Tài chánh khi về già

 Về già và tài chánh

Hôm trước, có anh bạn mời đi ăn, và tặng mấy gói trà gói lá sen tươi, gửi từ Việt Nam qua phải bỏ hộ đông lạnh. Đồng chí gái về không biết, tưởng là bánh bột lọc huế nên bỏ lò vi sóng, mở ra thấy toàn là trà và trà. Phải công nhận trà này cực ngon, chưa bao giờ mình uống trà thấy hương vị như vậy. Lần sau về Việt Nam chắc phải kiếm loại này uống. 

Tải lại đây mình vẽ khi xưa và khi đi viếng International Forum ở Đông Kinh

Ngồi ăn anh ta nói ông nên viết thêm về tài chánh tại Hoa Kỳ vì nhiều người mới sang không rành, giúp họ tham khảo thêm nhất là tiếng tây tiếng u không thạo. Nói cho đúng thfi mình mê nhất là môn tài chánh, đầu tư vì lên xe là mình mở các chương trình về tài chánh, thương lượng thậm chí khi mấy đứa con còn bé, cũng phải nghe. Có lẻ nhờ vậy ngày nay chúng theo mình, hà tiện ít mua sắm, chỉ chú trọng để dành tiên mua nhà cho thuê, thay vì bắt chước mẹ chúng cứ đi Shopping. Còn thì mình được Pháp quốc đào tạo nên tò mò hay đọc vớ vẩn rồi ghi lại cho mình nhớ, rồi bỏ lên bờ lốc, ai thích thì đọc, không thích thì bỏ qua.

Hôm qua mình gửi cho mấy đứa con và thằng bồ con gái buổi nói chuyện của ông Charlie Munger, trợ lý cho ông Warren Buffet, nói về đầu tư ra sao. Mình và mấy đứa con và thằng bồ con gái thành lập một nhóm, mỗi chiều thứ 2 mỗi tuần thì điện thoại hỏi nhau tin tức vè đầu tư. Mình đang tìm hiểu để đổi điện thoại qua US Mobile vì rẻ hơn, có bác nào đang sử dụng thì cho em hay. Mình cũng hỏi mấy đứa con điều nghiên xem nên đổi không. Em nghe tin tứ hay thì em gửi cho mấy đứa con đọc hay nghe.

Ông Munger này mới qua đời, có nói về đầu tư. Điều ông ta dặn là không bao giờ chạy theo xu hướng của thiên hạ. Ông ta nói là cứ định nghĩa cách thức đầu tư rồi cứ làm theo như vậy thì 2, 3 chục năm sau sẽ có tiền nhiều, khỏi phải lo lắng khi về già. Còn cứ nghe bạn bè, sách báo nói mua cái này bán cái kia là ngọng vì chỉ làm giàu cho bọn chuyên gia về tài chánh. Chúng muốn làm tiền nên phải dụ chúng ta mua cổ phiếu mới, mà mua thì phải bán cái đang có. Thế là chúng ăn hai đầu.

Điển hình là anh bạn kể được cô gái trẻ đẹp như tây, kêu anh ta làm chồng qua mạng thôi. Rồi kêu anh ta đầu tư vào Bitcoin. Anh ta khoe với mình là nhờ cô ta mua bitcoin dùm, đưa $40,000, thấy lên như diều. Mình nói anh ta là kêu cô vợ trên mạng, cho anh ta rút tiền vốn ra. Nay anh ta kêu cô ta trốn mất tiêu, gọi điện thoại không được này nọ. Việc gì mình không hiểu thì đừng có nhúng tay vào, đừng có nghe bạn bè khi ngồi bàn nhậu kêu mua cổ phiếu công ty này, bitcoin bú xua là mua rồi mình sợ bị chê là ngu nên a đưa vô là mất trắng hết.

Một trong 3 loại đầu tư ông ta nêu ra là mua nhà cho thuê. Chúng ta thường có khuynh hướng nghĩ mình là thông minh nên chỉ muốn làm theo năng suất hưởng theo nhu cầu. Làm sơ sơ và không kiên nhẩn, muốn mau giàu nên dễ lọt bẩy của bọn mà đầu nhất là về già. Khi thấy tiền để dành cho hươu trí cũng như quỹ hưu trí ít nên muốn kiếm cách nhồi tiền nhanh, và quên một điều là muốn giàu có cần có thời gian. Bác nào lên trên đài truyền hình xem chương trình “American Greed” sẽ thấy người về hưu bị lừa mệt thở vì lòng tham và lo lắng sẽ hết tiền tiêu và còn sống nhăn răng.

Bài này mình sẽ giải thích tại sao 90% người Mỹ cũng như âu châu giàu có đều sở hữu nhà cửa. Cái nguy hiểm nhất trong cuộc sống của chúng ta là mối lo ngại nhất là lạm phát vì sẽ mất giá trị tiền tệ. Thí dụ dễ hiểu nhất, khi mình sang Hoa Kỳ lập nghiệp thì một lon coca giá $0.25, ngày nay là $2.00 xem như gấp 10 lần cách đây 40 năm. Có lần mụ vợ xem trên Zillow căn nhà hai vợ chồng mua trước khi làm đám cưới. Dạo đó giá đâu $180,000, nay đâu giá độ trên 800k. Đồng chí gái kêu mình lời quá cỡ thợ mộc. Mình kêu lời gì đâu mà lời, chính phủ mất dạy làm cho mình tưởng là lời để đánh thuế mình.

Mụ vợ nhìn mình như hỏi răn mi ngu rứa. Nên mình phải giải thích. Hồi đó đi cua cô tôi đổ xăng giá chưa tới 1 đô/ gallon, nay là 5 đô, xem như gấp 5 lần. Cô ăn một tô phở gà Nguyễn hUệ dạo đó có $3.75, nay vào tiệm kêu tô phở là bay mất gần $20. Chính phủ là cơ quan không làm ra tiền chỉ đi thu thuế thiên hạ rồi thiếu tiền thì in trái phiếu bán cho thiên hạ kêu là miễn thuế.

Ông Gignac, cựu chủ tịch hội chiến binh pháp giải thích cho mình là khi ông ta tham gia OAS, chống lại de Gaulle, bị bắt đi tù . 5 năm sau, ra tù lấy tiền ở trương mục tiết kiệm ra thì bị mất giá, ăn được vài bữa ăn là hết. Để cho ai không ở Pháp, là có thời gian, bên pháp bị lạm pháp nên chính phủ đổi tiền mới, 100 quan pháp cũ đổi lấy một quan pháp mới nên tiếng lóng dân tây hay kêu 100 balles, nghĩa là 100 quan pháp cũ hay một quan pháp mới. Ông ta dặn đừng bao giờ để tiền trong ngân hàng mà phải mua nhà cửa cho thuê. Lý do là nhà cửa theo lạm phá tăng giá. Thế thôi.

Trên thực tế 5 đô la ngày nay tương đương với 1 đô khi mình mới phát hiện ra mối tình hữu nghị của đồng chí gái. Tương tự khi mình về lần đầu ở Đà Lạt , giá một đô ăn 5,000 đồng nay ăn đâu 27,500 cho thấy tiền đô đã mất giá 500% mà tiền Việt Nam còn mất giá so với tiền đô đến 600%, xem như 3000% từ 40 chục năm nay. 

Đó là chính sách xù nợ của chính phủ. Họ kêu anh mua trái phiếu $10,000, sẽ trả $20,000 trong 30 năm sau, miễn thuế. Xem như 2.31% tiền lời cho mỗi năm. Họ tính trung bình lạm phát mỗi năm là 3% từ bao nhiêu năm nay, thế là thua non. Nếu anh bỏ vào quỹ tiết kiệm thì có lười hơn thì chính phủ đánh thuế tiền lời. Chán Mớ Đời 

Lấy thí dụ trước khi lấy nhau, hai vợ chồng bỏ tiền ra mua căn nhà để xây mái lều tranh hai quả tim vàng giá $180,000. Mượn nợ là $144,000, tiền lời 6.75%, trả mỗi tháng $933.98, thêm tiền thuế nhà đất là $2,000/ năm đại khái là $1,100/ tháng. Ở được 6 tháng, vợ chồng ông anh vợ có housing nên dọn ra, hai vợ chồng phải về ở với ông bà ngoại. Nhà lúc đó đang xuống nên bán không được. Mấy năm sau nó xuống còn $150,000. Ai lúc đó cũng bán short sale hết. Nghĩa là họ bán giá thấp hơn tiền nợ ngân hàng. Điển hình căn nhà của mình mượn nợ $144,000 mà bán giá $120,000 thì lỗ $24,000 thì phải bù vô cho ngân hàng như một anh bạn bán nhà ở San Jose dọn về vùng Đông Bắc. Vợ chồng anh ta có tiền nên bù vào. Còn nếu không thì phải thương lượng với ngân hàng, chịu bán với giá $120,000 và ngân hàng sẽ gửi cho cái giấy xoá nợ giá $24,000. Ngân hàng được khấu hao tiền lỗ này nhưng người mượn nợ, đã phải bán nhà mà còn bị sơ tuế hỏi thăm số tiền $24,000 được cộng vào lợi tức.

Hai vợ chồng cho thuê căn nhà giá $1,100 vừa đủ tiền hụi mỗi tháng rồi mỗi năm tăng tiền nhà. Ngày nay thì cho thuê $3,150/ tháng và xem như hết nợ ngân hàng. Trừ tiền thuế ra còn lại để mụ vợ đi học làm ca sĩ nữ hoàng Bolero và y trang. Chán Mớ Đời 

Ngoài ra chúng ta có thể khấu hao trị giá căn nhà. Như căn nhà mua giá $180,000, tính ra đất giá trị $30,000 còn căn nhà $150,000. Vậy thì chia ra 27.5 năm được chính phủ cho phép. Lấy $150,000 chia cho 27.5 ra thì được khấu hao $5,455 vào tiền lương lợi tức của mình. Dĩ tỷ làm $40,000 thì lợi tức chỉ còn $40,000 -$5,455 = $34,545. Còn tiền thuê nhà tính vào lợi tức $1,100/ tháng thì trừ tiền tiền lời và bảo hiểm, tiền thuế nhà đất là xong. Xem như người mướn nhà trả tiền ngân hàng và chi phí của căn nhà cho mình.

Mình giải thích cho con mình là ráng để dành tiền, đừng nghĩ tới mua ví Louis Vuitton, hay điện thoại xịn này nọ, dùng tiền đó để dành, đầu tư. Mua được 10 căn nhà cho thuê. Là có thể về hưu. Cứ tái tài trợ căn nhà mua lần đầu tiên, là có thể rút ra 70% trị giá căn nhà, người mướn nhà trả tiền nợ, mình có thể dùng số tiền này đi chơi, sinh sống được vài năm, rồi khi gần hết tiền, lại tái tài trợ căn thứ 2. Và như thế cứ tiếp tục đến chu kỳ thứ 2. Ngoài ra có thể tân trang sửa chửa các căn nhà cho thuê để bảo đảm căn nhà và khấu hao như thầy buồn tắm mới, nhà bếp mới, và tăng tiền nhà. Mình có nhiều gia đình ở cả 20 năm nay, chả kêu réo gì cả. (Còn tiếp).

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Đơn côi khi về già

 Đơn côi khi về già

Có lần đồng chí gái kêu mình chở đi ăn sinh nhật ai mà mụ vợ không biết, vì chị bạn rủ đi để được hát. Đồng chí gái muốn làm nữ hoàng Bolero của viện dưỡng lão nên có cơ hội được cầm micro là nhận lời. Mình nghe nói phải trả tiền lại ăn đêm thì tìm cách ở nhà nhưng có lẻ họ cần cho đủ người vì đặt bàn nên mụ vợ ra lệnh phải đi nghe các thân hữu muốn làm ca sĩ viện dưỡng lão. Thật ra âm nhạc giúp con người trì hoãn được bệnh mất trí nhớ khi về già. Tối tối nghe mụ vợ đánh đàn hát khiến mình nhận thức ra bên em đang có ta.

Đang ngồi, thì đồng chí gái nói có chị ngồi bên cạnh, hỏi anh có quen ai đơn côi giới thiệu cho chị. Chị ta tự giới thiệu là sinh viên du học bên Bỉ sau chạy qua tây. Mình có quen một chị trong tình trạng này. Du học trước 72 ở Bỉ quốc rồi sau đó chuồn qua Pháp học. Sinh hoạt với Tổng Hội SInh Viên Paris. Đám đông thì mình ít khi xen vào, thích sống xa xa thiên hạ. Lý do là thời gian làm thủ tướng (uỷ ban hành pháp trung ương), ông NGuyễn Cao Kỳ có đi công du ở âu châu. Ông ta tuyên bố ra sao khiến báo chí thế giới nhất là pHáp đánh ông ta te tua.

Có lần mình vào trang nhà của người Mỹ loại theo chủ nghĩa da trắng độc tôn thì họ có nói đến ông Kỳ. Có mấy tờ báo thời đó được tải lên. Ông Kỳ tuyên bố ra sao mà nhà báo bẻ lái thành ông ta hăm mộ tên đồ tể Hitler. Mình đoán ông ta nói anh ngữ không rành nên diễn đạt không chuẩn, có nói ông Hitler là một người lãnh đạo giỏi chi đó. Sau vụ này, ông ta về nước, ra lệnh dẹp trường Tây, dạy theo chương trình pháp văn. Lớp mình năm đó được xem là năm cuối của chương trình pháp. Ngoài ra ông ta cấm sinh viên du học ở tây. Kêu toàn là Việt kiều yêu nước theo Việt Cộng hết. Nên từ đó Việt Nam Cộng Hoà chỉ cho du học tại các nước như Bỉ quốc, tây đức, Ý Đại Lợi. Du học sinh Việt Nam Cộng Hoà xin đi Bỉ quốc, hay Ý Đại Lợi hoặc Đức quốc. Sau đó buồn đời trốn qua Pháp. Có ai đó kể cho mình vụ họ trốn qua pháp từ bỉ, quên chi tiết. Đà Lạt mình có quen một anh chàng lớn tuổi hơn mình, ở đường Phù Đổng Thiên Vương, học trường Lasan Adran đi du học ở Bỉ rồi ra trường, qua Hoa Kỳ làm luận án tiến sĩ rồi lấy vợ ở lại luôn.

Trở lại chị ngồi cạnh mụ vợ hỏi giới thiệu người quen đơn côi. Vụ này thì mình không biết. Lý do là mình thuộc dạng ăn theo diện đồng chí gái. Từ ngày lấy vợ thì mình chả quen thân với ai, ngoại trừ đám Mỹ đầu tư mua nhà cho thuê. Còn người Việt thì đa số là từ mụ vợ. Nghe mụ vợ hỏi thì mình đoán chị ta phải lớn hơn mình ít nhất đến 2 tuổi. Vì đến năm 1973, Việt Nam Cộng Hoà mới cho phép du học ở Pháp lại. Đà Lạt có Nguyễn Đăng Sơn, tiệm Bắc Hương, khi xưa học Adran với mình rồi nhảy qua trường việt, đậu tú tài đi du học ở Pháp. Khi mình sang Pháp có viết thư và hắn hồi âm cho biết đang học ở thành phố Troyes. Sau đó thì biệt tích đến khi gặp bà chị họ của hắn, con tiệm Mỹ Hương thì chị ta có hỏi hắn nhưng sau mấy chục năm, không nhớ mình. Có anh chàng quen leo núi với mình, cựu hướng đạo sinh Lâm Viên, có đi hành hương với hắn ở bên Tây Ban Nha đến Santiago di Compostella.

Mình nghĩ thầm là trên 7 bó rồi, sống đơn thân cho khoẻ chớ vớt một tên nào tuổi trên 7 bó, về lại hầu hắn cho uống thuốc, thay tả mệt đời Cô Lựu, bỏ biết bao nhiêu năm làm cách mạng để đánh đuổi tên chồng ô-sin phản động rồi đeo gông vào cổ. Người phụ nữ lúc nào cũng kêu là tìm một bờ vai để tựa nhưng trên thực tế là tìm một tên ô-sin để sai khiến. Tò mò nên mình tìm tài liệu để đọc thì thất kinh.

Lý do là tại Hoa Kỳ có trên 16 triệu người Mỹ cao niên sống đơn côi và tạo ra nhiều vấn đề tâm lý cũng như tài chánh. Chúng ta thường định nghĩa tuổi già là một con số 70 hay 80 tuổi nhưng ít ai nhắc đến khi tấm cửa khép lại, khi khách khứa, thân hữu ra về. Sống đơn côi sau 60 tuổi người ta có thể cảm nhận những giây phút không gì quý hơn độc lập, tự do và “không có” hạnh phúc vì những điều bất định không chắc chắn cho mai sau. Khi có vợ có chồng, người ta có thẻ chia sẻ cho nhau những lo toan, lo âu còn khi đơn côi thì nên lên bờ lốc Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen đọc vớ vẩn.

Thống kê Census Hoa Kỳ cho biết có 16 triệu người Mỹ cao tuổi trên 65 sống đơn côi, nghĩa là không chung đụng với ai như con cháu và có đến 61 triệu người Mỹ trên 65 tuổi. Xem như 25%. Đó là con số cao nhất từ xưa đến nay.

Có một điểm đáng chú ý là ngày nay, các người Mỹ cao tuổi đơn côi không còn nghĩ là sự đơn độc là một điều cần vượt qua để sống còn. Họ đang tự thiết kế một lối sống khác, các hoạt động thường nhật khác để giúp họ thấy ngày tháng qua mau. Cách đây 100 năm, người Mỹ có tuổi thọ là 63.5 tuổi, nghĩa là họ chết 18 tháng trước khi nhận lãnh tấm ngân phiếu đầu tiên khi hưu trí. Ngày nay thì họ sống thêm trung bình 20 năm sau khi hưu trí thế là ngọng. Thiên hạ cứ khen Nhật Bản có người sống lâu nhưng chính phủ thì chỉ biết khóc cho vơi đi những lo toan phải nuôi người già không lao động 35-40 năm sau khi về hưu. Các chính phủ trên thế giới đang điều nghiên cách trừ khử thế hệ gài vô dụng. Đọc trên báo tuần rồi thấy bên tây có người kêu trên 90 tuổi thì vô nhà thương không nên cứu cấp nữa, tốn tiền nhân dân và lại vô dụng.

Người Mỹ cao tuổi nhận ra là sự độc lập không có nghĩa phải làm những gì một mình nhưng là học cách sống sao cho cuộc đời có thêm ý nghĩa, kiếm soát sự im lặng trong căn nhà. Họ lấy thí dụ bà Evelyn, chồng chết cách đay 4 năm, thay vì xem sự cô độc là sự chấm dứt của cuộc đời như người Mỹ thế hệ trước. Thấy vì chạy theo tuổi trẻ, bà ta cũng như đa số phụ nữ tại Hoa Kỳ về già, đơn độc. Bà ta tạo ra các thói quen mới khi thức giấc, uống trà trước cửa số, viết thư bằng giấy cho thân hữu hay con cháu,…

Theo viện quốc gia về cao niên (National Institute on Aging), cho biết là khi tạo được thói quen mới sẽ giúp chúng ta bớt lo âu. Người ta khuyên thay vì đợi người khác thăm hỏi, chúng ta tự chăm sóc, hỏi han mỗi ngày về sức khoẻ của mình qua các sinh hoạt thường nhật. Như đi bộ hay làm vườn, đọc sách. Ngoài ra bà Evelyn tạo dựng một môi trường sinh sống khác. Thay vì để bàn ghế, giường nệm như cũ khi chồng còn sống, bà ta xếp đặt lại cho khác để khỏi phải nhìn các góc cạnh trong nhà đầy ắp những kỷ niệm với tên Ô-sin đã bỏ bà ta đi trước. Bà ta từ từ thay đổi, chuyển đổi mọi bàn ghế trong nhà, thay màn, sơn phết màu khác.

Bà ta cho biết là từ khi bà ta thay đổi mọi thứ trong nhà thì tinh thần của bà ta cũng thay đổi. Vui vẻ hơn, phấn chấn hơn đầy năng lượng mỗi ngày. Bà ta bắt đầu học vẽ, sơn màu này nọ giúp bà ta. Thay vì thức giấc vào mỗi sáng với sự vô định, nay thì có ý định làm việc này việc nọ. Viện quốc gia về tuổi cao niên khuyên người cao tuổi cố giữ những sinh hoạt tuy chậm hàng ngày sẽ giúp họ bớt trầm cảm. 

Bà Evelyn cho biết mối nguy hiểm của sự sống một mình là sự tĩnh lặng về tinh thần từ đó bà ta tự hứa mỗi tuần phải học một thứ như vẽ, sử dụng điện thoại này nọ, hay chụp hình. Bà Inge đi học về thi ca đức thế 18. Các sinh hoạt như vậy sẽ giúp bà ta nối kết với cái mới, khám phá giúp tinh thần bình an. Có ông mỹ sống đến 100 tuổi, viết cuốn sách kể là sau khi về hưu thì ông ta cứ bỏ ra 5 năm để học một môn mới. Như học vẽ, rồi học đàn, học nói chuyện trước công chúng. Có chị quen trên 8 bó, kêu ngày nào cũng vào bờ lốc mình xem có bài mới để đọc. Chị ta kêu đọc rất nhiều bài trên bờ lốc.

Bà Evelyn cho biết mỗi ngày bà tìm cách nối kết với 3 người, bạn hay láng giềng, hay làm thiện nguyện,…để tạo ra cảm xúc là mình thuộc về một cộng đồng nào đó, chứng tỏ mình hiện hữu. Có bà mẹ chồng của cô cháu, chồng chết, rồi sau này mình phát hiện ra bà ta quen với một ông. Không biết có sống chung hay không nhưng họ đi nhảy đầm múa kép múa đôi mỗi tuần, đi du lịch. Cho thấy chúng ta về già cần một người bạn để vượt qua những ngày cô đơn.

Mình moi trong óc nhưng không tìm ra ai còn độc thân để giới thiệu cho chị ta. Bác nào đọc thân muốn em giới thiệu thì cho em biết. Chị này tầm 72 tuổi, mặt mũi còn ok, nhờ phấn son còn khi trút hết make-up thì em không biết. Đồng chí gái kêu chị ta đẹp. Trong nhờ đục chịu nhé.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

phi trường Changi, viễn kiến lãnh đạo

 Xây phi trường để làm tiền

Khi xưa, người ta rời hay đến một thành phố đều phải đi qua cửa công của một thành phố nhưng ngày nay các cửa cổng của thành phố là các nhà ga, hay phi trường. Do đó cái nhìn đầu tiên của phi trường là hình ảnh đại diện cho một thành phố, quốc gia. Là biểu tượng cho quốc gia cũng như là cái máy làm tiền cho một thành phố. Do đó ngày nay, các quốc gia nhỏ bé đều đua nhau cạnh tranh để các công ty hàng không quá cảnh với các chương trình mướn bãi đáp rẻ để câu hành khách dừng lại để họ bán hàng như Dubai, Doha,… quá cảnh thường mất từ 3 đến 8 tiếng đồng hồ nên hành khách có thể ăn uống, tắm rửa, mua sắm Duty Free,

Ai đi du lịch ở á châu mà ghé phi trường Changi của Tân Gia ba, đều cảm thấy đẹp và xa hoa. Phi trường này được xem là phi trường đẹp nhất thế giới không phải khơi khơi mà có chủ đích từ nhà lãnh đạo Lý Quang Diệu. Tân Gia Ba là một quốc gia có đâu 4.2 triệu người dân và 1.9 triệu ngoại kiều mà có phi trường đón trên 68 triệu hành khách quốc tế mỗi năm. Tin tức cho biết phi trường Nội Bài năm 2024 có đến 16 triệu du khách quốc tế ghé qua, kể cả Việt kiều về thăm quê hương.

Theo báo Lao động Việt Nam thì “Trong số 250 sân bay được xếp hạng năm nay, sân bay Tân Sơn Nhất đứng thứ 248 với tổng điểm 6,21. Trong đó, hành khách quốc tế chấm điểm độ đúng giờ đạt 6,1; đánh giá từ hành khách đạt 6,6 và dịch vụ ẩm thực - mua sắm được chấm 6,1.

Sân bay Nội Bài xếp hạng 242 với tổng điểm 6,71, bao gồm 6,4 điểm đúng giờ; 7,2 điểm từ hành khách và 7,1 điểm cho khu vực ẩm thực - mua sắm.” Ở hải quan phải đợi 2 tiếng đồng hồ như kỳ đầu năm nay mình ghé về Hà Nội. Sau khi bay mất 24 tiếng đồng hồ quá cảnh tại Phi Luật Tân, về đến Nội Bài lại phải đợi thêm 2 tiếng đồng hồ ở hải quan. Tưởng tết ai ngờ nay vẫn tiếp tục. Mình đọc trên mạng du khách quốc tế chửi thề quá khiến làm giảm bớt số lượng du khách muốn viếng thăm Việt Nam.

Phi trường Nội Bài được làm lại khá hơn lần đầu tiên mình đến năm 1995 nhưng so với các phi trường quốc tế ở Á châu thì như một phi trường tỉnh lẻ đâu đó trên thế giới. Vào Việt Nam hay ra phải qua hải quan lâu lắc nên nghĩ đi ra đi vô phải đứng mỗi bận 2 tiếng là nản.

Phi trường Changi được xem là đứng thứ 15 phi trường bận nhất thế giới, có đến trên 100 công ty hành không hạ cánh tại đây và nối kết 170 thành phố trên thế giới. Phi trường này cung ứng độ 13 tỷ đô la cho nền kinh tế Tân Gia Ba hàng năm và có 119,000 công ăn việc làm cho dân cư của một thành phố nhỏ. Người ta gọi phi trường Changi là con đường đưa đến sự thịnh vượng của Tân Gia Ba. Phi trường đang xây dựng thêm Terminal thứ 5, có khả năng chứa hành khách lên 50% vào năm 2030 xem như 4 năm nữa. Có ước tính là gia tăng gấp đôi các chuyến bay thường nhật trong 2 thập kỷ tới. 

Được biết là phi trường Tân Sơn Nhất trước 75 là phi trường bận và có nhiều chuyến bay nhất á châu vì máy bay cất cánh và đáp cho nhu cầu chiến tranh. Năm 1975, Tân Gia Ba có phi trường quốc tế tên Py Labar, có một phi đạo gần trung tâm thành phố. Năm 1970, phi trường này tiếp nhận hàng năm 1.7 triệu hành khách rồi 5 năm sau con số gia tăng lên 4 triệu hành khách. Do đó chính phủ muốn nới thêm phi trường. Họ bỏ ra 800 triệu tiền Singapore để mua đất xung quanh và dời các gia đình xung quanh khu vực. Ở Los Angeles, họ đang làm thêm để tiếp đón thế vận hội 2028.

Công việc đang tiến hành thì ông Lý Quang Diệu đổi ý, không muốn nới phi trường Py Labar mà xây một phi trường mới. Lý do ông ta viếng Hoa Kỳ và có đạp xuống phi trường Logan ở Boston. Phi trường này nằm ngay biển và dùng đất bồi thêm ra biển. Ông ta nghĩ trong tương lai nếu phi trường cần nối rộng ra thì cứ bồi đất ra biển thay vì cho máy bay đáp xuống trong khu dân cư. Phi trường Changi dùng căn cứ không quân của Anh quốc cũ. Dời nghĩa trang và các làng đánh cá này nọ. Chị phí độ 1.5 tỷ đô la Singapore. Rất đắt tiền nhưng gặp ông độc tài này với viễn kiến 50 năm tới cho quốc gia nên ai nấy đều phải nghe lời.

Ý định của ông Lý Quang Diệu là xây phi trường Changi to gấp 5 lần phi tường cũ, nhất là có thể nới rộng thêm trong tương lai. Ông Lý Quang diệu muốn phi trường là một phi trường có vườn. Nếu chúng ta đến phi trường Atlanta, được xem là đông hành khách nhất Hoa Kỳ. Hành khách đến , đổi máy bay rồi đi luôn trong khi phi trường Changi, có ý tưởng là hạ giá mướn bãi đáp cho các công ty hàng không khiến có nhiều công ty sử dụng phi trường này vô hình trung biến phi trường này trở thành trạm dừng trên con đường từ á châu sang âu châu hay úc châu.

Năm 1981, phi trường này được khánh thành, tiếp nhận được 10 triệu hành khách năm đầu tiên và được xem là phi trường lớn nhất á châu. Ngày nay ai cũng xem ông Lý Quang Diệu là một nhà lãnh đạo đại tài khi có viễn kiến. Vì nếu tiếp tục nới rộng phi trường cũ thì ngày nay kẹt cứng không thể nào phát triển như bây giờ. Nay họ đang xây thêm phi đạo thứ 5.

Thông thường 40% kinh tế của phi trường là cho mướn bão đậu máy bay, bán xăng nhớt, thuế hành khách còn lại là các dịch vụ khách như thức ăn, duty-free shop, bãi đậu xe, khách sạn,… nếu hành khách ngừng lại mua cái ví Gucci hay uống cà phê $8 hay cái bánh mì $15, thì phi trường kiếm tiền nhiều hơn cho một chiếc máy bay Boeing 747 đậu vài tiếng.

Do đó Changi cố gắng xây dựng một môi trường nơi các hành khách muốn tiêu tiền và ở lại chơi. Lợi tức cua thì trường từ các tiệm bán hàng gia tăng từ 537 triệu Singapore đô năm 2009 lên 1.17 triệu nằm 2019, xem như 10 năm tình cũ. Hơn gấp đôi tiền cho máy bay đáp. Nói chung Changi là cửa tiệm, trung tâm mua sắm đem lại lợi nhuận nhiều nhất cho Tân Gia ba. Tiền họ thu từ hành khách mua sắm, ăn uống thì tiền đáp máy bay càng rẻ nên có thể cạnh tranh các phi trường quốc tế khác. Phi trường Dubai cũng như Doha đang tìm cách thu hoạch như Changi.

Phi trường có tên 400 cửa tiệm sang trọng. Có rất nhiều tiệm Gucci, Prada,..thêm vườn bướm. Họ hỏi hành khách thì được biết lý do họ muốn ngừng tại đây vì không gian rất dễ thương. Thêm gái cả có thể rẻ hơn cả ở các cửa tiệm trung tâm thành phố. Họ có hồ tắm cho hành khách ngưng lại lâu để tắm hay phòng ngủ. ở Dubai, Doha thì có chỗ cho hành khách ngủ vài tiếng hay tắm rữa. Họ có chỗ xem xi-nê miễn phí 24/7. Họ có làm thác nước cao 40 mét. Duty Free được quảng bá giúp thêm lợi nhuận cho phi trường. Ngoài ra, các phi cơ chở hàng háo như FedEx cũng đáp xuống đây như hạ tầng cơ sở được thiết lập tại đây tốt giúp họ xăng nhớt .

Khi mình nghe Việt Nam xây phi trường Long Thành thì mình nghĩ đã đến thời điểm Việt Nam cần một phi trường quốc tế đúng với tầm thế kỷ 21 nhưng khi đọc tin tức của đồ án thì chỉ biết Chán Mớ Đời. Đi khắp nơi, thấy phi trường thế giới như Doha, Thổ Nhĩ Kỳ, Dubai, Changi, Narita, Hán Thành thì mình cảm thấy buồn. Khó mà có một nhà lãnh đạo như ông lý Quang Diệu. Ông này có ông cố hay ông nội từng sinh sống tại Việt Nam trước khi bị đuổi chạy qua Tân gia Ba. Có thời ông ta muốn làm cố vấn cho sự phát triển Việt Nam nhưng mộng ông ta không thành.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Cuộc chiến tranh lạnh thế kỷ 21 Hoa Kỳ-Trung Cộng

 Tóm tắc cuốn sách  “Bienvenue en économie de guerre” của David Baverez

Hôm qua tình cờ xem cuộc phỏng vấn trên đài Lệ Figaro với ông David Baverez, một nhà đầu tư Pháp ở Hương Cảng, tốt nghiệp luật tại Pháp. Thấy ông ta nói sơ sơ về hiện tình của âu châu giúp mình giác ngộ phần nào khi về âu châu 1 tháng, nói chuyện bạn bè và xem truyền hình của pháp và Ý Đại Lợi. Các nước này như đang trong tình trạng lấn cấn chưa biết đi đường nào thêm người già về hưu quá đông khiến ngân sách quốc gia quá eo hẹp. Pháp quốc có đến 5 chính phủ trong vòng 2 năm qua, hôm trước thấy quốc hội pháp không thông qua ngân sách vì tiền đánh thuế tối đa được 18 tỷ mà tiền chi ra lên trên 30 tỷ. Thế là ngọng.

Ông ta phang một câu là Đức quốc sẽ cướp tiền (pillera) của người Pháp qua công khố phiếu. Bà thủ tướng Nhật Bản mới lên đã phá vụ công khố phiếu nên tiền Yen xuống như diều phải mưa. Chắc năm sau ráng đi Nhật Bản thêm một lần nữa vì giá rẻ. Buồn đời mình kiếm cuốn sách của ông ta đọc “Bienvenue en économie de guerre”. Em xin tóm tắc lại đây để hiểu chút tình hình thay vì bắt chước thiên hạ chửi loạn cào cào.

Trong cuốn sách xuất bản tháng 5 năm 2024, ông David Baverez khẳng định rằng thế giới đã bước vào một kỷ nguyên mới mà ông ta gọi nền kinh tế thời chiến. “économie de guerre”. Theo ông, năm 2022 đánh dấu một bước ngoặt lịch sử quan trọng, giống như các năm 1914, 1945 hay 1989. Sự chuyển đổi này chấm dứt hơn ba thập kỷ của nền kinh tế thời bình dựa trên toàn cầu hoá và hợp tác mà ông ta gọi “trente ans glorieux” mà người Mỹ cũng như người âu châu ăn trên xương máu của người Tàu và các xứ khác khi họ chuyển đổi nơi sản xuất qua các xứ này để tránh sự tàn phá môi trường. người Mỹ cũng như người âu châu như bị nghiện sống vui vẻ, đi chơi, nghỉ hè, làm 35 tiếng một tuần.

Đùng một cái, Covid xảy ra khiến các chuỗi cung ứng bị gián đoạn, người Mỹ và âu châu tĩnh mộng, than trời tỏng khi đó các anh ba tàu cười há há, không có tụi tao chúng mày chết. Các nước âu châu và Hoa Kỳ chới với đang tìm cách làm chủ lại tình hình kinh tế nhưng có lẻ đã quá muộn.

Sự kết thúc của nền kinh tế thời bình (1989–2022): Trong hơn 30 năm sau khi Bức tường Berlin sụp đổ, phương Tây sống trong một môi trường kinh tế lý tưởng: tự do thương mại, chuỗi cung ứng toàn cầu trơn tru, niềm tin giữa các quốc gia, thị trường giữ vai trò quan trọng hơn địa chính trị.

Nền tảng của thời kỳ này là sự phụ thuộc lẫn nhau: càng thương mại, càng ít xung đột. Theo ông tây Baverez, mô hình này giờ đã sụp đổ.

Năm 2022: khởi đầu của sự bất ổn toàn cầu. Hai sự kiện lớn đã chấm dứt nền kinh tế thời bình: Chiến tranh Nga–Ukraine. Cuộc chiến đưa xung đột trở lại châu Âu, gây khủng hoảng năng lượng, lạm phát và bất ổn chiến lược. Ngày nay  chúng ta khám phá ra các nước âu châu đều mua khí đốt và dầu hoả của Nga cho nên cấm vận bú xua la mua nhưng anh Puchin vẫn vui vẻ lên đài truyền kêu gọi mấy anh tây ăn caviar, uống vodska.

Thêm Đại hội XX của Đảng Cộng sản Trung Quốc, Tập Cận Bình củng cố quyền lực tuyệt đối và đẩy Trung Quốc theo hướng kiểm soát chặt chẽ, ít cởi mở hơn. Mình xin mở dấu ngoặc ở đây vì mình có theo dõi vài nhân vật người Tàu chống Trung Cộng ở Hoa Kỳ và đài Loan. Mấy người này thì mạnh miệng kêu Tập thị hết thời này nọ. Có thể họ chỉ là công cụ tuyên truyền của Hoa Kỳ hay Trung Cộng để ru ngủ lòng dân Hoa Kỳ.

Ông họ Tập này khơi khơi kêu sẽ đánh chiếm Đài Loan này nọ, rồi bà thủ tướng Nhật Bản mới lên ngôi đã đe doạ Trung Cộng không được đụng tới người em gái sầu mộng Đài Loan của mình.Kết quả: ngày nay địa chính trị quay lại làm yếu tố quyết định trong kinh tế. Trung Cộng với chương trình Vành Đai và Con Đường mà mình có dịp hiển thị tại các xứ Liên Xô cũ như Tajikistan, Uzbekistan, Kazakhstan , Kyrgyzstan , Georgia,… hay ở Phi CHâu như Tanzania, Ai Cập, Jordan,…

Bây giờ mình mới hiểu lý do bộ quốc phòng Hoa Kỳ được cải danh thành bộ chiến tranh. Cho thấy thời đại chiến tranh kinh tế đã đến rồi. Hoa Kỳ tìm cách chận Venezuala bán dầu cho Trung Cộng nhân danh đánh chìm các tàu chở ma tuý. Xin nhắc lại là mấy ông ba tàu san xuất fentanyl để đưa vào Hoa Kỳ. Cũng như trước đây khi Hoa Kỳ chiếm đông Á Phủ Hãn đã kêu người dân sở tại bỏ rau cãi trồng thuốc phiện để đưa các nước như Nga và Trung Cộng. 

Nền kinh tế thời chiến: khung vận hành mới: Trong kỷ nguyên mới này, bốn cơ chế thay thế các quy tắc trước đây: Ngờ vực thay thế sự tin tưởng: các quốc gia bảo vệ chuỗi cung ứng sống còn. Pháp lý trở nên bất ổn: trừng phạt, hạn chế công nghệ, kiểm soát xuất khẩu. Cứ thấy ông Trump ký sắc lệnh trừng phạt hay thu lại luật lệ trước đây. Xung đột trở thành cách điều chỉnh quan hệ quốc tế: cạnh tranh Mỹ–Trung, chiến tranh năng lượng, cạnh tranh công nghệ. Và sự phụ thuộc trở thành vũ khí: khí đốt Nga, đất hiếm Trung Quốc, chip Đài Loan. Trung Cộng vừa ra lệnh cấm bán đất hiếm là thấy ông Trump xuống nước ngay. Nhưng chỉ để câu giờ trước khi có thể khai thác đất hiếm ở Hoa Kỳ cũng như các xứ khác. Nguy hiểm nhất là ngày nay thế giới không còn được điều hành bởi thị trường, mà bởi sức mạnh.

Ông Baverez đề nghị diễn giải lại ESG (Énergie – Sécurité – Guerre). Theo ông, ưu tiên thật sự của các quốc gia phải là: Năng lượng: nền tảng của chủ quyền. An ninh: hạ tầng, dữ liệu, lương thực, vận tải. Chiến tranh: chuẩn bị cho xung đột quân sự, mạng và công nghiệp. Đây là khung phân tích realist nhất theo ông.

Đây là phần được tác giả cảnh báo mạnh mẽ nhất. Châu Âu đang phụ thuộc vào ba yếu tố:

• Năng lượng: khí Nga, dầu Trung Đông. Ngày nay về âu châu thấy thiên hạ cứ chống đi xe hơi này nọ trong khi đó không có dầu hoả, thậm chí cũng chống sử dụng năng lượng nguyên tử. Mình đọc báo đức thì thấy họ phỏng vấn thanh niên đức, mấy người này trả lời thà bị Nga xâm chiếm, đô hộ còn hơn đánh nhau ra mặt trận. 

• Công nghiệp: sản xuất tại Trung Quốc. Cái gì cũng made in China, tước đây anh cứ để mấy anh ba tàu sản xuất bán rẻ cho anh tây bà đầm xài. Bây giờ thì tá hoả tam tinh vì khơi khơi anh ba tàu có thể ngưng bán cung cấp đồ phụ tùng này nọ là ngọng. Họ nói đưa qua Việt Nam hay các nước khác nhưng quá trễ thêm qua Việt Nam thì cũng như ở Trung Cộng vì đa số công xưởng ở Việt Nam được làm việc đàng hoàng là có cái dù che của Trung Cộng nên không bị công an hỏi han.

• Quân sự: bảo vệ chủ yếu dựa vào Hoa Kỳ. Cứ dựa vào NATO canh gác cho mình ngủ như CUba và Việt Nam canh gác cho thế giới đại đồng ngủ bình yên. Bao nhiêu lính mỹ đóng tại âu châu. Nay anh mỹ ngang xương kêu không trả tiền nữa. Thế là ngọng.

Ông Baverez thậm chí dùng khái niệm “Yemen hoá châu Âu”: châu Âu có nguy cơ trở thành chiến trường giữa các siêu cường. Chúng ta thấy qua vụ tiếp tế cho Ukraina, có sự sức mẻ khi Hung Gia Lợi, và vài nước khác vì lợi ích của xứ họ nên không muốn tiếp tục đóng góp.

Lạm phát kéo dài và sự kết thúc của “just-in-time”. Từ covid đến giờ lạm phát Hoa Kỳ lên như điên, ăn tô phở bây giờ hết dám ăn vì gần $20. Theo ông Baverez, lạm phát hiện nay mang tính cơ cấu, không còn tạm thời: lý do là tài nguyên khan hiếm, chuỗi cung ứng phân mảnh, chi phí an ninh năng lượng tăng, xu hướng tái công nghiệp hoá. Do đó, mô hình “just-in-time” phải nhường chỗ cho “just-in-case”, dự trữ và bảo đảm an toàn chiến lược.

Châu Âu cần làm gì? Ông Baverez đưa ra nhiều giải pháp:

• Tái công nghiệp hoá các lĩnh vực then chốt: năng lượng, quốc phòng, chip, dược phẩm.

• Xây dựng chiến lược chung giữa 27 nước.

• Tạo liên minh giữa địa chính trị – kinh tế – doanh nghiệp.

• Đầu tư mạnh vào quốc phòng và an ninh mạng.

Điều quan trọng nhất là xây dựng tự chủ chiến lược.

Đọc cuốn sách của ông tây này giúp em hiểu rõ thêm lý do họ muốn chiến tranh Ukraina kéo dài. Để âu châu có thời gian tái cấu trúc lại kỹ nghệ hoá của họ vì nhân danh bảo vệ môi trường này nọ. Cũng như Hoa Kỳ dẹp qua một bên. Thật ra đọc tài liệu của Trung Cộng thì thấy họ tiến mạnh về trí tuệ nhân tạo. Thấy mấy ông thần ả rập đầu tư vào Hoa Kỳ rất nhiều tiền, nay mình mới bắt đầu hiểu sự việc cho cuộc chiến tranh lạnh giữa Hoa Kỳ-Trung Cộng.

Sang năm mình sẽ đi Trung Cộng lại để xem sau 18 năm xứ này tiến xa như thế nào vì nghe thân hữu đi về kể chuyện thấy hấp dẫn. Mình có đọc báo Trung Cộng nhưng muốn xem tận mắt thay vì ngồi đọc tin tức tuyên trườn của mỹ và âu châu rồi kết luận theo sự tuyên truyền. Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn