Đạo luật Proposition 19 California (Sắc lệnh 19 California)
Có một sắc lệnh 19 mà năm tới dân Cali sẽ bỏ phiếu xóa bỏ hay không trong cuộc bầu cử 2026. Xem như còn 11 tháng nữa. Theo mình thì chắc vẫn giữ lý do là cử tri cho đảng Dân chủ ở Cali là 70%. Thêm ít ai để ý đến nhưng nếu ai có nhà cửa tại Cali và muốn để lại cho con cháu thì nên để ý đến. Lý do là khi mình qua đời thì con cháu được ghi trong đó chúc thừa hưởng sẽ bị đánh thuế nếu phải bán để chia nhau.
Nợ Hoa Kỳ ngày nay. Tính ra mỗi người Mỹ nợ trung bình $111,450
Thông thường thì từ trước đến 2020 khi sắc lệnh 19 ra đời thì khi một người qua đời, con cháu thừa hưởng gia tài căn nhà, anh em bán chia nhau như lời trăn trối trong đi chúc sẽ không bị đánh thuế. Thí dụ bà Năm qua đời sau ông Năm, để lại một căn nhà trị giá 1 triệu. Khi qua Mỹ 40 năm về trước, ông bà để dành tiền mua được căn nhà giá $100,000 nay bật gái leo thang nên giá trị căn nhà lên tới 1 triệu. Xem như lời $900,000.
Trước khi proposition 19 ra đời thì các người con bán căn nhà giá 1 triệu không phải đóng thuế. Lý do là theo sở thuế liên bang thì họ gọi là step up basis nghĩa là con cháu thừa hưởng cái basis mới là 1 triệu. Do đó không phải đóng thuế khi bán nhà chia nhau.
70% cử tri tại Cali là cử tri của đảng dân chủ nên họ ủng hộ Proposition 19, nghĩa là con cháu thừa hưởng căn nhà thì phải đóng thuế $1,000,000 (trị giá ngày bán) - cho $100,000 (khi mua) nghĩa là phải đóng thuế trên $900,000, xem như cả đời ông bà Năm dành dụm bị đánh thuế xem như $400,000. Con của ông bà Năm mà bầu cho proposition 19 là xem như họ là những người yêu chủ nghĩa xã hội thật sự và đem tiền mình thừa hưởng của cha mẹ giúp nhân dân nghèo khó. Em xin bình dân học vụ sắc lệnh 19 như anh bạn nhờ:
Tên đầy đủ chính thức: “Đạo luật Bảo vệ Nhà ở cho Người cao tuổi, Người khuyết tật nặng, Gia đình và Nạn nhân của Cháy rừng hoặc Thiên tai” (Home Protection for Seniors, Severely Disabled, Families, and Victims of Wildfire or Natural Disasters Act,)
Ngày có hiệu lực:
• Thông qua ngày 3/11/2020 (51,1% tán thành)
• Có hiệu lực từ 16/02/2021
• Các quy định chuyển thuế tài sản chính thức áp dụng từ 01/04/2021
Prop 19 sửa đổi Proposition 13 (luật năm 1978 giới hạn tăng thuế tài sản) bằng cách:
• Thu hẹp quyền thừa kế giữ nguyên thuế suất thấp giữa các thế hệ
• Mở rộng quyền chuyển thuế suất thấp cho người cao tuổi, người khuyết tật và nạn nhân thiên tai
1. Thay đổi về Thừa kế Giữa Các Thế Hệ (Cha mẹ ↔ Con cái, Ông bà ↔ Cháu)
Trước Prop 19 (theo Prop 58 & 193):
Con cái/cháu có thể thừa kế nhà chính hoặc trang trại gia đình mà không bị định giá lại theo giá thị trường hiện tại → giữ nguyên thuế suất thấp vĩnh viễn, dù dùng làm gì, ở đâu.
Nghĩa là khi ông bà Năm qua đời, con cháu vào ở thì thuế nhà đất không thay đổi. Để giải thích. Ông bà năm mua căn nhà khi xưa giá $100,000, đóng thuế độ 1.2% nghĩa là $1,200/ năm. Mỗi năm họ tăng 2% nghĩa là năm tới phải trả tiền thuế $1,200 + 2% là $24 = $1,224. 30 năm sau ông bà Năm trả tiền thuế nhà đất là $2,185/ năm. Cho dù giá nhà ngày nay từ $100,000 tăng lên $1,000,000. Trong khi đó ai mua nhà hôm nay với trị giá $1,000,000 sẽ đóng thuế 1.2% nghĩa là $12,000/ năm trong khi đó nếu ông bà Năm qua đời, con cháu vào ở thì tiếp tục đóng thuế $2,185 thay vì $12,000. Sai biệt $10,000 do đó các tay mua nhà cửa thường dùng trust để mua, để giữ tiền thuế đóng $2,185 thay vì $12,000.
Mình nghe nói tiền hưu trí của Cali bị đi đong mất phân nữa vì mấy ông tổ Dân Chủ, không rành đầu tư nên đứt chếnh mà không dám hở môi. Tương tự khi mình mới lấy vợ, quận Cam bị phá sản vì tên quản lý Quận Cẩm đầu tư bậy nên bay hết tiền. 5, 10 năm mới hết.
Sau khi phe Dân Chủ ra đời Prop 19 và được cử tri Cali chấp thuận thì từ 16/02/2021 trở đi:
• Chỉ được giữ nguyên thuế suất thấp nếu người thừa kế dùng ngôi nhà đó làm nơi cư trú chính (primary residence). Ông bà Năm qua đời thì con bà Năm phải dọn vào ở thì mới tiếp tục đóng thuế theo diện ông bà Năm.
• Nếu không dọn vào mà (cho thuê, nhà nghỉ cuối tuần, nhà thứ hai…), tài sản sẽ bị định giá lại theo giá thị trường hiện tại → thuế tăng mạnh (có trường hợp tăng hơn 1.000%). Là xem như phải đóng $12,000/ năm hay $1,000/ tháng. Cho thuê $3,000/ tháng mà tiền thuế đi đong $1,000 rồi tiền sửa chửa này nọ là ngọng.
• Trang trại gia đình vẫn được miễn nếu tiếp tục dùng để canh tác, chăn thả. Như vườn bơ của mình nếu thằng con tiếp tục thì đóng thuế ít.
• Thừa kế từ ông bà → cháu: chỉ được miễn nếu cha mẹ của cháu đã qua đời và cháu dùng làm nơi ở chính. Điển hình là bà Betty qua đời, cháu gái bà ta nhảy vào ở, bố mẹ còn sống thì phải đóng thuế mệt thở. $12,000/ năm.
• Quyền chuyển ngược (con cái chuyển cho cha mẹ) cũng được miễn nếu cha mẹ dùng làm nơi ở chính. Bác nào may mắn, có phúc, con cái mua nhà rộng hơn, kêu hai bác về ở thì vẫn tiếp tục đóng thuế theo diện con của hai bác.
→ Hiện nay (2025) đang có phong trào thu thập chữ ký để đưa ra bỏ phiếu năm 2026 nhằm bãi bỏ hoặc sửa lại phần này của Prop 19. Nếu ai hỏi mấy bác thì nên ký nhé.
2. Quyền Chuyển Thuế suất Thấp cho Người Cao Tuổi, Khuyết tật và Nạn nhân Thiên tai
Đối tượng đủ điều kiện:
• Người từ 55 tuổi trở lên. Thật sự nếu các bác bán căn nhà 1 triệu mà mua lại căn nhà cũng 1 triệu thì được chớ mua đắt hơn thì không được. Em bị rồi. Có lần em mua nhà ở giá $369,000, qua 55 tuổi nên em bán giá $650,000, tính mua nhà mới to hơn giá $750,000 để tiếp tục đóng thuế nhà cũ nhưng không được vì chỉ được chấp thuận nếu em mua nhà gái $650,000 nên Chán Mớ Đời em không bán luôn. Cũng may vì nay cho thuê căn này được $5,150/ tháng.
• Người khuyết tật nặng
• Nạn nhân của cháy rừng/thiên tai do Thống đốc tuyên bố như vụ cháy năm ngoái.
Quyền lợi mới:
• Có thể chuyển thuế suất thấp (tax base) của ngôi nhà cũ sang bất kỳ ngôi nhà mới nào trong toàn bang California (trước đây chỉ được trong cùng quận hoặc một số quận liên kết). Như em kể trên chỉ được cũng gái tiền mình bán căn nhà cũ.
• Được chuyển tối đa 3 lần trong đời (trước đây chỉ được 1 lần).
• Nếu nhà mới đắt hơn: được cộng thêm tối đa 1 triệu USD (điều chỉnh theo lạm phát hàng năm) vào thuế suất cũ. Cái này thì mới khác với trước 2021. Vì nhà lên giá như điên. Nên bác nào trên 55 tuổi nên đổi nhà cả năm tới chúng hứng sao giải thể Proposition 19 trở lại như xưa là mệt.
• Nếu nhà mới rẻ hơn: thuế suất sẽ giảm tương ứng.
Ví dụ:
• Nhà cũ có thuế suất 200.000 USD → mua nhà mới 1,5 triệu USD
→ Thuế suất mới = 200.000 + 1.000.000 (giới hạn) + 300.000 (phần vượt) = 1.500.000 USD
→ Thuế vẫn tăng một phần nhưng thấp hơn rất nhiều so với định giá lại hoàn toàn. Cái này thì được lợi hơn trước 2021.
3. Quỹ Phòng chống Cháy rừng
Phần thuế tăng thêm từ việc định giá lại tài sản thừa kế sẽ được đưa vào Quỹ Phòng chống Cháy rừng và Tái thiết Rừng. Tuy nhiên, do ngân sách bang gặp khó khăn, việc cấp tiền đầy đủ chỉ bắt đầu từ khoảng năm 2025 trở đi. Tiểu bang Cali hiện này dùng tiền tùm lum để lo cho các di dân bất hợp pháp. Chỉ phí rất nặng như trường học, nhà thương y tế, bảo hiểm,… người Mỹ đẻ ít lại nên các học khu này ít có học sinh nhưng các nơi có di dân lậu thì lại đông.
Tóm tắt tác động (tính đến tháng 11/2025)
• Người thừa kế không ở chính: thuế tăng mạnh, nhiều gia đình phải bán nhà.
• Người cao tuổi 55+, khuyết tật, nạn nhân thiên tai: được lợi lớn, dễ dàng chuyển nhà mà không bị tăng thuế quá nhiều.
• Nhiều gia đình đang vận động sửa lại hoặc bãi bỏ phần hạn chế thừa kế của Prop 19 qua bầu cử năm 2026.
Thông tin chính thức: Trang web Hội đồng Cân bằng Thuế bang California (BOE): https://www.boe.ca.gov/prop19/
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
