Pantheon của La-Mã
Nhớ năm 1978, hè đi La-Mã 1 tháng với ông thầy phụ giảng. Ông ta mượn căn nhà của người em họ, Marc Porel, tài tử đóng phim với Alain Delon, bồ của Ursula Andress. Mình thấy trong nhà có treo một tấm ảnh lớn thấy chụp với Ursula Andress cởi truồng trên giường chắc đang đóng phim nào. Sau này chết yểu vì ma tuý tại Casablanca, Ma-rốc. Căn nhà không lớn lắm ở ngoại ô. Mỗi ngày lấy xe buýt đi vào thủ đô rồi đi bộ đến những nơi để ngồi vẽ, nghiên cứu kiến trúc đủ mọi thời đại. Có một đền thờ la-mã to lớn, đơn giản khiến mình thích nhưng rất khó vẽ vì quá đơn giản. Đó là đền thờ Pantheon, được xây dựng trên 2000 năm trước.
Đền thờ này không chỉ là một kiệt tác kiến trúc của nhân loại mà còn là một di sản về kỹ thuật và hình học cho thế hệ kiến trúc sư mai sau.
Phía bên trong, là một kiệt tác về độ chính xác của hình học. Chiều cao từ sàn nhà lên đến Oculus (cửa vòm) tương đương với đường kính 43.3 mét hay 142 bộ anh. Xem như trái cầu có thể chạm đất, chạm tường và cái vòm.
Cái vòm cho đến nay vẫn là cái vòm bằng xi-măng không có cốt sắt lớn nhất thế giới. Cho thấy kỹ thuật xây cất của người la mã 2,000 năm về trước đã quá cao. Kỹ thuật của họ như sau:
Họ sử dụng xi măng nhẹ ở trên cao, và thay đổi kích thước độ dày: 6 mét vào chân móng, 1.2 mét ở cái vòm oculus và dùng coffrage của trang trí để giảm sức cân nặng của vật chất.
Đền Pantheon ở Rome, một trong những công trình La Mã cổ đại được bảo tồn tốt nhất, được xây dựng qua nhiều giai đoạn, với hình dạng hiện tại chủ yếu được quy cho Hoàng đế Hadrian vào khoảng năm 118–125 sau Công nguyên. Tuy nhiên, nguồn gốc của nó bắt đầu từ một công trình sớm hơn do Marcus Agrippa ủy thác dưới triều đại Augustus (27 trước Công nguyên – 14 sau Công nguyên).
Xây dựng ban đầu (Pantheon của Agrippa)
- Thời gian: Khoảng năm 27–25 trước Công nguyên.
- Mục đích: Agrippa, một đồng minh thân cận của Augustus, xây dựng Pantheon đầu tiên như một ngôi đền dành cho tất cả các vị thần (từ tiếng Hy Lạp “pan” nghĩa là “tất cả” và “theos” nghĩa là “các vị thần”). Sau này Napoleon có cho xây một đền thờ ở Paris mang tên Pantheon để chôn những anh hùng dân tộc tại đây.
- Thiết kế: Công trình ban đầu này có hình chữ nhật, không giống thiết kế hình tròn mà chúng ta biết ngày nay, và hướng về phía nam. Nó có lẽ nhỏ hơn và ít tham vọng về quy mô.
- Vật liệu: Sử dụng các vật liệu La Mã truyền thống như gạch và đá tufa (một loại đá núi lửa).
- Số phận: Pantheon của Agrippa bị phá hủy bởi hỏa hoạn vào năm 80 sau Công nguyên, và dù được xây lại dưới thời Hoàng đế Domitian, nó lại cháy thêm lần nữa vào năm 110 sau Công nguyên.
Tái xây dựng của Hadrian
- Thời gian: Bắt đầu khoảng năm 118 sau Công nguyên và hoàn thành vào khoảng năm 125–128 sau Công nguyên.
- Tầm nhìn kiến trúc: Hadrian, nổi tiếng với sự quan tâm đến kiến trúc, giám sát việc thiết kế lại. Ở La mã nay vẫn còn cái cột đồng mang tên đại đế này ở Foro. Dù tái xây dựng, ông giữ lại tên của Agrippa trên dòng chữ (“M·AGRIPPA·L·F·COS·TERTIUM·FECIT,” nghĩa là “Marcus Agrippa, con trai của Lucius, đã làm khi chấp chính lần thứ ba”).
- Các đặc điểm chính:
- Rotunda và mái vòm: Đặc điểm nổi bật của Pantheon là rotunda hình tròn khổng lồ với mái vòm bê tông có hoa văn lõm, đường kính 43,3 mét (142 feet). Mái vòm này vẫn là mái vòm bê tông không cốt thép lớn nhất thế giới.
- Oculus: Ở đỉnh mái vòm là một lỗ tròn rộng 8,2 mét (27 feet), gọi là oculus, là nguồn sáng tự nhiên duy nhất và tượng trưng cho sự kết nối với thiên đường.
- Cổng vào: Lối vào có một cổng lớn hình chữ nhật với 16 cột Corinthian làm từ đá granite, được khai thác ở Ai Cập và vận chuyển đến Rome.
Kỹ thuật xây dựng
- Vật liệu:
- Công trình chủ yếu sử dụng bê tông La Mã (opus caementicium), một vật liệu mang tính cách mạng làm từ tro núi lửa (pozzolana), vôi, và cốt liệu. Loại bê tông này nhẹ hơn và chắc hơn so với các loại hiện đại nhờ thành phần của nó.
- Bê tông của mái vòm thay đổi theo độ đặc: travertine nặng hơn ở phần đế, nhẹ hơn với tufa và đá bọt ở phía trên, giảm trọng lượng mà không mất độ bền.
- Gạch và đá cẩm thạch được dùng cho tường và lớp ốp trang trí.
- Kỹ thuật:
- Khuôn: Khuôn gỗ có lẽ được dùng để định hình bê tông khi đổ từng lớp. Các ô lõm trong mái vòm giảm trọng lượng và tăng độ bền cấu trúc.
- Khung đỡ: Một khung gỗ tạm khổng lồ đỡ mái vòm trong quá trình xây dựng cho đến khi bê tông đông kết.
- Độ chính xác: Chiều cao và đường kính của mái vòm bằng nhau (43,3 mét), tạo ra một hình cầu hoàn hảo nằm trong rotunda, thể hiện sự chính xác về toán học và kỹ thuật của người La Mã.
Lao động và hậu cần
- Lực lượng lao động: Hàng nghìn công nhân lành nghề, kỹ sư, và nô lệ tham gia, được quản lý bởi các kiến trúc sư và giám sát viên La Mã.
- Khai thác và vận chuyển: Các vật liệu như cột granite được vận chuyển từ Ai Cập qua sông Nile và Địa Trung Hải, sau đó kéo qua đất liền đến công trường—một kỳ tích hậu cần đòi hỏi sà lan, cần cẩu, và bò kéo.
- Chuẩn bị địa điểm: Khu vực đầm lầy gần Campus Martius được thoát nước và gia cố để đỡ công trình khổng lồ.
Mục đích và thích nghi
- Ban đầu là một ngôi đền, Pantheon được chuyển đổi thành nhà thờ Công giáo (Santa Maria ad Martyres) vào năm 609 sau Công nguyên dưới thời Giáo hoàng Boniface IV, điều này giúp bảo vệ nó khỏi sự bỏ bê hoặc phá hủy trong thời Trung Cổ.
Việc xây dựng Pantheon phản ánh sự thành thạo của người La Mã về kỹ thuật, toán học, và quản lý tài nguyên. Độ bền vững lâu dài của nó—vẫn đứng vững sau gần 2.000 năm—phần lớn nhờ vào việc sử dụng sáng tạo bê tông và thiết kế tỉ mỉ của mái vòm, điều đã truyền cảm hứng cho các kiến trúc sư qua nhiều thế kỷ. Như Brunelleschi xây cái vòm lớn nhất thế giới ở Florence.
Sau những kiến trúc đền thờ Hy Lạp, mình thích nhất kiến trúc của đền thờ này, rất giản dị nhưng thực chất rất khó thiết kế xây dựng và tồn tại hơn 2,000 năm.
Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét