Tấm ảnh Đà Lạt sau 75

 Hôm qua, ai đó tải một tấm ảnh phố xưa Đà Lạt, trông rất quen thuộc nhưng chỉ khác về ánh sáng và các bảng hiệu so với thời mình còn sinh sống tại Đà Lạt. 30 giây sau thì mình mới nhận ra đâu là đâu. Hoá ra chỗ này là góc đường Minh Mạng và Nguyễn Biểu.

Tiệm ngay góc đường Minh Mạng và Nguyễn Biểu, hình như là nhà sách Thiên Nhiên xưa, số 30 Minh Mạng cũng có thời là một tiệm cắt kiếng. Lâu lâu cửa kính nhà mình bị vỡ. Con nít hàng xóm căm thù mình nên lấy đá chọi hay đá banh trúng vào, mình đo kích thước, chạy ra đây để mua kính. Họ lấy kích thước của mình xong lấy cái thước, đúng hơn là thước 2 cạnh 90 độ, bằng sắt, rồi lấy cái bút có cái đầu tròn tròn hay chi đó, nghe nói làm bằng kim cương để cắt kính. Họ để cái thước sắt rồi lấy con dao kim cương, kéo cái rẹt rồi đưa tay bẽ cái tạch làm đôi. Mình đem về ráp vào, lấy mấy cái đinh nhỏ, đóng khe khẽ để kính không di chuyển rồi lấy cao trét lên phía ngoài theo hình tam giác, phủ luôn mấy cái đinh nhỏ để không khí không lọt vào nhà.

Ảnh chụp góc Nguyễn Biểu và đường Minh Mạng, do ông Kuro, một người Nhật Bản. Không biết ông này sang Việt Nam làm gì mà chụp hình ở Đà Lạt thời sau 75 rất nhiều.

Tấm ảnh chụp sau 75 nên quang cảnh khá te tua, đường xá được đào bới nhưng không sửa chửa. Mình về Đà Lạt lần đầu tiên năm 1992, thì thấy Đà Lạt xuống cấp trầm trọng so với thời mình còn ở Đà Lạt. Thấy hiệu nhà may Anh Tú mà khi xưa là tiệm sách Thiên Nhiên và cái tiệm cắt kính mà mình hay bò ra đây mua kính cửa sổ.

Bên tay phải là đường Nguyễn Biểu, chạy cuối đường là gặp đường Tăng Bạt Hổ, thấy nhà bác Tám, tiệm chè Mây Hồng. Bác có hai người con trai tên Hải và Phước, hay chơi với mình khi xưa. Cứ gần Tết là bà cụ sai mình đem nếp, thịt heo, đậu xanh vào cho bác trai nấu bánh tét. Được dịp mình hay ra xem bác ấy cuốn bánh tét, nấu trong cái nồi to đùng. Nghe nói hai anh này chết sau 75. Nhà này có con gái đông lắm, có một chị tên Nga, học Văn Học, Dương Quang Trí hay đi chơi với chị.

Ngay góc Tăng Bạt Hổ và Nguyễn Biểu, bên tay trái có tiệm Hiệp Tam Kỳ, bán đồ phụ tùng xe hơi thì phải, có 2 anh em học chung với mình khi xưa ở Yersin, người anh học đánh đàn với ông thầy Hà, nằm vùng ở đường Tăng Bạt Hổ, sau này đánh đàn cho đài phát thanh Đà Lạt. Đối diện dãy phố Hiệp Tam Kỳ là bãi đậu xe hàng. Nhìn xéo qua là tiệm vàng Lung, sau này làm sui gia với bố mẹ mình.

Đối diện tiệm Thiên Nhiên, góc Nguyễn Biểu, nói chung là phía này toàn là talus, chấn đất trùi vì dốc, không có tiệm nào cả, ngay góc Tăng Bạt hổ có một bãi đất, đậu xe hàng, thấy mấy ông vá bánh xe,.. Nhớ có một xe bán phở ở đây, mình có ăn một hai lần nên nhớ. Mình không nhớ con đường song song với đường Nguyễn Biểu, chỗ tiệm vàng Bùi Duy Chước là đường gì, chỉ nhớ ngay góc đó có quán sữa đậu nành của bà Bảy Quốc khi xưa. Có người nói cũng tên đường Nguyễn Biểu.

Bên tay phải có tiệm vàng Bùi Duy Chước, bố của bà Bùi Thị Hiếu. Bà này quen bà cụ mình, có dặn cô em mình ở Pháp khi nào mẹ sang thì cho cô gặp. Hình như sau này, bà ta về sống và chết tại Đà Lạt. Bên trái là tiệm vàng Kim Thịnh, của gia đình Nguyễn Biểu, học chung với mình khi xưa ở Yersin, có liên lạc được với anh chàng qua cô em. Khi xưa đi học, mình thắc mắc hắn tên Nguyễn Biểu, lại ở gần đường Nguyễn Biểu. Thế lầy nà thế Lào. Tên này thì ai học chung với hắn đều nhớ tên cúng cơm của hắn vì hắn có tài chửi bằng tiếng Huế cực đỉnh. Chán Mớ Đời 

Tiệm vàng Hùng Thanh của ông Bùi Duy Chước, nơi ban đêm thì bà Bảy Quốc bán sữa đậu nành. Bố Huỳnh Ngọc Ánh, học nghề kim hoàn với ông ta, sau mở tiệm vàng ở Đà Lạt. Nói chung thì đa số dân mở tiệm vàng, làm nghề thợ bạc, đều xuất xứ từ làng Kế Môn ở Huế, đa số sống tại Ấp Ánh Sáng nên họ hay nói người làng Kế Môn sáng lập gia Ấp Ánh Sáng. Mình có kể vụ này rồi, ai tò mò đọc bài Ấp Ánh Sáng.

Trở lại tấm ảnh đầu tiên, phía trái là đường Minh Mạng. Mình không nhớ rõ mấy tiệm kia, chỉ nhớ cái tiệm nơi có mấy người ngồi, trước 75 là tiệm bán sĩ cà phê. Lý do nhớ là vì mấy thang cấp, chỗ này có một thang cấp rất cao, nhảy xuống là đau chân, mình bị một lần. Mỗi lần đi ngang đây, ngửi mùi họ rang cà phê thấy phê cà luôn. Nhà này có một cô con gái, cùng tuổi với mình, học Bùi Thị Xuân, học chung lớp Hội Việt mỸ với mình, không nhớ tên. Lớp năm đó có ông thầy Cường, chạy xe Vespa, đẹp trai khiến học trò mê mẩn. Chỉ nhớ cô nầy khá xinh, má đỏ môi hồng của gái Đà Lạt, tóc ngắn. Thấy thằng Hùng còn ông Nguyễn Hợp Đoàn, thích cô này vì học chung lớp. Khoá đó mình rớt ở lại nên không học chung nữa. Chán Mớ Đời 

Bên cạnh tiệm này là tiệm giày Mỹ Hưng, thuê nhà của ông Tư, anh mệ ngoại mình ở Sàigòn. Trước khi đi Tây, ông cụ dẫn mình ra đây, đặt một đôi giày thời đó có cái mũi tròn như đầu vịt. Tưởng qua tây, sẽ đúng Mode của Paris, ai ngờ tây nhìn đôi giày cười nức nở nên mình hết dám mang, tốn tiền bà cụ. Chán Mớ Đời 

Gia đình dì Bơn, bán trái cây ngoài chợ, mướn tầng trên ở. Sau này, mua nhà ở trong Dốc Nhà Làng, đối diện nhà của mẹ ông Lê Xuân Ái, đi tập kết. Hình như ông này dính dáng gì đến vụ ám sát tên mật thám Tây Lai, ngay trước tiệm Đức Xương Long, khiến tây đem 20 tù nhân ra Cam Ly bắn, chỉ có một bà tên Lan là sống sót, ỏ trên Số 4.

Ai đó bỏ lên mạng cái bằng tiểu học người bản xứ của ông Lê Xuân Ái, hình như là bác của Lê Xuân Thảo đánh bóng bàn cho Adran ngày xưa, con ông Lê Xuân Lợi. Ông Ái theo việt minh rồi tập kết ra Bắc, sau 75, nghe nói có trở về Đà Lạt. Khi xưa mình đi học chương trình pháp, nghe nói đi thi trung học, tú tài đều có hai đề thi: 1 cho mẫu quốc và 1 cho các thuộc địa được gọi là indigène. Trong tấm ảnh thấy đề Franco-indigene. Thấy ký  ngày 10 tháng 12 năm 1937 mà đến 4 tháng sau mới được giám học của trường Khải Định ký duyệt.

Mình nhớ lâu lâu ra nhà Dì Bơn chơi, hay lấy nước đứng trên lang cang, đỗ xuống đầu thiên hạ đi ngang. Có lần trúng áo một cô nào đang đi bát phố với ông bồ hay chồng gì đó khiến tên này tức chạy lên nhà nhưng mình đóng cửa lại. Họ đi ngang tiệm giày Mỹ Hưng, đứng lại xem cái tủ kính trưng bày giày dép, mình đứng trên balcon, đỗ nước xuống rồi thụt người xuống cười khoái chí. Những ai bị mình đỗ nước xuống người, có đọc được bài này thì xin nhận nơi đây lời xin lỗi chân thành nhất của ông đạo Bơ. Nay mình ăn bơ hàng ngày, mới giác ngộ cách mạng là làm điều sai khi xưa. Xong om

Sau này, ông Tư kêu mẹ mình mua căn nhà này nhưng bà cụ kêu đắt hay sao đó. Ông đòi 1.4 triệu trong khi căn phố ở 13 đường Duy Tân, chỉ kêu bán có 1 triệu. Hình như chị vợ của ông Tư theo Việt Cộng nên sau 72, hiệp định Paris được ký kết thì họ bán nhà cửa hết nên 75 vào không bị đánh tư sản. Chuyện người lớn nên mình không rành lắm. Để có dịp mình trở lại thăm dì bà con ở Montreal, sui gia của kiến trúc sư Ngô Viết Thụ, để hỏi thêm. Xong om

Cuối dãy phố này là tiệm giặt ủi của cậu Châu, con Mệ Cai Thỏ, ở ngoài ấp Hà Đông, đường Nguyễn Công Trứ, nơi ông Phúng bán vía mình cho Cậu Tám. Hồi nhỏ thấy cậu Châu, hay đánh quần vợt và làm trọng tài đá banh ngoài sân vận động.

Góc Mình Mạng và Tăng Bạt Hổ. Thấy tiệm chè Vọng Nguyệt Lầu ở tầng trên, lối lên là cái cửa nhỏ ở đường Tăng Bạt Hổ, phía dưới là tiệm Hủ Tiếu Nam Vang, lối vào đường Mình Mạng. Nói cho ngay, 17 năm sinh sống tại Đà Lạt, mình chưa bao giờ ăn hủ tiếu Nam vang cả. Chỉ có ăn chè trên lầu.

Cuối tấm ảnh, thấy có tiệm chè Vọng Nguyệt lầu (ở trên lầu, đi lên ngõ đường Tăng Bạt Hổ, có mấy cầu thang nhỏ), ở tầng dưới thì bán hủ tiếu Nam Vang. Nhìn tấm ảnh này, khiến mình nhớ đến anh bạn thân học chung khi xưa, tên Đào Văn Quý vì nhà anh ta nằm bên cạnh tiệm chè này. Nhà một tầng, được quét vôi màu xanh tím. Ông bố chạy xe đò Đà Lạt Di Linh, có ông anh tên Sơn, đai đen nhu đạo, có tập võ với mình ở võ đường Ngã Ba Chùa trong chỗ hãng cưa của gia đình Xu Tiếng. Bên cạnh nhà Quý là nhà của ông Xí Rổ, một tay anh chị Đà Lạt khi xưa, bảo kê các cô gái vũ trường La Tulipe, nổi tiếng đã chém Đại Ca Thay trước cửa vũ trường này. Chắc anh ta bảo kê mấy chị em ta ở dưới Vọng Nguyệt Basement.

Cứ tết đến là Xí Rổ mở sòng tài xỉu trước nhà. Quý giải thích cho mình là anh chàng này dán miếng mousse dưới đáy cái chén để chận mấy hột xí ngầu nhảy khi lắc để ăn gian.

Đặc biệt chỗ này có một địa điểm lạ của dân chơi Đà Lạt. Giữa tiệm Vọng Nguyệt Lầu và nhà Quý có một cầu thang đi xuống động mấy chị em ta, một xóm Bà Thái kiểu mẫu. Cuối tuần các sinh viên Võ Bị ra đây thăm viếng động này, sau đó ăn hủ tiếu Nam Vang để lấy lại sức vì nắng mưa quân trường, anh không sợ chỉ sợ lên giường đá gà với em. Quý kể mình mấy tên học chung trường, tên nào bò xuống đây. Vui là khi ra chơi, chỉ mặt mấy tên này.

Con gái của tiệm hủ tiếu Nam Vang kể là sau 75, có ông nằm vùng nào kể cho mẹ cô ta nghe. Ông ta được lệnh đặt chất nổ vào cuối tuần vì sinh viên Võ Bị ăn đông lắm. Hôm ấy, ông ta đặt mìn trong gà mên, ra đây nói để mua rồi bỏ quên gà mên có mìn lại. Khi thấy mấy đứa con nít đang chơi trước cửa tiệm nên ông ta không để chất nổ lại. Chủ nhân của Lữ Quán Sàigòn đối diện cũng là chủ tiệm hủ tiếu Nam Vang.

Nghe kể thì mình không tin lắm vì chính sách của Việt Cộng là khủng bố, họ đặt chất nổ chết trẻ em vô số. Mình đọc đâu đó tài liệu của Việt Cộng, cho nằm vùng làm hộ lý để lấy tin tức, có tiền để giúp cách mạng. Mình nghe nói có vài chị em ta nằm vùng ở trong xóm BÀ Thái khi xưa. Biết đâu, ông ta sợ làm chết vài em hộ lý nằm vùng ở bên cạnh.

Trở lại tấm ảnh đầu, đối diện bên kia đường Mình Mạng là đầu dốc Nguyễn Biểu, đi xuống Dốc Nhà Làng. Chỗ này chiều là thấy thiên hạ bán bắp nướng, đồ ăn. Đặc biệt buổi sáng có bà bán bánh căn. Trước đây, bà ta bán ở dưới chợ, chỗ mấy quầy thịt mà mình thường ra ăn. Sau bà ta dọn lên chỗ này để bán khá hơn.

Tấm ảnh này do ông Kuro chụp sau 75, phản ánh khá đúng với những gì mình thấy năm 1992, khi về Đà Lạt lần đầu. Hôm nào, đồng chí gái chửi mình, buồn đời, sẽ tải mấy tấm ảnh của ông Kuro lên cho mấy bác xem. Tấm này chụp ở đường Phan đình Phùng, thấy trạm biến điện ở cạnh cầu thang từ Minh Mạng đi xuống trước rạp Ngọc Hiệp. Hồi bé mình có thấy xe thổ mộ ở Đà Lạt, sau này thì không thấy nữa vì xe Lam đầy, đến khi về lại Đà Lạt thì thấy xe ngựa. Nhà cửa không được Quét vôi lại. Khi xưa, cứ đến Tết là cả Đà Lạt cho người quét vôi để ăn Tết. Đi thụt lùi với lịch sử. Chán Mớ Đời 

Chỗ này là nơi mình hay đi qua mỗi lần ra chợ Đà Lạt. Nay về Đà Lạt thì cứ như Từ Thức về quê, không nhận đâu ra đâu, đâu là bến bờ. Chán Mớ Đời 

Có chị bạn ở Đà Lạt gửi cho tấm ảnh này , ngay góc tiệm sách Thiên Nhiên ngày xưa

Nói cho ngay, Đà Lạt nay còn chút không gian ở đường này, chưa được bê tông hoá nên còn chút gì của Đà Lạt xưa. Đi xuống chút xíu, cạnh nhà sách Khái Trí khi xưa, có em trai mình bán bánh căn ở đây.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Hình ảnh Đà Lạt xưa

 Mấy hôm nay, thấy có ông Tây nào tải mấy tấm ảnh do ông ta chụp tại Đà Lạt trước năm 75 khiến mình chợt nhớ đến khung cảnh ngày xưa. Mình tính không kể về Đà Lạt xưa nữa vì cứ như múc nước từ ao ký ức rồi đổ sang vùng hoài niệm kia, tát qua tát lại đến khô kiệt. Lâu lâu thấy dân Đà Lạt tải một tấm ảnh mới thì bao kỷ niệm lại tuông về. Mình có đâu trên 800 tấm ảnh cũ của Đà Lạt, do một anh cựu học sinh Lasan Adran tặng.

Đặc biệt tuần này có một tấm bưu thiếp chụp con đường mòn, nối liền đường Phan Đình Phùng và Hai Bà Trưng, băng qua vườn trồng rau. Khi xưa, mình có đi bộ vài lần khúc này. Để hôm nào rảnh mình lục tất cả các tấm bưu thiếp về Đà Lạt ngày xưa bán cho du khách, rồi tải lên đây.

Đường Phan Đình Phùng nằm song song với đường Hai Bà Trưng, được nối liền bởi 3 chiếc cầu chính, xe có thể đi qua: phía Số 4 có cầu ở đường La Sơn Phu Tử, cầu Cẩm Đô, và cầu đường Hải Thượng, gần trường Việt Anh. Đường bộ, hẽm thì có phía sau trường Tân Sanh, cây xăng Ngọc Hiệp, ngay Chợ Nhỏ ở tiệm thuốc tiệm Tây Lâm Viên, một ở Ngã Ba Chùa, đi băng qua vườn ông Ba Đà, mướn đất của ông bà Võ Đình Dung, và con đường chỗ hãng cưa Xu Tiếng, ảnh của tấm bưu thiếp.

Nói chung từ MÃ Thánh đến trường Việt Anh, tất cả đất làm vườn trồng rau, dọc con suối thuộc về ông bà Võ Đình Dung. Ông Võ Đình Dung là người thầu xây nhà ga Đà Lạt ở đường Nguyễn Trãi và dãy phố khu Hoà Bình, chỗ tiệm bánh mì Vĩnh Chấn đến nhà trồng răng ông Phan gì Trình, bố của thằng Hy khi xưa học chung với mình. 

Chùa Linh Sơn và Linh Quang, cũng được ông bà tặng đất để xây. Ông ta có chân trong hội đồng thị xã Đà Lạt, gồm 3 ngươi Tây và 2 người Việt nên khi người Pháp quy hoạch thành phố, ông ta biết khu nào dành cho người Việt (indigènes) thì mua hết nên sau này được xem là người giàu nhất Đà Lạt. Mình có kể vụ này rồi.

Ảnh chụp in trên bưu thiếp nhìn từ phía đường Phan đình Phùng sang Hai Bà Trưng, thấy con đường đất để người dân đi ra phố.

Đây là phía sau tấm bưu thiếp, được in tại Hương Cảng, chỉ cần dán tem và viết địa chỉ bên phải và vài dòng cho người thân bên trái. Khi xưa, mỗi lần đi chơi đâu ở âu châu, mình mua vài tấm làm kỷ niệm vì không có máy hình, gửi vài tấm cho bạn bè, người thân ở Paris.

Xem hình này thì điểm đầu tiên nhận thấy là Domaine de Marie trên đồi bên kia, ngoài ra còn thấy trường tiểu học Đa Nghĩa mà khi xưa, mình có lên đây chơi vài lần. Khúc này ở đường Phan Đình Phùng gần hãng cưa Xu Tiếng và Ga ra Phan Xứng. Hai nhà này có người học chung với mình khi xưa; Nguyễn Văn Thảo, sau này mình có gặp tại Paris sau 75 và Phan Hiền Huy. Nghe nói anh chàng này ở hải ngoại nhưng chưa có dịp gặp lại.

Có người hỏi mình lý do khi xưa, dân Đà Lạt gọi ông ngoại của anh ta là “ông Xu Huệ”. Tại sao là “Xu”? Mình hiểu là khi xưa, thời tây mấy người Việt đi làm cho Tây, được làm đội trưởng, mà tây gọi là “surveillant”, người Việt gọi Nôm na là “cai” như ông Cai Thỏ. Nhiều khi đọc luôn tiếng tây khá dài vì tiếng Việt là đơn âm nên người Việt gọi “xu” cho tiện.

Ông xu Tiếng, khi xưa làm việc cho tây, học nghề xây cất, sau này làm nhà thầu xây cất. Chính ông ta đã thầu xây Nha Địa Dư, cạnh trường Grand Lycee. Ông ta là 1 trong hai nhà thầu khoán nổi tiếng Đà Lạt với ông Võ Đình Dung ở buổi giao thời của Đà Lạt.

Nha Địa Dư Đà Lạt, do thầu khoán Xu Tiếng xây cất. Ông này chết sớm, cô con gái kể là mới lên hai thì ông ta đã qua đời.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             

Phía trên đồi trước Domaine de Marie, thấy khói cháy cỏ, mình đoán là lúc họ chuẩn bị cày miếng đất nằm giữa đường Ngô Quyền và đường Thi Sách, sau này mình hay lên đây đá banh với dân Số 4. Tết đến thì người Huế ở Số 4 hay tụ tập đây chơi bài chòi thì phải.

Ảnh này cho thấy rõ trường tiểu học Đa nGhĩa và nguyên khu Domaine de Marie. Hình này cho thấy con đường mòn nối liền đường Ngô Quyền, Thi Sách, đi mép bên trường Đa Nghĩa, rồi xuống đường Hai Bà Trưng, nối liền với con đường mòn đất qua Phan Đình Phùng. (Hình của Bill Robie)

Nếu mình không lầm nhà thầy Hồ Thanh Tâm, dạy sử mình năm lớp 11, gần xóm trong khu vực này. 

Tấm không ảnh này chụp từ Domaine de Marie, có thấy đường Ngô Quyền, Thi Sách, Hai Bà Trưng và một đoạn đường mòn từ Phan Đình Phùng trước trường Đa Nghĩa. Không thấy khu nhà thầy Hồ Thanh Tâm ở.

Tấm ảnh này chụp trên cầu đi vào chợ Trên, từ khu Hoà BÌnh, tiệm chụp hình Hồng Châu. Thấy cuộn dây kẽm, nhớ là chiều tối, cảnh sát kéo lại để tránh nằm vùng vào đặt chất nổ trong chợ sau Mậu Thân.

Mình có một kỷ niệm bị ông cụ khệnh cho một trận trên chiếc cầu này. Dạo đó, đi vào vườn trong Suối Tía. Không hiểu lý do ông cụ chọn đi đường này, mình cầm cái bình thủy, đựng nước. Có tên nào đi ngược lại, đụng mình, làm rơi cái bình thủy bể. Ông cụ cho một tát nhớ đời về tội xớn xác. Chỗ này chắc là cuối tuần vì trong tuần ít người. Thiên hạ bán lén, lâu lâu cảnh sát rượt chạy mệt thở, chỉ sau này thì cảnh sát cho bán líp ba ga, không rượt nữa.

Mình hay thấy một bà hay ông người chàm, ngồi đây trên cầu, kêu thiên hạ dừng lại để nghe họ xem bói thì phải. Mấy bà ngoài chợ sợ họ lắm, kêu sợ bị họ thư. Kêu người hồi (hồi giáo).

Chỗ này, nơi mấy thang cấp, thường thấy mấy bà sơ của Domaine de Marie, đứng đây bán đồ cũ của người Mỹ viện trợ để nuôi trẻ mồ côi. Sau này mấy sơ bán thẳng cho mấy bà bán áo quần trong chợ, để bán lại cho dân Đà Lạt.

Đặc biệt chiếc cầu này được thiết kế bởi kiến trúc sư Ngô Viết Thụ với cầu thang bên vũ trường La Tulipe Rouge. Chiếc cầu nổi dài, hình chữ K, rất đặc biệt thay vì thẳng. Ngoài ra còn thiết kế mấy dãy phố dưới cầu thang chợ, hai bên hông của Chợ Đà Lạt. Mình có mấy tấm ảnh bản vẽ cũ.

Tấm ảnh này đề ngày 12 tháng 2 1972 do Blaine Jessee chụp. Mình đoán là mùa chợ Tết vì thường họ mướn chỗ này để bán hàng. Hàng năm, thành phố có vẽ mấy cái ô để dân Đà Lạt mướn chỗ để bán mấy ngày Tết. Bà cụ mình hay mướn một chỗ để một chị người làm ra bán, sau này có hai gia đình hàng xóm, mướn chỗ rồi lấy hàng bà cụ bán, kiếm tiền ăn Tết.

Hình này ở khu Hoà Bình, chụp từ dãy phố nhà hàng Chic Shanghai chiếc xe màu xanh, nếu mình không lầm là của ông bà Võ Quang Tiềm, dùng để chở rượu. Mình hay thấy ông tài xế, hình như là cháu của ông Tiềm, hay lái chiếc xe này. Bà Tiềm là chị em bạn dì hay cô cậu với mệ ngoại mình.

Dạo bà cụ mình vào Đà Lạt, được bảo trợ bởi ông bà Phúng, em của bà Tiềm. Sau đó mẹ mình theo việt minh bị bắt chung với cô Minh, con ông bà Võ Quang Hàm, hình như cháu của ông Tiềm, tiệm thuốc tây Minh Tâm. Ông Tiềm là người bảo lãnh bà cụ ra tù. Khi ông cụ mình giải ngủ, học thi vào làm công chức cho ty công chánh, ông Tiềm kêu ra nhà ngủ lại, bắt học thi thay vì để ở nhà, ông cụ lại tính chuyện sản xuất.

Thấy chiếc xe Ladalat của hãng Citroen. Dạo ấy công ty này đầu tư vào Việt Nam, dàn xe hình như được sản xuất tại Việt Nam còn máy móc thì đem từ Pháp sang. Nếu không có vụ 30/4/75 thì ngày nay Việt Nam có lẻ đã sản xuất xe chiến đấu hơn xe của đại hàn.

Chiếc xe đò chạy Sàigòn - Đà Lạt mà khi xưa, mình có đi mấy lần. Bến xe ở gần Ấp Ánh Sáng, cạnh bên cây xăng Caltex. Khi đi thì đến bến xe để đi, còn khi về từ Sàigòn thì nhà Mệ Ngoại mình ở Hàng Xanh nên ra đường chính, kéo ghế ăn tô hủ tiếu rồi đứng đợi bên đường rồi quơ tay để xe Nam Sơn ngừng rồi chạy về Đà Lạt. Mình cũng hay đu lên xe kiểu này vì xe không dám đậu lâu, sợ bị cảnh sát phạt vì đón khách bên đường, xem như ăn gian chủ xe. Tài xế và lơ xe, bắt khách dọc đường thì bỏ túi tiền riêng nên rẻ hơn là mua vé.

Mình đoán là chụp xe chạy lên dốc đường Lê Đại Hành, vì ông ta cũng chụp  tấm ảnh từ rạp Ngọc LAn xuống hồ Xuân Hương, thấy cái mái nhà của cây xăng Caltex

Dạo ấy Đà Lạt ít xe, hoặc là vào giờ thiên hạ đi học hay đi làm hết. Chủ cây xăng Caltex này là ông chủ nhà hàng Chic Shanghai, được thị trưởng Trần Văn Phước cho đất, để ông ta bỏ tiền xây cây xăng. Ngoài ra ông ta cũng bỏ tiền ra để xây khu rạp xi nê Hoà Bình khi họ dời chợ Cũ xuống chợ mới. Phía trong chợ cũ, được thiết kế lại làm rạp chiếu bóng Hoà Bình, xung quanh thì có dãy tiệm bán đồ như mấy tiệm Tiến Đạt, Anh Lân,…

Đây là ảnh chụp từ dãy phố của ông Đội Có, người xây hồ Đội Có, mình có kể rồi, nhìn sang tiệm sách Hoà Bình, nơi hàng năm phải ra đây mua sách của mấy ông tây bà đầm bắt mua để đọc. Tiệm này cũng do mấy chú Ba làm chủ, bên cạnh có tiệm bánh Thanh Nhàn, của hai bác Bửu Ngự, hàng xóm. Nhìn xéo qua thì có tiệm sách Liên Thanh, cạnh bên tiệm giầy Bata. (Còn tiếp)

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Tiền thiên hạ OPM

 Báo chí cho biết ông Elon Musk đề nghị mua công ty Twitter với giá 44 tỷ đôla. Mình đoán là ông ta dùng tiền của người khác để mua mà người Mỹ gọi là Other People’s Money, gọi tắt là OPM. Mình không biết ông ta sẽ làm cách nào để mượn tiền của người khác để mua nhưng trong đầu tư, thị trường chứng khoán, nhất là ngành địa ốc, sử dụng OPM là cách có hiệu quả nhất.

Khi người Mỹ mua hay xây nhà, thường họ mượn một số tiền từ ngân hàng. Ít khi họ mua bằng tiền tươi ngoại trừ những trường hợp ngoại lệ như làm 1031 Exchange,… lý do là càng bỏ tiền nhiều thì vốn của họ ít lại, sẽ không có khả năng mua những căn nhà khác. Điển hình, ai đó có 1,000,000 tiền tươi. Nếu họ mua nhà ở cali thì chỉ mua được một căn. Nếu họ chỉ đặt cọc 25% và mượn 75% còn lại từ ngân hàng thì họ có thể mua được 4 căn nhà với trị giá là 4 triệu thay vì một triệu nếu mua tiền tươi. Chưa nói đến việc khấu hao, khấu trừ thuế. Nếu mua tiền tươi thì không có gì để khấu hao tài sản.

Người mua thế chân căn nhà cho ngân hàng, bỏ ra $250,000 để sở hữu chủ 1 căn nhà trị giá $1,000,000. Có người cho rằng trên thực tế mình chỉ có $250,000 vốn chủ sở hữu. Đồng chí gái có lần hỏi mình là căn nhà hai vợ chồng 15 ngày trước khi lên xe bông, nay giá bao nhiêu rồi. Mình nói độ $300,000 dạo ấy. Cô nàng làm tính, kêu mình lời, chỉ bỏ $36,000 đặt cọc nay nếu bán sẽ được $156,000. Cô nàng nói khiến mình thất kinh.

Ở Hoa Kỳ, chỉ có dân ngu khu đen như mình mới đóng thuế còn đám giàu thì có luật giúp họ đóng thuế rất ít. Tương tự khi xưa giới quý tộc đâu có đóng thuế, chỉ có dân đen là đóng thuế cho vua xài, xây cung điện Versailles để ăn chơi,…

Hai vợ chồng mua căn nhà giá $180,000, đặt cọc $36,000, mượn ngân hàng $144,000. Ở được 6 tháng thì phải dọn về nhà bố mẹ vợ để chăm sóc ông bà nhạc. Nhà xuống dạo đó, nếu bán thì lỗ nên cho thuê, đủ trả tiền ngân hàng. Do đó không tính tiền lời trả ngân hàng.

Dạo ấy nhà lên độ $300,000, nếu bán thì lấy $300,000 - $144,000 = $156,000. Đó là chưa kể các thứ như khấu hao được $10,000/ năm,… xem như lời 28.5%/ mỗi năm. Người Mỹ gọi là Internal Return, không biết tiếng Việt gọi là gì, ai biết cho em xin.

Nếu cộng thêm khấu hao $10,000/ năm thì tỷ lệ lời lên đến 55%. Dạo ấy trả tiền nhà và thuế má là $1,100/ tháng nay cho thuê được $2,750/ tháng. Gọi là External Return

Có nhiều người không muốn mắc nợ như đồng chí gái. Khổ cái là mụ vợ đã lấy mình nên đành chịu. Sau này mụ cấm mình mua thêm nhà cho thuê nên mình xài Land Trust để mua, khỏi cần chữ ký của mụ, khỏi cãi cọ gì cả. Mua xong rồi thì hỏi có muốn đi xem nhà mới mua. Hôm trước mụ đi xem 6 căn hộ mình mới mua, mụ hỏi sao anh mượn tiền ngân hàng được vì khi xưa, mụ phải ký giấy nợ.

Ngoài địa ốc ra, còn các chương trình khác dùng tiền thiên hạ như bảo hiểm, nhồi tiền đầu tư rồi mượn ra không phải đóng thuế. Khi qua đời, thì bảo hiểm trừ số tiền mình đã mượn ra để trả số tiền bảo hiểm còn lại.

Mình gặp người cháu rể, khoe là mới tái tài trợ lại căn nhà vì dạo ấy tiền lời xuống thấp. Mình hỏi thì anh chàng kể là đi 20 năm, để trả hết nợ cho xong nên cộng thêm $250 mỗi tháng. Mình nghe tới đó là thất kinh, hồn vía lên mây. Lạ 1 diều! Mấy đứa cháu nha sĩ, kỹ sư,…hay hỏi mình về tài chánh khi mượn tiền ngân hàng, đầu tư, ngược lại cô cháu mình thì chả bao giờ hỏi.

Tiền trả ngân hàng 12 năm đầu là chỉ trả tiền lời không. Ngân hàng khôn lắm, họ cho huê hồng nhiều để mấy người làm giấy nợ vay mượn từ ngân hàng, xúi khách hàng đi chiêu 20 năm cộng thêm $250/ tháng.

Để làm tính, vợ chồng cô cháu không có cash out nên mình chỉ đoán là số nợ là $360,000 dựa theo giá nhà mua cách đây mấy năm. Nếu tái tài trợ với 4% tiền lời cho 240 tháng (20 năm), số tiền phải đóng hàng tháng là -2,181.53. Cô cháu lại đóng thêm $250. Xem như -$2,181.53 - $250 = -$2,431,53/ tháng. Xem hình dưới.

Đây là số tiền lời trả cho ngân hàng bình thường 20 năm (240), năm đầu tiên sẽ trả $7,150.71. Đáng lẻ nhiều hơn xem năm 2023. Mình dùng ngày hôm nay nên chỉ có mấy tháng.

Tiền lời trả ngân hàng khi cô cháu trả thêm $250/ tháng thì năm đầu tiên sẽ trả $7,138.15, xem như ít hơn $12/ năm. Đóng nhiều tiền nhưng không được khấu trừ thuế bao nhiêu có $12/ năm hay $1 / tháng. Chán Mớ Đời 

 Được cái là sẽ chỉ trả ít hơn 36 tháng hay là 3 năm. Thay vì 20 năm , chỉ còn lại 17 năm. Đó là lý do ngân hàng xúi thiên hạ mượn nợ kiểu này, kêu không muốn nợ nần vì lạm phát. Ngân hàng muốn lấy lại tiền cho nhiều rồi vài năm sau là bán cái nợ mình cho ngân hàng khác.

Nếu cô cháu hỏi thì mình sẽ kêu cứ mượn nợ 30 năm, rồi lấy số tiền $250, đầu tư vào quỹ giáo dục, được khấu trừ thuế để sau này con vào đại học. Làm tính xem sao:

Mượn $360,000, 4% tiền lời, cho 360 tháng, sẽ trả -1,718.70/ tháng thay vì $2,431.53 như hiện nay. Xem như ít hơn $712/ tháng. Bây giờ lấy $712/ tháng bỏ vào quỹ giáo dục. Cô ta có 3 đứa con thì mình nghĩ có thể sử dụng hết số tiền này.

Tiền đi 30 năm, trả ít hơn

Thứ nhất là được khấu hao thuế mỗi năm $712/ tháng x 12 = $8,544/ năm. Bỏ vào mutual funds hay Stocks thì trung bình là 12% từ 30 năm qua. Sau 20 năm, cô cháu sẽ có $704,349.82 cho vụ đầu tư cổ phiếu và còn nợ ngân hàng có đâu $20,624.40. Cô cháu có thể lấy $20,624.40 từ quỹ để trả đứt số nợ còn lại của ngân hàng, vẫn còn $670,000. Trả tiền cho 3 đứa con đi học. Xong om

Đó là chưa kể cô ta sử dụng Equity Line Of Credit để cho vay 12%. Cô cháu có người thím dâu chuyên làm thủ tục mượn nợ. Người thím hay gọi mình vì khách hàng cần tiền gấp trả 12%. Cho thấy hiểu về tài chánh rất quan trọng vì nếu không mình sẽ bị lỗ khi nghe mấy bọn con buôn nói khéo để họ ăn huê hồng nhiều.

Thôi em ngừng ở đây. Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

1. 
   

Nên hay không nên cho mượn tiền?

Mình có kể vụ của chìm của nổi. Muốn sử dụng của chìm thì nên mượn cái nợ HELOC (home equity line of Credit) trên căn nhà mình đang ở, nhằm gặp trường hợp khẩn cấp, cần tiền để chi tiêu khi bị ốm đau, thất nghiệp. Về già muốn đi chơi, du lịch, không có tiền thì cho thiên hạ mượn tiền, lấy lời. Cho thiên hạ vay lấy 12%, trả ngân hàng 6%, lấy tiền lời 6% để đi chơi. 

Thí dụ: mượn ngân hàng $100,000 để cho vay trong vòng 1 năm. Không bao giờ cho vay lâu hơn 1 năm. Ngân hàng lấy của mình 6% hay $6,000/ năm, mình cho vay 12% được $12,000. Mình trả tiền lời cho ngân hàng $6,000, còn $6,000 mình đi chơi, đi du thuyền mấy lần vào những lúc ít ai đi. Hình như người Việt gọi là mượn đầu heo nấu cháo.

Đừng bao giờ tự đứng ra cho mượn tiền cả. Nhờ một người có bằng địa ốc làm,  họ có bằng để tránh lộn xộn. Người mượn tiền trả họ huê hồng 2%. Thí dụ họ mượn số tiền $100,000, mình đưa cho họ $98,000, và đưa người làm giấy tờ  $2,000.

Hôm kia, mình nhận nhắn tin của chị quen, chuyên gia mượn nợ dùm thiên hạ, ăn Huê Hồng. Chị ta kêu vợ chồng mượn tiền năm ngoái, tuần rồi đã tái tài trợ căn nhà của họ, đã trả dứt nợ mình. Nay muốn mượn lại tiền của mình. Họ còn bồi một chi tiết là trả lại số tiền 5 tháng tiền lời, mà họ bắt buộc phải trả khi tái tài trợ lại căn nhà.

Mình đưa cho thằng con xem, hỏi nó có nên cho mượn tiền hay không, dù mình đã trả lời cho người ta là ‘Không” vì thấy không ổn trên giấy tờ họ đưa. Mình tập thằng con, điều nghiên để nó học tập một tí. Cuối cùng thằng con đưa đến kết luận: Không.

Salvador Dali

Họ muốn mượn $275,000 để mua thêm một tiệm UPS khiến mình hơi lo. Họ đòi mình trừ lại số tiền họ đã phải trả khi tái tài trợ lại căn nhà của họ. Nếu thấy hợp lý thì mình sẽ mượn đầu heo HELOC số tiền này để cho họ mượn như trước hay lấy quỹ hưu trí ROTH-IRA cho mượn, không phải đóng thuế trên tiền lời. Để giải thích vấn đề.

Tháng 11 năm ngoái, mình cho họ vay $125,000, với tiền lời 12%, xem như một tháng họ trả $1,250 hay $15,000/ năm. Họ đã trả 7 tháng tiền lời ($8,750) thì tái tài trợ nợ chính của căn nhà của họ. Khi tái tài trợ thì sẽ phải trả cái nợ chính, nợ thứ nhì họ mượn của mình sẽ trở thành nợ thứ nhất nên ngân hàng không chịu. Họ muốn nợ của họ đứng đầu để lỡ người mượn không trả được thì họ làm giấy tờ ra toà, tịch thâu căn nhà, bán đi để lấy lại vốn và lời. Do đó họ bắt buộc chủ nhà phải trả cái nợ của mình. 

Trong giấy nợ mình có đề điều khoản là nếu họ trả sớm thì phải trả hoàn toàn 12 tháng tiền lời. Nghĩa là tổng cộng $15,000. Họ đã trả trước $8,750, nay còn thiếu $6,250 cho đủ 1 năm.

Lý do mình phải ghi điều khoản này trong giấy nợ. Sau khi mượn được tiền của mình, họ kiếm ai cho họ mượn tiền với tiền lời thấp hơn 12%, họ sẽ mượn và trả tiền nợ cho mình, để bớt tiền lời. Mình bù trớt. Do đó các nợ thường có đoạn đề Penalty nếu trả sớm. Mình mua nhà do chủ nhà vay lại, họ đều đề phải bù cho họ một số tiền để tránh bị đóng thuế sớm.

Nay họ muốn mượn thêm $275,000, cấn vào một căn nhà khác của họ. Tiền lời 12% hay là trả $2,750/ tháng hay $33,000/ năm. Họ muốn mình khấu trừ lại số tiền $6,250 xem như mình chỉ lấy $33,000 - $6,250 = $26,750 cho 12 tháng. Hay tiền lời là 10%. Trả tiền lời cho ngân hàng là 6%, chỉ có 4% mà bị mất ngủ vì địa ốc đang đứng, với tin tức kinh tế suy thoái toàn cầu. 

Ngay bên Âu châu, nay họ tăng tiền lời lên sau mấy chục năm với tiền lời thấp. Kinh tế Hoa Kỳ giảm từ đầu năm đến giờ, lạm phát,… các nhà đầu tư bắt đầu bán cổ phiếu vì NASDAQ xuống 30% từ đầu năm. Họ chỉ đợi cuối tháng 7 này là xụp tiệm để mua lại. Mình bán hết cổ phiếu, chỉ giữ các cổ phiếu công ty  dầu khí, lên như điên từ khi ông Biden lên.

Nghe họ ra điều kiện này thì không cần xét căn nhà, mình từ chối ngay. Đang có $6,250 trong mồm, nay phải nhả ra. Người mượn tiền không khôn lắm. Khi mượn tiền gấp của người ta để đầu tư vào một việc để sinh ra lợi tức cho mình thì phải cảm ơn, sẵn sàng chấp nhận bỏ con cá nhỏ để bắt được con cá lớn. Đây họ tiếc chút tiền nên khó mà mượn tiền. Cũng nói lên khả thi, họ đang gặp khó khăn về tài chánh nhất là thời buổi này, mở thêm mấy tiệm UPS trong vòng mấy tháng. Chán Mớ Đời 

Họ mua căn nhà này 2 năm về trước với giá $569,000. Nợ chính là $390,586. Nếu họ mượn thêm của mình $275,000 thì xem như họ nợ tổng cộng $665,586, hơn cả số nhà của họ mua, xem như họ đã lấy vốn lại. Lỡ có chuyện gì thì họ xù. mình sẽ hát nức nở đừng bỏ em một mình, nợ nhiều quá nợ nhiều quá.

Thị trường địa ốc Cali hiện tại đang đứng. Tổng thống Hoa Kỳ kêu từ ngày ông ta nhậm chức đến nay, người Mỹ để dành rất nhiều tiền, sống hạnh phúc hơn,…  mình chỉ biết trước khi ông ta lên thì giá một gallon xăng là $4 nay trên $6, xem như lên 50%. Đỗ bình xăng mỗi tuần, tốn trên $100, trước kia chỉ có $50.

Trước đây, nhà chưa bỏ lên mạng đã có 3, 4 cái offer, nay để cả tháng chả có thằng tây nào rờ. Gần nhà mình thấy có căn nhà để giá bán, mấy tuần nay. Mấy tháng trước, thấy để bảng “SOLD” trong vòng 24 tiếng, nay chỉ biết ngáp ruồi như đàn bà ế chồng. Lúc còn thanh xuân thì trai mò tới nhà, đánh nhau trước cửa nhà. Nay ngồi nhìn qua cửa sổ để khóc cho vơi đi những cuộc tình.

Tiền lời lên nên tự dưng người Mỹ phải trả thêm 30-40% tiền nhà thì ai chịu mua, phải đợi. Họ không hiểu nhiều về tài chánh nên cứ để ngân hàng trả tiền thuế và bảo hiểm cho họ. Do đó họ trả đắt hơn là nếu họ tự trả thuế điền Trạch và bảo hiểm hoả hoạn.

Nhà họ trả tổng cộng $2,896/ tháng, cho thuê độ $3,000. Nếu họ mượn tiền của mình thì phải trả thêm $2,750, xem như mỗi tháng họ phải bù vào $2,500. Trong giấy tờ ngân hàng mà họ gửi cho mình đã thấy họ bị trễ tháng vừa rồi. Tháng này họ phải trả 2 tháng cộng tiền phạt đâu $150. Mình đoán họ tái tài trợ lại căn nhà, để trả cái nợ cho mình và còn chút đỉnh trả tiền căn nhà kia. Giá nhà có thể là $750,000. Nếu giá nhà xuống $600,000 vào năm tới thì họ sẽ bỏ của, chạy lấy người. Mình sẽ mãi mãi là người đến sau. Nợ trước ($390,000) sẽ xiết nhà của họ, mình sẽ không có đồng xu nào cả. Khi ngân hàng (nợ nhất) xiết nhà thì mấy cái nợ sau họ xem như bị xoá hết, nếu họ bán lại căn nhà giá cao hơn số tiền chủ nhà nợ họ thì sẽ đưa cho mình. Khó lắm.

Ăn chắc mặc bền, mình từ chối cho xong. Nếu họ bán thì mình mua với điều kiện tiếp tục trả cái nợ của họ. Nói chi ngay cái nhà cũng xa lắc xa lơ nên cũng không ham. Cứ đợi, sang năm, tha hồ mua nhà. Qua năm mình sẽ liên lạc họ, có muốn bán nhà hay không vì mình chắc chắn là họ sẽ bị trễ, chỉ mua với tiền nợ của họ $390,000. Xong om

Hôm qua, mới đọc về suy thoái kinh tế Hoa Kỳ từ xưa đến nay. Cho thấy ngoại trừ thời Great Depression, thường thị trường chứng khoán xuống chỉ có 8 tháng. Chỉ có năm 2008 là kéo dài đến 1 năm rưỡi. Họ cho biết là trong thời suy thoái, người Mỹ vẫn uống rượu bia nên họ khuyên nên mua cổ phiếu của một công ty bán bia nổi tiếng Hoa Kỳ. Càng suy thoái, người Mỹ càng uống bia rượu nhiều.

Dạo này, mình chuyển quỹ hưu trí của vợ qua các Funds dễ thở. Trước khi ông Biden lên thì mình đã nghe lời tin tức của những tập đoàn tài chánh mình mua hàng tháng, mua mấy cổ phiếu của các công ty dầu xăng. Nay lên như điên. Có nhiều tập đoàn nghiên cứu tài chánh, mình phải mua tin tức hàng năm của họ. Họ cố vấn cho mình nên mua hay bán. Khi xưa, mình hà tiện không mua nhưng ngày này, chịu khó bỏ mấy ngàn mỗi năm để mua thì số tiền quỹ hưu trí khá lên.

Không rành thì kiếm mấy tên chuyên nghiên cứu rồi mua cho khoẻ đời. Nói cho ngay, cũng có khi họ tính sai, được cái là họ cho mình biết ngay, bán liền để khỏi bị lỗ nhiều.

Mình mới nghe chị bạn kêu là bà chủ đã mượn tiền được từ một người khác. Mình chúc mừng bà ta.

Có người kêu mình cho vay cắt cổ với 12%. Thật ra giới đi mua nhà để bán lại, đều mượn tiền kiểu này cả. Mình không phải Flipper nên không mượn thôi. Tên mua mấy căn nhà của mình vừa rồi, đều mượn tiền kiểu này nhưng họ chỉ cho vay 50% giá thị trường.

Ở Hoa Kỳ, các công ty tín dụng ứng trước cho mình 30 ngày để trả, xem như là họ cho vay 30 ngày lấy tiền lời lên đến 24% mức luật cho phép nếu không sẽ bị phạt qua luật “Usuary”.

Nợ có hai loại: Nợ Tốt và Nợ Xấu. Nợ Tốt là mình mượn để làm ra tiền còn Nợ Xấu, mình mượn để đánh bài hay tiêu xài, không có lợi nhuận để trả lại.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Lãi kép giúp chúng ta thoát nghèo

 Cách đây mấy chục năm, mình được giới thiệu về “Lãi Kép”, đã thay đổi tư duy và cuộc đời mình. Trước đó, mình chỉ mơ mơ màng màng trên trời, tìm cách thiết kế nhà hay building  độc đáo về kiến trúc. Đến khi lập gia đình, vợ kêu bớt vác ngà voi, lo xây dựng gia đình nhưng mình chưa thâm nhập thực tế của đời sống lắm.

“Compound interest is the eighth wonder of the world. He who understands it, earns it; he who doesn’t — pays it.” — Albert Einstein

Đến khi thằng con ra đời. Tã và sữa cho con rất đắt nên phải đi làm thêm nghề khác để có thêm tiền mua tã cho con. Mình tình cờ đi học mua đấu giá, ai ngờ lại lọt vào lớp dạy mua nhà, đầu tư địa ốc. Ông đứng lớp giải thích về “Lãi Kép” khiến mình thất kinh. Từ đó mình bỏ kiến trúc, chạy theo nghề mua nhà đầu tư nghiệp dư. Bình dân học vụ Lãi Kép, cứ lấy số 72 chia cho tiền lời, để suy ra bao nhiêu năm dòng vốn của mình sẽ nhân gấp đôi.

Thí dụ: có $10,000 bỏ vào quỹ tiết kiệm. Hiện tại là 1%. Chúng ta lấy 72 chia cho 1% ra 72 năm để số tiền mình tăng lên $20,000. Ngân hàng lấy tiền của mình cho vay lại 6%. Lấy 72 chia cho 6 ra 12 năm thì có được $20,000 hay $120,000 sau 72 năm. Thật ra còn nhiều hơn nhưng chỉ làm tính trên giả thuyết.

Ngoài ra có một loại sát nhân vô hình mà mình không để ý: đó là Lạm Phát. Chính phủ in tiền vì đại dịch nên mọi thứ đều lên giá. Xăng ở Cali lên trên 6 đô/ Gallon. Mình bỏ ngân hàng được 1% tiền lời nhưng lạm phát lên 8% thì trong tương lại tiền của mình sẽ mất giá.

Lúc này, mình mới đột phá tư duy, hiểu lý do người ta không dạy mình về tài chánh ở trường. Toàn dạy mấy thứ vô bổ, chả làm ra tiền. Từ đó mình phải đi học đủ thứ. Đầu tư, thuế vụ,… ghi danh trường H&R Block để học làm thuế. Sử dụng Turbo Tax để làm thuế, học cách khấu trừ,…

Ông Rích Dad mình hỏi mày mất bao nhiêu năm mới xong tú tài? 12 năm. Mấy năm để lấy bằng thạc sĩ? 6 năm. Tổng cộng 18 năm, để có cái nghề kiếm tiền. Vậy muốn học cách giữ tiền, đầu tư thì cũng phải mất thời gian. Thế là đi học cuối tuần, vợ con đi ăn sinh nhật con cháu thiên hạ. Có lẻ vì vậy mình trở nên rụt rè, không thích đám đông vì không quen.

Sự khởi đầu của người nghèo và người giàu 

Khi mình sang Hoa Kỳ làm việc, khoảng cách của người giàu và người Mỹ trung lưu, đã gia tăng từ 3.7 lên đến 7 lần. Các công ty lớn như Sears, bắt đầu chới với vì phải trả hưu trí cho nhân viên đã về hưu,… thời ông Reagan, đã giúp người Mỹ giàu có càng giàu to, và người trung lưu có ít lợi tức hơn. Các nghiệp đoàn thợ thuyền bắt đầu mất quyền lực, đấu tranh đòi lương bổng cao.

Anh muốn lương cao thì tôi đem qua các nước khác như Mễ Tây Cơ để sản xuất, rẻ hơn, không có vụ đình công vớ vẩn. Thế là ngọng!

Khi xưa, người ta kêu giấc mơ Hoa Kỳ vì một ông công nhân đi làm, có thể nuôi cả gia đình, có thể mua nhà, có xe. Cả thế giới đều ngưỡng mộ. Nay thì hai vợ chồng đi làm, chưa chắc đã mua được nhà. Con mình ra tường, vừa đài làm là giấy báo nợ mượn tiền học đại học thay nhau gửi về đòi. Anh học bác sĩ xong thì nợ độ $500,000, trả cả đời chưa hết. Chị học dược khoa, ra tường, nay họ trả đâu $45/ giờ, phải làm 12 tiếng để trả nợ học phí đại học.

Đến thời ông Obama thì khoảng cách này gia tăng gấp 700 lần. Mình nhớ cuộc phỏng vấn của một ông thợ ống nước với tổng thống Obama. Ông Obama kêu là phải “share the wealth”. Khi cuộc khủng hoảng tài chính xẩy ra vì các tên tài phiệt lũng đoạn thị trường tài Chánh, mượn tiền chính phủ cho vay đủ trò. Người Mỹ trung lưu mất nhà trong khi chính phủ lại in tiền hổ trợ các ngân hàng, giúp họ giàu có hơn mấy lần sau cuộc khủng hoảng tài chính 2008.

Qua đại dịch 2019 thì các tài phiệt giàu gấp đôi trước đó vì được chính phủ hổ trợ. Chán Mớ Đời 

Tiền lời đang lên vì lạm phát khiến thị trường địa ốc bắt đầu đứng. Qua mùa hè, thiên hạ hết muốn đổi chỗ ở, đổi trường thì giá nhà sẽ xuống. Đáng lẻ nhà đã đứng từ lâu nhưng vì đại dịch nên chính phủ phải bơm tiền, giúp kinh tế không bị lộn xộn. Nay họ muốn tránh trường hợp thời ông Carter, lạm phát lên như điên. Tiền lời lên đến 17-18%.

Có lần đồng chí gái xem Zillow thì khám phá ra giá trị căn nhà mà hai vợ chồng mua trước khi làm đám cưới, nay cho thuê. Dạo ấy tụi này mua $180,000, đặt cọc 20% ($36,000), mượn $144,000, tiền lời 6.75%.  Mỗi tháng đóng $933. Nay cho thuê được $2,700/ tháng. Giá nhà theo Zillow độ $800,000. 

Đồng chí gái kêu mình lời. Mình nói không. Khi xưa, đi cua vợ, anh chỉ trả tiền xăng là $1/ Gallon, nay lên $6/ Gallon. Lý do đó mà thằng con không dám mời con gái đi chơi. Ăn phở trả chưa tới $4/ tô nay tô phở lên đến $15. Lấy $180,000 giá căn nhà khi xưa nhân cho 6 thì ra 1 triệu. Mình lỗ chớ đâu có lời. Đó là cách chính phủ ăn gian người dân, cho con số để đánh lừa.

Bây giờ nếu bán thì bị chính phủ đánh thuế 20% số tiền bán được. Đại loại là $160,000 bị thu thuế lời. Con ơi nhớ lây câu này; cướp đêm là giặc, cướp ngày là quan. Họ có luật thuế 121, ai ở trong đó trên 2 năm thì có quyền khấu trừ được $250,000/ mỗi người. Hai vợ chồng được khấu trừ $500,000. Lấy $800,000 trừ $500,000, phải đóng thuế số tiền còn lại. Đáng lẻ chính phủ phải gia tăng số tiền này vì lạm phát từ 30 năm nay. Số $250,000 có từ lâu, mấy chục năm về trước, chưa có lạm phát.

Vừa ghi danh, đặt cọc leo núi Kilimanjaro vào tháng 10 này. Kinh

Mình thích nhất là đầu tư về địa ốc, mua nhà cũ, sửa chửa lại cho thuê. Có người kêu mua nhà cho thuê, người ta phá đủ trò. Không có cái nghề nào mà không có trở ngại. Ngay cả nghề gái lầu xanh, cũng phải lao động cực lực mới được trả tiền. Vui lòng khách đến vừa lòng khách đi. Mình lúc đầu cũng bị lộn xộn với người thuê nhà nhưng rồi rút kinh nghiệm, sau 30 năm thì mình dễ thở hơn. (Còn tiếp)

Sáng nay đi sớm lên núi Boldy để tập cho chuyến leo núi Whitney 3 tuần nữa.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

100 năm trong cỏi người ta, chữ giàu chữ nghèo khéo là ghét nhau.

Hôm nay đi họp Toastmasters thì được ông chuyên gia địa ốc tặng cho cuốn sách do chính ông ta là tác giả: why rich people stay rich and poor people stay poor (giàu hoàn giàu, nghèo hoàn nghèo). Ông ta viết để cho khách hàng đọc để đầu tư vào địa ốc.

Ông ta kể về cha mẹ khi xưa nghèo, gốc Mễ và Ý Đại Lợi nên chấp nhận “nghèo” là số phận. Bố mẹ nghèo, họ hàng bà con ai cũng nghèo nên tư tưởng muốn thành giàu có, không có trong cuốn tự điển gia đình. Ông ta cho rằng muốn thoát ra vòng kim cô của cái nghèo thì cần phải đứng riêng một mình và thoát ly khỏi môi trường tiêu cực của họ hàng, bà con và gia đình. Như câu chuyện con cua khó mà thoát ra khỏi cái chậu vì bị mấy con khác kẹp càng, giữ lại.

Giáo dục Hoa Kỳ và âu châu nhằm đào tạo nhân công, làm công cho chủ tư bản.

Người giàu có một điểm lợi hơn người nghèo khổ là họ sinh ra trong môi trường, đã có sẵn. Người giàu không đặt câu hỏi: “tôi có thể giàu?” Vì họ đã sống trong nhung lụa từ bé. Ngược lại người nghèo khổ thì phải tự thay đổi tư duy và phải vượt qua nhiều thử thách để trở thành giàu có.

Mình nhớ khi xưa, nói chuyện với bạn bè thì cứ nghĩ sau này đi lính đến khi có ông hàng xóm, kêu vào nhà, cho mượn mấy cuốn sách học làm người, từ đó mình bắt đổi thay đổi tư duy, và muốn đi du học. Khi nói đi du học thì đám bạn chơi thân dạo đó cười như điên.

Mình đã kể trường hợp ông MIc. Ông ta khi xưa là một tên du đảng, lấy vợ lêu bêu, sống trong một Mobile home. Một ngày đẹp trời, hai vợ chồng chán cảnh nghèo nàn, bị cán bộ xã hội hạch sách mới cho ăn trợ cấp. Hai vợ chồng chỉ sống vào một đồng lương, đồng lương còn lại thì để dành. Sau 3 năm họ để dành được chút tiền và mua một căn nhà rồi từ từ có 50 căn nhà cho thuê.

Mình nhớ khi xưa, đi làm ở Thuỵ Sĩ. Có anh bạn đồng nghiệp người Hoà Lan. Mỗi tháng lãnh lương thì anh ta bỏ tiền vào trương mục để mua cổ phiếu của các công ty lớn ở Âu châu. Trong khi mình thì bỏ vào quỹ tiết kiệm. Lý do là anh ta quen với cảnh bố mẹ, đầu tư của anh ta đầu tư từ bé, còn mình thì chỉ biết bỏ vào tiết kiệm của Đông Phương Ngân HÀng ở khu Hoà BÌnh, Đà Lạt xưa.

Người nghèo không biết làm sao để đầu tư. Muốn biết thì cần hỏi các chuyên gia tư vấn về đầu tư. Vấn đề là các người này chỉ tiếp nếu mình có $200,000 trở lên. Người giàu có, có lợi điểm là đi học các trường nổi tiếng, kề cần các sinh viên nhà giàu khác trong khi ở trung học không có dạy môn nào về tài chánh.

Ai cũng biết là quản lý tiền bạc, tài chánh rất quan trọng nhưng không có một trường học nào tại Hoa Kỳ dạy chương trình này ở cấp trung học. Lý do là chương trình giáo dục học đường ở Hoa Kỳ và âu châu nhằm đào tạo các người làm công. Thầy giáo khuyến khích chúng ta học cho giỏi, vào đại học danh tiếng, kiếm cái nghề kỹ sư, bác sĩ,… trong khi đó con cháu nhà giàu chúng được huấn luyện về quản trị tài chánh, đầu tư,…

Nếu một đứa trẻ con nhà nghèo khát khao có được một cuộc sống khá hơn cha mẹ thì chỉ học và học để rồi làm nô lệ cho đồng tiền, bán sức lao động của mình để kiếm được đồng lương. Trong khi con nhà giàu học cách dùng tiền để sinh ra tiền.

Con gái mình kể là khi đi qua New York, thăm cô bạn quen ở USC, thấy nhà có bà giúp việc, có tài xế,… khi họ nói chuyện thì vào đại học HArvard, USC ,…như chuyện đương nhiên, khác với con nhà nghèo chỉ mơ được vào các trường danh tiếng này.

Một bên thì học cách đi làm tiền, dành dụm để mua con gà mà ăn trong khi một bên thì học cách nuôi con gà đẻ ra trứng rồi nở ra con. Hai tư duy rất khác biệt.

Ngoài ra, các luật lệ của Hoa Kỳ có khuynh hướng giúp đỡ người Mỹ da trắng nhiều hơn người da màu. Điển hình luật G.I., được ban hàng sau thế chiến thứ 2, giúp các cựu chiến binh được đi học lại, và mua nhà không cần tiền đặt cọc. Các cựu chiến binh da màu chỉ chiếm đâu 1.3% thành phần được luật này giúp đỡ.

Ngày nay thì họ có ra luật để giảm các bất công này nhưng với tên là lạ thì vẫn liệt kê vào những trường hợp đặc biệt. Ngân hàng có thể viện lý do là nhà nằm ở khu vực mất an ninh nên không cho vay. Vào các khu da trắng, bị kỳ thị.

Người da trắng được chính phủ giúp đỡ qua các chương trình nói trên, được mua nhà, được đi học đại học, lương bổng cao hơn, ở khu an ninh hơn, có học khu tốt. Thế hệ con của họ hưởng được những tài sản do bố mẹ nên thăng tiến hơn các người da màu.

Dạo này thiên hạ choảng nhau về vụ luật phá thai có thể bị tối cao pháp viện huỷ bỏ. Ít ai biết là luật cho phép phá thai được ra đời vì chính phủ Hoa Kỳ muốn hạn chế người da màu sinh sản. Ngày nay, họ khám phá ra người da trắng không muốn sinh con nên đưa ra lại luật cấm phá thai, nhân danh tôn giáo,… 

15 năm sau khi luật phá thai ra đời thì người ta thấy các tội ác, tệ nạn xã hội ở các thành phố lớn như New York, CHicago giảm rất nhiều. Họ ca tụng mấy ông bà thị trưởng là giỏi, bú xua la mua như ông Giuliani ở New York,.. khi người ta xem lại trên thực tế thì khác. 

Có ông tiến sĩ Thomas Sowell, giáo sư đại học Columbia New York, người da đen nhưng lại theo đảng Cộng Hoà, có viết nhiều sách về người nghèo tại Hoa Kỳ. Ông ta khuyên người nghèo không nên nghe lời tuyên truyền của đảng Dân Chủ, tự nạn nhân hoá mình, đổ lỗi cho người giàu có. Phải gột bỏ tư duy mình là nạn nhân của nền chính trị của Hoa Kỳ. Phải tự vươn lên trong xã hội thay vì để các chính trị gia chăm lo cho mình. Bà Pelosi làm hạ nghị sĩ từ mấy chục năm nay, có tài sản trên 300 triệu đô la, bà Feinstein là tỷ phú,…

Các chương trình xã hội nhận tiền của chính phủ nhằm hạn chế sinh sản người da maù. Lý do là ít các bà mẹ đơn côi vì một cô gái vị thành niên, dính bầu có thể phá thai. Nếu giữ thai thì khi sinh con, cô ta không có bằng cấp, ăn trợ cấp để nuôi con. Con lớn lên không cha thì sẽ phải ở trong các khu nghèo nạn, với nhiều tệ đoan xã hội, dần dần ăn cắp, sì ke đi tù.

Các chính trị gia đều kêu gào Hoa Kỳ là một đất nước vĩ đại để hốt phiếu nhưng nếu chúng ta để ý, sẽ thấy nhiều người vô gia cư, sống rãi rác dưới các gầm cầu,.. theo ước tính của chính phủ vào năm 2007 thì 49% người Mỹ không có tiền để dành hơn $10,000, 29% không có đến $1,000 và 25% thì chả có đồng nào. Ngày nay thì theo mình con số này gia tăng nhiều hơn vì thấy người vô gia cư gia tăng nhiều sau đại dịch. Cứ lên thành phố San Francisco hay Los Angeles là biết ngay.

Người ta cho biết là trong các trại giam tạm, có nhiều người tù gốc dân da màu. Lý do là gia đình không có $500 để đóng lệ phí cho họ được tại ngoại hầu tra, đợi ngày xét xử. Anh vào tù mấy tháng đến 1 năm trước khi được xét xử thì đã bị nhiễm với đời sống tù tội, có được tha ra, cũng phải theo cách người tù, buôn sì ke ma tuý rồi vào tù lại.

Quốc gia này vĩ đại đối với ai chịu khó.

Người ta giải thích sự khác biệt giữa người giàu có và nghèo khổ ở Hoa Kỳ như sau: người Mỹ không tiết kiệm tiền lương và không có khái niệm về tài chính dù ở trình độ bình dân học vụ. Hoa Kỳ là một xã hội tiêu thụ, người ta phải bận đồ hiệu, cứ nghe khuyến mãi là chạy đi mua dù chả cần gì cả. Dạo này, thấy báo chí đăng đại hội điện ảnh Cannes bên Tây, các cô đào phơi mông, phơi đủ thứ,… quảng cáo khuyến mãi đủ trò.

Hôm nay, mình được phỏng vấn trên đài truyền hình về mượn nợ. Người phỏng vấn hỏi có nên dùng HELOC để trả tiền cho con đi học đại học. Mình nói không nên thì được chị ta cho biết nhiều người Việt, rút tiền dòng vốn chủ sở hữu từ nhà ra để trả tiền cho con học đại học và cuối cùng bị mất nhà.

Con mình đi học, mượn tiền, chỉ trả tiền lời sau khi ra trường đi làm, còn rút tiền của dòng vốn chủ sở hữu ra thì phải trả ngay, thay vì đợi 4 năm. Chán Mớ Đời 

Thử làm tính xem: con đi học $40,000/ năm ở Cali, 4 năm là $160,000. Năm đầu tiên mình phải trả thêm: $444/ tháng hay $5,328/ năm. Nên nhớ chúng ta phải làm ra $8,881 một năm rồi đóng thuế trước khi trả số nợ $5,328/ năm. Năm thứ 2 thì nhân gấp đôi là phải làm ra $17,763 và năm thứ 4 nhân thêm gấp đôi là $35,526. 10 năm là $355,260. Xem như hơn cái nợ $160,000.

Bây giờ nếu để đứa con mượn tiền đi học. $40,000/ năm, 4 năm là $160,000. Ra trường đi làm thì chúng bắt đầu trả cho 30 năm. Mỗi tháng chúng trả $959 hay $11,511/ năm. Phải đi làm ra độ $16,000, đóng thuế rồi mới trả. Số tiền ít hơn và được kéo dài 30 năm. Với lạm phát và từ từ lương của con mình lên thì trả nhẹ thở hơn. Ngoài ra, con mình đi học, mượn tiền thì khi trả nợ, sẽ giúp chúng tăng Credit lên để sau này có thể mượn tiền mua nhà, mua cửa,… và được khấu trừ vào tiền lương.

Vấn đề là đa số người Mỹ không có khả năng về hưu. Trước đây, các công ty có quỹ hưu trí nhưng nay thì hết rồi. Họ dồn trách nhiệm cho nhân viên qua các chương trình 401(k),… quỹ hưu trí thì công ty còn mướn một chuyên gia về tài chánh để đầu tư tiền hưu trí của mình. Nay họ dồn trách nhiệm cho nhân viên đầu tư mà không có một chút kiến thức về tài chánh thì khi về hưu vào tuổi 65-67 là ngọng. Chỉ trông chờ vào tiền an sinh xã hội. Thế là ngọng. Nếu có dịp đi vào các tiệm ăn mở về đêm như MacDonalds hay Wal-mart,.. chúng ta sẽ thấy các nhân viên đã hưu trí và đi làm để kiếm thêm tiền để xài. Ban ngày họ ngủ ban đêm đi làm. (Còn tiếp)

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Machu Picchu 2022

 Mình và anh bạn sẽ leo núi 7 ngày 6 đêm ở xứ sở Inca trên dãy núi Andes của Nam Mỹ ở Nam bán Cầu. Chuyến đi này mình Mơ từ thời sinh viên khi học môn lịch sử kiến trúc của thế giới, thêm 2 cô bạn học chung, làm Đầm Ba-lô đi đến đỉnh núi Machu Picchu, chụp ảnh đem về cho mình xem như từ hành tinh nào. 

Nền văn minh trải dài dọc dãy núi Andes từ Guatemala, Colombia, Peru đến Chí Lợi và Á Căn Đình. Di tích sót lại sau khi bị các tay thám hiểm Tây Ban Nha chiếm đoạt và bệnh đậu mùa làm gần như tuyệt chủng giống dân này. Nền văn minh của họ bị thay thế bởi nền văn minh Tây phương. Dân họ mang tên họ Tây Ban Nha và dần dần bị tha hóa, mất bản sắc của giống nòi, không theo kịp thời gian hiện nay. 

Địa danh Machu Picchu, được khai quật ở đầu thế kỷ 20 và được trùng tu lại nên giữ nhiều nét xưa nên du khách viếng thăm rất nhiều.

Trên thực tế thì có nhiều địa điểm khác tại Nam Mỹ đã được hình ảnh Hồng ngoại tuyến của vệ tinh chụp nhưng chưa có tiền để khai quật. 

Mình chọn đi theo đường mòn Saltankey Trek, dài 46.2 dậm thay vì đường mòn Inca ngắn hơn nhưng đông du khách và dễ đi hơn. Nghe nói Saltankay trek thì phong cảnh đẹp hơn, phải băng qua suối và còn tuyết. Nhất là ít người đi. Con người ích kỷ, không muốn đông người phá tan cảnh tĩnh mịch của thiên nhiên.

Mơ là một chuyện mà đi được là một chuyện. Lý do là đồng chí gái không chịu đi, nhất là rất châm vì phải leo lên 2 đỉnh đèo cao hơn 16,800 cao bộ, rất khó thở vì không khí đặc. Cuối cùng mình xin đi một mình trong khi đồng chí gái đi chơi riêng với bạn. Mình dự định cũng cả 3 năm về trước đến khi đi mua vé thì lại dính ông thần corona xuất hiện. Cuối cùng có anh bạn kêu cho anh ta đi với, bỏ vợ lại nhà. Hai bà nhất trí nên mới đặt vé từ năm ngoái. 

Đến giờ chót cũng còn chới với vì không lưu của xứ peru đình công. May quá 48 tiếng trước khi mình lên đường thì họ cảm thông nổi niềm của mình từ Cali nên ngưng đình công. 

Mấy năm rồi không đi ngoại quốc nên đâu biết phải điền tờ giấy trên mạng, thề là không bị dính bệnh COVID trong 14 ngày qua. Anh bạn có nhắc, mình tưởng là đem theo giấy chích ngừa, nói có đem theo Cả 4 mũi. Ra phi trường thì họ khám hỏi giấy đâu. Mình nông dân chân chất hỏi giấy gì nên bà ta cầm điện thoại mình rồi làm luôn, gắn con tem trên sổ thông hành của mình. Xong om

Hai thằng không gửi hành lý, chỉ đem theo tay vì xuống phi trường Lima thì chỉ có 1 tiếng đồng hồ để đổi máy bay nội địa bay đến Cuzco. Máy bay đáp xuống, chạy qua khu vực nhập cảnh, qua quan thuế rồi chạy đi kiếm cổng phi cơ cất cánh. May là họ làm giấy tờ, boarding pass sẵn ở LAX nên chỉ chạy hụt hơi. 

Lên máy bay thì hạng cá kèo, ở hàng cuối. Thức ăn thì không ngon nên mình hỏi bà Mỹ to bên cạnh thì bà ta cảm ơn rồi rít, lấy bánh đủ trò. Coi phim cuối cùng của điệp viên 007. Mình thấy kinh thấy một cô bond girl gốc Latinh bận đồ đẹp nức nở, bay đá song phi  như cô gái đồ lòng mấy tên đầu trâu mặt ngựa. Kinh. Hết dám nhìn phụ nữ ở mấy xứ Latinh. 

Được cái là dân đây dễ chịu, lúc phi cơ ngừng thì họ không đứng dậy, dành nhau ra trước như kiểu chen lấn Việt Nam. Ai nấy ngồi yên và được tiếp viên hàng không đến nói hàng ghế nào được rời phi cơ nên rất nhẹ nhàng. Mình lo trễ chuyến bay tiếp theo nhưng bình thản. Hải quan rất đàng hoàng. Có bà Mỹ đi lộn thay vì đổi máy bay ở khu vực chuyến bay quốc tế, bà ta lại chạy vào đây. Hải quan ôn tồn giải thích rồi đi ra, dẫn bà ta đi lại phía chuyến bay Hải ngoại. Biết chừng nào Hải quan phi trường Việt Nam được như vậy. Cửa khẩu là hình ảnh đầu tiên du khách có ấn tượng về nước sở tại. 

Xuống phi trường Cuzco nằm trên núi cách thủ đô Lima đến 2 tiếng bay. Gọi uber đưa về khách sạn Hilton. Chưa có phòng nên để hành lý đó rồi đi vòng vòng kiếm đồ ăn. 

Thành phố này chưa đến nữa triệu người, chuyên sống về du khách đi viếng Machu Picchu. Dân họ không chặt chém như ở Việt Nam. Họ kêu mua bán đồ kỷ niệm nhưng mình cảm ơn thì họ ngưng, không vòi theo chửi bới như một số quốc gia khác.  

Nhìn núi phát kinh, khí hậu thay đổi đột ngột nên phải có vài loại áo trong ba lô để thay.

Cuzco được xem là tỉnh lớn trong nền văn minh Inca khi xưa, nơi các con đường lộ của đế chế Inca đi ngang qua, đóng vai trò quan trọng về kinh tế và quân sự. 

Có mấy quán đổi tiền cho anh bạn đổi ngoại tệ. Mình đã đổi trước ở Cali. Hỏi bà này tiệm ăn nào ngon không có du khách. Bà ta chỉ một quán rồi dùng gú-gồ mò theo. Đến nơi đúng 11:00 họ mở cửa. Vào quán to, họ kéo cái tấm bảng thực đơn to đùng, chắc để tránh lây vi trùng COVID để trước mặt mình xem. Hai thằng kêu 3 món chia. Món caldo loại súp hầm với bò và khoai Tây và khoai mì. Thêm món lưỡi bò để nhớ đến ông Trung Cộng và món thịt heo hầm. Hỏi ông phục vụ viên sao thực đơn ít rau cải anh ta nói dân địa phương chỉ ăn thịt và khoai Tây. Trong khi chờ đợi họ đem ra đĩa bắp luộc từng hạt to gấp mấy lần bên Mỹ và hai chén nước chấm bằng chanh và khoai Tây và cay cay. Món ngon nhất là món lưỡi bò. 

Tường này rất đặc biệt vì chân tường là do người Inca làm 600 năm trước đến thời Tây Ban Nha, xây tiếp lên trên.

Cũng nên nhắc lại là Âu châu khi xưa hay bị nạn đói khi thất mùa. Đến khi người Tây phương khám phá ra Nam Mỹ và đem về hạt giống của khoai Tây và bắp Ngô mới giúp họ bớt bị nạn đói. 

Peru có mấy trăm loại khoai Tây mà họ ủ giống. Mình có coi một phim tài liệu, cho biết có loại khoai Tây để trên núi cao, họ ép khô rồi chôn dưới đất. Lâu lâu lấy lên ăn, giúp họ sống lâu. Thấy họ quay ông già 107 tuổi mà vẫn làm một đứa con mấy tuổi. Kinh

Cơm họ nấu hơi sống. Họ tiêu thụ khoai mì rất nhiều, nấu súp là bỏ vào. Nếu ăn rau cải của họ thì rất tươi, đoán là không có chất hoá học vì trái cà chua nhỏ. 

Thức ăn của họ toàn là thịt và tinh bột nên họ khá to, tạng người thì thấp

Xà lách họ hay bỏ hoa và hoa lan, ăn ngon.

Trái mác mác (chanh dây) bên Peru, to kinh hoàng, ăn không chua nhưng ngọt.

Ăn xong hai thằng đi viếng viện bảo tàng của nền văn minh Inca. Xong xuôi thì bò về khách sạn lấy phòng rồi Lăn ra ngủ vì tối qua trên máy bay ít ngủ. Mình nói anh bạn lần đi tới nên lấy hạng thương gia để ngủ. Anh ta nhất trí. Anh ta đặt vé máy bay và phòng ngủ. Mình chỉ lo phần đặt tour để đi. Có 9 người đi cùng với hai hướng dẫn viên. Hình như từ năm 1990, ai muốn leo núi phải cần hướng dẫn viên vì có thể bị lạc và chết dọc đường. 

Theo mình hiểu thì có 9 người đi nhưng trung bình có hai phục vụ viên cho mỗi người. Vác ba lô dùm mình và nấu ăn. Họ đi trước dựng lều và nấu ăn cho mình. Mình chỉ việc vác ba lô nhỏ, chứa nước họ nấu và vài dụng cụ cá nhân  nên cũng dễ thở. Tháng 6 này mình leo núi whitney thì ở Hoa Kỳ nên không có trò này. Phải tự vác lều chỏng nấu ăn lên. 

Thành phố cuzco ở cao độ trên 11,000 bộ nên leo dốc rất oải. Không khí loãng nên thở khó khăn. May là đến trước ít ngày để làm quen với khí hậu ở đây. Sáng mai là lên đường. Theo thời tiết thì thứ 7 mưa. Trong vòng 1 tiếng đồng hồ nhiệt độ thay đổi quá nhanh, mấy chục độ F. 

Sáng nay, hai thằng ngủ li bì đến sáng, bò ra tiệm ăn bánh mì sô-cô-la. Rồi kêu Uber chở lên đồi để viếng một tàn tích của thành phố Inca xưa. Tên lái xe kêu trả hắn 150 soles hắn chở đi viếng mấy chỗ khác. Mình kêu 120, hắn nhất trí thế là hắn chở đi viếng mấy chỗ khác cũng toàn là đá. 

Một viện bảo tàng về văn hoá Inca

Họ dùng lá bắp Ngô để trang trí thức ăn.

Tường thành bằng đá to kinh khủng. Chắc phải tìm kiếm để hiểu cách họ di chuyển đá vì người Inca rất thấp.

Có một chỗ là họ nuôi mấy con lama lông dầy như lông cừu để làm len, dệt áo. Mình hỏi dân có ăn thịt lama không thì được biết thịt mấy con này đắng. Mình thấy cái foulard nên hỏi xem giá để mua cho đồng chí gái. Cô bán hàng kêu $2,000 khiến mình muốn xỉu tại chỗ.  Mình hỏi lại tiền soles hay đô La. Cô ta kêu đôla. Tên bạn nghe vậy bò lại xem cũng lắc đầu. Hắn bác sĩ giàu mà không dám mua cho vợ hắn còn mình là nông dân, chỉ biết cảm Ơn xin hẹn kiếp sau. Kinh

Sau đó mình mời tên lái uber đi ăn cơm chung luôn. Mình kêu vào chợ ăn thấy vui. Hắn dẫn đến quán hàng quen. Mình kêu hầm thịt bò nhưng không ngon lắm. Nhờ họ gọi dùm ly sinh tố. Uống thoải mái rồi về khách sạn. Nhìn sang bên cạnh, thấy dân địa phương ăn nhiều thịt và tinh bột, không thấy rau cải gì cả. Chiều nay đi ăn cơm chay để có chút rau gì vì hai ngày nay ăn rau ít. 

Anh bạn thèm trái cây nên ghé mấy hàng trái cây. Mua thử trái thanh long màu vàng vì chưa bao giờ ăn cả. Đây có loại mác mác nhưng to gấp 2,3 lần ở Cali nhưng không chua lại ngọt. Ăn đã. 

Chiều nay, 6 giờ chiều sẽ ghé lại công ty du lịch để xem họ bàn chương trình. Sáng mai 4:30 sáng là họ đón tại khách sạn rồi lên đường. 

Lý do dân tình leo núi là để được xem mặt trời mọc tại Machu Picchu. Đi bộ nên có thể lên đó trước khi mặt trời mọc trong khi đa số đến bằng xe buýt từ dưới núi và dòng sông. Mình phải thủ một cái đèn pin đeo ở đầu. Lúc đó thì đông như quân Nguyên. Chen lấn để chụp hình tạo dáng. Chán Mớ Đời 

(Còn tiếp)

Nguyễn Hoàng Sơn 

2 giấc mơ trong một ngày

 Hôm qua, hai cha con chở nhau xuống Escondido để viếng một ngôi vườn hữu cơ mà họ rao bán. Bà Angela, chuyên gia địa ốc, biết được nên hú cho mình. Mình thì nghe nói bán nhà bán đất là chạy xem, nhất là cuối tuần, đem theo thằng con để cho nó thấy thực tế các mối địa ốc.

Lái xe kẹt xe trên xa lộ không đèn số 5 nên đến trễ cả 30 phút. Gặp cặp vợ chồng kể đã mua trang trại này đã 4 năm. Họ sửa chửa lại căn nhà 1 phòng ngủ rất chiến đấu, một căn khác nhỏ hơn thành một nhà bếp cực đỉnh với cái lò và bếp cả $100,000 mà không ở đó. Mình làm tính nhẩm họ tốn tối thiểu $400,000 để sửa chửa mấy nơi này mà không ở. Kinh

Họ trồng đủ loại trái cây, rau quả để bán cho dân trong vùng. Họ tạo một không gian cho con nít, học sinh đến thăm viếng trại, mỗi tuần một lần và chỉ nhận có $55. Nói chung là họ không làm ra tiền, bỏ khá nhiều tiền để tạo nên giấc mơ của hai vợ chồng mà không hiểu làm thương mại phải có lợi nhuận. Giấc mơ làm một cái vườn trồng hoa quả hữu cơ, không dùng phân hoá học.

Họ có mấy con dê và cừu nhưng lại thiến mấy con đực nên con cái không đẻ được. Làm nông để sinh lợi mà đây họ làm như nuôi chơi chơi. Vài con vịt, vài con gà, kêu to báo động khi mấy con cáo đến. Nuôi dê lại không cho sinh con và lấy sữa thì nuôi làm gì.

Sau khi dẫn mình đi vòng vòng thì mình hỏi về thợ thuyền, họ trả cho một ông thợ gốc Mễ $52,000/ năm, và không cho biết là trả cho hai đứa con trai bao nhiêu và cô con dâu, đứng bán rau cải hái từ vườn. Đại khái, chi phí là trên 300 ngàn một năm khiến mình thất kinh vì vườn mình chỉ tốn độ $70,000/ năm, mình không được trả lương. Họ nói là chưa có lợi nhuận vì tiền bán rau quả đều bỏ vào để khuếch trường ngôi trại. Mình thấy cây nhỏ, mới ra hoa, có lẻ mùa đầu tiên.

Nay họ đòi bán đến 4 triệu. Mình nói là không nhà bank nào cho vay để mua đất. Bà chủ kêu biết vụ này. Mình nói nếu bà cho vay lại thì tôi mua thì họ nói là không được. Bà ta cần tiền để về north carolina để mua một trang trại để truyền cho mấy đứa con. Mình đành chúc phúc cho họ.

Đi mua nhà gặp hoàn cảnh này rất nhiều. Khi trẻ tuổi, họ mua nhà để xây tổ ấm. Họ cứ phung phí tiền bạc để xây lâu đài tình ái. Để rồi khi nợ đầy áp, trả không nổi thì giấc mơ trở thành ác mộng. Họ quỳ lạy chúa ban phép lành, cho một người ngoại đạo như mình đến mua, giải phóng họ khỏi thiên đường nông dân, thoát cơn ác mộng. Rồi tiếp tục mơ.

Trên đường về, mình hỏi ý kiến thằng con. Nó kêu là kiếm trên mạng thì được biết, làm nông dân thì không có tiền vì ít ai chịu khó, làm việc. Nghề này rất châm. Ý tưởng của hai vợ chồng rất đáng phục nhưng không làm ra tiền, chỉ dành cho các cơ sở từ thiện. Nó nói và cười khi nghĩ đến lúc bố hỏi bà vợ là khu đất này, có thể xây được bao nhiêu căn nhà khiến bà ta suýt bị chết như Từ Hải. Khu đất gần xa lộ 76, độ 2 dậm nên xây nhà bán rất tốt.

Nó hỏi mình tại sao không muốn mua mà lại đòi trả giá với họ. Mình trả lời là để cho con học cách khơi mào vụ cho vay lại. Nó nói 4 triệu ai mua, mình nói 4 triệu nhưng trả trong vòng 100 năm thì mỗi năm $40,000, thì đủ sơ hụi. Người ta ăn con voi, thì người ta ăn từ từ từng miếng một. Đâu có ai ăn một lúc. Mình chỉ cấy vào đầu họ là không ai cho mua, vậy muốn bán thì phải cho vay lại. Nếu họ đồng ý thì tiếp tục thương lượng. Có thể vài tháng hay 1 năm nữa, bán không được, họ sẽ gọi lại mình. Nó kêu họ trồng đủ loại trái cây, rau cải nên mất thì giờ để chăm sóc. Một hay 2 loại cây là đủ. Không ngờ thằng con có nhận xét này.

Con đi tán gái, lúc đầu cô gái đó làm bộ. Đến khi mấy tên khác bỏ cuộc, cô ta sẽ nhớ đến con. Thời cơ chín mùi thì sẽ dễ thương lượng. Hôm nay, chỉ đi thả mồi. Có dịp bố cho xem mấy trăm căn nhà mà bố đi hỏi mua nhưng chỉ mua được đâu 5% số nhà hỏi mua từ chủ nhà. Mình không nhất thiết là phải mua nhưng là cơ hội để mình trau dồi kinh nghiệm, nói chuyện và thương lượng.

Nó kêu ai chịu cho vay trong vòng 100 năm, mình nói trả trong vòng 1,200 payment. Đâu ai biết đó là tháng.

Hai cha con chạy về Riverside, để gặp ông mua căn nhà vừa bán để cho thằng con xem, họ sửa chửa ra sao để quay qua bán lại, gọi là Flipping. Mình thì quen vụ này, chỉ muốn thằng con xem. Sau đó mình mời ông ta đi ăn cơm. Nói ông ta dạy nghề cho thằng con vì con không bao giờ nghe lời bố cả.

Thằng con hỏi ông ta vì sao lại vào nghề này. Ông ta kể khi xưa, ông ta đi theo tiền bạc nên mở một hộp đêm rồi thêm một hôm đêm khác. Sau đó, ông ta nghiện rượu nên bà vợ ra lệnh bỏ nếu không bà ta bỏ. Thế là ông ta cai nghiện rượu rồi bắt đầu mua bán nhà cửa. Đến năm 2008 thì ông ta mất hết vì có 30 căn nhà mà không ai mua.

Ông ta nói bố mày lại chạy ra mua năm 2009, nên rất lời trong khi tao thì mất hết. Ông ta nói thằng con là mượn Private lender, tiền huê hồng chỉ có 1%, tiền lời 7-9%. Ông ta mua xong thì cho thợ đến sửa chửa đợi 3 tháng mới bán để. Ông ta tính là căn nhà mình bán cho ông ta, lời ít hơn $100,000, sẽ sửa chửa, thay cửa sổ hết và bán với giá hiện nay là $480,000, bổ túi độ $80,000.

Mình bán cho ông ta giá phải chăng để ông ta lời, và ký thêm là phải giúp mình và trả tiền cho sự phân lô của miếng đất ở Moreno Valley. Mình có 5 mẫu đất, trên đó có 4 căn hộ, 1 căn nhà. Do đó mình muốn, chia lô ra nhỏ lại. 4 căn hộ thuộc một lô, 1 căn nhà thuộc một lô và 4 mẫu đất còn lại thành một lô. Mình sẽ bán 4 mẫu đất, và giữ mấy căn hộ cho thuê hay sẽ phân lô thêm từng lô nhỏ rồi bán cho thiên hạ. 

Nghe ông ta nói là một lô nhỏ bây giờ có thể bán giá $200,000. Ông ta giúp mình ý tưởng này thay vì bán ngay bây giờ cũng lời nhưng ít hơn. Nay mình ra điều kiện này cho ông ta làm bù lại mình bán giá thấp hơn một tị. Cả hai đều hưởng lợi. Mình giải thích cho thằng con là nên thương lượng như vậy thay vì tiền.

Ông ta cũng hơi lo là qua hè có thể thay đổi vì tiền lời lên cao, nhà có thể hạ như năm 2008. Ông ta có viết cuốn sách bằng tiếng Tây Ban Nha, nói về kinh nghiệm bản thân, trải qua các thử thách. Cái này thì mình thích vì muốn có người giải thích cho thằng con về cuộc đời.

Con mình sinh tại Hoa Kỳ nên nó không thể nào hiểu những gì mình đã trải nghiệm. Còn gặp người Mễ sinh tại đây thì nó có thể hiểu rõ và theo đó mà có hướng đi. Mình thấy cha mẹ người Việt tại Hoa Kỳ, cứ nhận vào đầu con cháu là khi xưa, ở Việt Nam khổ như thế nào, chúng chả hiểu gì cả nên làm khoảng cách giữa bố mẹ càng ngày càng xa. Nên kiếm những người mỹ đã trải nghiệm, thành công, nói về cuộc đời họ, dể thông cảm, hiểu nhau hơn.

Con gái mình thì mình hay dẫn nó đi ăn với đám bạn Mỹ, kỹ sư,..bỏ đi làm nghề mua nhà cho thuê để người khác nói cho nó hiểu thêm về cuộc đời. Tương tự thằng con, mình cũng hay dẫn đi gặp mấy người quen, để biết đâu, nó học được cái gì ở họ. Trong cuộc đời, chỉ cần có một người nói cái gì đó, sẽ khai sáng cuộc đời, thay đổi vận mệnh cuộc đời của mình.

Ăn xong, hai cha con lái xe về nhà đã gần chiều. Hy vọng thằng con học được điều gì. Thằng con hỏi tại sao ông Mễ hỏi bố làm nghề gì, lại không nói. Mình giải thích ông ta kêu là thầu khoán, có bằng địa ốc và có nhà cho thuê. Mình muốn học nghề người ta thì không nên nói về mình. Để ông ta nói về ông ta nhiều hơn, để mình học ở ông ta vì có nhiều điều bố chưa biết. Hôm nay, mình học một điều ở ông ta là cứ nghĩ giá nhà sẽ lên như diều, khôgn bào giờ xuống. Nay ông ta chợt nghĩ là đang trải nghiệm thời gian 2008, khi nhà sắp xuống.

Hai cha con viếng 2 giấc mơ của đời người, hiểu thêm về con người. Một bên thì mơ làm giàu với cái vườn hữu cơ, nay chịu không nổi vì không có lợi nhuận, muốn có một người khờ khạo, lãnh cái nợ của họ và một bên kêu rằng, tôi mất hết nhưng, vẫn tiếp tục và ngày nay, thận trọng hơn. Ông ta nói thằng con là nên hạ thấp cái tôi của mình. 

Khi xưa, ông ta chạy xe xịn đủ trò để khoe khoan với mọi người, đến khi mất tất cả thì ai cũng bỏ ông ta. Nay học được bài học, ông ta nhẹ nhàng, không cần áo quần đồ hiệu, xe cộ bú xua la mua. Hy vọng thằng con học được cái gì ở ông ta. Mình có nhờ dạy nghề cho con tôi. Ông ta kêu sẵn sàng vì 4 người con không muốn theo nghề ông ta. Mình nói con mình ít khi theo nghề vì chúng nghĩ giỏi hơn mình, và thấy mình làm việc như trâu nên không muốn theo con đường cha đi.

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen 

Nhs