Cinco de Mayo

Nguyễn Hoàng Sơn

Dạo mới sang Mỹ, mình rất ngạc nhiên, nhất là ở Cali, hàng năm dân gốc Mễ chiếm trên 50% dân số, tổ chức ngày 5 tháng 5 (cinco de mayo) rầm rộ mà dân Mỹ cũng hồ hỡi ăn mừng ngày này. Ngày này được xem là ngày dân Mễ tiêu thụ trái bơ nhiều nhất trong năm. Viva Guacamole! Sau này đọc lịch sử của Mễ Tây Cơ và Hoa Kỳ vào giai đoạn này thì mới hiểu nguồn gốc, lý do dân Mỹ ăn mừng kỷ niệm cuộc chiến thắng của quân đội Mễ tại Puebla, thường được gọi là trận chiến Puebla (la battaglia de Puebla).

Cuộc chiến giữa Hoa Kỳ và Mễ tây Cơ sau khi Hoa Kỳ sát nhập tiểu bang Texas khi dân chúng vùng này đòi tự trị (1835-1836), tách ra khỏi Mễ Tây Cơ, thêm cuộc nội chiến giữa phe Cấp tiến và Bảo thủ của Mễ Tây cơ (Guerra de reforma), khiến quốc gia này bị kiệt quệ về tài chánh nên chính phủ Mễ Tây Cơ đã ra lệnh ngưng trả tiền nợ cho các ngoại bang trong vòng hai năm để củng cố tình hình kinh tế và tài chánh của đất nước.

Các chủ nợ Âu châu như Pháp, Anh, Tây Ban Nha đem chiến thuyền đến hải cảng Veracruz để uy hiếp. Sau các cuộc thương lượng thì các tàu chiến Tây Ban Nha và Anh Quốc rời bỏ Mễ Tây Cơ duy chỉ có hải quân của Pháp được lệnh của hoàng đế Napoleon đệ tam, đem theo đám tàn quân của nhóm Bảo thủ, đổ bộ xâm chiếm Mễ Tây Cơ nhằm xây dựng một thuộc địa ở miền nam Châu Mỹ, như các nước Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, Anh Quốc, với ý định trong tương lai sẽ đánh chiếm Hoa Kỳ, lúc ấy đang có nội chiến và phe miền nam đang thắng thế dưới sự chỉ huy của tướng Robert Lee. Nên nhớ dạo ấy Louisiana territory trải dài từ vịnh Houston lên đến Gia Nã Đại.

Cuộc nội chiến Mễ Tây Cơ do sự xung đột về vấn đề Thiên Chúa Giáo.

Nhóm Cấp Tiến thì muốn loại bỏ tôn giáo ra khỏi chính trị nhưng phe bảo thủ thì muốn Thiên Chúa Giáo đóng vai trò quan trọng trong nền chính trị của Mễ Tây Cơ. Hoàng hậu Eugenie, vợ của hoàng đế Napoleon III, xem mình là tiền vệ của nhà thờ, khuyến khích Napoleon III, đem quân đi chinh phạt, thật ra có đám tàn quân bảo thủ của Mễ Tây Cơ, chạy sang Pháp, đi cửa sau để xin xỏ hoàng hậu.

Ngày 5 tháng 5 năm 1862, một đội quân yếu kém Mễ, gồm lính và nông dân dưới sự chỉ huy của tướng Ignacio Zaragoza đánh bại đội quân bách chiến bách thắng của Pháp (5,000), có trên 1,000 lính pháp tử trận nhưng phải đợi thêm 5 năm thì quân đội Mễ, với sự trợ giúp của chính phủ Hoa Kỳ, sau khi chấm dứt cuộc nội chiến, mới đánh bật quân viễn chinh của đế quốc Pháp ra khỏi nước của họ, chém đầu hoàng đế Maximillian I, do các địa chủ và Pháp đưa lên.

Hàng năm dân gốc Mễ ăn mừng ngày mồng 5 tháng 5 của họ nhưng dân Mỹ cũng dựa hơi theo. Đa số không biết cái ngày lịch sử này rất quan trọng cho xứ Mỹ. Nếu ngày đó, quân đội viễn chinh của Pháp (5,000) đánh bại 2,000 dân quân của Mễ thì ngày nay Hoa Kỳ có thể là một quốc gia khác. Pháp sẽ giúp quân đội của Tướng Robert Lee đánh quân đội của tổng thống Lincoln, đang thất thế thì chắc phe miền nam sẽ thắng thì Hoa Kỳ chắc sẽ là một chư hầu của đế quốc Pháp. Ngày nay dân Mỹ thay vì nói tiếng Anh, có thể nói tiếng Pháp mà ngày nay dân vùng Louisiana còn một số ít nói tiếng patois của Pháp.

Trong cuốn "How to win friends and influence people" có đăng những bức thư của tổng thống Lincoln viết cho các tướng dưới quyền của ông, nhưng không gửi sau khi bại trận dưới tay tướng Lee. Sau này chả ai dám đánh nên ông Lincoln bổ nhiệm tướng Ulysses Grant, một tay nghiện rượu nên chả sợ, đánh rất hăng khi uống rượu, mới đánh bại tướng Lee. Không ngờ ông tướng nghiện rượu này sau nay đắc cử tổng thống Hoa Kỳ.

Năm nay mình đoán là lễ Cinco de Mayo thì giá bơ lên cao nên đợi nhưng đám mua sĩ vẫn dìm giá nên năm sau, sẽ bán sớm vào dịp superbowl cho khoẻ. Lấy tiền sớm lại tránh bị ăn cắp.