoát từ mồ hôi của chúng ta.

Giọt nước không thấm vào. Mồ hôi thoát ra ngoài. Khả năng chống thấm nước thoáng khí hoàn hảo.

Nhưng sự xuất sắc trong kỹ thuật không chỉ nằm ở vật liệu mà còn ở kết cấu. Những người thợ may (hầu hết là phụ nữ, được kính trọng sâu sắc vì chuyên môn của họ) sẽ lấy ruột từ những con vật mới bị giết. Làm sạch chúng thật kỹ lưỡng vì bất kỳ mô nào còn sót lại sẽ làm mục vải. Giặt chúng nhiều lần trong nước biển Bắc Cực. Sau đó, thổi phồng chúng như những quả bóng bay trong suốt và treo chúng lên để khô trong điều kiện nhiệt độ dưới 0 độ C.

Khi khô, ruột trở nên mỏng, như giấy, một vật liệu cực kỳ bền. Một chiếc ruột có thể dài tới 1,8-3 mét. Sau đó là sự thành thạo thực sự: khâu chống thấm nước. Các đường may thông thường bị rò rỉ. Vì vậy, những người phụ nữ này đã phát minh ra các kỹ thuật chuyên biệt - khâu các dải chồng lên nhau một cách chính xác, sử dụng chỉ gân, phủ dầu bảo vệ đường may. Mỗi mũi khâu đủ chặt để chống rò rỉ, đủ giúp người bận có thể cử động.

Một chiếc áo parka đơn lẻ sử dụng ruột của hàng chục con vật. Hàng ngàn mũi khâu riêng lẻ. Hàng tháng trời làm việc. Những bộ quần áo chỉ nặng 85 gram , nhẹ hơn cả điện thoại thông minh và  có thể giúp thợ săn khô ráo qua nhiều giờ đồng hồ dưới những cơn bão Bắc Cực và hơi nước biển. Ánh sáng chiếu qua chúng như kính mờ. Một số thợ may đã thêm các dải nhuộm, tạo ra các họa tiết biến đồ dùng sinh tồn thành tác phẩm nghệ thuật có thể bận được.

Đối với một thợ săn kayak, những chiếc áo parka này thiết yếu như chính mái chèo. Một con sóng vỗ vào mũi thuyền với trang phục thông thường đồng nghĩa với cái chết trong vài phút. Chiếc áo parka ruột chính là sự khác biệt giữa sự sống và chết đuối trong nước băng giá.

Trong 4.000 năm, kiến ​​thức này được truyền từ mẹ sang con gái. Từ thợ may bậc thầy sang thợ học việc. Các kỹ năng được lưu giữ thông qua thực hành, nhu cầu thiết yếu và sự thật đơn giản rằng sự sống còn của gia đình bản địa, phụ thuộc vào khả năng may quần áo phù hợp.

Rồi thế kỷ 20 đến. Vải tổng hợp được phát minh, rồi Áo mưa cao su, Nylon, Gore-Tex. Vật liệu chúng ta có thể mua thay vì tự làm. Vật liệu không đòi hỏi nhiều tháng lao động lành nghề. Ngành sản xuất áo parka ruột gấu truyền thống sụp đổ. 

Vào cuối những năm 1900, những người lớn tuổi còn nhớ các kỹ thuật này đang dần mai một. Thay vào đó, những người trẻ tuổi học các phương pháp phương Tây. Các kỹ thuật đường may chống thấm nước, các mẫu khâu đặc trưng, ​​bí quyết chuẩn bị ruột gấu tất cả gần như đã thất truyền.

Ngày nay, các cộng đồng bản địa trên khắp Bắc Cực đang đấu tranh để khôi phục lại kiến ​​thức này. Những người lớn tuổi dạy cho thế hệ trẻ. Các bảo tàng lưu giữ tư liệu về trang phục lịch sử. Các nghệ sĩ thử nghiệm để tái tạo các phương pháp đã thất truyền.

Năm 2022, một người lớn tuổi Sugpiaq ở Cordova, Alaska, đã dẫn dắt các nghệ sĩ tạo ra một chiếc áo parka ruột gấu, một trong những chiếc áo đầu tiên được sản xuất sau nhiều thế hệ. Họ đã dành nhiều tháng để học lại các kỹ thuật chuẩn bị, giải quyết vấn đề khi kim hiện đại không hoạt động như kim xương truyền thống.

Đây không chỉ là việc lưu giữ lịch sử. Điều này thừa nhận rằng những người "nguyên thủy" là những kỹ sư tài giỏi đã hiểu được các nguyên tắc chống thấm nước thoáng khí hàng nghìn năm trước khi các phòng thí nghiệm của chúng ta "phát hiện" ra chúng.

Tương tự y khoa cổ xưa bao nhiêu ngàn năm đến thế kỷ 20, thiên hạ ùa theo tây y và quên hết các kiến thúc được lưu truyền từ thầy qua học trò hay từ cha mẹ qua con cái. Nay người Mỹ bắt đầu tìm lại các phương thuốc để giúp họ vượt khỏi vấn nạn, nuôi bệnh của nhà thương, bác sĩ cũng như các công ty dược phẩm. Tuần trước, có ông than là bà vợ bác sĩ quyết định bỏ nghề y sĩ vì cứ bị nhà thương bắt làm theo quota, cho bệnh nhân uống đủ trò để công ty kiếm tiền. Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Nên lấy vợ trẻ hay già

 Tình yêu khi về già

Hôm nay buồn đời đọc mục gỡ rối tơ lòng trên báo về tài chánh thì có hai lá thư của 1 bà 7 bó khiến mình thất kinh. Bà ta kể là năm nay 70 tuổi còn ông chồng thứ 2, 73 tuổi. Họ lấy nhau từ 10 năm nay và hôm nay đột phá tư duy là phải ngồi xuống làm di chúc để lại tài sản cho con cái lỡ một mai em quá qua đời. Bà ta có con với chồng trước và ông chồng cũng có một người con trai riêng với cuộc hôn nhân trước. Bà ta cho biết là có nhà riêng cho thuê, và làm giấy tờ để lại toàn bộ gia tài cho con riêng của bà. Trong khi đó, ông chồng làm giấy tờ để lại gia tài, nhà riêng cho thuê, độ $1,300,00 và chiếc xe Porsche giá $200,000 cho thằng con riêng nhưng cha con không gặp mặt nhau khá lâu vì có sự bất hoà. Chắc thằng con không ưa bà kế mẫu. Hai vợ chồng ở nhà riêng của ông chồng. Và trước khi lấy nhau, họ có làm hợp đồng tiền hôn nhân (prenuptial). Con gái mình có hỏi cần làm không, mình nói chắc chắn để tránh lộn xộn sau này. Lý do là Hoa Kỳ có tỷ lệ ly dị trên 50%.

Bà cho biết tài sản của ông chồng trên $1.3 triệu còn của bà thì tổng cộng độ $350K. Mình đoán họ ở tiều bang xa xôi nào đó, không phải Cali. Ông chồng ghi là lỡ ông chết trước thì sẽ để bà ta ở trong căn nhà đứng tên của ông ta trước khi lấy nhau, người Mỹ gọi là Life Estate. Nghĩa là bà ta được ở trong căn nhà đến khi qua đời nhưng phải trả tiền thuế và bảo hiểm hay bảo hành nếu hư hao. Sau khi bà ta qua đời thì căn nhà sẽ thuộc về con trai của ông ta. Câu hỏi của bà ta cách tính của ông chồng có “fair” (sòng phẳng) hay không? Tại vì thằng con không đến thăm ông ta từ lâu.

Chưa kịp tiêu câu hỏi thứ nhất thì lại thấy bà ta dện thêm câu hỏi thứ hai là có gây trở ngại gì hay không, có đưa đến ly dị vì bà ta nghĩ, bà ta sống 10 năm trời với ông ta thì khi ông ta chết thì tài sản của ông ta phải thuộc về bà hết thay vì con riêng. Ông chồng hiện bị ung thư. Cái vụ này khiến mình nhớ đến ông Gingrich, cựu chủ tịch hạ viện Hoa Kỳ. Cứ mỗi lần bà vợ nào bị ung thư là ông ta ly dị, rồi kiếm bà nào khác giàu có hơn. Bà vợ nằm trên giường bệnh, tức quá phải ký giấy ly hôn. Ông này khi xưa làm hợp đồng với dân mỹ này nọ, kêu Chúa này nọ nhưng bỏ vợ đau ốm một cách tàn ác. 

Ông chủ cột báo trả lời là ông chồng bà rất tốt vì cho bà ở nhà miễn phí thì bà phải trả tiền thuế nhà đất và bảo hiểm. Không phải trả tiền nhà nợ ngân hàng là quá may. Tiền của bà thì bà để lại cho con bà, còn ông ta để lại cho con ông ta thì rất sòng phẳng. Mà nay bà tính ly dị này nọ. Chắc không muốn chăm sóc người sắp đi tây phương cực lạc. Chỉ có một vấn đề là ông ta ghi người giám hộ tài sản của ông ta là bà vợ kế chung với thằng con. Mình đoán ông ta sợ để bà vợ làm một mình thì sẽ tẩu tán hết tài sản của ông. Nhưng sẽ gây lộn xộn kiện tụng giữa hai người này. Cho thấy lý do ngày nay giới trẻ không muốn lập gia đình có con. Rất phức tạp khi lập gia đình, người đàn ông phải nhúng nhường, xin Mặt Trận Tổ Quốc bằng Không Sợ Vợ.

Ông Ron, nuôi ong trong vườn mình, cuối cùng phải làm di chúc tương tự như trên. Nghĩa là tiền của ông trong ngân hàng sẽ đưa cho bà vợ thứ 4 xài hết. Căn nhà của ông ta mua thì bà vợ có thể tiếp tục ở đến khi qua đời (Life estate). Rồi sẽ về tay thằng con trai độc nhất của ông ta. Mình không hỏi nhưng có thể ông ta ngại nên vẫn chưa sang tên nhà vào living trust vì sợ bà ta ly dị ông ta như 3 bà trước. Mình lâu này cũng không muốn xen vào thiên hạ sự nên bà vợ hỏi thì mình nói gọi luật sư. Dạo này ông ta về hưu nên có người khác nuôi ong trong vườn mình. Một đời vợ một đời chồng thấy tốt hơn là con anh con tôi và con chúng ta. May là lấy nhau vào lúc tuổi hết đẻ nếu không thì lại mệt nữa.

Khi ông chồng chết thì bà ta sẽ nhận được tiền an sinh xã hội của ông chồng và hưu trí nếu ông ta có. Các bác nghĩ sao? Ông chồng nên để hết tài sản lại cho bà vợ thứ 2 hay cho con riêng.

Cho thấy lấy vợ kế già hay trẻ cũng muốn vớt hết tài sản của mình. Theo quan điểm đạo đức cách mạng thì đàn bà ai cũng muốn lấy tiền của mình thì tốt nhất nếu phải lấy vợ kế thì nên lấy vợ trẻ cho chắc ăn. Còn không thì nên ở goá cho khỏe đời Cô Lựu, Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn