Hành trình một người da đen từ Mát xít đến Tư Bản

 Có một giáo sư người Mỹ gốc da đen mà mình đọc gần hết sách của ông ta để hiểu cuộc hành trình của một người thiểu số, từ một người mê đắm chủ nghĩa mát xít để trở thành người bảo thủ. Đó là giáo sư Thomas Sowell. Một người được bạn học gọi là “the Marxist guy”. Ông ta say mê chủ nghĩa mát xít, đọc không biết bao nhiêu sách để thông hiểu cuộc chiến đấu giai cấp, để giúp người da đen đạt sự thịnh vượng như người Mỹ da trắng. Ông đã tốt nghiệp đại học Harvard, đại học Chicago và Columbia và gặp gỡ Milton Friedman. Cuối cùng ông ta thay đổi. Đó là hành trình một người đam mê chủ nghĩa mát xít đến phản tỉnh.

Hồi còn trẻ ông ta làm việc như một người messenger ở New York. Bỏ học trung học phổ thông vì nghèo, chạy xe đạp để đưa thư từ cho các công sở nhanh chóng. Ông ta đi làm từ Harlem, một trong những phố nghèo nhất của thành phố New York đến Manhattan, khu phố của những người giàu sang nhất thành phố này. Ông ta tự hỏi lý do nào mà có sự cách biệt kinh tế giữa hai khu phố của thành phố New York.

Ông ta gặp Friedman tại đại học Harvard

Chủ nghĩa Mát Xít giải đáp câu hỏi của ông ta. Áp Bức, bốc lột của Tư bản đối với lao động. Rất hợp với tư duy của một người tìm sự thật, thậm chí về mặt đạo đức. Ông ta tìm hiểu sâu hơn qua các sách, lý thuyết và tranh luận. Gần như là sự thật của xã hội. Sau này ông ta đi lính đánh trận ở Triều Tiên. Giải ngủ được đi học lại với G.I. Bills tương tự ông phó tổng thống JD Vance. Đen trắng gì mà nghèo, đi lính vài năm được luật cựu chiến binh giúp đi học lại và mua nhà cửa không cần tiền đặt cọc.

Tốt nghiệp ông ta đi làm cho chính phủ, tại bộ lao động Hoa Kỳ. Công việc của ông ta là nghiên cứu về lương tối thiểu của hòn đảo Puerto Rico. Câu hỏi chính: tại sao thất nghiệp gia tăng?

Câu trả lời có thể là:

1. Lương tối thiểu được luật pháp ban hành làm mất công ăn việc làm
2. Bảo tố đã làm hư hao mùa màn. Khiến thất nghiệp gia tăng.

Ông Sowell có một ý định rất giản dị: phải thực nghiệm. Nếu sau khi cơn bão đi qua, các vườn tược vẫn tồn tại thì đáp án là luật pháp được ban hành. Ông ta không dùng ý thức hệ, chỉ cần dữ liệu để làm thống kê, tìm ra đáp án cho vấn đề.

Ông ta đề nghị ý định này với các cộng sự viên. Sự việc này khiến ông ta thất kinh. Lý do là các cộng sự viên không tò mò mà lo lắng. Lý do là nếu lương tối thiểu gây trở ngại cho người nghèo thì bộ lao động có thể là vấn đề. Đã là vấn đề thì phải được giải thể. Do đó không một ai muốn nói lên sự thật này để tồn tại, không mất việc.

Dạo này DOGE tìm cách giải thể các cơ quan phí lãn của chính phủ Hoa Kỳ khiến nhiều người lên tiếng chỉ trích. Trên thực tế những gì ông Sowell này nghiên cứu và viết đã khơi mào rất nhiều ý tưởng thanh lọc buồn máy quan liêu. Mình đọc các chương trình của các think tank bảo thủ, đề cập đến các vấn đề mà chính phủ Trump 2.0 đang thanh lọc, để phù hợp với AI và điện toán trong tương lai.

Một cơ quan chính phủ muốn tồn tại thì cần ngân sách để hoạt động mỗi năm, giúp nuôi sống các công chức. Nếu không có chương trình thì họ sẽ mất việc. Do đó họ phải đẻ ra nhiều chương trình để nuôi sống cán bộ công chức. Do đó chúng ta lấy làm lạ khi thấy những chương trình của chính phủ Mỹ qua USAID như giúp đổi giới tính ở Guatemala,…chả ăn nhập gì đến việc viện trợ giúp xứ này phát triển. Càng đọc các chương trình do DOGE khui ra ,chúng ta thấy quái đản.

Mình nghe nói ở Việt Nam cũng đang cải tổ hành chính để giảm bớt chi tiêu cho chế độ hành chánh quan liêu và sử dụng internet. Nhiều người sẽ mất việc hay bị buộc về hưu sớm như DOGE đang thực hiện.

Giáo sư Sowell giác ngộ cách mạng: chính phủ không được lèo lái bởi sự thật, hay dữ liệu hay vì lợi ích công cộng của người dân. Từ đó người mát xít này chới với và từ từ biến thành một người cấp tiến theo chủ nghãi tự do khiến những người bạn của ông ta lên tiếng chỉ trích. Ông ta không bao giờ nhận được dữ liệu về mùa màng ở Puerto Rico mà nhận nhiều điểm hay hơn: giáo dục thế giới thực trong các ưu đãi, chế độ quan liêu và lợi ích chính trị. Và từ đó ông ta bỏ hết đời mình để giải thích cho người Mỹ qua những sách ông ta viết và dạy sinh viên. Lần chót mình nghe ông ta nói chuyện, tuy trên 90 tuổi sức khoẻ có vẻ yếu nhưng thần sắc vẫn tốt. Ông ta có nói đến vài tiêu cực cua chương tình của chính phủ Trump 2.0.

Đồng chí gái khi xưa có đi làm cho chính phủ được 3 năm. Vợ mình kêu làm chán lắm vì chỉ có chính trị bè phái trong sở. Làm việc thì họ đến văn phòng, pha cà phê đọc báo xong mới làm tà tà nên khi hết suy thoái kinh tế thì xin việc khác ở công ty tư nhân. Anh lên chức hay lương bổng nếu quen đúng người đúng nhóm, thay vì nhờ tài năng của mình. 

Những lập luận của ông ta sau này bị người Mỹ da đen lên án rất gắt gao, cho rằng ông ta là tay sai, Mỹ gian của bọn da trắng. Mình có kể về vụ này rồi. Ông ta đưa dữ liệu về trường học của ông ta ở Harlem khi xưa, được xem là một trường trung học khá tốt, đào tạo rất nhiều người da đen có học thức và đóng góp rất nhiều vào cho đất nước. Điển hình là ông ta đã tốt nghiệp tiến sĩ đại học danh tiếng. Nhưng với tư tưởng của các chính trị gia người Mỹ da đen sử dụng chiêu bài là hậu duệ của người nô lệ, đòi được bồi thường khiến cộng đồng, văn hoá của người Mỹ da đen banh ta lông như ngày nay. Cho thấy văn hoá, tư duy rất quan trọng để hướng về tương lai. 

Muốn cải tổ một cộng đồng, cần nhất là tư duy, giáo dục và thực hành chớ treo mấy tấm biểu ngữ này nọ chả đưa đến đâu cả. Người xưa hay nói “có thực mới vực được đạo”. Thực đây là là thực hành nếu đọc câu này bằng chữ Hán nhưng người Việt mình thì nghĩ chữ “thực “ là ăn nên cứ cắm cổ mà ăn.

Thế hệ đầu tiên người Việt hay người di cư đến Hoa Kỳ đều được xem là thành công vì họ có một ý tưởng làm lại cuộc đời tại Hoa Kỳ, vùng đất hứa với sự tự do buôn bán hay duyệt xét lý lịch …. Nhưng đến đời thứ 3 là có vấn đề. Ai buồn đời, tìm trên bờ lốc.

Hôm qua có ông Mễ đến vườn mua bơ về để vợ con bán cho cuối tuần. Ngồi nói chuyện ông ta kêu tất cả đều là giáo dục. Ông ta kêu bố ông ta không bao giờ dạy ông ta gì cả. Ông bố để ông ta tự tìm lấy con đường. Ông ta kể từ ngày quen mình. Cách đây đâu 15 năm, mình mua nhiều căn nhà do ngân hàng tịch thu bán rẻ lúc khủng hoảng kinh tế thời Obama thì mướn ông ta thay cửa sổ các căn nhà cũ này. Và quen từ đó, dùng ông ta để thay cửa sổ hay sửa chữa cửa này nọ. Một hôm ông ta hỏi đang ở đâu kêu ở nhà, ông ta chở bà vợ lại rồi hỏi mình giải thích làm sao mua nhà cho thuê. Lý do là vợ ông ta không tin những gì ông ta kể cũng như mụ vợ mình kêu tiền đâu mà mua nhà. Vì mình mu anh à do chủ nhà không muốn đóng thuế khi bán và cho vay lại.

Mình nói tiếng Mễ cho bà vợ hiểu, sau đó tặng mấy cuốn sách và băng đĩa mình mua khi xưa để ông ta nghe trên xe. Sau đó thì độ 2 năm sau họ để dành tiền được một ít và mình giúp họ mua được căn nhà, xa thành phố nhưng có đất để trồng cây ăn trái và nuôi gà, nuôi dê, cừu. Lâu lâu ông ta cho một lít sữa dê.

Cách đây mấy tháng ông ta hỏi mình đang ở đâu, kêu ở vườn, ông ta chạy lại than, mụ vợ tiêu xài quá cỡ thợ mộc nên lại hẹn gặp vợ chồng ông ta và thằng con. Tên này muốn lấy vợ, mà lấy vợ thì xem như hết học đại học. Mình phải giải thích sự việc, hy sinh đời mẹ củng cố đời con, cho chúng lên đại học này nọ mới đổi đời được. Người con cũng thấy có lý, không muốn lấy vợ nữa và tiếp tục đi học đại học. Hôm qua ông ta ghé lại lấy bơ kêu từ mấy tháng nay, thắt lưng buột bụng, trả được cái nợ của hai thẻ tín dụng của mụ vợ, còn hai cái nữa. Mình mừng cho ông ta. Ông ta kêu nhờ mình giúp thằng con và mụ vợ giác ngộ cách mạng. Nếu không thì đời cháu của ông ta sẽ tiếp tục sống không mục đích như đa số người Mễ. Cứ tiêu xài thả cửa rồi đi làm trả nợ cả đời. Để rồi về già không có gì cả.

Mình có kể vụ người Nhật uống cà phê như thế nào vì bị bon tư bản đế quốc Sài lang dụ dỗ ra sao. Thì có người còm, kêu ly cà phê muối gì đắt vậy. Mình không trả tiền vì được người quen qua mạng rủ đi uống cà phê muối. Họ nói mình chớ đâu biết giá bao nhiêu. Con gái mình kể năm ngoái thằng Bồ đi Nhật Bản, kêu rẻ quá, một ly margarita giá $6 khiến mình thất kinh. Mình hỏi thằng con, nó cho biết ở Mỹ giá $16 làm mình suýt bị đứng tim. Mình không uống rượu nên không biết giá. Để cuối tháng này đi chơi với hai đứa con sẽ bắt chúng làm tính. Thằng con mình đi với mình cứ bị mình bắt lấy cái máy tính tài chánh ra, để làm tính. Thằng con kỹ sư mà làm tính nhẩm thua bà nội nó. Bà cụ mình khi xưa, chả bao giờ đến trường học mà làm tính nhẩm ở tuổi 90 rất nhanh, cũng vận tốc với mình. Kinh. Mình nói thằng con học làm tính nhẩm để khi đi mua nhà mình chỉ cần làm tính nhẩm tỏng đầu là biết tiền nhà trả mỗi tháng bao nhiêu, thêm thuế, bảo hiểm. Vấn đề là nó học ở Hoa Kỳ nên đầu óc lúc nào cũng máy tính.

Mình nghe nó nói $16 một ly rượu Marguarita. Mình nói đi làm $32 đóng thuế, và an sinh xã hội 50% còn $16. Rồi còn cho tiền boa thường là tờ giấy $20 là cho luôn $4 xem như một ly rượu giá $40. Ngày nao cũng happy hour là bay mất $40. Một tháng 30 ngày là xem đi đong $1,200, một năm $14,400. Dùng số tiền đó đầu tư mua cổ phiếu có phải hay không. Mỗi năm trung bình được 12% thì 30 năm sau được trên 4 triệu đô. Về hưu thoải mái. Nói chung thì con mình cũng thuộc dòng keo kiệt nhất là doạ này chúng muốn mua nhà cho thuê. Ra trường thì thèm tiêu xài cho đã, bù lại những năm tháng sống với bố mẹ. Nhưng nay nhìn lại thì thấy phí tiền, nghĩ lại bố thuộc dòng keo kiệt nên điện thoại hỏi bố làm cách nào tiết kiệm để có tiền mua nhà.

Dạo này con gái với thằng Bồ hồ hởi đi kiếm nhà cho thuê để mua. Chúng bay đi Florida học mấy ông thầy của mình khi xưa. Cứ đi xem căn nào là quay video gửi cho bố rồi hỏi phải nói chuyện ra sao với người bán, người cò địa ốc,…khiến mình nhớ đến ông Rich Dad mình khi xưa. Mình cứ hỏi ông ta hoài về cách thức thương lượng để mua mấy căn nhà khi xưa. Bây giờ mình mới thấy ông ta rất tốt, trả lời mình. Chớ con gái mình cứ 2, 3 phút là gọi, nhắn tin hỏi đủ thứ. Làm bố mình phải trả lời. Nhưng cũng mừng.

Ông Mễ rên con gái sang năm vào đại học, mình nói đem lại mình giải thích là học 2 năm đầu ở đại học cộng đồng để dành tiền, ít nợ rồi chuyển qua đại học chính để bớt tiền đại học. Vì mình cũng sắp đi chơi với vợ con. Kỳ này đi thì chắc bắt mấy đứa con làm tính mệt thở như khi xưa ông rich dad bắt mình làm tính mỗi khi ngồi trên xe với ông ta.

Trong cuốn “Illiberal reformers” của ông Thomas C Leonard có nghiên cứu về sự ủng hộ mức lương tối thiểu của người Mỹ da trắng từ đầu thế kỷ 20. Đó là chính sách của người Mỹ da trắng nhằm để loại trừ người da đen, người nhập cư và người khuyết tật khỏi công ăn việc làm. Chúng ta thấy từ khi chính phủ ban lệnh lương tối thiểu thì các công việc nặng nhọc tay chân bị thay thế bởi máy móc. Vào MacDonald là thấy họ có ứng dụng để mau hay có máy để mình gọi thức ăn. Không còn thấy một hay hai người đứng lấy món gọi của thực khách.

Điển hình giới trẻ khi xưa, chưa biết gì về công ăn việc làm, 16 tuổi đi làm bán thời gian trong khi đi học làm lương tối thiểu rẻ nhưng học được cách tiếp cận với khách hàng, quản lý mọi việc. Đó là khởi đầu cho người mới lớn, để có kinh nghiệm. Tương tự các chương trình internship giúp sinh viên thực tập về ngành của mình để khi ra trường kiếm việc được. Chớ sinh viên ra trường đi xin việc, không có kinh nghiệm đâu ai mướn. Cho nên những gai làm luật về lương tối thiểu không hiểu gì về thương mại, đời sống thật sự. Họ chỉ đọc sách rồi ngồi trong cơ sở có máy điều hoà không khí rồi viết những luật không phù hợp với thực tế. Lương tối thiểu thì các công ty gia tăng hàng hoá lên, lạm phát lên cũng bằng không nhiều khi khiến các người nghèo mất việc thêm khó khăn. Phải xin trợ cấp mà xin trợ cấp thì suốt đời bầu phiếu cho những người ra luật bảo vệ người nghèo nhưng thực chất là để nuôi họ. Họ khui ra các đại biểu hai bên có tài sản quá nhiều dù cả đời không làm việc . Điển hình ông Bernhard Sanders, thượng nghị sĩ, của đời chưa bao giờ đi làm có tài sản gần 10 triệu

Đó là lịch sử được ghi chép lại của mức lương tối thiểu. Vào đầu những năm 1900, những người theo chủ nghĩa tiến bộ của Mỹ không tập trung vào việc giúp đỡ người nghèo. Họ bị ám ảnh bởi thuyết ưu sinh học. Và họ cần một cách để đẩy những người "không phù hợp" ra khỏi lực lượng lao động. Thậm chí có người tuyên bố là không nên để giai cấp này sinh sổi nẩy nở. Công cụ của họ dùng mức lương tối thiểu. Các nhà kinh tế học tiến bộ coi nhà nước không phải là trọng tài trung lập mà là công cụ để thiết kế xã hội. Điều đó có nghĩa là quyết định ai xứng đáng được làm việc và ai nên bị loại trừ. Giáo sư Henry Seager của Columbia đã nói rõ ràng:"Những người không có việc làm... phải bị ngăn cản không được đảm bảo việc làm". 

Ngày nay, mọi người nói rằng mức lương tối thiểu là mức sàng. Hồi đó, họ sử dụng nó như một cái sàng. Tăng lương đủ cao và những người lao động có năng suất thấp sẽ bị đẩy ra ngoài. Đó không phải là lỗi. Đó là vấn đề. Bà Beatrice Webb, đồng sáng lập Trường Kinh tế London, đồng ý: “Chính sách [tàn phá] nhất đối với cộng đồng là cho phép [những người không có việc làm] cạnh tranh không hạn chế với tư cách là người kiếm tiền lương.” Bà coi tình trạng thất nghiệp trong số những người không đủ khả năng là dấu hiệu của “sức khỏe xã hội”. Họ muốn loại trừ:

— Những người nhập cư Nam và Đông Âu. Đa số không biết tiếng của người địa phương.

— Phụ nữ

— Người khuyết tật

— Bất kỳ ai chấp nhận mức lương “thấp”. Những người di cư, di dân lậu ngày nay.

Ngày nay các chương trình đuổi người di dân lậu này nọ. Tăng lương gái cao để người Mỹ chính cống, da trắng được hưởng nhưng đám này rất là lười. Mình hỏi ông thợ mộc của mình sai không mướn da trắng. Ông ta kêu chúng lười, hở một tí là đau chân đau vai đi nghỉ hè được bảo hiểm tai nạn trả trong khi đó ông ta phải trả tiền bảo hiểm. Khôgn chịu làm tăng ca, nếu làm thì đòi gái 200%,…kiểu này chỉ có lỗ.

Điều này không được ẩn trong các chú thích. Họ đã nói điều đó một cách tự hào, trước công chúng, trong sách giáo khoa, trên các tạp chí.

Sự khác biệt hay sự đồng thuận của chủ nghĩa xã hội và Phát xít

Cuối thế kỷ 20, chúng  thấy chủ nghĩa thức tĩnh và DEI ra đời và ngày nay, người ta đang lo toan về AI, người máy sẽ thay thế một số lớn người lao động trong tương lai. Giới lao động chân tay, ít lương này sẽ làm gì. Nổi loạn? Đó là sự lo sợ của chính quyền khắp thế giới ngày nay.

Mình nghĩ có thể vụ covid là một âm mưu chính ngừa thiên hạ trên thế giới để từ từ vi trùng giết các người nghèo già cả. Người giàu có công ăn việc làm sẽ được cứu chữa còn nghèo thì về thiên quốc sớm hơn dự định.

Trở lại vụ giáo sư Thomas Sowell, cuộc hành trình tư tưởng cua rông ta từ một người đeo đuổi, đam mê lý thuyết cộng sản từ khi đi học đến khi đi dạy đại học vê kinh tế. Nhưng gấu khi làm việc cho chính phủ, khám phá ra chính phủ, guồng máy quan liêu, cai trị người Mỹ mới là vấn đề chính, chớ không phải giàu nghèo, giai cấp bốc lột nhau. Ai cũng cần nương tựa nhau để sống còn. Chán Mớ Đời 

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn 

Trung Cộng và cuộc chiến thuế quan 2025

Mình hay theo dõi các podcast của người Tàu tại Hoa Kỳ, và Úc Đại Lợi nhất là các cựu du học sinh ở lại sau vụ Thiên An Môn. Để biết thêm tin tức về Trung Cộng qua các nhà đối lập ở hải ngoại. Qua những tin tức của nhóm mới hiểu những gì chúng ta biết về Trung Cộng thật sự không phải vậy mà do sự tuyên truyền. Cũng phải dè chừng vì có thể Trung Cộng cài người để thu toán dân phản động gốc tàu ở Hải ngoại. 

Được biết là sau vụ cách mạng văn hoá của Mao thị, các lính tráng cán bộ về lại thành phố thì nông dân quá chán ngáng vụ này nên họ từ từ tạo dựng một nền kinh tế chui. Từ đó Đặng Tiểu BÌnh sử dụng hệ thống này để mở mang kinh tế Trung Cộng. Chớ không phải ông ta đột phá tư duy gì cả. Ông ta là một hoàng đế sau Mao Má Má.

Mình bắt đầu hiểu Trung Cộng bị bao vây bởi các nước tư bản theo chế độ dân chủ như Đài Loan, Nhật Bản, Nam Hàn nên họ đã bất chấp ký kết với Anh quốc, đã đàn áp Hương Cảng, hết còn tự do dân chủ. Trung Cộng vẫn là chế độ cộng sản và họ luôn luôn lo sợ bị loại trừ như Liên Sô mà tìm cách đàn áp để tồn tại.

Tại sao Trung Cộng chơi cha thiên hạ làm vùng biển Đông là lưỡi bò của họ. Họ cho xây dựng tại các đảo chiếm của Việt Nam Cộng Hoà, Phi luật Tân,… các phi trường quân sự, căn cứ quân sự,… vấn đề là ngày nay các hòn đảo, căn cứ quân sự nhân tạo này bắt đầu bị lún. Chúng ta thừa biết nền xây dựng của người Tàu là đồ hàng mả. Một nhà chọc trời 30 tầng ở Vọng Các, cách Miến Điện hơn 1,000 cây số bị xụp trong khi các cơ sở khác chả động đậy. Thậm chí ở xứ họ cũng được xây dựng theo kiểu đậu hủ mà thủ tướng của họ tự hỏi tại sao xây dựng như thế này. Vì nhanh chóng lập thành tích và ăn gian hối lộ. Những gì chúng ta thấy họ xây dựng nhanh chóng tại Trung Cộng khó mà đứng vững lâu ngày. Bạo phát bạo tàn.

Ông ta kể năm 2019, có trở về đại học bên Trung Cộng nơi ông ta đã giảng dạy để kỷ niệm vụ đại học này được 100 năm hay chi đó. Ông ta nhận thấy Trung Cộng rất thay đổi. Các hạ tầng cơ sở được xây dựng cho những người sống tại thành thị nhưng một khi ra khỏi thị thành thì chỉ còn đường đất như xưa. Có hai loại Trung Cộng: thôn quê và thành thị. Những người thôn quê nuôi sống dân thành thị.

Trung Cộng xây dựng hình ảnh nên chúng ta thấy biết bao nhiêu thành phố ma, bỏ hoang không ai ở. Trung Cộng muốn người Tàu vào đó ở nhưng quá đắt. Không ai có thể trả nổi. Không lẻ trở lại lối xưa, cung cấp miễn phí cho người dân.

Điển hình là vụ Thiên an Môn, năm 1989. Sự thật là lạm phát gia tăng hơn 50% khiến dân tình ở thôn quê bức xúc, nổi loạn. Chúng ta chỉ thấy hình ảnh 100,000 lính tàu bắn chết đâu 2,000 người tại Thiên An Môn. Điểm hay là cả thế giới xem vụ này trực tiếp. Các người ở thôn quê của Trung Cộng được xem đồng thời các nước đông Âu và Liên Xô cũng đặt câu hỏi, có nên sử dụng biện pháp của người Tàu cộng sản để áp dụng với dân của họ. Câu trả lời là không nên đưa đến các phong trào chống đối ở Đông Âu khiến bức tường Bá Linh bị xụp đỗ và Khối Liên Xô tan theo mây khói. Cho thấy người cộng sản Âu châu ít ra còn có chút nhân bản trong người và lý trí để hiểu họ đã sai và cần thay đổi, không bám vào quyền lực như anh ba tàu. 

Có ông giáo sư người Hoà Lan, từng dạy trại Trung Cộng và làm việc tại Hương Cảng, tên Frank Dikötter co viết nhiều cuốn sách về Trung Cộng nhưng mình chỉ có đọc được China After Mao: The Rise of a Superpower(2022). Khá hay. Ông ta giải thích Trung Cộng là một đế chế, thừa hưởng đế chế này từ Nhà Thanh tương tự Đảng cộng sản Nga cũng thừa hưởng đế chế từ Sa Hoàng. Do đó Trung Cộng bằng mọi cách tìm cách củng cố sự tồn tại của họ, để không rơi vào trường hợp đế chế Liên Xô tan rã. Mình tóm tắc sau đây cuốn sách. Ai buồn đời nên tìm đọc cuốn này. Lý do lịch sử tàu rất liên quan đến Việt Nam. Việt Nam trong suốt bao nhiêu năm đều rập theo khuôn của người Tàu.

Frank Dikötter, một nhà sử học người Hoà Lan và thành viên gần đây tại Viện Hoover, một think tank bảo thủ, lập luận trong cuốn Trung Quốc sau Mao: Sự trỗi dậy của một siêu cường (2022) cho rằng vị thế siêu cường của Trung Quốc bị phóng đại do những điểm yếu nội tại nghiêm trọng, bất chấp các tiến bộ kinh tế và quân sự. 

Dikötter cho rằng hình ảnh siêu cường của Trung Quốc là một ảo ảnh được xây dựng cẩn thận, che giấu những điểm yếu hệ thống. Ông ví Trung Quốc như “một con tàu chở dầu trông ấn tượng từ xa, nhưng bên dưới boong, các thủy thủ đang tuyệt vọng bơm nước và vá lỗ để giữ tàu nổi.” Hàng ngày mình thấy tin tức từ Trung Cộng cho hay họ chế cái này phát minh cái kia khiến mình thất kinh. Nghe nói họ đêm Drone qua Việt Nam để phóng lên trời cho người Việt xem nhưng không may bị ma trơi làm sao rụng hết xuống sông Sàigòn.

•  Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) sử dụng tuyên truyền để thể hiện sự thống nhất và tiến bộ, kiểm soát thông tin để thổi phồng thành tựu và đàn áp bất đồng. Ví dụ, trong Cách mạng Văn hóa (1966–1976), truyền thông nhà nước miêu tả Trung Quốc phát triển mạnh mẽ, dù nạn đói và hỗn loạn lan rộng. Sau Mao, kiểm soát này vẫn tiếp diễn với internet bị kiểm duyệt (Tường lửa Vĩ đại) và truyền thông nhà nước định hình câu chuyện. Mình nghe có bờ lốc cho biết ngày nay thiên hạ vượt tường lửa rất nhiều. Để tìm tài liệu ở ngoại quốc. Về Việt Nam thì đánh chữ BBC là tắt ngúm dù đài này được xem là thiên tả. Có vài cá nhân sẵn sàng chết, treo biểu ngữ kêu gọi dân chủ, tự do trên mấy thành phố như Bắc Kinh và Thượng Hải.

Ông Dikötter trích dẫn tài liệu lưu trữ cho thấy các quan chức địa phương giả mạo dữ liệu kinh tế và xã hội để đáp ứng mục tiêu của chính quyền trung ương, tạo ra bức tranh sai lệch về tiến bộ. Chẳng hạn, thời Đặng Tiểu Bình, số liệu sản lượng nông nghiệp bị thổi phồng che giấu nghèo đói ở nông thôn.

Tuyên truyền toàn cầu, như Viện Khổng Tử và quảng bá Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI), khuếch đại hình ảnh Trung Quốc như một siêu cường nhân từ, nhưng ông Dikötter cho rằng điều này che giấu sự bất mãn trong nước và sự mong manh kinh tế. Mình có xem nhiều phim tài liệu nghiên cứu về thế hệ trẻ ngày nay khiến Đảng cộgn sản Trung Cộng lo sợ. Giới trẻ không muốn làm ăn, có phong trào ù lì, không thèm hăng say sản xuất lao động làm giàu. Thêm ngày nay có đen s30% sinh viên tốt nghiệp thất nghiệp.

Thế vận hội Bắc Kinh 2008 là màn trình diễn toàn cầu về sự hiện đại của Trung Quốc, nhưng sự kiện này che giấu việc cưỡng chế di dời và đàn áp các cuộc biểu tình, cho thấy ĐCSTQ ưu tiên hình ảnh hơn thực chất. Nghe nói đạo diễn Steven Spielberg được mời để tạo dựng buổi khai mạc nhưng bị cấm cản đủ trò nên ông ta từ chối. 

Dikötter nhấn mạnh rằng ảo ảnh này không chỉ đánh lừa phương Tây mà cả chính ĐCSTQ, khi các lãnh đạo dựa vào dữ liệu bị thao túng, dẫn đến sai lầm chính sách. Cái này thì có lẻ đúng. Chính ta có thể nói dối với thiên hạ nhưng cá nhân không thể nào tự nói láo.

Mình tính đi du lịch lại Trung Cộng sau 16 năm nhưng có ông Mỹ từng làm cho tòa đại sứ ở Việt Nam và Trung Cộng kêu không nên. Nguy hiểm cho du khách mỹ. 20 năm về trước thì được còn nay thì người Tàu không ưa người Mỹ. 

Sự trỗi dậy kinh tế của Trung Quốc ấn tượng nhưng được xây dựng trên nền tảng không ổn định, với ngân hàng ngầm, bất bình đẳng, và thách thức nhân khẩu học đe dọa sự ổn định dài hạn.

•  Tăng trưởng kinh tế: Các cải cách sau năm 1978 dưới thời Đặng Tiểu Bình đưa Trung Quốc từ nền kinh tế lớn thứ 126 lên thứ hai thế giới về GDP danh nghĩa (hơn 18 nghìn tỷ USD năm 2023). Các Khu kinh tế đặc biệt (SEZs) như Thâm Quyến thu hút đầu tư nước ngoài, và chính sách thị trường thúc đẩy sản xuất.

•  Điểm yếu ẩn giấu:

•  Ngân hàng ngầm: Đến năm 2022, các khoản vay không được kiểm soát ước tính 10 nghìn tỷ USD nợ, thúc đẩy tăng trưởng nhưng gây rủi ro bất ổn tài chính.

•  Bất bình đẳng: Hệ số Gini (đo lường bất bình đẳng thu nhập) tăng từ 0,30 năm 1980 lên 0,47 năm 2018, với giới tinh hoa ven biển thịnh vượng trong khi nông thôn tụt hậu.

•  Khủng hoảng nhân khẩu học: Chính sách một con (1979–2015) tạo ra dân số lão hóa. Đến năm 2100, gần 50% dân số Trung Quốc sẽ trên 65 tuổi (ước tính của Liên Hợp Quốc), gây áp lực lên lương hưu và thị trường lao động. Năm 2023, dân số Trung Quốc giảm lần đầu tiên trong sáu thập kỷ. 1 người đi làm để nuôi một người về hưu?

•  Dữ liệu bị thao túng: Tài liệu lưu trữ từ Trung Quốc sau Mao cho thấy số liệu GDP thường bị thổi phồng. Ví dụ, tỉnh Liêu Ninh thừa nhận năm 2017 đã giả mạo dữ liệu kinh tế trong nhiều năm.

•  Xu hướng gần đây: Tăng trưởng giảm xuống 3% năm 2022 (sau phong tỏa COVID) và 5,2% năm 2023, dưới mức 6–8% cần thiết để duy trì việc làm và trả nợ. Khủng hoảng bất động sản (như nợ 300 tỷ USD của Evergrande) phơi bày tăng trưởng quá đà.

•  Ví dụ: BRI, thường được ca ngợi là biểu tượng của bá quyền kinh tế toàn cầu của Trung Quốc, bao gồm các khoản vay cho các nước đang phát triển mà nhiều quốc gia không thể trả (như cảng Hambantota của Sri Lanka), tạo ra bẫy nợ hơn là quan hệ đối tác bền vững.

•  ông Dikötter lập luận rằng tăng trưởng của Trung Quốc dựa vào lao động giá rẻ và quy định lỏng lẻo, những lợi thế hiện đang suy giảm khi lương tăng và chuỗi cung ứng toàn cầu đa dạng hóa. Nay với thuế quan, Ấn độ và các nước khác sẽ nhảy vào thay thế. người Tàu có thể ra đi nhưng máy móc, nhà sản xuất không thể do đó các công ty lớn sẽ đầu tư vào các nước khác. 

 Đàn áp chính trị và nỗi sợ hãi hệ thống

•  Lập luận cốt lõi: Hệ thống chính trị Trung Quốc là một đế chế mong manh được duy trì bằng đàn áp, tuyên truyền, và sự hoang tưởng, không có khả năng thích nghi cần thiết cho vị thế siêu cường thực sự.

•  Kiểm soát của ĐCSTQ: Quyền lực độc quyền của ĐCSTQ, được quy định trong Điều 1 Hiến pháp Trung Quốc, loại bỏ đa nguyên chính trị. Sau Mao, các cải cách của Đặng Tiểu Bình tự do hóa thị trường nhưng không mở rộng chính trị, như được thấy trong vụ thảm sát Quảng trường Thiên An Môn năm 1989, nơi hàng trăm (có thể hàng nghìn) người bị giết để dập tắt đòi hỏi dân chủ.

•  Giám sát hàng loạt (như hệ thống tín dụng xã hội, theo dõi 1,4 tỷ dân).

•  Kiểm duyệt bất đồng ý kiến (như giam giữ các nhà hoạt động như Lưu Hiểu Ba, người đoạt giải Nobel).

•  Đàn áp các nhóm như Pháp Luân Công và người Hồi giáo Uyghur, với hơn 1 triệu người bị giam trong các trại ở Tân Cương (ước tính của Liên Hợp Quốc).

•  ĐCSTQ sợ “diễn biến hòa bình” (tự do hóa kiểu phương Tây) và chính người dân của mình. Tài liệu lưu trữ cho thấy nỗi ám ảnh của Đặng Tiểu Bình về việc ngăn chặn sự sụp đổ kiểu Liên Xô, dẫn đến kiểm soát tư tưởng chặt chẽ hơn dưới thời Tập Cận Bình.

•  Dikötter bác bỏ hình ảnh Tập Cận Bình như một lãnh đạo đổi mới, miêu tả ông là một ứng viên thỏa hiệp được chọn năm 2012 vì thiếu quan điểm mạnh mẽ, giúp sự thống nhất của đảng. Chiến dịch chống tham nhũng của Tập, dù được ủng hộ, chủ yếu nhắm vào đối thủ, củng cố quyền lực.

•  Các cuộc biểu tình ở Hồng Kông năm 2019–2020, do dự luật dẫn độ kích động, dẫn đến hơn 10.000 vụ bắt giữ, cho thấy ĐCSTQ không khoan nhượng với quyền tự trị bất chấp các thỏa thuận quốc tế.

•  Dikötter so sánh Trung Quốc với Liên Xô, lưu ý rằng sự cứng nhắc chính trị tạo ra tính dễ vỡ, vì ĐCSTQ không thể cải cách mà không đe dọa chính sự tồn tại của mình.

•  Quân đội Trung Quốc, dù lớn, thiếu kinh nghiệm chiến đấu và đối mặt với thách thức hậu cần, khiến người ta nghi ngờ về tư cách siêu cường của nước này. Lần cuối đánh trận năm 1979 ở biên giới Việt Hoa te tua. Bị bộ đội Hà Nội đánh te tua dù không phải các sư đoàn chính quy.

• Ngân sách quốc phòng Trung Quốc (292 tỷ USD năm 2023) chỉ đứng sau Mỹ, với tiến bộ trong tên lửa siêu thanh, hàng không mẫu hạm, và chiến tranh mạng.

•  Quân Giải phóng Nhân dân (PLA) không tham gia xung đột lớn kể từ Chiến tranh Trung-Việt năm 1979, một trận chiến tốn kém và bế tắc. Hình như 1989 cũng có xung đột với Việt Nam nhưng ít ai nói đến.

•  Các chiến dịch phức tạp như xâm lược Đài Loan đòi hỏi khả năng đổ bộ và hậu cần chưa được kiểm chứng. Mình đọc đâu đó là gia đình người Tàu chỉ có một con nhất là con trai thì không ai muốn con mình đi lính, đánh giặc chết.

•  Các vụ bê bối tham nhũng (như sĩ quan PLA bán thăng chức) làm suy yếu sự sẵn sàng.

• Không như Mỹ, Trung Quốc thiếu mạng lưới căn cứ toàn cầu, hạn chế khả năng phát triển sức mạnh. Các cảng BRI (như Gwadar, Pakistan) mang tính thương mại, không phải quân sự.

•  Các cuộc tập trận quân sự của Trung Quốc gần Đài Loan năm 2022–2023 gây đe dọa nhưng bộc lộ khoảng cách trong hoạt động chung và chuỗi cung ứng, theo báo cáo của Ngũ Giác Đài.

•  Dikötter đặt câu hỏi liệu các mối đe dọa quân sự của Trung Quốc có đáng tin cậy, cho rằng chúng phục vụ tuyên truyền trong nước hơn là chiến lược thực tế.

•  Hệ thống chính trị dễ vỡ và kiểm soát quá tập trung của Trung Quốc phản ánh những điểm yếu của Liên Xô, có nguy cơ suy giảm lâu dài.

• Giống Liên Xô, Trung Quốc dựa vào hệ thống một đảng, tuyên truyền nhà nước, và kế hoạch kinh tế. Việc ĐCSTQ từ chối cải cách chính trị tương tự như thất bại của Gorbachev với perestroika.

• Tích hợp thị trường và thương mại toàn cầu của Trung Quốc (như 17% xuất khẩu thế giới năm 2022) khiến nước này ít bị cô lập hơn Liên Xô. Tuy nhiên, Dikötter cho rằng tích hợp này tạo ra các phụ thuộc mới (như công nghệ phương Tây).

•  cuốn Trung Quốc sau Mao tiết lộ các lãnh đạo ĐCSTQ nghiên cứu sự sụp đổ của Liên Xô để tránh các cạm bẫy tương tự, nhưng giải pháp của họ—kiểm soát chặt chẽ hơn—làm gia tăng sự cứng nhắc.

•  Phản ứng của ĐCSTQ với COVID-19 (chính sách zero-COVID) cho thấy sự vượt quá tập trung, với các đợt phong tỏa gây gián đoạn kinh tế và bất ổn công chúng (như biểu tình ở Thượng Hải năm 2022).

• Dikötter lên tiếng rằng việc Trung Quốc từ chối tự do hóa chính trị có thể dẫn đến sự tan rã kiểu Liên Xô nếu tăng trưởng kinh tế chững lại. Lúc đó lại thấy mấy chục nước mới ra đời như khi Liên Xô tan rã.

• Phương Tây đánh giá quá cao sức mạnh của Trung Quốc do “ảo tưởng phản chiếu,” giả định Trung Quốc có động cơ giống phương Tây, trong khi đánh giá thấp nỗi sợ hãi nội tại của nước này.

•  Sau năm 1979, các lãnh đạo phương Tây (như Nixon, Clinton) tin rằng thương mại sẽ dân chủ hóa Trung Quốc, bỏ qua các tài liệu lưu trữ ĐCSTQ cho thấy sự thù địch với tự do hóa.

• Các nhà phân tích phương Tây thường chấp nhận GDP và chi tiêu quân sự của Trung Quốc theo giá trị bề mặt, bỏ qua dữ liệu giả mạo và kém hiệu quả. Sai lầm này thúc đẩy các chính sách như hợp tác thay vì kiềm chế, có thể khuyến khích hành động hung hăng của Trung Quốc (như quân sự hóa Biển Đông).

•  Sự ngạc nhiên của phương Tây trước chiến dịch đàn áp luật sư năm 2015 của Trung Quốc (Chiến dịch 709) phản ánh sự thiếu hiểu biết về nỗi sợ của ĐCSTQ đối với xã hội dân sự.

• Dikötter gọi đây là một trong những sai lầm nghiêm trọng nhất kể từ chính sách xoa dịu thập niên 1930, kêu gọi đánh giá lại khả năng và ý định của Trung Quốc.

•  Các nhà phê bình cho rằng vị thế siêu cường không đòi hỏi tự do chính trị hay hoàn hảo kinh tế. Trung Quốc có:

•  Ảnh hưởng kinh tế (quốc gia thương mại lớn nhất thế giới, 4,6 nghìn tỷ USD xuất khẩu năm 2022).

•  Thống trị khu vực (như yêu sách Biển Đông).

•  Tiến bộ công nghệ (như dẫn đầu 5G qua Huawei) thể hiện sức mạnh đáng kể.

•  Thảo luận trên Reddit (r/geopolitics, 2023) lưu ý rằng khả năng định hình thị trường toàn cầu của Trung Quốc (như khoáng sản đất hiếm) và quyền phủ quyết tại Liên Hợp Quốc đủ để coi là siêu cường, dù không phải bá quyền như Mỹ

•  Tiềm năng quân sự: Dù chưa được kiểm chứng, hiện đại hóa quân sự của Trung Quốc (như chiến đấu cơ tàng hình J-20, tên lửa “sát thủ tàu sân bay” DF-21D) tạo ra mối đe dọa đáng kể, theo phân tích của RAND Corporation. Xung đột Đài Loan, dù rủi ro, có thể tận dụng lợi thế gần gũi địa lý của Trung Quốc.

•  Khả năng phục hồi kinh tế: Một số nhà kinh tế (như Yukon Huang) cho rằng nợ của Trung Quốc có thể quản lý được, vì phần lớn là nội địa và do nhà nước kiểm soát. Chuyển đổi sang nền kinh tế dựa vào tiêu dùng có thể bù đắp thách thức nhân khẩu học.

•  Thiên vị của Dikötter: Các nhà phê bình như Felix Wemheuer (China Quarterly, 2014) cho rằng trọng tâm của Dikötter vào thất bại của ĐCSTQ đơn giản hóa lịch sử, bỏ qua sự ủng hộ cơ sở cho cải cách và các biến thể khu vực. Việc dựa vào giai thoại (như câu chuyện lưu trữ cá nhân) có thể làm sai lệch xu hướng lớn hơn.

Bối cảnh bổ sung từ Trung Quốc sau Mao

•  Tài liệu lưu trữ: Cuốn sách sử dụng hơn 600 tài liệu từ các kho lưu trữ cấp tỉnh và trung ương, tiết lộ:

•  Sự thực dụng tàn nhẫn của Đặng Tiểu Bình, ưu tiên ổn định hơn ý thức hệ (như phê chuẩn đàn áp Thiên An Môn).

•  Các cuộc tranh luận nội bộ ĐCSTQ về cải cách, với các phe bảo thủ chống lại chính sách thị trường nhưng thua phe của Đặng.

•  Sự kháng cự địa phương với chính sách trung ương, như nông dân giấu ngũ cốc để trốn thuế.

Lập luận của Dikötter thách thức câu chuyện về sự trỗi dậy không thể tránh khỏi của Trung Quốc, kêu gọi các nhà hoạch định chính sách tập trung vào các điểm yếu—bất ổn kinh tế, suy giảm nhân khẩu học, sự dễ vỡ chính trị—hơn là sức mạnh của nước này. Tuy nhiên, ảnh hưởng hiện tại của Trung Quốc (như 120 quốc gia giao thương với Trung Quốc nhiều hơn Mỹ) cho thấy nước này có sức mạnh giống siêu cường ở khu vực, nếu không phải toàn cầu. Cuộc tranh luận xoay quanh việc liệu điểm yếu nội tại có vượt qua được thành tựu bên ngoài hay không, một câu hỏi mà Dikötter để ngỏ nhưng nghiêng về sự hoài nghi.

Mình nghe phỏng vấn của một nhà nghiên cứu Trung Cộng, ông này gốc tàu, cho rằng nay Trung Cộng muốn nhân vụ áp thuế, đánh cho Hoa Kỳ rụng luôn. Ông ta dựa theo chữ Crisis thường mang lại chữ Cơ Hội. "危机即机遇 (wēijī jì jīyù)"

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo dang nắng Sơn đen 

Nguyễn Hoàng Sơn