Căn nhà ma ở Bôn Sa

 Căn nhà ma đường Hazard

Anh còn có mỗi cây vàng anh đem bán nốt anh mua căn nhà ở đường bôn sa tình tính tang là tang tính tình. Căn nhà này là căn nhà ma tình tính tang là tang tính tình. Ma này là ma cái 

Hồi mình bắt đầu để ý đến mua nhà cửa cũ, sửa lại cho thuê thì ông thợ có nói đến căn nhà ma đường Hazard ở Garden Grove ngay góc Euclid. Mình có chạy lại đó thì thấy căn nhà xây khá cũ kiểu đầu thế kỷ 20, tọa lạc trên một mảnh đất khá rộng nhưng không ai ở. Nghe nói ngay cả mấy người vô gia cư da đen vô ngủ bị ma đuổi chạy há mồm luôn. Kêu Obama cứu rồi với. Tuy ham nhưng vẫn sợ ma cái nó hành. 

Xem bản đồ thì bên trái đường Euclid, là mảnh đất của căn nhà ma khởi đầu. Sau cả chục năm chủ đập phá căn nhà cũ để bán. Chủ mới mua và chia thành hai lô xây được hai căn nhà. Con ma lại không có chỗ ở chạy qua tiệm tạp hóa đối diện khiến chủ bỏ của chạy lấy người. Đập phá ra rao bán nhưng đến nay thấy xây Cái trặm xăng. Bên cạnh thuộc đường Hazard là chùa Phổ Đà. 

Mình đi kiếm chủ nhà nhưng dạo ấy chưa có Internet như ngày nay. Khó kiếm. Mình nói chuyện với một bác lớn tuổi, thầy địa lý thì bác nói không nên mua thêm buồn phiền lo Âu nên mình quên đi. 

Mấy năm sau thấy họ phá căn nhà rồi để giá bán miếng đất nhưng không hiểu sao mình không thích nữa. Độ một hai năm sau thấy họ xây hai căn nhà. Chủ mới mua miếng đất rồi chia hai lô xây hai căn to đùng bán cho ai đó mua. Mình hỏi ông thợ thì ông ta kêu cái nhà đầu đường có thằng thợ Mễ leo lên mái nhà lợp ngói té xuống đất cái đùng lăn ra chết. Nghe đến đó mình kêu may quá. Dính vào thì hơi mệt.

Vấn đề là thiên hạ kêu con ma thấy người ta xây tổ ấm, thầy phong thuỷ đến ếm trấn đủ trò nên ma mỹ trắng không sợ thầy phong thủy người Việt, nhưng chịu mùi sầu riêng không được  chạy qua đường chỗ tiệm bán rượu hay tạp hóa của người Mễ. Phá phách mấy amigos, amigas ra sao khiến chủ tiệm tạp hóa trốn luôn để không. Nghe nói bên cạnh lại có cái chùa Phổ Đà nên con ma Mỹ trắng, đêm nằm nghe kinh kệ chợt giác ngộ nên ở luôn chỗ tiệm tạp hoá. Khiến không ai dám tới mua hàng hay bán buôn gì nữa.

Mình thấy chủ rao bán hoài không thấy ai mua. Sau đó ai xúi chủ kêu người đập phá cái tiệm tạp hoá để miếng đất trống dễ bán hơn. Sau mấy năm mình thấy có người mua. Chắc dân Việt Nam sang đầu tư vì không biết lịch sử con ma đường Hazard. Việt Cộng thì chắc không sợ ma mỹ vì đánh mỹ cút ngụy nhào. Nay ôm tiền qua Mỹ đánh cho Mỹ nhào luôn.  Sau mấy năm, thấy họ bỏ chiếc xe cũ ở trong để không ai vô phá rào. Rồi năm ngoái hay năm kia thấy họ bắt đầu khởi xây cây xăng. Mình thấy hơi lạ xây cây xăng vì đường trong, xa xa lộ mà trên con đường này, ngay chỗ Bolsa có 2 cây xăng rồi. Nhất là ông tổng thống Biden ra lệnh là năm 2035, dẹp hết xe chạy xăng, chơi xe điện thôi. Việt Cộng đem tiền qua nên chẳng cần, chỉ cần hạ cánh an toàn.

Vấn đề là cứ thấy họ xây tiệm 7/11 tô màu hoành tráng lắm, nhưng không biết ngày nào tưng bừng khai trương. Từ đầu năm đến giờ là 7 tháng đi qua đây hơi bị nhiều nhưng vẫn thấy chưa xong. Không biết khi xây cất con ma Mỹ có làm gì không mà đình trệ công trường. 

Bác nào có tin tức về trạm xăng chưa Mở cửa. Vụ căn nhà ma đã có trước khi mình sang Cali mà con ma đường Hazard vẫn chưa siêu thoát. Ở cạnh chùa Phổ Đà mà chưa siêu thoát. Biết chủ nhà thì nhắc họ đem thầy cúng biết tiếng Mễ đến cúng buritos và rượu tequila vì đất của người Mễ nên khi cúng thổ thần đất đai phải cúng tequila chớ rượu đế hay whisky thổ thần không ăn không uống là ngọng. Cứ tiếp tục phá. Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Thành phố California hay giấc mơ quên lãng

 

Giấc mơ quên lãng, thành phố California

Nhớ có lần ông Rich Dad của mình kể khi xưa có tên bán địa ốc mời đến văn phòng rồi chỉ bản đồ của một thành phố mới mang tên là CAlifornia City. Ông ta giải thích thành phố này sẽ phát triển lớn nhất miền nam Cali, bla bla bla. Ông Rich Dad nói là đừng bao giờ mua đất vì như nắm đuôi con cá sấu, mày phải cho nó ăn hoài nếu không nó quay lại cắn mình. Nên từ đó mình chạy đi xem nhiều đất nhưng không mua. Chỉ mua 5 mẫu đất nhưng có 6 căn hộ để nuôi miếng đất. 5 năm sau mình bán có giá, mua được khu thương mại.

Chạy trên đường sẽ thấy tấm bảng này để nhớ một giấc mơ Cali bị lãng quên, không thành hiện thực

Lâu lâu chạy xe ra khỏi quận Cam mình có chạy ngang thành phố này nhưng vắng như chùa bà đanh. Như khi chạy lên Lone Pine để leo đỉnh Whitney, phải chạy ngang thành phố buồn này.

Thành phố được xem có chu vi rộng thứ 3 của tiểu bang Cali nhưng vắng tanh. Ai ở Việt Nam qua đây đầu tư hay được luật sư dụ vào thành phố này đầu tư rồi ôm đầu máu. 

Thành phố này cách thành phố Los Angeles độ 100 dặm về phía Đông Bắc trên vùng sa mạc gọi là Antelope valley. Đến đây chúng ta sẽ thấy hàng dặm con đường chưa được trán nhựa và chấm dứt tại ngõ cụt. 

Không ảnh cho thấy đường xá đều được cày hết nhưng chưa được trán nhựa.

Được cái là tuy không có nhà nhưng vẫn có các bảng tên những con đường của thành phố mộng mơ của các nhà đầu tư địa ốc một thời. Dọc các con đường chỉ còn những bụi cỏ hoang. 

Ngoài những con đường đầy bụi bặm và những cột điện thoại leo nheo vài bảng quảng cáo cũ kỹ rao bán đất.  Một số bị gió thổi rớt xuống đất như hình ảnh sau một cơn lốc trong sa mạc. 

Vùng đất trống này từng được mong đợi trở thành thành phố kiểu mẫu của tiểu bang Cali sau thế chiến thứ 2. 

Có một bản thiết kế chính để xây dựng một thành phố đầy tham vọng có thể chứa 400,000 ngàn dân cư và thu hút du khách khắp nơi như thành phố Anaheim, với Disneyland hay Buena Park với Knott Berry Farm,… những thành phố khi xưa chỉ có ruộng do người Nhật Bản trồng dâu hay trái cây. 

Các nhà đầu tư có viễn tưởng về một thành phố có trên 400,000 người ở ngoài sa mạc, rồi các giấc mơ bị tan biến và chính phủ điều tra lý do thất thoát tiền bạc. 

Tương tự năm 2013, mấy ông tỷ phú của silicon valley muốn xây dựng một thành phố ở quận Solano, tiểu bang Cali để cho thấy những gì được kiên trúc sư thiết kế sẽ có một khoảng cách khá xa từ bản thiết kế đến khi hoàn thành. 

Khi còn làm kiến trúc sư mình cũng mơ thiết kế những thành phố này nọ nhưng khi họ tính toán lại thì quá tốn tiền. Ngày nay thành phố California chỉ có một góc được xây cất vì nằm trên mạch nước.  Còn phần còn lại thì trống trơn. Chán Mớ Đời 

Dạo ấy có nhiều người không thích ở thành phố Los Angeles nên nổ lực quảng cáo xây dựng một thành phố đẹp gấp 10 lần thành phố Los Angeles và đầy đủ tiện nghi, Hoành tráng hơn. Các nhà đầu tư địa ốc cho rằng Los Angeles không thể phát triển vì kẹt xe này nọ nhất là không thể nào chứa được dân cư đông phát triển sau thế chiến. Họ nghĩ các khu vực mới cần được tạo dựng để có thể chứa các người mới nhập cư và babyboomers. Nếu nhìn địa thế của thành phố Los Angeles, sẽ thấy xung quanh là núi và biển nên không thể phát triển chiều ngang được mà chỉ có lên tầng.

Hiện nay tiểu bang Cali cần thêm 5.5 triệu căn hộ vì có nhiều người đến ở nhất là di dân lậu. Nhà cửa khan hiếm, các tiểu bang khác thì nhà xuốgn còn Cali thì chưa chịu xuống.

 Thành phố California có thể chứa được 400,000 dân cư. Ngày nay hồ nước ở trung tâm thành phố đóng rêu xanh. Thành phố được thành lập năm 1958, do một nhà đầu tư địa ốc đầy tham vọng tên Nat Mendelsohn và công ty của ông ta mua độ 80,000 mẫu đất ở sa mạc của quận Kern. Trước khi đầu tư vào thành phố California, ông Mendelsohn đã xây cất nhiều nơi như làng, cạnh thành phố Riverside sau đó phân lô ở thành phố Hesperia, gần Victorville. Nhưng thành phố California là thành phố cuối cùng mà ông ta thực hiện. Sau đó ôm đầu máu.

 Ở trên Moreno Valley có một ông người ba tư du học ở mỹ rồi ở lại. Ông ta xây một khu vực sau đó cho thuê như công ty sản xuất giày Sketchers rồi nhiều chỗ khác. Mình có đi xem ông ta nói chuyện, rất cảm phục tinh thần đầu tư của ông ta qua bao nhiêu thăng trầm, rồi vài tháng sau nghe ông ta qua đời. Chán Mớ Đời 

Hồ xanh nay rong rêu

Ngoài các cột điện, toàn đường đất khắp nơi.

Điểm nhấn của thành phố khi mới sáng lập, với hồ nhân tạo, công viên này nọ nhưng rồi chả ai đến mua đất xây nhà nên chủ đầu tư ôm đầu máu. Như về Việt Nam, mình đi từ Nha Trang ra tới Huế, thấy không biết bao nhiêu nhà đang xây rồi bỏ nữa chừng.

Nắng độ 110 độ F giữa sa mạc. Hôm trước đi với thằng con lên thành phố Lone Pine, nơi ngừoi ta dừng để leo đỉnh Whitney, ngọng luôn. Không muốn ở lại.

Hình ảnh khi xưa họ dùng để giúp người mua mơ về một thành phố hoành tráng

Lâu lâu thấy căn nhà. Phải mua súng mới dám ở mấy chỗ này.

Khách sạn được xây rồi bỏ nữa chừng

Theo bản vẽ thì thành phố này được thiết kế trong vòng một năm, kể cả phân loại cây cối loại gì sẽ được trồng, bản tên đường sơn màu gì này nọ rất hoành tráng. Địa điểm chính là trung tâm thành phố có thể chứa được 80,000 đến 100,000 người cư ngụ. Ngoài ra sẽ có 6 vùng vệ tinh chứa được 30,000 đến 50,000 dân cư. Sẽ có một sân cù và một công viên có hồ nhân tạo. Được xem là bản thiết kế đô thị rõ ràng nhất mà người ta nghĩ 50 năm sau vẫn còn giá trị. 

Khỏi đầu công ty của ông Mendelsohn tốn cả bạc triệu để tìm nước. Lúc đầu họ tính xây khu vực phía Tây của thành phố trước nhưng cuối cùng tìm được nguồn giếng nước ở phiá Tây nên phải xây tại vùng Tây của thành phố. Sau này sẽ xây tiếp phía đông. Ai ngờ, chúa đã bỏ các ông thần đầu tư.

Kế tiếp là Cái hồ rộng 20 mẫu trong công viên chính về sinh hoạt thể thao. Công viên này được xem thời đó là địa điểm Đẹp nhất, tạo dựng một điểm xanh trong sa mạc. Sự hình thành của thành phố này cho thấy với sức người sa mạc cũng thành vùng xanh. Một thiên đường cỏ xanh. 

Ngày nay đi đến Quận Cam hay vùng Riverside chúng ta thấy nhà cửa cỏ xanh cây cối chớ cách đây 30, 40 năm toàn là đất sa mạc. 

Thành phố được thành lập chính thức vào năm 1965 với dân cư độ 600 người. Lý do công ty của ông Mendelsohn muốn thành phố khỏi bị thuế vì thành phố có lỗ hụt tài chánh độ 7.5 triệu đô. 

Xây dựng thành phố những điểm chính như hồ nhân tạo để bán đất. Cứ chia lô ra rồi bán. Cách đây đâu 20 năm lúc nhà xuống, có người kêu mình bán cho 200 lô đất ở Arizona nhưng không có tiền, chỉ cần có $500,000. Ai mua được chắc nay giàu vì dân Cali nghỉ hưu bán nhà ở Cali qua chỗ này mua lô đất rồi xây nhà cho họ. Kiếm Bộn bạc. Trời không cho thì chịu. Thành phố này khá nổi tiếng vì cạnh dòng sông, bên kia sông là Laughlin, một thành phố sòng bài như Las Vegas nhưng nhỏ hơn.

Nhiều khi Ông trời cho ông Mendelsohn tới đó rồi ngưng, không có ai chạy đến mua đất xây nhà cả. Thế là ngọng.Nhiều khi găp thời đánh đâu trúng đó rồi người ta bổng nhiên nghĩ mình thông minh nên hồ hởi đánh lên rồi thời đi qua lại bay hết.

Ông Mendelsohn bán một phần công ty cho công ty Great Westen United để gỡ chút tiền đầu tư và bị đá ra khỏi trách nhiệm xây cất thành phố. Từ từ công ty Great Western United bị lỗ vì bị người mua đất thưa kiện. Khiến Federal Trade Commission điều tra và bắt công ty trả lại 4 triệu độ. Sau đó anh em nhà họ Hugh, con của ông vua đầu hỏa, mua lại và vớt hết tiền sau đó đóng cửa công ty. Thành phố xem như bị bán đứng, tự lo liệu.

Ngày nay, người già về hưu dọn về thành phố này để ở vì rẻ. Có người làm việc tại phi trường quân sự Edward’s Air Force Base. Có người dọn đến ở cho gần thân nhân bị tù gần đó. Hình như nhà tù này sắp bị đóng cửa. Nói chung thành phố không phát triển được vì không thành lập một cơ cấu kinh tế cho thành phố. Bao nhiêu năm qua được xem là chỗ để người đi làm ở Los Angeles tối về ngủ.

Mình nghe tin là bộ quốc phòng tăng cường thêm 5,000 người làm việc ở phi trường quân sự này. Nghe nói họ bắt đầu xây cất chương trình 5,000 căn hộ ở khu vực này, một số mới bắt đầu khởi công trong phi trường. Nếu như vậy thì mừng vì mình có khu thương mại cách cổng phi trường độ 3 dặm. Nghe nói họ đang xây một kho chứa hàng cho xe lửa chuyên chở đến từ bến tàu Pedro. Thay vì xây xa lộ rộng hơn từ Hải cảng Long Beach thì họ sẽ xây đường xe lửa chở hàng đến nhà kho chỗ này trước khi được các xe tải chở đi khác nơi.

Cư dân thắc mắc sao không thấy Walmart, Albertsons hay States Bros,… năm 2010 Rite AID mở một chi nhánh ở đây rồi MacDonalds, Family Dollar,…nhưng vẫn còn ít lắm.

Một thành phố cần có nhiều hạ tầng cơ sở như trường học, chợ búa mới thu hút được người dân thay vì chỉ xây nhà và nhà.

Sau 60 năm thành lập, vùng đất xanh của California City vẫn còn đó nhưng chả có ai ghé lại đây. Hồ nhân tạo vẫn còn đó nhưng đã rong rêu vì không có tiền để xúc hồ. Suối thác nước đã ngưng chảy từ lâu, cỏ xanh đã biến mất bù lại những cụm đất khô. Cho thấy giấc mơ Cali cũng khó thức hiện. Các thành phố gần đó cũng te tua lắm như Palmdale, Lancaster. May ngày nay với internet, thiên hạ bắt đầu dọn về vùng này ở nên nhà cửa lên giá như điên. Nhất là nghe nói có ga xe lửa Bắc Nam Cali sẽ dừng lại tại Palmdale.

Thế hệ mình có lẻ đã hết thời gian để đợi nhưng thế hệ con mình chắc còn thấy. Mình giúp hai đứa con mua được căn nhà ở Mojave, cạnh California City. Và khu thương mại ngay cổng của phi trường quân sự Edwards. Ngày nay họ xây xa lộ 14 từ Los Angeles lên tới đây rồi thêm có đường xe lửa, xe trạm để kết nối với Los Angeles để tránh kẹt xe.

La mà không được xây trong một ngày nên thành phố California này có thể trong tương lai sẽ biến thành một oasis ở giữa sa mạc California. Hy vọng còn sống đến đó để xem sự thay đổi hay giấc mơ của ông Mendelsohn cuối cùng được thực hiện. Biết đâu lễ kỷ niệm 100 năm thành lập thành phố, chúng ta sẽ thấy thành phố này được thực hiện Mỹ mãn như ông Nat Mendelsohn đã từng mơ về thành phố California.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Nên hay không nên xây nhà tại quê hương

 Nên hay không nên xây nhà tại quê hương

Mình thấy có nhiều người Việt quen về hưu, về Việt Nam ở những rồi cũng lò tò chạy về Mỹ hay Tây. Có nhiều lý do chắc mọi người Việt đều hiểu. Mình có quen người Mễ hay Phi luật Tân,… mấy người này khác với người Việt tỵ nạn là họ chỉ làm việc ở Hoa Kỳ rồi định  khi về hưu, trở về quê quán để hưởng thú điền viên. Họ không phải tỵ nạn nên ý chí trở về quê hương rất mạnh. Do đó họ cày ngày chưa đủ tranh thủ cày đêm rồi gửi tiền về cho gia đình xây căn nhà to đùng. Vụ này thấy nhiều ở những người miền bắc, cho con đi lao động quốc tế, dành dụm tiền về xây nhà to như cái đình.

Về quê, mình nghe kể nhiều người đi lao động quốc tế bên Liên Xô, Đài Loan,… thêm có rất nhiều xuôi nam lập nghiệp rất nhiều. Mình không hiểu lý do sau khi “giải phóng miền Nam”. Tại sao người Bắc không chịu về quê hương mà lại kêu anh em họ hàng vào nam. Chắc có quốc sách gì như khi xưa dưới thời nhà Nguyễn, mở mang bờ cõi về phía Nam chiếm đóng xứ Chùa Tháp. Từ 50 năm qua ý định của Chúa Trịnh chiếm miền Nam được thành hình.

 Đi ăn mì ở Bôn Sa, có báo việt ngữ, hoa ngữ và nhiều khi có cả báo của người Phi nên trong khi chờ đợi món ăn đưa ra mình đọc. Có bài báo của người phi nói về người phi đi lao động quốc tế, dành dụm tiền bạc gửi về cho gia đình xây nhà. Nhớ lần đầu cách đây 30 năm mình đi Hương Cảng, đâu chủ Nhật ra bến tàu chơi. Thấy người phi ngồi đầy dưới đất. Sau này đi lại khi con gái học đại học HongKong thì thấy đông hơn, ngồi trong các hành lang. Anh bạn người đài Loan giải thích là người phi sang đây làm y tá hay giúp việc. Cuối tuần ra đây gặp người quen trong làng, chia nhau thức ăn phi hay đọc thư từ quê gửi sang cho nhau nghe. Mình có quen vài người phi, đi làm y tá ở Mỹ nhưng con để cho cha mẹ nuôi ở Phi. Năm gặp một lần khi nghỉ hè.

Bài báo kể người phi đi lao động quốc tế dành tiền xây nhà để cho người thân hưởng thụ đến khi về già thì căn nhà hư hao phải sửa chửa đúng lúc họ già, hết tiền hay nhiều khi lại đột ngột chết sớm. 

Như trường bà Victoria xây căn nhà to như cái đình có 6 phòng ngủ để gia đình ở trong khi bà chui rút trong một căn phòng chật hẹp ở Hoa Kỳ rồi sau 20 năm, sắp về lăn đùng ra chết. Người thân bán căn nhà chia nhau. Có đáng không. Hay theo chủ nghĩa hy sinh đời mình củng cố đời gia đình.

Hay trường hợp ông Juan cũng đi làm nhiều việc, để dành tiền gửi về cho gia đình xây căn nhà hai tầng có 9 phòng ngủ rồi kiệt sức qua đời sớm. Hy sinh đời con củng cố đời bố mẹ.

Tại sao người phi làm vậy, xây nhà cho to ở quê nhà. Văn hóa khoe khoan cho gia tộc nở mặt nở mày để rồi xong một đời người. Giá phải trả khá đắt. Một đời người. 

Khi về già ai cũng muốn thu gọn lại, chăm sóc căn nhà to như cái đình thì hơi mệt nhất là lợi tức không còn như xưa. Cuộc đời không đoán được ngày mai mà người ta bỏ hết công sức để gầy dựng căn nhà mà không bao giờ ở được. Chúng ta nên đầu tư vào cuộc sống hiện tại mà gia đình và vợ con có thể hưởng nếm hạnh phúc hiện tại. Có tiền dành dụm đi chơi, tạo dựng những kỷ niệm gia đình để mai sau con cháu có chút gì để nhớ. Xây cái nhà chúng không ở bán rẻ để chia nhau hay không hài lòng về chia chát lại xù nhau luôn. Nhất là nhà cửa ở nhà quê không lên giá như ở thủ đô Manila.

Căn nhà hạnh phúc không được định nghĩa bằng sự to lớn mà bằng chia sẻ ngọt bùi tại nơi đó. Tận hưởng những giây phút bên nhau trong giây phút hiện tại.

 

Mình có ông Mễ quen làm việc để dành tiền rồi kêu không ở Mỹ nữa về quê. Ông đem số tiền dành dụm về quê. Ông ta nhắn tin gửi cho tấm ảnh nhà xây đẹp. Ông ta kêu xây to nhất làng. Đâu năm sau mình thấy ông ta vượt viên qua lại Đi làm lại, hỏi lý do. Kêu băng Đảng xã hội đen thấy nhà đẹp quá đến đòi mua với giá rẻ mạt. Đành phải bán rồi chạy qua mỹ lại, thề không bao giờ trở về mễ nữa. Quê hương không còn là  Tamalas nữa.

Một ông mễ khác, có lần mình hỏi có muốn mua căn nhà ông ta đang sơn cho mình. Ông ta kêu để dành tiền xây căn nhà to đùng ở Mễ. Hôm trước gặp lại, hỏi chừng nào về Mễ nghỉ hưu, ông ta kêu con cháu bây giờ lớn lên ở đây, không muốn về mễ nữa. Tiền bỏ xây nhà ở làng Mễ, nay giá còn thấp hơn là tiền bỏ ra xây. Phải chi ông ta mua căn nhà khi xưa của mình, ngày nay nếu bán bỏ túi nữa triệu. Có ông thợ khác mua nay, nhờ căn nhà này đã rút ruột, mua được 3 căn nhà cho thuê.

Người Huế thường nói phải làm nhà thờ ông bà cho to để ông Bà phù hộ làm ăn khá. Về Huế có đi ngang Cái làng ma gần Phá Tam Quan. Nghe nói có làng chài đi vượt biên rồi làm ăn khá ở hải ngoại, họ về xây mồ mả tổ tiên to như cái đình. Đi ngang thấy mấy cái mồ to kinh. Ngược lại chả thấy trường học hay bệnh xá gì cả. Văn hóa xem như xây quá khứ còn tương lai thì chả cần. 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

NHS

Lừa đảo với giáo dục

 Hôm nay đọc tin tức cho thấy nợ sinh viên ở Mỹ lên tới 1,7 nghìn tỷ USD, với hơn 42 triệu người vay nợ, trong đó khoản vay liên bang chiếm khoảng 92%. Chính phủ Biden muốn xoá nợ cho sinh viên để kiếm phiếu của giới trẻ khiến nhiều người Mỹ cao niên chống đối. Họ làm việc cả đời đóng thuế, về hưu, vẫn phải đóng thuế trong khi giới trẻ có thời gian và khả năng trả nợ. Họ cho rằng, giới trẻ có khả năng mua điện thoại giá khủng hay đi chơi xa thì có khả năng trả nợ đại học. Cho thấy nợ đại học có thể khiến Hoa Kỳ phá sản. Khi người Mỹ phá sản thì cả nước sẽ bị phá sản. Tưởng tượng 1,700, 000 tỷ đô La. Hơn cả GDP của trên 100 quốc gia trên thế giới gộp lại.

Ngày nay, người ta cho rằng việc học đại học là một sự lừa đảo buôn bán tinh vi vì sinh viên phải mượn nợ đi học thay vì miễn phí như xưa hay như bên Âu châu. Giới trẻ nghe quảng cáo ra trường có lương bổng cao, đời sống sung túc. Nhưng sau khi tốt nghiệp thì không tìm được việc làm như mong muốn, lại ôm cái nợ khủng nhất là các người bỏ 10 năm tình cũ để học y khoa, nha khoa. 

Mình có thằng cháu ra y khoa, nợ nữa triệu. Được cái là lương nó cao nhưng cái nợ cũng oải lắm. Có cô bạn dược sĩ và anh chồng nha sĩ, kêu chúng em có căn nhà trả nợ mà không ở được. Vì hai vợ chồng nợ tiền học giá bằng căn nhà, để đi học dược khoa và nha khoa trả 30 năm tình cũ như mua được căn nhà. Khi nợ chồng chất như vậy thì phải nuôi bệnh nhân, vì một bệnh nhân lành bệnh là mất một khách hàng. Y đức khó phát triển và lương y như ác mẫu xuất hiện rất nhanh.

Gọi đại học là “lừa đảo” thì hơi đơn giản hóa sự việc, nhưng có lý do để nghi ngờ. Học phí đã tăng vọt 180% kể từ năm 1980, trong khi lương thực tế hầu như không nhúc nhích. Nhiều bằng cấp, đặc biệt là trong các lĩnh vực ít nhu cầu, không mang lại lợi tức đầu tư như kỳ vọng. Ví dụ, một số bằng các môn học nhân văn hoặc nghệ thuật dẫn đến công việc với mức lương khởi điểm dưới 40.000 USD, trong khi sinh viên tốt nghiệp trung bình mang nợ hơn 30.000 USD. 

Mình học 6 năm bên Tây, tốt nghiệp bằng thạc sĩ, không nợ một xu còn con mình sau 4 năm đại học nợ 25% tiền học phí, đi làm trả nợ mệt thở luôn. Còn đỡ mình có quen một chị, kêu con chị ta học giỏi nên được nhận vào UCLA, cả 2 đứa. Mấy năm sau chị ta kêu “mình ngu, nghe lời bọn hắn vào UCLA”. Lý do là vào trường danh tiếng nhưng được nhận vào các môn vớ vẫn như khảo cổ học Anthropology, làm từ thiện chi đó. Ra trường cô con gái đi làm cho cơ quan từ thiện nên lương cũng không khá, cậu con trai học khảo cổ học anthropolgy  ra không có việc, kẹt quá làm tài xế chạy xe cứu thương. May là mẹ hắn có tiền hưu trí nên rút ra trả cho hắn và cô chị. Bà mẹ phải đi cày thêm vài năm nữa. Đúng hơn đại học danh tiếng nhận vài trăm sinh viên vào các phân khoa kỹ sư, kỹ thuật còn các môn nhân văn thì nhận bú xua la mua, để nhóm này trả tiền cho đám sinh viên kỹ thuật. Cho nên khi nghe được nhận vào đại học danh tiếng phải hỏi là ngành gì chớ để nuôi bọn giỏi hơn mình với các môn khoa học kỹ nghệ thì Chán Mớ Đời 

Vấn đề là các sinh viên đi học đại học nhưng thống kê cho biết là 41% không hoàn tất, bỏ học, không tốt nghiệp đại học nhưng vẫn ôm cái nợ đời. Các sinh viên nào tốt nghiệp với nợ mỗi năm $50,000 hay 4 năm là $200,000 thì mệt, lương bổng lại thấp nếu học mấy môn vớ  vẫn, chạy xe cứu thương không cần phải 4 năm đại học.

Năm 1998, có nghiên cứu cho thấy từ năm 1978 đến năm 1988, cho rằng những người có bằng cấp đại học đạt 20% lợi tức cao nhất của người Mỹ. Khiến các đại học đột phá tư duy, bán giấc mơ Hoa Kỳ bằng cách tiếp thị các học sinh trung học cũng như bố mẹ là tốt nghiệp đại học như mua bảo hiểm chắc ăn cho sự sung túc sau này. Thế là ai nấy ùn ùn phải vào đại học ào ào. Để có một tương lai sáng sủa hơn, thoát khỏi cảnh nghèo. Cha mẹ hy sinh đời bố củng cố đời con, rút tiền quỹ hưu trí đầu tư cho con để rồi ngày nay nhìn lại, mình chỉ sống bám vào an sinh xã hội, còn hưu trí te tua. Đó là bi kịch của xứ này. 

Các đại học Cali theo đó và tăng học phí lên khiến giáo dục đại học thường được xem là nấc thang, giúp các người nghèo tiến lên trong xã hội nhưng nay trở thành một loại hàng hoá riêng tư, chỉ dành cho những ai chịu, chấp nhận mượn tiền với khả năng nợ chồng chất biến giấc mơ Hoa Kỳ thành ác mộng Hoa Kỳ.

Hôm trước xem phỏng vấn ông Bill Gates, cho rằng 10 năm tới trí tuệ nhân tạo sẽ thay thế rất nhiều công ăn việc làm. Thậm chí thay thế cả bác sĩ ,… đâm đầu đi học y khoa, để ôm cái nợ 500,000 rồi kiếm không được việc. Lấy tiền gì trả nợ. Chạy Uber. Chưa chắc vì sẽ có xe tự động chở khách. Mình buồn đời kêu thằng con làm với mình để mình truyền nghề rồi sau này kế nghiệp cho xong. Tương lai sẽ có nhiều thay đổi như cuốn sách “who moved my cheese”. Mình phải định liệu tương lai về đâu để hướng dẫn con cháu thay vì chạy theo thời trang.

Đến năm 2009, các đại học Cali tăng học phí lên 32%, vượt khỏi mức $10,000 mỗi năm. Xin nhắc lại là đại học công tại Cali còn đại học tư thì giá khủng hơn. Xem như từ $3000 / năm nay phải trả $12,000/ năm cho 4 năm trời, bổng nhiên nhảy lên $40,000. Xin nhắc lại năm 2009. 

Lý do là năm 2004, khi ông Schwarzenegger làm thống đốc, đã ký luật tăng học phí, bỏ dần sự hỗ trợ của tiểu bang và chuyển qua các cơ sở tư và cho phép các đại học được tư nhân hoá các lợi tức nên họ bắt đầu bán các trái phiếu, mượn tiền các tư nhân. Kiểu Hoa Kỳ bán trái phiếu như điên và từ đó họ có thể tăng học phí lên để bảo chứng cho các người đầu tư. Học phí được thế chấp cho các trái phiếu. 

Vấn đề là tiền bán trái phiếu trên nguyên tắc để giúp sinh viên học tập tốt nhưng các đại học dùng tiền để xây các chỗ đẹp đẽ như hồ bơi, vận động trường bú xua la mua để được lên điểm, kiểu đi khách sạn có hồ bơi thì được lên 5 sao,…. Gần đây chính phủ Trump có lên tiếng vụ này. Sinh viên đóng học phí nhiều để các đại học xây cất các loại phòng ốc nguy nga nhằm được lên điểm vì họ có liệt kê các đại học theo thứ tự tại Hoa Kỳ. Các đại học bổng nhiên trở thành các con buôn thay vì nơi đào tạo các nhân viên cho bộ máy lao động cho Hoa Kỳ. Vì càng được điểm cao trong hệ thống đại học Hoa Kỳ thì trái phiếu của họ càng có giá trị, càng lên hương. Từ từ các đại học Cali phải tăng học phí lên để trả cho các người mua trái phiếu của đại học. Học phí không còn là lợi tức của trường mà nguồn lợi nhuận và tình trạng này được lan toả khắp các đại học trên Hoa Kỳ. Chán Mớ Đời trường trung học Villa Park nơi con mình tốt nghiệp phải bán trái phiếu để xây thêm phòng lớp. Lý do học sinh của người di dân lậu quá đông. 

Để nhắc lại là đại học công của Cali được chính phủ trợ cấp nên người dân sinh sống tại Cali đóng tiền rẻ hơn các sinh viên ngoài tiểu bang hay ngoại quốc. Ai muốn học các trường công của Cali phải đóng thêm đâu $20,000 mỗi năm. Tương tự sinh viên Cali đi đến các đại học ngoài tiểu bang sẽ phải đóng thêm tiền. Hôm trước có gặp một chị từ Việt Nam sang đầu tư theo diện EB5 chị ta cho biết là cho con qua Mỹ học ngay ở trung học để vào đại học không phải đóng tiền như người ngoại quốc. 

Hôm qua xem phim tài liệu bên tàu, có tên sinh viên tàu qua Hoa Kỳ học, mượn thẻ tín dụng trên $140,000 rồi xù luôn. Hắn lên mạng rêu rao là yêu nước muốn làm cho đế quốc Mỹ nhào luôn. Khiến cộng đồng mạng chửi, kêu là con sâu làm rầu nồi canh. Nay các ngân hàng Hoa Kỳ không cho sinh viên tàu mượn tiền nữa. Vụ chính phủ Trump thâm nhập vào các hoạt động của đại học thêm vấn đề sinh viên ngoại quốc bị rút chiếu khán, sẽ gây trở ngại cho họ. Khó mà mượn tiền của ngân hàng rồi xù như ông thần tàu nào hồ hởi lên mạng chỉ vẽ cách làm cho đế quốc nhào. Các chiến sĩ an ninh mạng thì tung hô tinh thần ái quốc của ông thần xù tiền này.

Vì lợi nhuận, các đại học không chú tâm đến giảng dạy đưa đến tình trạng họ có thể sa thải 70% các nhân viên đại học. Xem như giáo sư đại học ngày nay đa số là bán thời gian trong khi các người lo về hành chính thì bình chân như vại.

Vấn đề là ai nấy cũng muốn vào đại học vì nghĩ đó là tấm vé đưa lên hàng giai cấp sung túc, giàu sang hơn thế hệ cha ông nên các nghề tay chân bị bỏ lơi vì những ngành nghề này không cần bằng đại học. Được xem như 52% các ngành nghề tay chân, không cần bằng đại học có nguy cơ bị biến mất vì khi các người thợ này về hưu sẽ không có người thay thế. Có thể là người máy sẽ thay thế. Mình hy vọng 10 năm nữa sẽ mua được người máy để làm vườn, hái bơ cho mình.

Mỗi năm Hoa Kỳ có đến 3 triệu người trẻ không tốt nghiệp trung học. Cho thấy nền giáo dục có gì không đạt lắm.  Không có bằng trung học thì không vào đại học mà không có trường dạy nghề gì cả còn học đại học xong thì cái bằng được gọi “bằng Thừa” vì kiếm việc không ra. Mình nhớ bên Tây ,sau khi học xong lớp 3 ème, ai học dốt thì được chuyển qua các trường lớp dạy nghề, còn ai có khả năng học lên đại học thì tiếp tục học chữ. Bên Mỹ không có vụ này, có nhưng ít vì ai cũng bị xúi đi học chữ lên đại học có cái bằng về treo tường. Đến nổi mỗi năm trung bình có đến 3 triệu học sinh không tốt nghiệp bằng trung học. Nhớ có dạo trên Los Angeles, có cô học sinh nào không tốt nghiệp bằng trung học, đâm đơn thưa trường học là kỳ thị này nọ. Học khu sợ quá, thí cô hồn cho cái bằng trung học thay vì ra toà mất thời gian.

Lấy thí dụ một người gắn hệ thống cầu thang máy, vào năm 2022 trung bình lãnh $99,000 / năm chỉ cần văn bằng trung học. Cho thấy ngày nay Hoa Kỳ có vấn đề là trong vòng 10 năm tới các người thợ bắt đầu về hưu thì chúng ta có vấn đề nhân sự để làm các nghề rất quan trọng cho bộ máy xã hội hoạt động. Hiện nay các nghề tay chân này đa số do các người di dân bất hợp pháp làm. Nay họ tìm cách cưỡng bách hồi hương nhóm người này thì hơi mệt. Người Mỹ đa số xem các nghề tay chân là của hạng người thấp hèn. Đi đến nhà thân hữu, cách tốt nhất để không ai làm phiền, khi ai đó hỏi mình làm gì cứ nói làm vườn là họ vênh cái mặt lên trời đi luôn không một lời từ chào. Không muốn nói chuyện với nông dân như mình. 

Muốn tìm câu trả lời, chúng ta cần xem xét lý do đưa đến hiện trạng ngày nay. Theo tài liệu vào thập niên 1960, chỉ có 25% dân biểu quốc hội Hoa Kỳ có bằng trung học. Đại biểu quốc hội Hoa Kỳ. Xã hội Hoa Kỳ dạo ấy lo toan về cuộc chiến Việt Nam và khủng hoảng dầu lửa. Năm 1967, khi tổng thống Reagan làm thống đốc tiểu bang Cali. Ra lệnh cắt hỗ trợ cho các đại học công và tạm đóng cửa các đại học nhân danh ngân sách tiểu bang bị thâm hụt, và các cuộc bạo động chống chiến tranh như gần đây chúng ta thấy các đại học như Columbia lên tiếng ủng hộ Gaza,… nhưng với cường độ nhỏ hơn thời chiến tranh Việt Nam. Đó là khởi đầu cho việc các đại học công này lấy tiền học phí.

Khi mình vào học nghe kể về Mai 68, cuộc cách mạng văn hoá tại Pháp, sinh viên học sinh biểu tình, cạy đá trên đường để quăng cảnh sát do đó sau này ông De Gaulle cho thay đường nhựa hết trong trung tâm thành phố để khỏi cạy đá vì khi xưa, họ làm đường bằng đá ong, xe ngựa chạy lọc cọc trên. Cuối cùng chính phủ De Gaullle phải thay đổi nền giáo ở dục ở Pháp để phù hợp với tình thế thời đại.

Nên nhắc lại đạo luật cựu chiến binh (G.I. Act) được ra đời sau đệ nhị thế chiến, nhằm giúp các cựu chiến binh trở lại đại học, thường được xem miễn phí để có cái bằng đi làm như trường hợp phó tổng thống JD Vance, đi lính rồi giải ngủ, được đi học đại học rồi học tiếp luật sư,…

Trong cuộc chiến tranh, phong trào phản chiến lan tràn khắp các đại học như Berkeley ở Cali do đó ông Reagan cắt tiền dành cho đại học tương tự ngày nay ông Trump doạ cắt tiền hổ trợ đại học nếu họ tiếp tục để sinh viên chống đối DO Thái.

Trung bình, người có bằng cử nhân kiếm được khoảng 1 triệu USD nhiều hơn so với người không có bằng. Các bằng cấp trong lĩnh vực STEM, y tế hoặc luật thường mang lại kết quả, lợi tức tốt hơn. Mình có quen một anh sang Hoa Kỳ rất trẻ năm 75, đi học luật nhưng không đậu bằng hành nghề luật sư nên đi làm vớ vẩn. Bỏ biết bao nhiêu tiền đi học luật sư đẻ rồi không hành nghề luật sư được.

 Nhưng hệ thống có vấn đề: các trường đại học ít chịu trách nhiệm về kết quả giáo dục của họ, và các khoản vay liên bang quá dễ nhận, làm tăng chi phí. Nhiều người gọi đó là “trò lừa đảo mang tính săn mồi” do cho vay không giới hạn và ít bảo vệ trong trường hợp phá sản.

Họ cho xây dựng các cơ sở như vận động trường để được thêm điểm để câu sinh viên, thay vì dùng tiền để chăm giảng dạy sinh viên

Lừa đảo hay không phụ thuộc vào góc nhìn. Nếu học một ngành có triển vọng tại một trường có học phí hợp lý, thường là đáng giá. Nếu tích lũy nợ mấy trăm ngàn cho một bằng cấp có triển vọng việc làm không chắc chắn, con cháu của chúng ta đang đánh cược với tương lai như hốt hụi chết. Chúng ta nên khuyên con cháu nghiên cứu kết quả của chương trình học, cân nhắc trường nghề hoặc cao đẳng cộng đồng, và tránh vay nhiều hơn số tiền bạn có thể trả trong một thập kỷ.

Hôm trước, có ông Mễ quen, nhờ mình nói chuyện với cô con gái sắp sửa vào đại học năm tới. Mình khuyên nên học 2 năm đại học cộng đồng cho rẻ tiền rồi hai năm cuối chuyển trường, đỡ tốn kém hơn. Khi ra trường thì có văn bằng đại học danh tiếng, không phải đại học cộng đồng.

Nhìn lại cuộc đời đã đi qua, mình thấy học đại học cũng có cái tốt của nó nhưng ngày nay với sách báo trên mạng, chúng ta có thể tự học nhiều hơn, những gì mình thích để bồi bổ cho công việc của mình thay vì học ba cái tầm phào, không giúp ích gì trong công việc sau này. Tương lai sẽ thay đổi rất nhiều. Có thể có những nghề mà ngày nay chưa ai nghĩ ra để thay thế những nghề hiện nay. Vật đổi sao dời do đó chúng ta nên giúp ý kiến cho con cháu thay vì để chúng mượn nợ đi học rồi ra trường ôm món nợ hận nghìn thu. Lương cao thì còn đỡ để trả tiền nợ còn lương thấp thì bắt chước ca sĩ Trường Vũ, hát tôi sinh ra mang kiếp con nhà nghèo, mua được 3 căn nhà cho thuê.  Chán Mớ Đời 

Người nước ngoài thường cho rằng, "America is a country of opportunity ." Rất đúng nếu mình hiểu biết, chịu đựng và chấp nhận khi cố gắng trên con đường học vấn . Em luôn dạy các con, "High education is a must when you don't want people here to put you down and it will be easy for you to find jobs and start a nice family ."

Buồn nhất khi nhìn thấy đám trẻ sanh tại Mỹ, không thèm dùng đến những cái hay bày ra từ trường học cho chúng thành công, như dạy nghề nếu không thèm vào đại học sau khi xong trung học. Mình đã có dịp xem qua tổ chức của trường chính phủ quá hay, tốn hao không ít (từ thuế nọp của mình), mà đám học sinh bỏ lỡ cơ hội để rồi nhìn thấy người ăn xin ngoài đường khi dính vào xì ke ma túy . Bà chị mình dạy Pháp văn cho trường công (6th, 7th & 8th grade), chương trình bị hủy bỏ vì thiếu học sinh, bao nhiêu sách Pháp mới toanh cho vào thùng rác ... chị giữ lại vài quyển cho em dùng dạy các bà  Mỹ lớn tuổi tại trường của community gần nhà . Chưa hết, chị cho hay, khi các học sinh dùng cơm trưa (lunch time), nhận thức ăn miễn phí, không ưa là vất vào thùng rác, như milk in the box, trong khi các trẻ nghèo cần dinh dưỡng mà không có tại các nước nghèo🥹 .

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn