Hôm nay hai cha con nói chuyện về vụ áp thuế của chính phủ Hoa Kỳ. Thằng con nói sẽ gây suy thoái như năm 1929. Mình buồn cười nên giải thích là Hoa Kỳ sử dụng thuế quan vào năm 1930 vì thuế quan được ban hành trước đó nhưng chỉ hiệu lực và áp dụng vào năm 1930 nên báo chí không thẳng thắn khi gói ghém cho việc này.
Mình giải thích sau thế chiến thứ 2, Hoa Kỳ chơi cha thiên hạ. Bao nhiêu binh sĩ chết tại Âu châu và á châu để chiến thắng quân trục đức, Ý và Nhật Bản nên họ ra chiêu chơi cha thiên hạ. Để lấy vốn lại như cuộc chiến ở Ukraine.
Thứ nhất, họ họp các đồng minh tại Hội nghị Bretton Woods, chính thức được gọi là Hội nghị Tiền tệ và Tài chính Liên Hợp Quốc, diễn ra từ ngày 1 đến ngày 22 tháng 7 năm 1944 tại Bretton Woods, New Hampshire. Hoa Kỳ cho mọi người tham dự ăn uống no nê nhất là uống rượu mạnh thả dàn. Mình có kể vụ này rồi. Hội nghị quy tụ 730 đại biểu từ 44 quốc gia Đồng minh nhằm thiết lập một trật tự tiền tệ và tài chính quốc tế mới sau Thế chiến II. Mục tiêu là ngăn chặn sự hỗn loạn kinh tế như trong giai đoạn giữa hai cuộc chiến, đặc trưng bởi các cuộc cạnh tranh phá giá tiền tệ, chiến tranh thương mại và cuộc Đại Suy thoái, đồng thời thúc đẩy sự ổn định và hợp tác kinh tế toàn cầu. Sau đệ nhất thế chiến, các nước chiến bại, phải đền bù chiến tranh trong khi kinh tế họ te tua đã đưa đến sự hận thù khiến Đức quốc Xã ra đời đưa đến chiến tranh thế giới thứ 2.
Kết quả chính là sự ra đời của hệ thống Bretton Woods, trong đó các đồng tiền được neo vào đồng đô la Mỹ, và đồng đô la được neo vào vàng với tỷ giá cố định 35 USD/ounce. Điều này biến đồng đô la thành đồng tiền dự trữ của thế giới, phản ánh sự thống trị kinh tế của Mỹ sau chiến tranh. Các quốc gia đồng ý duy trì tỷ giá hối đoái trong khoảng 1% so với mức neo này, chỉ được điều chỉnh trong trường hợp “mất cân đối căn bản” và phải được sự chấp thuận từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) mới thành lập. IMF được thiết lập để cung cấp các khoản vay ngắn hạn cho các quốc gia gặp vấn đề về cán cân thanh toán, đảm bảo họ có thể ổn định đồng tiền mà không phải dùng đến các biện pháp cực đoan như phá giá. Thật ra IMF và Ngân Hàng Thế giới được thành lập để kiểm soát các nước trên thế giới. Mình có kể vụ này rồi. Cùng với đó, Ngân hàng Quốc tế về Tái thiết và Phát triển (IBRD), sau này là một phần của Ngân hàng Thế giới, được thành lập để tài trợ tái thiết và phát triển sau chiến tranh.
Hội nghị, do các nhân vật như Bộ trưởng Tài chính Mỹ Henry Morgenthau Jr., nhà kinh tế học John Maynard Keynes (đại diện Anh), và Harry Dexter White (Mỹ) dẫn dắt, là một sự thỏa hiệp giữa các quan điểm đối lập. Keynes đề xuất một đồng tiền toàn cầu gọi là “Bancor” và một liên minh thanh toán bù trừ để cân bằng thặng dư và thâm hụt thương mại, nhưng Mỹ, với sức mạnh đàm phán lớn hơn, đã thúc đẩy một hệ thống tập trung vào đồng đô la. Liên Xô tham dự nhưng không phê chuẩn các thỏa thuận, báo hiệu căng thẳng đầu tiên của Chiến tranh Lạnh.
Hệ thống này ban đầu hoạt động tốt, hỗ trợ phục hồi sau chiến tranh qua chương trình Marshall và tăng trưởng thương mại, nhưng đã sụp đổ vào cuối những năm 1960. Thâm hụt ngày càng tăng của Mỹ, do chi tiêu cho chiến tranh Việt Nam và các chương trình Xã hội Vĩ đại (Great Society) do tổng thống Johnson đưa ra, dẫn đến lượng đô la dư thừa ở nước ngoài, làm suy yếu niềm tin vào mức neo vàng. Có lẻ vì vậy họ ám sát ứng cử viên tổng thống Robert Kennedy vì sợ các chương trình xã hội của Dân Chủ sẽ tiếp tục làm thâm thủng ngân sách nữa. Đến năm 1971, các chính phủ ngoại quốc nắm giữ nhiều đô la hơn lượng vàng mà Mỹ có để bảo chứng, khiến Nixon tạm dừng việc chuyển đổi đô la sang vàng, thực chất chấm dứt Bretton Woods trong sự kiện được gọi là “Cú sốc Nixon.” Thế giới sau đó chuyển sang chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi.
Henry Kissinger, trong thời gian làm Cố vấn An ninh Quốc gia và sau đó là Ngoại trưởng dưới thời Tổng thống Nixon và Ford, nổi tiếng với cách tiếp cận chiến lược đối với các vấn đề phức tạp, thường yêu cầu nhân viên đưa ra lời ngắn gọn, khả thi. Mỹ bắt đầu ghi nhận thâm hụt thương mại vào những năm cuối 1960 và đầu 1970, thời kỳ mà Kissinger có ảnh hưởng lớn đến chính sách đối ngoại và kinh tế. Nếu xét về Việt Nam thì mình ghét hay thù ông này nhưng đứng trên quan điểm của người Mỹ thì mình thấy ông này có tài, xứng đáng là Metternich của thế kỷ 20. Mình đọc gần như các sách do ông ta viết.
Đến năm 1971, cán cân thương mại trở nên âm, và thâm hụt ngân sách liên bang cũng là mối lo ngại ngày càng tăng, trầm trọng hơn do chi tiêu cho chiến tranh Việt Nam và các chương trình trong nước. Dạo ấy ông ta là cố vấn an ninh quốc gia cho ông Nixon nên có xét về việc thâm thủng ngân sách nên có hỏi các cộng sự viên của ông ta, nặn óc viết nữa trang, cho biết cần phải làm gì, có biện pháp nào. Ông này cứ bắt cộng sự viên viết lại hoài trước khi ông ta đọc. Các cộng sự viên đều viết phải kết hợp các ý tưởng thực tiễn và chiến lược: tinh giản chi tiêu quân sự (yếu tố lớn gây thâm hụt lúc bấy giờ), thúc đẩy xuất khẩu qua các thỏa thuận thương mại, và dùng ngoại giao để duy trì giá năng lượng ưu đãi (ví dụ, sau khủng hoảng dầu mỏ 1973). Đó là một trong những cách mà ông ta muốn chấm dứt chiến tranh Việt Nam, rút quân đội Mỹ ra khỏi Việt Nam càng nhanh càng tốt và thương lượng bán MacDonald và coca cho Trung Cộng. Chỉ có một cận sự viên khác thường, kêu nhân gấp 3 thâm thủng ngân sách quốc gia và yêu sách được thực thi trong suốt 50 năm vừa qua, đến thời ông Trump thì thấy quá đà nên ngưng, bắt buộc thuế quan lại.
Cách tiếp cận của Kissinger với những thách thức kinh tế như vậy không tập trung vào các biện pháp tài chính trực tiếp, như tăng thuế hoặc cắt giảm chi tiêu mà nghiêng về việc tận dụng chiến lược địa chính trị để củng cố nền kinh tế Mỹ. Ví dụ, năm 1971, ông ủng hộ quyết định của Nixon chấm dứt hệ thống Bretton Woods, tạm dừng việc chuyển đổi đồng đô la sang vàng. Nên nhắc lại 1 ounce vàng dạo ấy là $35 mà nay là $3,800. Cho thấy lạm phát như điên hơn cả 100 lần. Động thái này, thuộc “Cú sốc Nixon,” nhằm giải quyết thâm hụt thương mại bằng cách phá giá đồng đô la, khiến hàng xuất khẩu Mỹ rẻ hơn và hàng nhập khẩu đắt hơn. Đó không phải là cách “khắc phục” thâm hụt truyền thống mà là sự điều chỉnh vị thế kinh tế toàn cầu của Mỹ.
Kissinger xem sức mạnh kinh tế gắn liền với ảnh hưởng ngoại giao, nổi bật là việc mở cửa với Trung Quốc năm 1972 để đối trọng với Liên Xô và tạo cơ hội thương mại mới, gián tiếp giảm áp lực kinh tế.
Thay vì đánh thuế các hàng nhập cảng, chính phủ Mỹ giảm thấp xuống khiến người Mỹ mua đồ ngoại quốc rẻ. Họ in tiền để trả. Mỹ kim là dòng tiền tệ được sử dụng để buôn bán trên thế giới tự do. Người Nhật hay người Tàu, Nai lưng ra, thức đêm để tăng ca, sản xuất bán đồ cho người Mỹ, thay vì đem tiền về xứ họ sẽ bị lạm phát nên họ mua trái phiếu của chính phủ Mỹ rồi khi nào đến hạn thì FED cứ in tiền ra cho chính phủ Mỹ mượn. Càng in tiền thì càng gây nên lạm phát. Mấy tên tư bản mới đột phá tư duy đem các nhà máy sản xuất qua các xứ nghèo, để không bị kiện tụng về phá hoại, Ô nhiễm môi trường lại rẻ, đóng thuế ít thế là họ ủng hộ ông Clinton lên tổng thống để khởi đầu cuộc toàn cầu hoá, biến các người dân trên thế giới làm trong các nhà máy, sản xuất sản phẩm để cho người Mỹ dùng. Các nhà máy sản xuất công ty đóng cửa khiến người Mỹ lao động mất việc, nợ chồng chất nhiều đem đến nhiều vấn đề xã hội như ma tuý, thuốc đau nhức hay an thần,…
Khi họ nói đến thuế quan, kêu gào các quốc gia đánh thuế sản phẩm làm tại Hoa Kỳ nhưng ít ai nhắc đến vụ Mỹ kim là tiền tệ phải được sử dụng khi xuất hay nhập cảng trên toàn thế giới và Mỹ bán trái phiếu để trả nợ. Vấn đề ngày nay, Hoa Kỳ nợ quá nhiều nên thay đổi chiến lược. Đánh thuế nhập cảng khiến các tư bản rút về Hoa Kỳ để xây nhà máy sản xuất, các nước khác cũng phải nhảy vào Hoa Kỳ đầu tư vì thuế sẽ từ 21% xuống 15%. Rất ít so với thế giới trung bình độ 31%. Các công ty Mỹ trở về lại Hoa Kỳ để sản xuất. Nhưng giới lao động không nên tin vào có công ăn việc làm. Lý do là họ sẽ người-máy-hoá trong chuỗi sản xuất. Dân lái Uber sẽ bị thay thế bởi taxi không người lái. Thợ làm xây cất, sẽ được người máy thay thế. Họ mới chế một người máy đầu bếp giá $5000, sau này sẽ có ô sin làm hết việc mình không thích.
Nhưng có lẻ quan trọng nhất là dữ liệu vì trong cuộc cách mạng trí tuệ nhân tạo. Ta thấy chính phủ Mỹ muốn cấm Tik-Tok của người Tàu vì họ có đến 170 triệu người sử dụng nhất là giới trẻ, tương lai sẽ được mua nhiều. Nếu bán Tik-Tok cho người Mỹ thì sẽ được tiếp tục sử dụng còn không thì sẽ bị cấm tại Hoa Kỳ. Xem bài tại sao đốt Tesla.
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
