Khi xưa, học kiến trúc, mình khao khát thiết kế những đồ án hiện đại, chưa ai đã từng thực hiện. Mình thích sống ở các thành phố lớn như Paris, London, New York, Milano, Zurich,… nhưng rồi khi về già mình lại thích các thành phố nhỏ, những con đường cổ đại.
Tòa nhà này được người Tàu xây cho dân Tajikistan. Không có hồn gì cả. Chỉ gắn đèn lên Chán Mớ Đời Trong chuyến đi Trung Á vừa qua, mình nhận thấy các kiến trúc do người sở tại xây cất nhanh chóng không có linh hồn. Ngược lại những con đường được thành lập dưới thời Sa Hoàng hay Liên Xô vẫn còn đó. Vẫn có nét gì đó hài hoà như cây cối mọc từ cả trăm năm qua, che bóng mát cho người dân sở tại. Các toà nhà thời Liên XÔ tuy kiến trúc không đẹp nhưng có cái gì đó níu kéo con người với lịch sử.
Hai tòa nhà may mặt thời liên sôĐiển hình khi về Đà Lạt, chỉ có một khúc đường Minh Mạng khi xưa, chỗ Vọng Nguyệt Lầu đi xuống chỗ tiệm Bi Da Hồng Ngọc, Lữ Quán Sàigon, vẫn còn giữ chút gì cổ kín, lịch sử của Đà Lạt hay đường Trần Hưng Đạo, các biệt thự rong rêu vẫn còn đó, trong khi khu Hoà BÌnh thì xây cất bú xua la mua. Mình đi ngang không dám nhìn .
Du khách đi từ Đà Nẵng vào Hội An, Phố Cổ bổng nhiên cảm thấy nhẹ nhàng như được chữa lành. Du khách ngoại quốc đến Việt Nam phải ghé đến Hội An. Hay các thành phố cổ kính, thời trung cổ của Tây phương được du khách viếng thăm hàng năm.
Ngược lại đi Dubai thiên hạ thấy ồ những tòa nhà chọc trời nhưng có gì đó không gợi cảm lắm.
Kiến trúc cổ xưa ở Pháp quốc
Thành phố với các tòa nhà chọc trời ngày nay.
Tại sao? Lý do là các kiến trúc cổ chữa lành tâm hồn chúng ta. Các kiến trúc đương đại với các bê tông cốt sắt khiến đầu óc con người bị bấn loạn, với những tòa nhà chọc trời khiến con mắt chúng ta hoảng sợ một điều gì không ổn. Như ở New York, các toà nhà kính và thép đều được xây cất theo kiểu khuông mẩu, đút tại xưởng rồi ráp lên khiến con người bình thường bị stress.
Các con đường thời trung cổ được xây dựng cho con người thay vì cho xe cộ chạy. Vào thành phố là kẹt xe, bóp còi khắp nơi tạo một không gian khá stress. Trong khi đi bộ vào các thành phố cổ như Hội an, chúng ta cảm thấy thoải mái, không gian như lắng đọng lại, thời gian như chậm theo từng bước chân. Khác với những cuộc đi bộ nhanh ở New York để cho kịp chuyến xe lửa, không bị trễ xe điện ngầm, chen lấn đủ trò. Có sự hổn loạn liên tục gây ảnh hưởng đến người dân.
Khác với những đền LED đủ màu ngày nay, chớp chớp hay đổi màu theo quy trình.
Thấy những hình ảnh này khiến không gian như chậm lại để chúng ta nhận thấy mình đang sống
DEI ngang những phố này để ngồi uống cà phê, ăn bữa cơm, tâm sự thay vì ngồi trên xe chạy qua mua ly cà phê rồi chạy lên đường cao tốc uống cà phê
Thế kỷ 20 được đánh dấu với những con đường dài, thẳng băng cho xe chạy khiến cho con mắt chúng ta thấy dài xa thăm thẳm, trong khi các con đường của thành phố cổ khi xưa là những đường cong hữu cơ, giúp não bộ chúng ta bình yên. Không gian nhỏ bé lại nói như Tây au visage humain.
Khi đứng trước những tòa nhà cháu g ta chợt nhẫn đâu để nhận diện không gian thay vì các tòa nhà chọc trời.
Những con đường nhỏ hay hẻm giúp không gian lắng động khác với những con hẻm Sàigòn bóp còi in ỏi
Vật liệu như đá, gỗ, gạch tạo dựng một vật thể to lớn khác với những tấm kính cửa sổ to đùng vô cảm. Thiết kế ưu sinh giúp đưa ánh sáng tự nhiên vào kiến trúc như ánh sáng mặt trời, cây cối, gỗ hay nước làm cho không gian lắng đọng. Con người được hoà mình với không gian, thời tiết thay vì như ngày nay, vào nhà hay sở làm là máy điều hoà không khí, ánh đường neon không thay đổi ngày này qua ngày nọ.
Nhớ khi xưa học anh ngữ, trong cuốn sách English for Today của ông LÊ Bá Kông. Có bài viết về thành phố lớn. Lúc sang làm việc tại New York mình mới hiểu. Sáng đi làm trời tối, vào sở làm việc đến chiều ra về trời tối khiến mình chới với. Lâu lâu phải chạy ra ngoại ô, gặp bạn bè ở vùng New Jersey,.. tìm chút khí trời.
Khi xưa họ đưa ánh sáng vào trong qua các kính màu nay chỉ cần bật đèn LED là xong
Thành phố Lucca của Ý Đại Lợi mà tháng 9 này mình sẽ ghé lại sau 45 năm.
Trong khi đi chơi ở các thành phố nhỏ, chúng ta thấy ánh sáng hiện trên tường, những bước chân nhịp vang âm thanh trên đường, mùi hương của tiệm bánh mì gần đâu đây hay tiệm ăn với nướng thịt.
Ngoài ra kiến trúc còn tạo dựng bản thể. Các toà nhà cổ xưa cho không gian xung quanh một linh hồn nếu không mọi thứ đều như nhau. Các nhà thờ, toà tháp, vòm của kiến trúc cổ như mời gọi chúng ta nhìn lên và cảm nhận những nét đặc thù của không gian.
Ngoài ra chúng ta cảm nhận kiến trúc cổ, được xây dựng từ bao thế kỷ có gì gắn bó với bản thân mình như chúng ta đang qua lịch sử. Các chi tiết điêu khắc, màu sắc lôi kéo ánh mắt chúng ta , mời gọi để ý đến những điểm này.
Khi chúng ta đi trên những con đường cổ xưa, lót đá như ở thành Vienne, chúng ta nhận thấy nhịp điệu nhãn quang, tiếng gót giày vang lên dội vào tường hai bên đường trong khi ngày nay các con đường được trán nhựa với màu đen thăm thẳm. Không có sự cảm nhận nào. Chỉ chém lấn đi cho nhanh.
Các hình dáng của kiến trúc cổ được hình thành xung quanh người dân, sinh sống tại đó trong khi các toà nhà hiện đại được hình thành bởi hệ thống, tốc độ và máy móc.
Đi bộ cảm thấy khác biệt. Ngày nay đi Âu châu, có nhiều nơi cấm xe, biến thành phố đi bộ. Nhớ năm ngoái mình đi Torino, trở lại những quảng trường trong phố thị, được biến thành phố đi bộ. Mình cảm nhận được kiến trúc cổ xưa hai bên đường thay vì lo ngại tránh xe khi xưa. Con người bổng lắng động không bồn chồn, lo sợ như khi mình đi làm ở đây. Nhưng nếu đông người quá thì cũng Chán Mớ Đời. Như đi viếng Venezia lại, du khách vẫn đông, cho nên cũng nản ngược lại đi Treviso thì có những khu vực nhẹ nhàng yên tịnh khiến mình cảm thấy bình yên.
Chúng ta thấy các kiến trúc sư khi xưa đưa ánh sáng vào căn phòng, âm thanh vang dội ra sao trong khi ngày nay họ chả để ý, cứ gắn đèn Neon là xong thì công thức hay luật xây dựng của thành phố ban hành. Hay cách xây cất cạnh nhau giúp chúng ta có sự riêng tư không bị dồn nén như ngày nay. Mình đến Hồng Kông, ngủ nhà anh bạn khiến mình thất kinh. Nhà cửa san sát bên nhau, lên cao mút mùa. Nay về Sàigòn thấy chỗ đường Nguyễn Văn Cảnh, xây y chang bên Hồng Kông.
Khoa học, tâm lý học đều nhìn nhận kiến trúc gây ảnh hưởng về cảm xúc. Các toà nhà cổ giúp con người yêu đời hơn. Nhớ khi xưa ở NEW YORK xem như mình chỉ về nhà để ngủ vì chật chội cũng như khó mời bạn bè về nhà. Do đó các sinh hoạt với thân hữu đều diễn ra tại tiệm ăn. Con người không có một tổ ấm nơi họ thật sự sống cho họ và chia sẻ với nhau mà chỉ là chỗ ngủ để rồi mai lại tiếp tục ngày mới.
Trong thành phố có những quảng trường lôi cuốn người dân đến trong khi các vĩa hè đẩy người dân ra xa. Con đường xe chạy như điên khiến người ta không có dịp nhìn phía bên kia. Mình nhớ khi xưa, đi chơi ở Ý Đại Lợi, đến mấy làng nhỏ của mấy người bạn học ở trường Bách Khoa Torino. Tại đây, chiều chiều, độ 5, 6 giờ, dân trong làng, đi bộ. Không có xe cộ chạy trong làng. Dân tình gặp nhau giữa đường , nói chuyện hỏi thăm nhau rất vui. Cứ đi bộ 3 bước là gặp một người bạn của mấy người bạn mình. Đứng lại nói chuyện, hỏi thăm học hành ra sao, chừng nào xong rồi hỏi mình từ đâu đến. Có lẻ chuyến đi Ý Đại Lợi năm đó để lại mình nhiều kỷ niệm đẹp nhất. Nay mất liên lạc hết nếu không mình sẽ trở lại mấy ngôi làng này.
Có lẻ vì vậy mà mình muốn đi hành hương bằng chân từ Lucca về đến Roma vào tháng 9 này. Đồng chí gái bận hát hò, đàn ca chi đó nên không muốn đi và cho phép mình đi một mình. Hy vọng sẽ tìm lại không gian của thời sinh viên, khi quá giang xe đi khắp Âu châu. Kỳ này đi chuyến Via Francigena, sẽ ngụ tại các albergo, B&B, có nhiều người đi hành hương, chắc vui, gặp nhau một hôm, ăn với nhau bữa cơm rồi mai xa nhau như xưa. Khá vui.
Mình là người lương nhưng đi cho vui. Sang năm sẽ đi shikoku, viếng 88 ngôi chùa ở Nhật Bản.
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
